КӘСІПКЕРЛІК ӘЛЕУМЕТТАНУЫ ПӘНІНІҢ ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Ф-ӘД-001026
Ќ.А.ЯСАУИ АТЫНДАЃЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
ӘЛЕУМЕТТАНУ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ КАФЕДРАСЫ
"Бекітемін"
Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ-нің
оқу - әдістемелік ісі жөніндегі
вице президент техн.ғ.д., профессор
_________________С. Тұртабаев.
"_____"__________________2011 ж.
КӘСІПКЕРЛІК ӘЛЕУМЕТТАНУЫ ПЄНІНІҢ
ОЌУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Кафедра: Әлеумеғттану және Саясаттану
2011-2012 оқу жылы, 7 семестр
Кредит саны: 2
Оқытушының аты-жөні: социология ғылымдарының кандидаты
Төлеев Жұмахан Мырзашұлы
Мекен-жайы: Тәуке хан даңғылы, Заң фак. Ғимараты,
Тел және E-maіl: раб. тел.
Т‡РКІСТАН 2011
Оќу-єдістемелік кешен Әлеуметтану және Саясаттану кафедрасыныњ
№ 2011 ж. мєжілісінде ќаралды.
Кафедра мењгерушісі соц.ѓ.д.,
проф. О. Н±сќабаев
Факультеттің оқу-әдістемелік Кеңесінің №
2011 ж. мәжілісінде бекітілді.
Кеңес төрайымы, фил.ғ.к., доцент А.
Малдыбек
Пән туралы қысқаша мәліметтер:
1.1 Пән туралы қысқаша сипаттама: ҚР-ның нарықтық экономикаға өтуімен
байланысты барлық экономика салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлер
тобы өмірге келді. Кәсіпкерлік іс тек қана өндірісте емес, сонымен бірге
коммерциялық, қаржы, ақпарат салаларында басты ұйымдастырушы күш. Ол
экономиканың қай саласында болмасын пайда табу үшін қызмет етеді. Сондықтан
да нарықтық экономика жағдайында ұйымдастырушы басты субъект кәсіпкердің іс-
әрекеттері, кәсіпкерлік істің түрлері, ұйымдастыру әдістері, тактикасы,
стратегиясы, кәсіпкерлік бәсекелестік, тәуекел, бизнес-жоспардың құрылымы
мен мазмұны, сонымен бірге кәсіпкерлік істі дамыту, басқару ретінде
экономикалық проблемалар: кәсіпорынның тауар және баға саясаты,
кәсіпорынның қаржысын басқару, қаржылық менеджмент, қаржы жағдайын талдау,
кәсіпорындағы маркетинг туралы тұжырымды маңызды мәселелерді білген жөн.
1.2 Пәннің мақсаты: кәсіпкерлік қызметтің ғылыми және тәжірибелік
негіздерін, оның қазіргі кездегі жоспарлау әдістерін тарату және қолдану
болып табылады. Берілген пәннің мақсаттары:
- кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың принциптері мен әдістерін, қызмет
жағдайы мен түрлерін білу;
- қалыпты қызметті қамтамасыз ететін барлық ресурстардың ең ыңғайлы
варианттарын анықтау;
- кәсіпкердің шаруашылық қызметіне талдау жүргізу;
- шаруашылық қызметтің кәсіпкерлік тәуекелінің бағасын анықтау;
- кәсіпкерлік мәмілелерді ұйымдастыру әдістемесін қолдану және т.б.
1.3 Пәннің мiндеттерi: студенттерге туристтік қызметініњ кәсіпкерлігі
жµнінде бірт±тас ±ѓым беру.
• Студенттерді жеке кәсіпкерлік қызметті ж‰зеге асыру технологиясына
игеруге даярлау
• кәсіпкер қызметін жоспарлардыњ теориялық негіздерін беру
• µндіріс шыѓындарын азайту, баѓа саясаты туралы білімдерін терењдету
• кәсіпкерлік қызметтіњ мәселелерін кәсіби-біліктілікті дењгейде
ж‰зеге асыру қаѓидалары мен әдістерін айқындау
• нарықтық экономиканың барлық аспектілері, сондай-ақ кәсіпкерлік
қызметті ұйымдастыру әдістері және нысандарын қолдану аясында және
кәсіпкердің қалыпты қызметін қамтамасыз ететін барлық ресурстарды
жоспарлаудың ең тиімді варианттарын анықтауда білімдері болуы;
• кәсіпкерлік қызметте оның тиімді дамуы үшін жоспарлау және
ұйымдастыруда дұрыс шешімдер қабылдай алуы;
• жағдайлық талдау және басқару жүйесінің экономикалық әдістерін,
белгісіздік және тәуекел жағдайында математикалық талдау және
қазіргі кездегі зерттеу әдістерімен экономикалық және
ұйымдастырушылық сипаттағы тиімді шешімдер қабылдайалуы керек.
1.4 Пререквизиттер. экономикалыќ теория, менеджмент негіздері,
кәсiпорын экономикасы, қаржы, құқық негіздері және т.б.
1.5 Постреквизиттер. өндірістік менеджмент, стратегиялық жоспарлау,
персоналды басқару, қаржылық менеджмент, туризм экономикасы, коммерциялық
менеджмент, инновациялық менеджмент, жобаларды басқару және т.б.
1.9 Оқу жоспарынан көшірме.
Семе-сАпта Семестр мен сабақ түріне бөлінген сағатКурс Жалпы Соңғы
трі Саны Жоба сағат бақы-лау
(жұмыс)
Лек. Прак. Сем.
Сабақ
Лек. Сем.
1 Кәсіпкерлік ұғымы және оның 1 1 2 2
негізгі түрлері
2 Кәсіпкерлік қызметтегі 1 1 2 2
тәуекелдіктер
3 Кәсіпкердің әлеуметтік 1 1 2 2
–психологиялық бейнесі
24 Кәсіпкерліктің тарихи типтері 1 1 2 2
5 Кәсіпкерлік қызметте персоналды 1 1 2 2
басқару
6 ҚР Шағын кәсіпкерлікті қолдау 1 1 2 2
тәжірибесi және әлемдік аренадағы
оның қалыптасу деңгейі
7 Кәсiпкерлiктi дамуы мен 1 1 2 2
перспективасы
8 Кәсіпкерлердің шаруашылық 1 1 2 2
серіктестермен келісім-шарттық
қарым-қатынасы
9 Кәсіпкерлік қызметті талдау және 1 1 2 2
тиімділігін бағалау
10 Кәсіпорынның бәсекелік 1 1 2 2
қабілеттілігін талдау
11 Кәсіпкерліктің мемлекеттік қолдау 1 1 2 2
және ынталандыру
12 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау 1 1 2 2
және дамыту бағдарламасын жүзеге
асыру жолдары
13 Акционерлік қоғамдар және олардың 1 1 2 2
қызметі
14 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау 1 1 2 2
15 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру 1 1 2 2
Барлық сағат саны: 15 15 30 30
2. Курстың құрылымы
Апта Тақырыптар атауы, реті ЛекСемОБС СӨЖ тақырыптары
ция.саӨЖ
сағғ. сағ
1 . Кәсіпкерлік ұғымы және оның 1 1 2 . Кәсіпкерлік ұғымы және
негізгі түрлері оның негізгі түрлері
1.Кәсіпкерліктің мәні, негізгі .Кәсіпкерліктің мәні,
белгілері және кәсіпкерлік негізгі белгілері және
қызметтің объектілері мен кәсіпкерлік қызметтің
субъектілері. объектілері мен
2.Кәсіпкерлікті ұйымдастыру субъектілері.
формалары. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру
3.Акционерлік қоғамдар және формалары.
олардың қызметі
2 2. Кәсіпкерлік қызметтегі 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметтегі
тәуекелдер тәуекелдер
1.Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні мен .Кәсіпкерлік тәуекелдің
түрлері мәні мен түрлері
2. Кәсіпкерлік тәуекел деңгейіне Кәсіпкерлік тәуекел
ықпал етуші факторлар деңгейіне ықпал етуші
3 Тәуекелді басқару тәсілдері факторлар
4 Кәсіпкерлік тәуекелді бағалау
3 Кәсіпкердің әлеуметтік 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
–психологиялық бейнесі жоспарлау
1. Кәсіпкер-жоғарғы интеллект Жоспарлаудың мазмұны мен
және жаңа ұмтылыстардың иегері тәсілдері.Кәсіпкерлік
2.М.Вебердің кәсіпкерлігінің қызметті жоспарлау түрлері.
маңызы мен түсінігі Бизнес-жоспар және оның
қажеттілігі
4 Кәсіпкерліктің тарихи типтері 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
1. Орта ғасырлық кәсіпкерліктің қаржыландыру
мәні. Кәсіпкерлік қызметті
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпкерлік қаржыландыру көздері.
ерекшеліктері Қаржылық жоспарлау
3. Кәсіпкерлік міндеттерінің
жүйесі.
4Кәсіпкерлердің әлеуметтік
басасындағы қозғалыстар
5 5. Кәсіпкерлік қызметте 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметте
персоналды басқару персоналды басқару
1 Кәсіпкерлік қызметте еңбек Кәсіпкерлік қызметте еңбек
ресурстарын жоспарлау ресурстарын жоспарлау
2 Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек
мөлшерінің түрлері мөлшерінің түрлері
3 Еңбек өнімділігінің мәні, Еңбек өнімділігінің мәні,
көрсеткіштері және өлшеу көрсеткіштері және өлшеу
тәсілдері тәсілдері
4 Еңбек ақыны ұйымдастыру, еңбек Еңбек ақыны ұйымдастыру,
ақы принциптері еңбек ақы принциптері
6 ҚР Шағын кәсіпкерлікті қолдау 1 1 2 ҚР Шағын кәсіпкерлікті
тәжірибесi және әлемдік аренадағы қолдау тәжірибесi және
оның қалыптасу деңгейі әлемдік аренадағы оның
Шағын кәсіпкерлікті қолдау қалыптасу деңгейіШағын
тәжірибесi. кәсіпкерлікті қолдау
Әлемдiк жағдайдағы шағын тәжірибесi.
кәсiпкерлiктiң қалыптасуы Әлемдiк жағдайдағы шағын
кәсiпкерлiктiң қалыптасуы
7 Кәсiпкерлiктi дамуы мен 1 1 2 Кәсiпкерлiктi дамуы мен
перспективасы перспективасы.
1 Кәсіпкерліктің дамуын Кәсіпкерліктің дамуын
институционалдық-құқықтық жағынан институционалдық-құқықтық
қамтамасыз ету1 жағынан қамтамасыз ету.
2. Кәсіпкерлікті мемлекеттік Кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау және дамыту бағдарламасын қолдау және дамыту
жүзеге асыру жолдары бағдарламасын жүзеге асыру
3. Кәсіпкерлікті өндірістік жолдары. Кәсіпкерлікті
ресурстармен қамсыздандыру . өндірістік ресурстармен
4. Кәсіпкерліктің сыртқы қамсыздандыру .
экономикалық қызметін мемлекеттік Кәсіпкерліктің сыртқы
қолдау және ынталандыру экономикалық қызметін
мемлекеттік қолдау және
ынталандыру
8 6.Кәсіпкерлердің шаруашылық 1 1 2 Кәсіпкерлердің шаруашылық
серіктестіктермен серіктестіктермен
келісім-шарттық қарым қатынасы келісім-шарттық қарым
1. Коммерциялық келісімнің мәні қатынасы
және түрлері Коммерциялық келісімнің
2 Келісімнің кезеңдері және мәні және түрлері
келісім-шарттың негізгі баптары Келісімнің кезеңдері және
3 Кәсіпкерліктің ынтымақтастық келісім-шарттың негізгі
формалары баптары
Кәсіпкерліктің
ынтымақтастық формалары
9 7. Кәсіпкерлік қызметті талдау 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
және тиімділігін бағалау талдау және тиімділігін
1 Талдаудың мақсаты мен бағалау
міндеттері Талдаудың мақсаты мен
2 Кәсіпорын қызметінің тиімділік міндеттері
көрсеткіштері Кәсіпорын қызметінің
3 Өндірістік шығындар мен өнімнің тиімділік көрсеткіштері
өзіндік құнын бағалау
10 Кәсіпорынның бәсекелік 1 1 2 Кәсіпкерлік жолында болатын
қабілеттілігін талдау қиыншылықтар мен
1. Кәсіпкердің бәсекелестік тосқауылдар
қабілетін әлеуметтік талдау
2. Кәсіпкерлік жолында болатын
қиыншылықтар мен тосқауылдар
11 Кәсіпкерліктің мемлекеттік қолдау1 1 2 Қазақстандағы кәсіпкерлікті
және ынталандыру әлеуметтік қолдау
1.Қазақстандағы кәсіпкерлікті
әлеуметтік қолдау
2.Арнайы мемлекеттік бағдарлама
құру
3. Кәсіпкерлікті дамытудағы
құқықтық қамтамасыз ету
12 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау 1 1 2 Қазақстандағы кәсіпкерлікті
және дамыту бағдарламасын жүзеге әлеуметтік қолдау
асыру жолдары Арнайы мемлекеттік
1.Қазақстандағы кәсіпкерлікті бағдарлама құру
әлеуметтік қолдау Кәсіпкерлікті дамытудағы
2.Арнайы мемлекеттік бағдарлама құқықтық қамтамасыз ету
құру
3. Кәсіпкерлікті дамытудағы
құқықтық қамтамасыз ету
13 Акционерлік қоғамдар және олардың1 1 2 Акционерлік қоғам түсінігі
қызметі Ұсақ фирмалардың негізгі
1.Акционерлік қоғам түсінігі түрлері
2. Ұсақ фирмалардың негізгі Кәсіпкерлік міндеттердің
түрлері жүйесі
3. Кәсіпкерлік міндеттердің
жүйесі
14 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау 1 1 2 Өндірістік шығындар мен
1.Жоспарлаудың мазмұны мен өнімнің өзіндік құнын
тәсілдері бағалау
2.Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау Кәсіпорынның бәсекелік
түрлері қабілеттілігін талдау
3.Бизнес-жоспар және оның
қажеттілігі
4.Кәсіпорынның маркетингтік
қызметі
15 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
1 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру көздері.
қаржыландыру көздері. Қаржылық Қаржылық жоспарлау
жоспарлау
2 Қаржылық менеджмент
3 Қаржылық жоспарлау мен болжау.
Негізгі қаржылық құжаттар
Барлық сағат саны: 15 15 30
1.8 Ұсынылатын әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер
1.Бусыгин А.В. Предпринимательство М., Дело.2003г.
2. М.Б.Бисенғазиев, А.Ш.Хамитов Кәсіпкерлік негіздері, Орал, 2001жыл.
3.Горфинкель В.Я. Предпринимательство. М.ЮНИТИ, 2004 г.
1. Организация предпринимательской деятельности. Учебное пособие. Под ред.
А.С.Пелиха, Ростов на Дону, 2002.-336с.
2. Основы предпринимательства. Мамыров Н.К., Смагулова Н.Т. и др., Алматы,
Экономика, 2000г.
3. Бизнес-планирование. УчебникПод ред. В.М.Попова и С.И. Ляпунова. М.ФиС,
2003г.
4. Бизнес-планирование: создание успешного бизнес-плана на предприятии.-
Москва, 2004г.
5. Малое предпринимательство. Учебник Под ред. М.Г.Лапуста. М.: ИНФРА-М,
2004г.
6. О.И.Волков, В.К.Скляренко Экономика предприятия: Курс лекций.- М.: ИНФРА-
М, 2002.-280с.
7. А.П.Егоршин.Управление персоналом. Н.Новгород: НИМБ, 1999г.
Қосымша әдебиеттер
8. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. Заңдылық құжаттар мен
ақпараттар, 2004ж.
9. Смагулова Н.Т. Планирование и организация предпринимательства, Алматы,
2002г.
10. Экономика предприятия (конспект лекции). М.: Издательство ПРИОР,
2003г.
14.Исабеков Б. Қазақстанда аралас экономика кезіндегі индустриалдық-
инновациялық саясат және кәсіпкерлік: мәселелер, шешімдер, концепциялар.
Түркістан, 2004.
15. Предпринимательство в Республике Казахстан. Под ред. Окаев К.О. Алматы,
Экономика, 2000г.
16. Грибов В.Д. Основы бизнеса. М.ФиС, 2001г.
3. СТУДЕНТ БІЛІМІН БАҒАЛАУ ЕРЕЖЕСІ
Қорытынды бақылау – емтіхан студенттің академиялық уақыт ішіндегі
кәсіптік білім бағдарламасын меңгеру дәрежесін тексеру мақсатында
өткізіледі.
Студенттің оқу ісін меңгеру дәрежесін, яғни, оның білімін, біліктілігін,
дағдыларын, компетенциялығын бағалау көп балды, әріп, пайыз түрінде
жүргізіледі.
Осы мақсатта мына кесте пайдаланатын:
Әріптік жүйедегі Бағаның сандық Проценттік Дәстүрлі бағалау
бағалау баламасы баламасы жүйесі бойынша
А 4,0 95-100 өте жақсы
А- 3,67 90-94
В+ 3,33 85-89 Жақсы
В 3,0 80-84
С+ 2,33 70-74
С 2,0 65-69 Қанағаттанарлық
С- 1,67 60-64
D+ 1,33 55-59
D 1,0 50-54
F 0 0-49
Қанағаттанғысыз
4. Студенттің өзіндік жұмыс тақырыптары
1. Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру
2. Кәсіпкерлік іске мемлекеттің ықпал жасау механизмі
3. Американдық бизнес психологиясының ерекшеліктері
4. Коммерциялық келісім жүргізудің технологиясы
5. Шағын және орта бизнестің экономиканы дамытудағы ролі
6. ҚР-ғы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы
7. ҚР-да кәсіпорындардың даму сипаты
8. Қаржы-өндірістік топтар және олардың қызметі
9. Өнеркәсіптегі инвестициялардың түрлері және саралануы
10. Кәсіпорынды дамытудағы инновацияның ролі
11. Лизинг келісімі: ұғымы, негізгі қатысушылары
12. Шағын бизнесті дамытудағы мемлекеттік саясат
13. Венчурлық фирмалардың атқаратын қызметтері
14. Кәсіпкерлердің құқысы мен міндеттері
15. Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері
16. Кәсіпкерлік этикасы
17. Жапондық бизнес психологиясының ерекшеліктері
18. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың базалық формалары
19. Консалтинг қызметі және оның ерекшеліктері
20. Қазақстанда франчайзингті дамыту проблемалары
21. Кәсіпкерлік қызмет үшін салық режимін таңдаудың негізі
22. Кәсіпкерлік қызметте несиелерді ұйымдастыру
23. Бизнес-инкубаторлардың кәсіпкерліктегі алатын орны
24. Кәсіпкерлікте сыртқы сауда операцияларын ұйымдастыру
25. Кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету
26. Шет елдегі шағын бизнесті қолдау ерекшеліктері
27. Кәсіпкерлікте технопарктерді дамыту тиімділігі
28. ҚР-ғы венчурлық кәсіпкерлікті дамыту
29. ҚР-ғы инновациялық кәсіпкерліктің дамуы
30. Кәсіпкерлік қызметті стратегиялық жоспарлау.
5. Оқытушының басшылығымен орындалатын студенттің өзіндік жұмыстарының
мазмұны
1-тақырып. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Толық серіктестік пен сенім серіктестігінің айырмашылығы
2. Жауапкершілігі шектеулі қоғамның серіктестіктен ерекшелігі
3. Қандай жағдайда акционерлік қоғам құрылады және оның серіктестіктен
айырмашылығы неде?
4. Кооперативтің ерекшелігі неде?
5. Шаруашылықты жүргізу құқығының оперативті басқару құқығынан айырмашылығы
6. Заңды тұлғаның қандай бөлімшесі өкілдік, ал қайсысы филиал болып
табылады?
ІІ. Глоссарий құру:
1. Агенттік, коммивояжер,аукционер, фьючерс, форвард, опцион, риэлтор,
комиссионер, комитент, индент, консигнация, дистрибьютер, брокер, дилер,
маклер, джоббер, хеджер
2-тақырып. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер
І. Сұрақты талқылау
1. Кәсіпкерлік тәуекелдің түрлерін сипаттаңыз?
2. Тәуекелден келетін қандай зияндарды ескеру қажет?
3. Қаржыландыру тәуекелінде қандай басты факторларды ескеру керек?
4. Тәуекелді сақтандырудың қандай шараларын білесіз?
5. Тәуекелді басқару процесінің кезеңдерін атаңыз?
ІІ. Глосарий құру: өндірістік тәуекел, қаржылық тәуекел, коммерциялық
тәуекел, инвестициялық тәуекел, нарықтық тәуекел, диверсификация,
хеджирлеу.
3-тақырып. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау
І. Сұрақты талқылау
1. Стратегиялық жоспарлау
2. Ағымдық жоспарлау
3. Жедел-өндірістік жоспарлау
4. Маркетинг стратегиясы және маркетингтік қызмет концепциясы.
ІІ. Глосарий құру: өндірістік маркетинг, тауар маркетингі, өткізу
маркетингі, тұтынушылық маркетинг.
4-тақырып. Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Қаржы қатынастары мен ақша қатынастарының айырмашылығы
2. Қаржының атқаратын қызметтері
3. Өзін-өзі ақтау мен өзін-өзі қаржыландырудың ерекшеліктері
4. Өндірісті кеңейту қандай көздерден қаржыландырылады?
5. Акционерлік қоғамды қаржыландыру көздері
6. Қаржыландырудың ішкі көздері. Пайданың бөлінуі
7. Қаржыландырудың сыртқы көздері
ІІ. Глосарий құру: қаржы, қаржылық менеджмент, өзін-өзі ақтау, өзін-өзі
қаржыландыру, рентабельділік, меншікті капитал, қарыз капиталы.
5-тақырып. Кәсіпкерлік қызметте персоналды басқару
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Кәсіпорында кадрларды жоспарлау көрсеткіштері қандай?
2. Еңбек өнімділігі және еңбек сыйымдылығы дегеніміз не?
3. Еңбекке ақы төлеудің тарифтік және тарифтік емес түрлерінің
ерекшеліктері қандай?
4. Еңбекке ақы төлеуді мемлекеттік реттеу механизмдері.
ІІ. Глосарий құру: мерзімді еңбек ақы, кесімді еңбек ақы, тарифтік разряд,
мерзімді сыйақылы ақы төлеу, кесімді сыйақылы ақы төлеу, кесімді үдемелі
еңбек ақы, жанама кесімді еңбек ақы, акордтық еңбек ақы.
6-тақырып. Кәсіпкерлердің шаруашылық серіктестіктермен келісім-шарттық
қарым-қатынасы
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Тауардың бағасы, негізгі баға құрушы факторлар;
2. Төлем формалары және олардың ерекшеліктері;
3. Өндірістік сферадағы ынтымақтастық формалары
4. Коммерциялық қызметтегі ынтымақтастық формалары
5. Қаржы саласындағы ынтымақтастық формалары
ІІ. Глосарий құру: сиф, фоб, франко, оферта, индоссамент, индоссат,
авалист, трассат, авалист, дисконт, аккредитив, инкассо, коносамент, форс-
мажор, арбитраж, ремитент, тратта.
7-тақырып. Кәсіпкерлік қызметті талдау және тиімділігін бағалау
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Өндіріс факторларын тиімді пайдалану көрсеткіштері:
- Жұмыс күші: еңбек өнімділігі мен еңбек сыйымдылығы;
- Өндіріс құралдары: қор қайтарымы, қор сыйымдылығы;
- Еңбек заты: материал сыйымдылығы мен материал қайтарымы
2. Өндірістің рентабельділігі
ІІ.Глосарий құру: ағымдық өтімділік коэффициенті, мерзімді өтімділік
коэффициенті, абсолютті өтімділік коэффициенті, тәуелсіздік коэффициенті,
қаржылық тұрақтылық коэффициенті, активтердің рентабельділігі,
инвестицияның рентабельділігі, активтердің айналымдылық коэффициенті,
меншікті құралдармен қамтамасыздандыру коэффициенті.
Қысқаша лекциялар курсы
1-тақырып. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері
1.Кәсіпкерліктің мәні, негізгі белгілері және кәсіпкерлік қызметтің
объектілері мен субъектілері.
2.Кәсіпкерлікті ұйымдастыру формалары.
3.Акционерлік қоғамдар және олардың қызметі
Қазақстан заңында кәсіпкерлік азаматтар мен бірлестіктердің пайда
алуға бағытталған және олардың тәуекел етуімен, сондай-ақ мүліктік
жауапкершілігі негізінде жүзеге асырылатын қызметі. Тәуекелмен, ынтамен,
іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілікпен және белсенді ізденумен
байланысты шаруашылық қызметті кәсіпкерлік қызмет деп санауға болады.
Олардың бәрі кәсіпкерліктің белгілері болып табылады.
Кәсіпкерліктің субьектілері жеке тұлғалар, әртүрлі ассоциациялар,
акционерлік қоғамдар, кооперативтер және мемлекет. Кәсіпкерлік
обьектілеріне шаруашылық қызметтің кез-келген түрі, коммерциялық,
делдалдық, сату-сатып алу, инновациялық, кеңес беру қызметтері, бағалы
қағаздармен жүргізілетін операциялар жатады.
Қызмет мазмұнына қарай кәсіпкерлік мынадай түрлерге бөлінеді:
1. Өндірістік кәсіпкерлік – тауарлар мен қызметтер, ақпараттар, рухани
құндылықтар өндіретін кәсіпкерлік. Бұл кәсіпкерліктің негізін өндіріс
процесі құрайды.
2. Коммерциялық кәсіпкерлік – тауарлар мен қызметтерді сатып алу –
сатумен айналысатын қызмет түрі. Өнім өндірісімен айналыспайды.
Кәсіпкер пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға сату арқылы
жасалады. Егер бұл операциялар заң шеңберінде болса алыпсатарлыққа
жатпайды.
3. Қаржылық кәсіпкерлік – сатып алу- сату обьектісі ақша, бағалы
қағаздар, валюта болып табылатын коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі.
4. Делдалдық кәсіпкерлік – бір келісімге өзара мүдделі жақтардың басын
қосатын қызмет. Осындай қызмет көрсеткені үшін кәсіпкер табыс алады.
5. Сақтандыру кәсіпкерлігі – сақтандырған оқиға болған кезде ғана
қайтарылатын сақтандыру жарнасын алып отыратын ұаржы кәсіпкерлігінің
ерекше формасы.
Кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға бағытталған. Кәсіпкерлік
қызмет тек бір ғана меншік формасымен байланысты емес. Оның әртүрлі
варианттары мен үйлесімдері болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік қызмет әрқашан да жаңалықты іздеу, игерумен тығыз
байланыста болуы қажет. Осыған байланысты кәсіпкерліктің екі моделін
қарастырады: классикалық және инновациялық. Біріншісінің мәні бизнесмен өз
қызметін қарамағындағы бар ресурстардан максимальды қайтарым алу есебімен
ұйымдастыруға ұмтылады. Екінші модель өзінде бар ресурстарын ғана емес,
сондай-ақ сыртқы ресурстарды тарту және пайдалану мүмкіндігіне
бағытталады. Өзінің және сыртқы ресурстарды пайдалана отырып, кәсіпкер өз
бизнесі дамуының тиімді варианттарымен шұғылданады.
2- тақырып. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер
1.Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні мен түрлері
2. Кәсіпкерлік тәуекел деңгейіне ықпал етуші факторлар
3 Тәуекелді басқару тәсілдері
2. 4 Кәсіпкерлік тәуекелді бағалау
Кәсіпкерліктің жүзеге асырылуы кәсіпкерлік тәуекелмен тікелей
байланысты. Қауіп-қатермен байланысты қолайсыз экономикалық ортада
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға тура келеді. Бұл өндірісте, өнімді
сатып алу мен сатуда және басқа да қызмет түрлерінде туындайтын тәуекелді
оқып үйрену қажеттілігін көздейді. Нарықтық экономикада тәуекелдің алғашқы
элементтері болып нарық коньюктурасы, сұраныс, баға және тұтынушының жүріс-
тұріс тәртібін алдын ала көріп біле алмау табылады. Тәуекел материалдық
қаржы ресурстарын жоғалтумен байланысты.
Тәуекелдің түрлері.
1. Өндірістік тәуекел
2. Коммерциялық тәуекел
3. Қаржылық тәуекел
4. Нарықтық тәуекел.
Масштабтылығы бойынша кәсіпкерлік тәуекел 3-ке бөлінеді:
- Локальдық тәуекел – жеке фирманың (компания, бірлестік, олардың
құрылымдық звенолары) тәуекелі.
- Салалық тәуекел – сала ерекшелігімен байланысты тәуекел.
- Елдік тәуекел - әлеуметтік саяси жағдайдың төмендеуі, инфляцияның өсуі,
төлемсіздік мәселесі, заңдардың орындалмауымен байланысты бүтіндей елге
тән тәуекел.
Пайда болу табиғаты бойынша субъективті және объективті болып бөлінеді.
Пайда болу сферасы бойынша сыртқы және ішкі тәуекел болып 2 түрге
бөлінеді. Сақтандыру мүмкіндігі бойынша сақтандырылатын және
сақтандырылмайтын тәуекелге бөлінеді.
2.2. Кәсіпкерлік тәуекел деңгейіне ықпал етуші факторлар
Кәсіпкерліктегі тәуекел бірқатар факторлардың болуымен көзделеді. Бұл
жағдайлар кәсіпкердің өзінің белгілі бір іс-әрекеттер нәтижесінде фирманың
ішкі қызметінде, сондай-ақ бизнесті қоршаған орта – бәсекелестер,
жеткізушілер, мемлекеттік органдар ықпалымен туындайды.
Тәуекел факторлары.
1. Фирмамен басқарылмайтын сыртқы факторлар:
- саяси жағдай;
- елдегі экономикалық жағдай
- табиғи апаттар
- кәсіпкерлік қызметті реттейтін заңдылық
- мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі
- салық жүйесі
- серіктестермен өзара қарым-қатынас
- бәсекелестердің көзделмеген іс-әрекеттері
- коррупция
2. Фирмамен басқарылатын ішкі факторлар:
- бизнес-ақпараттың жеткіліксіздігі
- маркетинг қызметінің жоқтығы
- фирма ішіндегі қаржылық мәселелер
- өндіріс процесіндегі көзделмеген өзгерістер
- еңбекті ұйымдастыру тәсілдерін, жаңа технологияны жасау, ендіру
- жұмысшы кадрлар мен мамандардың, басқарудың төменгі сапасы
- фирманы басқарушылар тарапынан келісімнің сақталмауы
- шешімдер қабылдау мен жүзеге асырудағы қателіктер
Бұл аталған шарттар кәсіпкерлік тәуекелге ықпал етуші жалпы шарттарды
көрсетеді. Алайда бұл факторлардың пайда болу сипаты нақты экономикалық
жүйе ерекшеліктеріне тәуелді болады.
Бұл аталған факторлардан басқа кәсіпкерлік тәуекелге төлемсіздік
мәселесі, экономикадағы бәсеке факторының ерекшелігі, елдегі экономикалық
жағдай да әсерін тигізеді. Кәсіпкер үшін сыртқы орта факторлары арасындағы
өзара байланысты зерттеу мен бағалау ерекше мәнді алады. Өйткені
кәсіпкерлік тәуекелдің ішкі факторларына қажет болған жағдайда тікелей
ықпал ете алады.
2.3. Тәуекелді басқару тәсілдері
Кәсіпкрелік тәуекелді тудыратын өндірістік кәсіпкерліктегі
жоғалтуларға мыналарды жатқызуға болады:
1. Еңбек өнімділігінің төмендеуі салдарынан өнім өткізу көлемінің қысқаруы,
өндірістік қуаттылықтың толық пайдаланылмауы, жұмыс уақытының жоғалуы,
қажетті материалдар санының жеткіліксіздігі.
2. Баға инфляциясы, сұраныстың төмендеуі, нарық конюктурасының қолайсыз
өзгерісі, өнім сапасының жеткіліксіздігімен байланысты өнім сату
көзделетін бағаның төмендеуі.
3. Материал, шикізат, транспорттық шығындардың артық жұмсалуымен байланысты
жоғарғы шығындар.
4. Айыппұл түріндегі жоғалтулар.
Саяси және экономикалық тұрақсыздық жағдайында тәуекел дәрежесі едәуір
өседі. Оның алдын алу үшін жеткілікті қаржы талап етіледі. Тәуекелді
қысқартудың негізгі тәсілдері:
1. Жобаны жасауға серіктестерді, кеңесшілерді қатыстыру;
2. Өнімдер мен қызметтерге сұраныс, нарық конюктурасының даму тенденциясын
болжау.
3. Тәуекелдің жобаға қатысушылар, оны орындаушылар арасында бөлінуі;
4. Сақтандыру;
Көзделмеген шығындарды жабуға қаржыларды резервтеу.
2.4 Кәсіпкерлік тәуекелді бағалау
Тәуекелді басқару процесінде негізгі сәт оны бағалау кезеңдері болып
табылады. Осы кезеңде ол есептеледі және кәсіпкерлік қызмет нәтижелеріне
ықпал етеді. Тәуекелді бағалау – бұл тәуекел шамасын (дәрежесін) сандық
және сапалық тәсілмен анықтау. Бағалаудың қандай-да бір тәсілін таңдау
нақты жағдайға және кәсіпкердің жеке ерекшелігіне тәуелді. Кәсіпкерлік
тәуекелге сандық-сапалық, яғни аралас бағалау жұргізіледі.
Сапалық бағалау салыстырмалы қарапайым болуы мүмкін, оның басты
міндеті - тәуекелдің мүмкін болатын түрлерін, сондай-ақ белгілі бір іс-
әрекетті жүзеге асыруда тәуекел деңгейіне ықпал ететін факторларды
анықтаудан тұрады. Қорытынды шешім оны кешенді бағалау жүргізгенде
қабылдануы мүмкін. Осылайша көптеген жағдайда сапалық бағалау сандық
бағалаумен органикалық үйлеседі. Алайда бұл кезде мынаны ескеру қажет:
біріншіден, тәуекел жағдайын әрқашан сандық бағалау мүмкін емес, екіншіден,
экономикалық ақпараттың сәйкес көлемі мен мазмұны кәсіпкерлік тәуекел
деңгейін анықтау үшін жеткіліксіз болуы мүмкін.
Математикалық статистика тәсілдерінің көмегімен кәсіпкерлік тәуекелді
сандық бағалау ерекше қызығушылық танытады. Бағалаудың бұл тәсілінің басты
құралдары: дисперсия, стандартты ауытқу, вариация коэффициенті.
Тәуекелдің алуан түрлі түрлеріне қарай оны бағалау тәсілдері де алуын
түрлі. Оның негізгілері мыналар болап табылады:
1. Қосымша жұмыс күші, нарық жөніндегі ақпарат, жеткілікті қаржы
құралдарына ие кәсіпорындар арасында серіктестер іздеу;
2. Тәуекел мүмкін болатын салаларда сыртқы кеңесші-эксперттердің
қызметтері;
3. Тұтынушылардың белгілі бір категориясына бағдарлану;
4. Мемлекет салықтық, несиелік, инвестициялық және басқа да жеңілдіктерді
көрсететін ортада жиі әрекет ету;
5. Тәуекел мүмкіндіктерін болжау, оның пайда болу көздерін анықтау,
кәсіпорынның мүмкіндігін бағалау, бағдарламаны жүзеге асырудың
альтернативті варианттарын жасау.
6. Айналым құралдарының бөлігі есебінен өзін-өзі сақтандыру үшін арнайы
резервтік қор құру.
3-тақырып. Кәсіпкердің әлеуметтік –психологиялық бейнесі
1. Кәсіпкер-жоғарғы интеллект және жаңа ұмтылыстардың иегері
2.М.Вебердің кәсіпкерлігінің маңызы мен түсінігі
Қазіргі жағдайда капитализімге ауысу жолында қоғамдық меншікті
жекелендіру арқылы ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі
кәсіпорындар құрылып жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта
ірі кәсіпорындар жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың
кәсіпкерлік ісі туралы . Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын
кәсіпорындардын болуы дүниежүзінің практикада экономикалық тиімді ісі болып
табылады
Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз
байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының өзара
байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда зор
материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар бар .
Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды. Ал,
екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер
орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер кооперациясын
көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын және орта
кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және
тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.
Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі
жергілікті нарыққа жақындығы,клиентердің сұранысына икемділігі, шағын
мөлшерде өндіруі. Шағын кәсіпорынға,өндірістік және дербес тұтынудың
сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді.
Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге
септігін тигізеді:
• Бәсеклестік орта өркендейді
• Қосымша жұмыс орны пайда болады
• Тұтыну секторы ұлғаяды
Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықта тауар және қызметтермен
толтырады, экспорттың потенциалын артырады және мүмкіндік жасайды. Шағын
кәсіпорын дүниежүзінде мңызды орын алады. Олтек қана тұтыну сферасында
емес, сол сияқты механизімдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар
өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын
кәсіпкерлік субъектілері және адамдар болуы да мүмкін.
Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол
қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Бірақ ескеретін жағдай,
кейбір тауарларды шығру, қызмет атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға
жүктеледі, ал кейбір тауарларды өндіру үшін арнайы ұрықсат керек етеді.
Шағын кәсіпорын өзінң шаруашылық іс-әрекетін басты жағдай- жоспарлау.Шағын
кәсіпорн өзінің жеке пайдасын арттыру мақсатында,және кәсіпорынның
өндірістік мүмкіндігіне қарай сұраныс бар тауарлар шығару мен қызметтер
атқару үшін, өзінің әлеуметтік даму негізінде жұмыстарын алдын ала
жоспарлау керек.
Жоспарлаудың негізінде жұмыстарын, материялдар сататын
кәсіпорындармен, өндіріске керекті өнімдермен жабдықтау туралы шарттар
болуы керек. Шағын кәсіпорын өзінің өндірген тауарларына, көрсеткен
қызметтеріне бағаны тағайындайды.
Кәсіпорынның финанс ресурстар, пайдадан амартизациаға шығарылған сомадан,
бағалы қағаздарды сатқаннан түскен ақшадан, еңбек ұжымының мүшелерінің
жарнамаларынан, пайдадан түскен, несиеден т.б заңға қарсы емес түсімдерден
тұрады.
Ақша қаражаттары сақтау және есеп айырысу, кассалық операцияларды жүргізу
үшін банкте есеп – айырысу және басқа түрі щ есеп – айырысу және басқа түрі
шоттар ала алады. Жалпы негізде, шағын кәсіпорын шет елдік серіктестермен
шарт жасап және шетел валюталық шотта ала алады.Белгіленген ережеге сәйкес
шағын кәсіпорын өзбетімен дербес нарыққа шығып валюта табуына, оны сатып
алуына оның ішінде аукциондарға да қатынасуға правалы. Шағын кәсіпорын
жұмысшыларына еңбек ақы төлеу мөлшері, оның жүйесі, түрі дербес
шешіледі.Шағын кәсіпорын заң бойынша кеілді еңбек ақы төлеуді қамтамасыз
етеді, еңбек жағдайын, қызметкерлердің әлеуметік қорғау салаларын
орындайды. Өзінің қызметкерлеріне қосымша демалыс, қысқартылған жұмыс
күнің, тағы басқа жеңілдіктер қолдана алады.Заң бойынша шағын кәсіпорын
қызметкерлеріне қауыпсіз еңбек етуіне және олардың денсаулығына, еңбек
қабілетіне зиянды толықтыруға жауапты.
Шағын кәсіпорын қызметкерлеріне, мемлекеттік кәсіпорындарға
белгіленгендей, әлеуметтік медициналық сақтандыру қолданылады . Сондықтан
шағын кәсіпорын әлеуметтік,медициналық сақтандыру үшін өздерінің жарналарын
төлеуге тиісті.
Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы шағын
бизнесті жан –жақты дамыту болып табылады.Олардағы кәсіпорындардын жалпы
соның ішінде шағын және орта фирмалардың үлесі 80 –нен
90 % дейіңгі мөлшерде қамтып, елдің жалпы ұлттық өнімің 50% -не жуығын
елдердің қамтамасыз етіп отыр.
Шағын кәсіпорындар шаруашылықта жүргізудегі икемділігі ғылыми –
техникалық прогретін негізгі бір қозғаушы күшінің айналуы. Мысалы: Жапондық
мамандардын есептеуінше екінші дүние жүзілік соғыстан кейіңгі кезенде бұл
елдің әлемдегі ең бай елдер қатарына қосылуына бірден -бір себепші болған
нәрсе шағын кәсіпкерлікті дамыту.
4-тақырып. Кәсіпкерліктің тарихи типтері
1. Орта ғасырлық кәсіпкерліктің мәні.
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпкерлік ерекшеліктері
3. Кәсіпкерлік міндеттерінің жүйесі.
4Кәсіпкерлердің әлеуметтік басасындағы қозғалыстар
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясының шеңберінде 2005 жылы
кәсіпкерлікті одан әрі дамыту мақсатында Оңтүстік Қазақстан облысының
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2006-2008 жылдарға арналған аймақтық
бағдарламасы әзірленіп, қабылданды.
Бағдарламада көрсетілген іс-шараларды жүзеге асыру облыстың әлеуметтік-
экономикалық дамуына өзінің оң әсерін тигізуде.
Алдын ала деректер бойынша облыста тіркелген кәсіпкерлік субъектілерінің
саны 142,2 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалардың саны 127,7 мың
бірлікті құрап 266,1 мың адам жұмыспен қамтылған. Заңды тұлға ретінде
тіркелген кәсіпорындардың саны 16,6 бірлікке жетіп, оның 13,0 мың бірлігі
жұмыс істеуде. Онда 72,1 мың адам қызмет атқарады. Өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда тіркелген кәсіпкерлік құрылымдарының саны 11,3
пайызға артқан. Облыс бойынша шағын бизнес саласында 338,2 адам жұмыспен
қамтылған немесе облыстағы экономикалық белсенді халықтың 31,1 пайызын
құрайды.
2007 жылы шағын кәсіпкерлік құрылымдары 130,9 млрд. теңгенің өнімін
(жұмысы, қызметі) өндіріп, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 6,5
пайызға артқан.
Облыста заңды тұлға ретінде 2008 жылдың 1 қаңтарына 1228 кәсіпорын құрылып,
3547 жаңа жұмыс орны ашылды. Кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік қолдаудың
қозғаушы құралдарының бірі кәсіпкерлікті шағын кәсіпкерлік құрылымдарын
қаржылай көмек көрсету болып табылады. Облыста кәсіпкерлік құрылымдарын
қаржылай қолдау 3 деңгейде - екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлар мен,
микрокредиттік ұйымдар арқылы жүргізілуде.
Жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдарына жалпы-74107,9млн.теңге, оның
ішінде екінші дәрежелі банктерден –66818,0 млн.теңге, “Шағын кәсіпкерлікті
дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы –475,8 млн. теңге , “Несие беру
Қазақстандық қоры” – 4601,5 млн. теңге және “Фермерлер мен кәсіпкерлерді
қолдау қоры” қоғамдық қорымен – 117,4 млн теңге, ауылшаруашылық несие
серіктестіктері мен несиелік серіктестіктері-2096,0 млн. теңге. Барлық
қаржылық институттардан шағын және орта кәсіпкерлік құрылымдарына бөлінген
несие қаражаттардың көлемі өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 45,3
пайызға өскен.
Экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік тосқауылдарды жоюдың тиімді
механизмдерін әзірлеу мақсатында шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
заңдардың және басқа да республикалық, облыстық деңгейдегі нормативтік
құқықтық актілердің жобаларына ұсыныстар әзірленді
Қазақстан Республикасы Үкіметіне Мемлекеттік-жеке серіктестік
негізінде 100 мектеп пен аурухананың құрылысын жүргізу жобасын жүзеге
асыру бойынша бірінші кезектегі іс-шаралар жоспарына бірқатар ұсыныстар
енгізілді олар: құрылысқа және құрылыс материалдарын өндіретін
кәсіпорындарды кеңейтуге қатысты жобаларды шұғыл түрде несиелендіру
мәселесі бойынша Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры АҚ-мен тығыз байланыста
жұмыс жүргізу, отандық құрылыс индустриясының өнімдерін өндіретін
кәсіпорындардың өндірісі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету туралы және тағы
басқа.
Индустрия және сауда министрлігіне бәсекелестікті қорғау және дамыту
саласының жұмысын ілгерілету мақсатында жаңа компаниялардың нарыққа шығу
барысындағы кедергілерді азайту туралы ұсыныстар берілді.
Кәсіпорынның маркетингтік қызметі
Маркетингң сөзі ағылшын тілінен аударғанда ңнарықты жаулап алуң
дегенді білдіреді. Маркетинг мақсаты тұтынушының талабын нақты өнім түрі
бойынша көрсететін тұтынушылық сұранысты талдаудан басталады. Өндіріс
аяталғаннан кейін тауарды тұтынушы оны оңай сатып алатындай нарыққа
орналастыру қажет. Демек, маркетинг – айырбас арқылы қажеттілік пен мүддені
қанағаттандыруға бағытталған іс-әрекеттің түрі.
Егер кәсіпорын маркетингтік қызметпен айналысатын болса, ол өзі үшін
табысты болатын сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
тырысады. Бұл кәсіпорын тек өнімді дайындауға көңіл бөлген жағдайда
өндіріс процесіне бағдарлануға тікелей қарама-қарсы.
Схемалық түрде ңөндірістікңжәне ңнарықтықң ыңғайласу ерекшеліктері 1-
кестеде көрсетілген.
Кесте -1 Өндірістік және Нарықтық ойлау арасындағы айырмашылық
Өндірістік Нарықтық
бағдар
Тауарлар, өнімдер Тұтынушылар, нарық сегменттері
құралдар
сату, тауар нарығында алға жылжу Жүйеленген маркетингтік қызмет,
іс-әрекет стратегиясын жасау
мақсаты
Сату көлемін ұлғайту жолымен пайда алуТұтынушылардың сұранысын
қанағаттандыру жолымен пайда алу
Егер кәсіпорын шаруашылық (басқарушылық) шешімдерін маркетинг арқылы
қабылдайтын болса, ол негізінен нарық қажеттілігі мен мүддесін ескере
отырып өз қызметінің стратегиясын жасайды. Бұл маркетинг барлық қызмет
сферасын : өткізу баға белгілеу, қаржы, кадр саясаты, өндірісті
ұйымдастыру, жоспарлау, персоналды басқару жүйесі, технология саласындағы
ғылыми зерттеулер қамтитындығын білдіреді. Ол өткізу нарықтары үшін
бәсекелік күрес формасын көрсетеді.
Маркетинг – бұл нарық пен оның конъюктурасын кешенді зерттеуі,
тұтынушылардың нақты талаптарын анықтауға бағытталған кәсіпорынның ғылыми
техникалық және өндірістік өткізу қызметін басқару концепциясы.
Маркетинг қызметінің екі негізгі аспектісі бар. Бұл нарықтық зерттеулер
және маркетинг стратегиясын жүзеге асыру. Бұл екеуіде бірмезгілде жүзеге
асырылады. Басқаша айтқанда кәсіпорын зерттеулер негізінде қабылданған
стратегияны жүргізеді және бірмезгілде балама варианттар негізінде жаңа
шешімдер іздеу мақсатымен нарықтық зерттеулер жүргізуді жалғастырады.
5-тақырып. Кәсіпкерлік қызметте персоналды басқару
1 Кәсіпкерлік қызметте еңбек ресурстарын жоспарлау
2 Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек мөлшерінің түрлері
3 Еңбек өнімділігінің мәні, көрсеткіштері және өлшеу тәсілдері
Кәсіпорын кадрлары кәсіпорында жұмыс істейтін әртүрлі кәсіби-
квалификациялық топтар жұмысшыларының жиынтығы. Кәсіпорынның еңбек
ресурстары түсінігі оның потенциалды жұмыс күшін сипаттайды. Персонал
жалдау арқылы жұмыс істейтін барлық тұрақты, уақытша, квалификацияланған
және квалификацияланбаған жұмысшылар құрамы. Жұмысшылардың жекелеген
категориялары мен топтарының құрамы мен сандық арақатынасы кадырлар
құрылымын сипаттайды. Тікелей өнім өндіру процесімен байланысты, яғни
негізгі өндірістік қызметпен айналысатын кәсіпорын кадрлары өнеркәсіптік-
өндірістік персонал деп аталады. Оған барлық негізгі, көмекші, қосалқы
және қызмет көрсетуші цехтардың, ғылыми-зерттеу, конструкторлық,
технологиялық ұйымдар мен лабораториялар, қондырғылар мен көлік құралдарын
ағымдық жөндеумен айналысатын жұмысшылар жатады. Сауда, қоғамдық тамақтану,
үй шаруашылығы, медициналық және сауықтыру мекемелерінің, оқу орындары,
мәдениет пен мектепке дейінгі тәрбиелеу мекемелерінің жұмысшылары
кәсіпорынның өнеркәсіптік емес персоналына жатады.
Өнеркәсіптік - өндірістік персонал жұмысшылары 2 негізгі топқа – жұмысшылар
мен қызметкерлерге бөлінеді. Қызметкерлер қатарына басқарушылар, мамандар
және қызметкерлердің өзі жатады. Басқарушыларға басқару шешімдерін қабылдау
мен олардың орындалуын ұйымдастыру үшін бөлінген тұлғалар жатады.
Мемлекеттік кәсіпорындарда басқарушыларға кәсіпорын мен оның
құрылымдық бөлімшелерін басқарушы қызметімен айналысатындар, директорлар
мен меңгерушілердің орынбасарлары, сондай-ақ басты мамандар (бас есепші,
бас инженер, бас механик, бас технолог, бас экономист) жатады. Мамандарға
инженерлі-техникалық, экономикалық, бухгалтерлік, құқықтық және басқа да
қызметтің ұқсас түрлерімен айналысатын жұмысшылар жатады. Жұмысшылар
материалды өнімдішығарушы немесе өндірістік және тасымалдау қызметін
атқарушы кәсіпорын қызметкерлері. Олар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек мөлшерінің түрлері
Кәсіпорында еңбек процесін дұрыс ұйымдастыру үшін еңбек нормасын
анықтап алу қажет. Еңбекті нормалау – белгілі бір кәсіпорында белгілі бір
жұмысты орындауға кеткен ең жоғарғы уақыт мөлшерін анықтау. Еңбекті
нормалаудың 2 әдісі бар: тәжірибелік-статистикалық және талдау. Тәжірибелік
статистикалық әдіс бойынша кәсіпорынның жағдайы өткен уақыт жағдайымен
салыстырылады. Талдау әдісі көбірек қолданылады және оған мынадай
операциялар жатады:
- еңбек процесін зерттеп, оларды элементтерге бөлу;
- еңбек шығындарына әсер ететін факторларды анықтау;
- жұмыс орнын жақсартатын шаралар жүргізу;
- жұмысты орындауға кеткен уақытты есептеу;
- нормаларды өндіріске енгізу.
Талдау әдісі хронометраждан және жұмыс күнін суретке түсіруден тұрады.
Хронометраж - өндіріс процесіндегі операциялардың ұзақтығын айқындау және
бақылау, өлшеу арқылы уақыт шығындарын есептеу әдісі. Жұмыс күнін суретке
түсіру – белгілі бір уақыт аралығында жұмыс уақытын бақылап, ұзақтығын
өлшеу арқылы еңбек уақытын, яғни жұмыс орнын дайындау, жұмысты бастау,
аяқтау және үзіліс уақытын өлшеу.
Уақыт мөлшері – белгілі бір кәсіпорынның техникалық жағдайда
шығарылатын өнімнің бір өлшемін дайындауға жұмсалатын уақыт шығыны.
Оның құрамына келесі элементтер кіреді:
1. негізгі уақыт;
2. көмекші уақыт;
3. жұмыс орнына қызмет ету уақыты;
4. дайындау және аяқтау уақыты;
5. демалыс уақыты;
6. өндіріс процесін ұйымдастыруға байланысты болатын үзілістер уақыты.
Еңбек өнімділігінің мәні, көрсеткіштері және өлшеу тәсілдері
Уақыт үнемдеу, өнімнің еңбек сыйымдылығы, еңбек өнімділігі, еңбектің
өндіргіш күші, жұмыс күші мен жұмыс уақыты бір-бірімен өзара байланысты.
Еңбек еңбек процестерінің интенсивтілігі, квалификациясы және еңбектің
қормен жарақтануына тәуелді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ќ.А.ЯСАУИ АТЫНДАЃЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
ӘЛЕУМЕТТАНУ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ КАФЕДРАСЫ
"Бекітемін"
Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ-нің
оқу - әдістемелік ісі жөніндегі
вице президент техн.ғ.д., профессор
_________________С. Тұртабаев.
"_____"__________________2011 ж.
КӘСІПКЕРЛІК ӘЛЕУМЕТТАНУЫ ПЄНІНІҢ
ОЌУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Кафедра: Әлеумеғттану және Саясаттану
2011-2012 оқу жылы, 7 семестр
Кредит саны: 2
Оқытушының аты-жөні: социология ғылымдарының кандидаты
Төлеев Жұмахан Мырзашұлы
Мекен-жайы: Тәуке хан даңғылы, Заң фак. Ғимараты,
Тел және E-maіl: раб. тел.
Т‡РКІСТАН 2011
Оќу-єдістемелік кешен Әлеуметтану және Саясаттану кафедрасыныњ
№ 2011 ж. мєжілісінде ќаралды.
Кафедра мењгерушісі соц.ѓ.д.,
проф. О. Н±сќабаев
Факультеттің оқу-әдістемелік Кеңесінің №
2011 ж. мәжілісінде бекітілді.
Кеңес төрайымы, фил.ғ.к., доцент А.
Малдыбек
Пән туралы қысқаша мәліметтер:
1.1 Пән туралы қысқаша сипаттама: ҚР-ның нарықтық экономикаға өтуімен
байланысты барлық экономика салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлер
тобы өмірге келді. Кәсіпкерлік іс тек қана өндірісте емес, сонымен бірге
коммерциялық, қаржы, ақпарат салаларында басты ұйымдастырушы күш. Ол
экономиканың қай саласында болмасын пайда табу үшін қызмет етеді. Сондықтан
да нарықтық экономика жағдайында ұйымдастырушы басты субъект кәсіпкердің іс-
әрекеттері, кәсіпкерлік істің түрлері, ұйымдастыру әдістері, тактикасы,
стратегиясы, кәсіпкерлік бәсекелестік, тәуекел, бизнес-жоспардың құрылымы
мен мазмұны, сонымен бірге кәсіпкерлік істі дамыту, басқару ретінде
экономикалық проблемалар: кәсіпорынның тауар және баға саясаты,
кәсіпорынның қаржысын басқару, қаржылық менеджмент, қаржы жағдайын талдау,
кәсіпорындағы маркетинг туралы тұжырымды маңызды мәселелерді білген жөн.
1.2 Пәннің мақсаты: кәсіпкерлік қызметтің ғылыми және тәжірибелік
негіздерін, оның қазіргі кездегі жоспарлау әдістерін тарату және қолдану
болып табылады. Берілген пәннің мақсаттары:
- кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың принциптері мен әдістерін, қызмет
жағдайы мен түрлерін білу;
- қалыпты қызметті қамтамасыз ететін барлық ресурстардың ең ыңғайлы
варианттарын анықтау;
- кәсіпкердің шаруашылық қызметіне талдау жүргізу;
- шаруашылық қызметтің кәсіпкерлік тәуекелінің бағасын анықтау;
- кәсіпкерлік мәмілелерді ұйымдастыру әдістемесін қолдану және т.б.
1.3 Пәннің мiндеттерi: студенттерге туристтік қызметініњ кәсіпкерлігі
жµнінде бірт±тас ±ѓым беру.
• Студенттерді жеке кәсіпкерлік қызметті ж‰зеге асыру технологиясына
игеруге даярлау
• кәсіпкер қызметін жоспарлардыњ теориялық негіздерін беру
• µндіріс шыѓындарын азайту, баѓа саясаты туралы білімдерін терењдету
• кәсіпкерлік қызметтіњ мәселелерін кәсіби-біліктілікті дењгейде
ж‰зеге асыру қаѓидалары мен әдістерін айқындау
• нарықтық экономиканың барлық аспектілері, сондай-ақ кәсіпкерлік
қызметті ұйымдастыру әдістері және нысандарын қолдану аясында және
кәсіпкердің қалыпты қызметін қамтамасыз ететін барлық ресурстарды
жоспарлаудың ең тиімді варианттарын анықтауда білімдері болуы;
• кәсіпкерлік қызметте оның тиімді дамуы үшін жоспарлау және
ұйымдастыруда дұрыс шешімдер қабылдай алуы;
• жағдайлық талдау және басқару жүйесінің экономикалық әдістерін,
белгісіздік және тәуекел жағдайында математикалық талдау және
қазіргі кездегі зерттеу әдістерімен экономикалық және
ұйымдастырушылық сипаттағы тиімді шешімдер қабылдайалуы керек.
1.4 Пререквизиттер. экономикалыќ теория, менеджмент негіздері,
кәсiпорын экономикасы, қаржы, құқық негіздері және т.б.
1.5 Постреквизиттер. өндірістік менеджмент, стратегиялық жоспарлау,
персоналды басқару, қаржылық менеджмент, туризм экономикасы, коммерциялық
менеджмент, инновациялық менеджмент, жобаларды басқару және т.б.
1.9 Оқу жоспарынан көшірме.
Семе-сАпта Семестр мен сабақ түріне бөлінген сағатКурс Жалпы Соңғы
трі Саны Жоба сағат бақы-лау
(жұмыс)
Лек. Прак. Сем.
Сабақ
Лек. Сем.
1 Кәсіпкерлік ұғымы және оның 1 1 2 2
негізгі түрлері
2 Кәсіпкерлік қызметтегі 1 1 2 2
тәуекелдіктер
3 Кәсіпкердің әлеуметтік 1 1 2 2
–психологиялық бейнесі
24 Кәсіпкерліктің тарихи типтері 1 1 2 2
5 Кәсіпкерлік қызметте персоналды 1 1 2 2
басқару
6 ҚР Шағын кәсіпкерлікті қолдау 1 1 2 2
тәжірибесi және әлемдік аренадағы
оның қалыптасу деңгейі
7 Кәсiпкерлiктi дамуы мен 1 1 2 2
перспективасы
8 Кәсіпкерлердің шаруашылық 1 1 2 2
серіктестермен келісім-шарттық
қарым-қатынасы
9 Кәсіпкерлік қызметті талдау және 1 1 2 2
тиімділігін бағалау
10 Кәсіпорынның бәсекелік 1 1 2 2
қабілеттілігін талдау
11 Кәсіпкерліктің мемлекеттік қолдау 1 1 2 2
және ынталандыру
12 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау 1 1 2 2
және дамыту бағдарламасын жүзеге
асыру жолдары
13 Акционерлік қоғамдар және олардың 1 1 2 2
қызметі
14 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау 1 1 2 2
15 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру 1 1 2 2
Барлық сағат саны: 15 15 30 30
2. Курстың құрылымы
Апта Тақырыптар атауы, реті ЛекСемОБС СӨЖ тақырыптары
ция.саӨЖ
сағғ. сағ
1 . Кәсіпкерлік ұғымы және оның 1 1 2 . Кәсіпкерлік ұғымы және
негізгі түрлері оның негізгі түрлері
1.Кәсіпкерліктің мәні, негізгі .Кәсіпкерліктің мәні,
белгілері және кәсіпкерлік негізгі белгілері және
қызметтің объектілері мен кәсіпкерлік қызметтің
субъектілері. объектілері мен
2.Кәсіпкерлікті ұйымдастыру субъектілері.
формалары. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру
3.Акционерлік қоғамдар және формалары.
олардың қызметі
2 2. Кәсіпкерлік қызметтегі 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметтегі
тәуекелдер тәуекелдер
1.Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні мен .Кәсіпкерлік тәуекелдің
түрлері мәні мен түрлері
2. Кәсіпкерлік тәуекел деңгейіне Кәсіпкерлік тәуекел
ықпал етуші факторлар деңгейіне ықпал етуші
3 Тәуекелді басқару тәсілдері факторлар
4 Кәсіпкерлік тәуекелді бағалау
3 Кәсіпкердің әлеуметтік 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
–психологиялық бейнесі жоспарлау
1. Кәсіпкер-жоғарғы интеллект Жоспарлаудың мазмұны мен
және жаңа ұмтылыстардың иегері тәсілдері.Кәсіпкерлік
2.М.Вебердің кәсіпкерлігінің қызметті жоспарлау түрлері.
маңызы мен түсінігі Бизнес-жоспар және оның
қажеттілігі
4 Кәсіпкерліктің тарихи типтері 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
1. Орта ғасырлық кәсіпкерліктің қаржыландыру
мәні. Кәсіпкерлік қызметті
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпкерлік қаржыландыру көздері.
ерекшеліктері Қаржылық жоспарлау
3. Кәсіпкерлік міндеттерінің
жүйесі.
4Кәсіпкерлердің әлеуметтік
басасындағы қозғалыстар
5 5. Кәсіпкерлік қызметте 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметте
персоналды басқару персоналды басқару
1 Кәсіпкерлік қызметте еңбек Кәсіпкерлік қызметте еңбек
ресурстарын жоспарлау ресурстарын жоспарлау
2 Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек
мөлшерінің түрлері мөлшерінің түрлері
3 Еңбек өнімділігінің мәні, Еңбек өнімділігінің мәні,
көрсеткіштері және өлшеу көрсеткіштері және өлшеу
тәсілдері тәсілдері
4 Еңбек ақыны ұйымдастыру, еңбек Еңбек ақыны ұйымдастыру,
ақы принциптері еңбек ақы принциптері
6 ҚР Шағын кәсіпкерлікті қолдау 1 1 2 ҚР Шағын кәсіпкерлікті
тәжірибесi және әлемдік аренадағы қолдау тәжірибесi және
оның қалыптасу деңгейі әлемдік аренадағы оның
Шағын кәсіпкерлікті қолдау қалыптасу деңгейіШағын
тәжірибесi. кәсіпкерлікті қолдау
Әлемдiк жағдайдағы шағын тәжірибесi.
кәсiпкерлiктiң қалыптасуы Әлемдiк жағдайдағы шағын
кәсiпкерлiктiң қалыптасуы
7 Кәсiпкерлiктi дамуы мен 1 1 2 Кәсiпкерлiктi дамуы мен
перспективасы перспективасы.
1 Кәсіпкерліктің дамуын Кәсіпкерліктің дамуын
институционалдық-құқықтық жағынан институционалдық-құқықтық
қамтамасыз ету1 жағынан қамтамасыз ету.
2. Кәсіпкерлікті мемлекеттік Кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау және дамыту бағдарламасын қолдау және дамыту
жүзеге асыру жолдары бағдарламасын жүзеге асыру
3. Кәсіпкерлікті өндірістік жолдары. Кәсіпкерлікті
ресурстармен қамсыздандыру . өндірістік ресурстармен
4. Кәсіпкерліктің сыртқы қамсыздандыру .
экономикалық қызметін мемлекеттік Кәсіпкерліктің сыртқы
қолдау және ынталандыру экономикалық қызметін
мемлекеттік қолдау және
ынталандыру
8 6.Кәсіпкерлердің шаруашылық 1 1 2 Кәсіпкерлердің шаруашылық
серіктестіктермен серіктестіктермен
келісім-шарттық қарым қатынасы келісім-шарттық қарым
1. Коммерциялық келісімнің мәні қатынасы
және түрлері Коммерциялық келісімнің
2 Келісімнің кезеңдері және мәні және түрлері
келісім-шарттың негізгі баптары Келісімнің кезеңдері және
3 Кәсіпкерліктің ынтымақтастық келісім-шарттың негізгі
формалары баптары
Кәсіпкерліктің
ынтымақтастық формалары
9 7. Кәсіпкерлік қызметті талдау 1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
және тиімділігін бағалау талдау және тиімділігін
1 Талдаудың мақсаты мен бағалау
міндеттері Талдаудың мақсаты мен
2 Кәсіпорын қызметінің тиімділік міндеттері
көрсеткіштері Кәсіпорын қызметінің
3 Өндірістік шығындар мен өнімнің тиімділік көрсеткіштері
өзіндік құнын бағалау
10 Кәсіпорынның бәсекелік 1 1 2 Кәсіпкерлік жолында болатын
қабілеттілігін талдау қиыншылықтар мен
1. Кәсіпкердің бәсекелестік тосқауылдар
қабілетін әлеуметтік талдау
2. Кәсіпкерлік жолында болатын
қиыншылықтар мен тосқауылдар
11 Кәсіпкерліктің мемлекеттік қолдау1 1 2 Қазақстандағы кәсіпкерлікті
және ынталандыру әлеуметтік қолдау
1.Қазақстандағы кәсіпкерлікті
әлеуметтік қолдау
2.Арнайы мемлекеттік бағдарлама
құру
3. Кәсіпкерлікті дамытудағы
құқықтық қамтамасыз ету
12 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау 1 1 2 Қазақстандағы кәсіпкерлікті
және дамыту бағдарламасын жүзеге әлеуметтік қолдау
асыру жолдары Арнайы мемлекеттік
1.Қазақстандағы кәсіпкерлікті бағдарлама құру
әлеуметтік қолдау Кәсіпкерлікті дамытудағы
2.Арнайы мемлекеттік бағдарлама құқықтық қамтамасыз ету
құру
3. Кәсіпкерлікті дамытудағы
құқықтық қамтамасыз ету
13 Акционерлік қоғамдар және олардың1 1 2 Акционерлік қоғам түсінігі
қызметі Ұсақ фирмалардың негізгі
1.Акционерлік қоғам түсінігі түрлері
2. Ұсақ фирмалардың негізгі Кәсіпкерлік міндеттердің
түрлері жүйесі
3. Кәсіпкерлік міндеттердің
жүйесі
14 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау 1 1 2 Өндірістік шығындар мен
1.Жоспарлаудың мазмұны мен өнімнің өзіндік құнын
тәсілдері бағалау
2.Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау Кәсіпорынның бәсекелік
түрлері қабілеттілігін талдау
3.Бизнес-жоспар және оның
қажеттілігі
4.Кәсіпорынның маркетингтік
қызметі
15 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру1 1 2 Кәсіпкерлік қызметті
1 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру көздері.
қаржыландыру көздері. Қаржылық Қаржылық жоспарлау
жоспарлау
2 Қаржылық менеджмент
3 Қаржылық жоспарлау мен болжау.
Негізгі қаржылық құжаттар
Барлық сағат саны: 15 15 30
1.8 Ұсынылатын әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер
1.Бусыгин А.В. Предпринимательство М., Дело.2003г.
2. М.Б.Бисенғазиев, А.Ш.Хамитов Кәсіпкерлік негіздері, Орал, 2001жыл.
3.Горфинкель В.Я. Предпринимательство. М.ЮНИТИ, 2004 г.
1. Организация предпринимательской деятельности. Учебное пособие. Под ред.
А.С.Пелиха, Ростов на Дону, 2002.-336с.
2. Основы предпринимательства. Мамыров Н.К., Смагулова Н.Т. и др., Алматы,
Экономика, 2000г.
3. Бизнес-планирование. УчебникПод ред. В.М.Попова и С.И. Ляпунова. М.ФиС,
2003г.
4. Бизнес-планирование: создание успешного бизнес-плана на предприятии.-
Москва, 2004г.
5. Малое предпринимательство. Учебник Под ред. М.Г.Лапуста. М.: ИНФРА-М,
2004г.
6. О.И.Волков, В.К.Скляренко Экономика предприятия: Курс лекций.- М.: ИНФРА-
М, 2002.-280с.
7. А.П.Егоршин.Управление персоналом. Н.Новгород: НИМБ, 1999г.
Қосымша әдебиеттер
8. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. Заңдылық құжаттар мен
ақпараттар, 2004ж.
9. Смагулова Н.Т. Планирование и организация предпринимательства, Алматы,
2002г.
10. Экономика предприятия (конспект лекции). М.: Издательство ПРИОР,
2003г.
14.Исабеков Б. Қазақстанда аралас экономика кезіндегі индустриалдық-
инновациялық саясат және кәсіпкерлік: мәселелер, шешімдер, концепциялар.
Түркістан, 2004.
15. Предпринимательство в Республике Казахстан. Под ред. Окаев К.О. Алматы,
Экономика, 2000г.
16. Грибов В.Д. Основы бизнеса. М.ФиС, 2001г.
3. СТУДЕНТ БІЛІМІН БАҒАЛАУ ЕРЕЖЕСІ
Қорытынды бақылау – емтіхан студенттің академиялық уақыт ішіндегі
кәсіптік білім бағдарламасын меңгеру дәрежесін тексеру мақсатында
өткізіледі.
Студенттің оқу ісін меңгеру дәрежесін, яғни, оның білімін, біліктілігін,
дағдыларын, компетенциялығын бағалау көп балды, әріп, пайыз түрінде
жүргізіледі.
Осы мақсатта мына кесте пайдаланатын:
Әріптік жүйедегі Бағаның сандық Проценттік Дәстүрлі бағалау
бағалау баламасы баламасы жүйесі бойынша
А 4,0 95-100 өте жақсы
А- 3,67 90-94
В+ 3,33 85-89 Жақсы
В 3,0 80-84
С+ 2,33 70-74
С 2,0 65-69 Қанағаттанарлық
С- 1,67 60-64
D+ 1,33 55-59
D 1,0 50-54
F 0 0-49
Қанағаттанғысыз
4. Студенттің өзіндік жұмыс тақырыптары
1. Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру
2. Кәсіпкерлік іске мемлекеттің ықпал жасау механизмі
3. Американдық бизнес психологиясының ерекшеліктері
4. Коммерциялық келісім жүргізудің технологиясы
5. Шағын және орта бизнестің экономиканы дамытудағы ролі
6. ҚР-ғы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы
7. ҚР-да кәсіпорындардың даму сипаты
8. Қаржы-өндірістік топтар және олардың қызметі
9. Өнеркәсіптегі инвестициялардың түрлері және саралануы
10. Кәсіпорынды дамытудағы инновацияның ролі
11. Лизинг келісімі: ұғымы, негізгі қатысушылары
12. Шағын бизнесті дамытудағы мемлекеттік саясат
13. Венчурлық фирмалардың атқаратын қызметтері
14. Кәсіпкерлердің құқысы мен міндеттері
15. Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері
16. Кәсіпкерлік этикасы
17. Жапондық бизнес психологиясының ерекшеліктері
18. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың базалық формалары
19. Консалтинг қызметі және оның ерекшеліктері
20. Қазақстанда франчайзингті дамыту проблемалары
21. Кәсіпкерлік қызмет үшін салық режимін таңдаудың негізі
22. Кәсіпкерлік қызметте несиелерді ұйымдастыру
23. Бизнес-инкубаторлардың кәсіпкерліктегі алатын орны
24. Кәсіпкерлікте сыртқы сауда операцияларын ұйымдастыру
25. Кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету
26. Шет елдегі шағын бизнесті қолдау ерекшеліктері
27. Кәсіпкерлікте технопарктерді дамыту тиімділігі
28. ҚР-ғы венчурлық кәсіпкерлікті дамыту
29. ҚР-ғы инновациялық кәсіпкерліктің дамуы
30. Кәсіпкерлік қызметті стратегиялық жоспарлау.
5. Оқытушының басшылығымен орындалатын студенттің өзіндік жұмыстарының
мазмұны
1-тақырып. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Толық серіктестік пен сенім серіктестігінің айырмашылығы
2. Жауапкершілігі шектеулі қоғамның серіктестіктен ерекшелігі
3. Қандай жағдайда акционерлік қоғам құрылады және оның серіктестіктен
айырмашылығы неде?
4. Кооперативтің ерекшелігі неде?
5. Шаруашылықты жүргізу құқығының оперативті басқару құқығынан айырмашылығы
6. Заңды тұлғаның қандай бөлімшесі өкілдік, ал қайсысы филиал болып
табылады?
ІІ. Глоссарий құру:
1. Агенттік, коммивояжер,аукционер, фьючерс, форвард, опцион, риэлтор,
комиссионер, комитент, индент, консигнация, дистрибьютер, брокер, дилер,
маклер, джоббер, хеджер
2-тақырып. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер
І. Сұрақты талқылау
1. Кәсіпкерлік тәуекелдің түрлерін сипаттаңыз?
2. Тәуекелден келетін қандай зияндарды ескеру қажет?
3. Қаржыландыру тәуекелінде қандай басты факторларды ескеру керек?
4. Тәуекелді сақтандырудың қандай шараларын білесіз?
5. Тәуекелді басқару процесінің кезеңдерін атаңыз?
ІІ. Глосарий құру: өндірістік тәуекел, қаржылық тәуекел, коммерциялық
тәуекел, инвестициялық тәуекел, нарықтық тәуекел, диверсификация,
хеджирлеу.
3-тақырып. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау
І. Сұрақты талқылау
1. Стратегиялық жоспарлау
2. Ағымдық жоспарлау
3. Жедел-өндірістік жоспарлау
4. Маркетинг стратегиясы және маркетингтік қызмет концепциясы.
ІІ. Глосарий құру: өндірістік маркетинг, тауар маркетингі, өткізу
маркетингі, тұтынушылық маркетинг.
4-тақырып. Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Қаржы қатынастары мен ақша қатынастарының айырмашылығы
2. Қаржының атқаратын қызметтері
3. Өзін-өзі ақтау мен өзін-өзі қаржыландырудың ерекшеліктері
4. Өндірісті кеңейту қандай көздерден қаржыландырылады?
5. Акционерлік қоғамды қаржыландыру көздері
6. Қаржыландырудың ішкі көздері. Пайданың бөлінуі
7. Қаржыландырудың сыртқы көздері
ІІ. Глосарий құру: қаржы, қаржылық менеджмент, өзін-өзі ақтау, өзін-өзі
қаржыландыру, рентабельділік, меншікті капитал, қарыз капиталы.
5-тақырып. Кәсіпкерлік қызметте персоналды басқару
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Кәсіпорында кадрларды жоспарлау көрсеткіштері қандай?
2. Еңбек өнімділігі және еңбек сыйымдылығы дегеніміз не?
3. Еңбекке ақы төлеудің тарифтік және тарифтік емес түрлерінің
ерекшеліктері қандай?
4. Еңбекке ақы төлеуді мемлекеттік реттеу механизмдері.
ІІ. Глосарий құру: мерзімді еңбек ақы, кесімді еңбек ақы, тарифтік разряд,
мерзімді сыйақылы ақы төлеу, кесімді сыйақылы ақы төлеу, кесімді үдемелі
еңбек ақы, жанама кесімді еңбек ақы, акордтық еңбек ақы.
6-тақырып. Кәсіпкерлердің шаруашылық серіктестіктермен келісім-шарттық
қарым-қатынасы
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Тауардың бағасы, негізгі баға құрушы факторлар;
2. Төлем формалары және олардың ерекшеліктері;
3. Өндірістік сферадағы ынтымақтастық формалары
4. Коммерциялық қызметтегі ынтымақтастық формалары
5. Қаржы саласындағы ынтымақтастық формалары
ІІ. Глосарий құру: сиф, фоб, франко, оферта, индоссамент, индоссат,
авалист, трассат, авалист, дисконт, аккредитив, инкассо, коносамент, форс-
мажор, арбитраж, ремитент, тратта.
7-тақырып. Кәсіпкерлік қызметті талдау және тиімділігін бағалау
І. Сұраққа жазбаша жауап беру
1. Өндіріс факторларын тиімді пайдалану көрсеткіштері:
- Жұмыс күші: еңбек өнімділігі мен еңбек сыйымдылығы;
- Өндіріс құралдары: қор қайтарымы, қор сыйымдылығы;
- Еңбек заты: материал сыйымдылығы мен материал қайтарымы
2. Өндірістің рентабельділігі
ІІ.Глосарий құру: ағымдық өтімділік коэффициенті, мерзімді өтімділік
коэффициенті, абсолютті өтімділік коэффициенті, тәуелсіздік коэффициенті,
қаржылық тұрақтылық коэффициенті, активтердің рентабельділігі,
инвестицияның рентабельділігі, активтердің айналымдылық коэффициенті,
меншікті құралдармен қамтамасыздандыру коэффициенті.
Қысқаша лекциялар курсы
1-тақырып. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері
1.Кәсіпкерліктің мәні, негізгі белгілері және кәсіпкерлік қызметтің
объектілері мен субъектілері.
2.Кәсіпкерлікті ұйымдастыру формалары.
3.Акционерлік қоғамдар және олардың қызметі
Қазақстан заңында кәсіпкерлік азаматтар мен бірлестіктердің пайда
алуға бағытталған және олардың тәуекел етуімен, сондай-ақ мүліктік
жауапкершілігі негізінде жүзеге асырылатын қызметі. Тәуекелмен, ынтамен,
іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілікпен және белсенді ізденумен
байланысты шаруашылық қызметті кәсіпкерлік қызмет деп санауға болады.
Олардың бәрі кәсіпкерліктің белгілері болып табылады.
Кәсіпкерліктің субьектілері жеке тұлғалар, әртүрлі ассоциациялар,
акционерлік қоғамдар, кооперативтер және мемлекет. Кәсіпкерлік
обьектілеріне шаруашылық қызметтің кез-келген түрі, коммерциялық,
делдалдық, сату-сатып алу, инновациялық, кеңес беру қызметтері, бағалы
қағаздармен жүргізілетін операциялар жатады.
Қызмет мазмұнына қарай кәсіпкерлік мынадай түрлерге бөлінеді:
1. Өндірістік кәсіпкерлік – тауарлар мен қызметтер, ақпараттар, рухани
құндылықтар өндіретін кәсіпкерлік. Бұл кәсіпкерліктің негізін өндіріс
процесі құрайды.
2. Коммерциялық кәсіпкерлік – тауарлар мен қызметтерді сатып алу –
сатумен айналысатын қызмет түрі. Өнім өндірісімен айналыспайды.
Кәсіпкер пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға сату арқылы
жасалады. Егер бұл операциялар заң шеңберінде болса алыпсатарлыққа
жатпайды.
3. Қаржылық кәсіпкерлік – сатып алу- сату обьектісі ақша, бағалы
қағаздар, валюта болып табылатын коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі.
4. Делдалдық кәсіпкерлік – бір келісімге өзара мүдделі жақтардың басын
қосатын қызмет. Осындай қызмет көрсеткені үшін кәсіпкер табыс алады.
5. Сақтандыру кәсіпкерлігі – сақтандырған оқиға болған кезде ғана
қайтарылатын сақтандыру жарнасын алып отыратын ұаржы кәсіпкерлігінің
ерекше формасы.
Кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға бағытталған. Кәсіпкерлік
қызмет тек бір ғана меншік формасымен байланысты емес. Оның әртүрлі
варианттары мен үйлесімдері болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік қызмет әрқашан да жаңалықты іздеу, игерумен тығыз
байланыста болуы қажет. Осыған байланысты кәсіпкерліктің екі моделін
қарастырады: классикалық және инновациялық. Біріншісінің мәні бизнесмен өз
қызметін қарамағындағы бар ресурстардан максимальды қайтарым алу есебімен
ұйымдастыруға ұмтылады. Екінші модель өзінде бар ресурстарын ғана емес,
сондай-ақ сыртқы ресурстарды тарту және пайдалану мүмкіндігіне
бағытталады. Өзінің және сыртқы ресурстарды пайдалана отырып, кәсіпкер өз
бизнесі дамуының тиімді варианттарымен шұғылданады.
2- тақырып. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер
1.Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні мен түрлері
2. Кәсіпкерлік тәуекел деңгейіне ықпал етуші факторлар
3 Тәуекелді басқару тәсілдері
2. 4 Кәсіпкерлік тәуекелді бағалау
Кәсіпкерліктің жүзеге асырылуы кәсіпкерлік тәуекелмен тікелей
байланысты. Қауіп-қатермен байланысты қолайсыз экономикалық ортада
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға тура келеді. Бұл өндірісте, өнімді
сатып алу мен сатуда және басқа да қызмет түрлерінде туындайтын тәуекелді
оқып үйрену қажеттілігін көздейді. Нарықтық экономикада тәуекелдің алғашқы
элементтері болып нарық коньюктурасы, сұраныс, баға және тұтынушының жүріс-
тұріс тәртібін алдын ала көріп біле алмау табылады. Тәуекел материалдық
қаржы ресурстарын жоғалтумен байланысты.
Тәуекелдің түрлері.
1. Өндірістік тәуекел
2. Коммерциялық тәуекел
3. Қаржылық тәуекел
4. Нарықтық тәуекел.
Масштабтылығы бойынша кәсіпкерлік тәуекел 3-ке бөлінеді:
- Локальдық тәуекел – жеке фирманың (компания, бірлестік, олардың
құрылымдық звенолары) тәуекелі.
- Салалық тәуекел – сала ерекшелігімен байланысты тәуекел.
- Елдік тәуекел - әлеуметтік саяси жағдайдың төмендеуі, инфляцияның өсуі,
төлемсіздік мәселесі, заңдардың орындалмауымен байланысты бүтіндей елге
тән тәуекел.
Пайда болу табиғаты бойынша субъективті және объективті болып бөлінеді.
Пайда болу сферасы бойынша сыртқы және ішкі тәуекел болып 2 түрге
бөлінеді. Сақтандыру мүмкіндігі бойынша сақтандырылатын және
сақтандырылмайтын тәуекелге бөлінеді.
2.2. Кәсіпкерлік тәуекел деңгейіне ықпал етуші факторлар
Кәсіпкерліктегі тәуекел бірқатар факторлардың болуымен көзделеді. Бұл
жағдайлар кәсіпкердің өзінің белгілі бір іс-әрекеттер нәтижесінде фирманың
ішкі қызметінде, сондай-ақ бизнесті қоршаған орта – бәсекелестер,
жеткізушілер, мемлекеттік органдар ықпалымен туындайды.
Тәуекел факторлары.
1. Фирмамен басқарылмайтын сыртқы факторлар:
- саяси жағдай;
- елдегі экономикалық жағдай
- табиғи апаттар
- кәсіпкерлік қызметті реттейтін заңдылық
- мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі
- салық жүйесі
- серіктестермен өзара қарым-қатынас
- бәсекелестердің көзделмеген іс-әрекеттері
- коррупция
2. Фирмамен басқарылатын ішкі факторлар:
- бизнес-ақпараттың жеткіліксіздігі
- маркетинг қызметінің жоқтығы
- фирма ішіндегі қаржылық мәселелер
- өндіріс процесіндегі көзделмеген өзгерістер
- еңбекті ұйымдастыру тәсілдерін, жаңа технологияны жасау, ендіру
- жұмысшы кадрлар мен мамандардың, басқарудың төменгі сапасы
- фирманы басқарушылар тарапынан келісімнің сақталмауы
- шешімдер қабылдау мен жүзеге асырудағы қателіктер
Бұл аталған шарттар кәсіпкерлік тәуекелге ықпал етуші жалпы шарттарды
көрсетеді. Алайда бұл факторлардың пайда болу сипаты нақты экономикалық
жүйе ерекшеліктеріне тәуелді болады.
Бұл аталған факторлардан басқа кәсіпкерлік тәуекелге төлемсіздік
мәселесі, экономикадағы бәсеке факторының ерекшелігі, елдегі экономикалық
жағдай да әсерін тигізеді. Кәсіпкер үшін сыртқы орта факторлары арасындағы
өзара байланысты зерттеу мен бағалау ерекше мәнді алады. Өйткені
кәсіпкерлік тәуекелдің ішкі факторларына қажет болған жағдайда тікелей
ықпал ете алады.
2.3. Тәуекелді басқару тәсілдері
Кәсіпкрелік тәуекелді тудыратын өндірістік кәсіпкерліктегі
жоғалтуларға мыналарды жатқызуға болады:
1. Еңбек өнімділігінің төмендеуі салдарынан өнім өткізу көлемінің қысқаруы,
өндірістік қуаттылықтың толық пайдаланылмауы, жұмыс уақытының жоғалуы,
қажетті материалдар санының жеткіліксіздігі.
2. Баға инфляциясы, сұраныстың төмендеуі, нарық конюктурасының қолайсыз
өзгерісі, өнім сапасының жеткіліксіздігімен байланысты өнім сату
көзделетін бағаның төмендеуі.
3. Материал, шикізат, транспорттық шығындардың артық жұмсалуымен байланысты
жоғарғы шығындар.
4. Айыппұл түріндегі жоғалтулар.
Саяси және экономикалық тұрақсыздық жағдайында тәуекел дәрежесі едәуір
өседі. Оның алдын алу үшін жеткілікті қаржы талап етіледі. Тәуекелді
қысқартудың негізгі тәсілдері:
1. Жобаны жасауға серіктестерді, кеңесшілерді қатыстыру;
2. Өнімдер мен қызметтерге сұраныс, нарық конюктурасының даму тенденциясын
болжау.
3. Тәуекелдің жобаға қатысушылар, оны орындаушылар арасында бөлінуі;
4. Сақтандыру;
Көзделмеген шығындарды жабуға қаржыларды резервтеу.
2.4 Кәсіпкерлік тәуекелді бағалау
Тәуекелді басқару процесінде негізгі сәт оны бағалау кезеңдері болып
табылады. Осы кезеңде ол есептеледі және кәсіпкерлік қызмет нәтижелеріне
ықпал етеді. Тәуекелді бағалау – бұл тәуекел шамасын (дәрежесін) сандық
және сапалық тәсілмен анықтау. Бағалаудың қандай-да бір тәсілін таңдау
нақты жағдайға және кәсіпкердің жеке ерекшелігіне тәуелді. Кәсіпкерлік
тәуекелге сандық-сапалық, яғни аралас бағалау жұргізіледі.
Сапалық бағалау салыстырмалы қарапайым болуы мүмкін, оның басты
міндеті - тәуекелдің мүмкін болатын түрлерін, сондай-ақ белгілі бір іс-
әрекетті жүзеге асыруда тәуекел деңгейіне ықпал ететін факторларды
анықтаудан тұрады. Қорытынды шешім оны кешенді бағалау жүргізгенде
қабылдануы мүмкін. Осылайша көптеген жағдайда сапалық бағалау сандық
бағалаумен органикалық үйлеседі. Алайда бұл кезде мынаны ескеру қажет:
біріншіден, тәуекел жағдайын әрқашан сандық бағалау мүмкін емес, екіншіден,
экономикалық ақпараттың сәйкес көлемі мен мазмұны кәсіпкерлік тәуекел
деңгейін анықтау үшін жеткіліксіз болуы мүмкін.
Математикалық статистика тәсілдерінің көмегімен кәсіпкерлік тәуекелді
сандық бағалау ерекше қызығушылық танытады. Бағалаудың бұл тәсілінің басты
құралдары: дисперсия, стандартты ауытқу, вариация коэффициенті.
Тәуекелдің алуан түрлі түрлеріне қарай оны бағалау тәсілдері де алуын
түрлі. Оның негізгілері мыналар болап табылады:
1. Қосымша жұмыс күші, нарық жөніндегі ақпарат, жеткілікті қаржы
құралдарына ие кәсіпорындар арасында серіктестер іздеу;
2. Тәуекел мүмкін болатын салаларда сыртқы кеңесші-эксперттердің
қызметтері;
3. Тұтынушылардың белгілі бір категориясына бағдарлану;
4. Мемлекет салықтық, несиелік, инвестициялық және басқа да жеңілдіктерді
көрсететін ортада жиі әрекет ету;
5. Тәуекел мүмкіндіктерін болжау, оның пайда болу көздерін анықтау,
кәсіпорынның мүмкіндігін бағалау, бағдарламаны жүзеге асырудың
альтернативті варианттарын жасау.
6. Айналым құралдарының бөлігі есебінен өзін-өзі сақтандыру үшін арнайы
резервтік қор құру.
3-тақырып. Кәсіпкердің әлеуметтік –психологиялық бейнесі
1. Кәсіпкер-жоғарғы интеллект және жаңа ұмтылыстардың иегері
2.М.Вебердің кәсіпкерлігінің маңызы мен түсінігі
Қазіргі жағдайда капитализімге ауысу жолында қоғамдық меншікті
жекелендіру арқылы ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі
кәсіпорындар құрылып жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта
ірі кәсіпорындар жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың
кәсіпкерлік ісі туралы . Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын
кәсіпорындардын болуы дүниежүзінің практикада экономикалық тиімді ісі болып
табылады
Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз
байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының өзара
байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда зор
материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар бар .
Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды. Ал,
екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер
орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер кооперациясын
көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын және орта
кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және
тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.
Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі
жергілікті нарыққа жақындығы,клиентердің сұранысына икемділігі, шағын
мөлшерде өндіруі. Шағын кәсіпорынға,өндірістік және дербес тұтынудың
сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді.
Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге
септігін тигізеді:
• Бәсеклестік орта өркендейді
• Қосымша жұмыс орны пайда болады
• Тұтыну секторы ұлғаяды
Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықта тауар және қызметтермен
толтырады, экспорттың потенциалын артырады және мүмкіндік жасайды. Шағын
кәсіпорын дүниежүзінде мңызды орын алады. Олтек қана тұтыну сферасында
емес, сол сияқты механизімдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар
өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын
кәсіпкерлік субъектілері және адамдар болуы да мүмкін.
Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол
қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Бірақ ескеретін жағдай,
кейбір тауарларды шығру, қызмет атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға
жүктеледі, ал кейбір тауарларды өндіру үшін арнайы ұрықсат керек етеді.
Шағын кәсіпорын өзінң шаруашылық іс-әрекетін басты жағдай- жоспарлау.Шағын
кәсіпорн өзінің жеке пайдасын арттыру мақсатында,және кәсіпорынның
өндірістік мүмкіндігіне қарай сұраныс бар тауарлар шығару мен қызметтер
атқару үшін, өзінің әлеуметтік даму негізінде жұмыстарын алдын ала
жоспарлау керек.
Жоспарлаудың негізінде жұмыстарын, материялдар сататын
кәсіпорындармен, өндіріске керекті өнімдермен жабдықтау туралы шарттар
болуы керек. Шағын кәсіпорын өзінің өндірген тауарларына, көрсеткен
қызметтеріне бағаны тағайындайды.
Кәсіпорынның финанс ресурстар, пайдадан амартизациаға шығарылған сомадан,
бағалы қағаздарды сатқаннан түскен ақшадан, еңбек ұжымының мүшелерінің
жарнамаларынан, пайдадан түскен, несиеден т.б заңға қарсы емес түсімдерден
тұрады.
Ақша қаражаттары сақтау және есеп айырысу, кассалық операцияларды жүргізу
үшін банкте есеп – айырысу және басқа түрі щ есеп – айырысу және басқа түрі
шоттар ала алады. Жалпы негізде, шағын кәсіпорын шет елдік серіктестермен
шарт жасап және шетел валюталық шотта ала алады.Белгіленген ережеге сәйкес
шағын кәсіпорын өзбетімен дербес нарыққа шығып валюта табуына, оны сатып
алуына оның ішінде аукциондарға да қатынасуға правалы. Шағын кәсіпорын
жұмысшыларына еңбек ақы төлеу мөлшері, оның жүйесі, түрі дербес
шешіледі.Шағын кәсіпорын заң бойынша кеілді еңбек ақы төлеуді қамтамасыз
етеді, еңбек жағдайын, қызметкерлердің әлеуметік қорғау салаларын
орындайды. Өзінің қызметкерлеріне қосымша демалыс, қысқартылған жұмыс
күнің, тағы басқа жеңілдіктер қолдана алады.Заң бойынша шағын кәсіпорын
қызметкерлеріне қауыпсіз еңбек етуіне және олардың денсаулығына, еңбек
қабілетіне зиянды толықтыруға жауапты.
Шағын кәсіпорын қызметкерлеріне, мемлекеттік кәсіпорындарға
белгіленгендей, әлеуметтік медициналық сақтандыру қолданылады . Сондықтан
шағын кәсіпорын әлеуметтік,медициналық сақтандыру үшін өздерінің жарналарын
төлеуге тиісті.
Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы шағын
бизнесті жан –жақты дамыту болып табылады.Олардағы кәсіпорындардын жалпы
соның ішінде шағын және орта фирмалардың үлесі 80 –нен
90 % дейіңгі мөлшерде қамтып, елдің жалпы ұлттық өнімің 50% -не жуығын
елдердің қамтамасыз етіп отыр.
Шағын кәсіпорындар шаруашылықта жүргізудегі икемділігі ғылыми –
техникалық прогретін негізгі бір қозғаушы күшінің айналуы. Мысалы: Жапондық
мамандардын есептеуінше екінші дүние жүзілік соғыстан кейіңгі кезенде бұл
елдің әлемдегі ең бай елдер қатарына қосылуына бірден -бір себепші болған
нәрсе шағын кәсіпкерлікті дамыту.
4-тақырып. Кәсіпкерліктің тарихи типтері
1. Орта ғасырлық кәсіпкерліктің мәні.
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпкерлік ерекшеліктері
3. Кәсіпкерлік міндеттерінің жүйесі.
4Кәсіпкерлердің әлеуметтік басасындағы қозғалыстар
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясының шеңберінде 2005 жылы
кәсіпкерлікті одан әрі дамыту мақсатында Оңтүстік Қазақстан облысының
кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2006-2008 жылдарға арналған аймақтық
бағдарламасы әзірленіп, қабылданды.
Бағдарламада көрсетілген іс-шараларды жүзеге асыру облыстың әлеуметтік-
экономикалық дамуына өзінің оң әсерін тигізуде.
Алдын ала деректер бойынша облыста тіркелген кәсіпкерлік субъектілерінің
саны 142,2 мың бірлікті құрады, оның ішінде жеке тұлғалардың саны 127,7 мың
бірлікті құрап 266,1 мың адам жұмыспен қамтылған. Заңды тұлға ретінде
тіркелген кәсіпорындардың саны 16,6 бірлікке жетіп, оның 13,0 мың бірлігі
жұмыс істеуде. Онда 72,1 мың адам қызмет атқарады. Өткен жылдың осы
мерзімімен салыстырғанда тіркелген кәсіпкерлік құрылымдарының саны 11,3
пайызға артқан. Облыс бойынша шағын бизнес саласында 338,2 адам жұмыспен
қамтылған немесе облыстағы экономикалық белсенді халықтың 31,1 пайызын
құрайды.
2007 жылы шағын кәсіпкерлік құрылымдары 130,9 млрд. теңгенің өнімін
(жұмысы, қызметі) өндіріп, өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 6,5
пайызға артқан.
Облыста заңды тұлға ретінде 2008 жылдың 1 қаңтарына 1228 кәсіпорын құрылып,
3547 жаңа жұмыс орны ашылды. Кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік қолдаудың
қозғаушы құралдарының бірі кәсіпкерлікті шағын кәсіпкерлік құрылымдарын
қаржылай көмек көрсету болып табылады. Облыста кәсіпкерлік құрылымдарын
қаржылай қолдау 3 деңгейде - екінші дәрежелі банктер, қоғамдық қорлар мен,
микрокредиттік ұйымдар арқылы жүргізілуде.
Жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдарына жалпы-74107,9млн.теңге, оның
ішінде екінші дәрежелі банктерден –66818,0 млн.теңге, “Шағын кәсіпкерлікті
дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы –475,8 млн. теңге , “Несие беру
Қазақстандық қоры” – 4601,5 млн. теңге және “Фермерлер мен кәсіпкерлерді
қолдау қоры” қоғамдық қорымен – 117,4 млн теңге, ауылшаруашылық несие
серіктестіктері мен несиелік серіктестіктері-2096,0 млн. теңге. Барлық
қаржылық институттардан шағын және орта кәсіпкерлік құрылымдарына бөлінген
несие қаражаттардың көлемі өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 45,3
пайызға өскен.
Экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік тосқауылдарды жоюдың тиімді
механизмдерін әзірлеу мақсатында шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
заңдардың және басқа да республикалық, облыстық деңгейдегі нормативтік
құқықтық актілердің жобаларына ұсыныстар әзірленді
Қазақстан Республикасы Үкіметіне Мемлекеттік-жеке серіктестік
негізінде 100 мектеп пен аурухананың құрылысын жүргізу жобасын жүзеге
асыру бойынша бірінші кезектегі іс-шаралар жоспарына бірқатар ұсыныстар
енгізілді олар: құрылысқа және құрылыс материалдарын өндіретін
кәсіпорындарды кеңейтуге қатысты жобаларды шұғыл түрде несиелендіру
мәселесі бойынша Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры АҚ-мен тығыз байланыста
жұмыс жүргізу, отандық құрылыс индустриясының өнімдерін өндіретін
кәсіпорындардың өндірісі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету туралы және тағы
басқа.
Индустрия және сауда министрлігіне бәсекелестікті қорғау және дамыту
саласының жұмысын ілгерілету мақсатында жаңа компаниялардың нарыққа шығу
барысындағы кедергілерді азайту туралы ұсыныстар берілді.
Кәсіпорынның маркетингтік қызметі
Маркетингң сөзі ағылшын тілінен аударғанда ңнарықты жаулап алуң
дегенді білдіреді. Маркетинг мақсаты тұтынушының талабын нақты өнім түрі
бойынша көрсететін тұтынушылық сұранысты талдаудан басталады. Өндіріс
аяталғаннан кейін тауарды тұтынушы оны оңай сатып алатындай нарыққа
орналастыру қажет. Демек, маркетинг – айырбас арқылы қажеттілік пен мүддені
қанағаттандыруға бағытталған іс-әрекеттің түрі.
Егер кәсіпорын маркетингтік қызметпен айналысатын болса, ол өзі үшін
табысты болатын сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
тырысады. Бұл кәсіпорын тек өнімді дайындауға көңіл бөлген жағдайда
өндіріс процесіне бағдарлануға тікелей қарама-қарсы.
Схемалық түрде ңөндірістікңжәне ңнарықтықң ыңғайласу ерекшеліктері 1-
кестеде көрсетілген.
Кесте -1 Өндірістік және Нарықтық ойлау арасындағы айырмашылық
Өндірістік Нарықтық
бағдар
Тауарлар, өнімдер Тұтынушылар, нарық сегменттері
құралдар
сату, тауар нарығында алға жылжу Жүйеленген маркетингтік қызмет,
іс-әрекет стратегиясын жасау
мақсаты
Сату көлемін ұлғайту жолымен пайда алуТұтынушылардың сұранысын
қанағаттандыру жолымен пайда алу
Егер кәсіпорын шаруашылық (басқарушылық) шешімдерін маркетинг арқылы
қабылдайтын болса, ол негізінен нарық қажеттілігі мен мүддесін ескере
отырып өз қызметінің стратегиясын жасайды. Бұл маркетинг барлық қызмет
сферасын : өткізу баға белгілеу, қаржы, кадр саясаты, өндірісті
ұйымдастыру, жоспарлау, персоналды басқару жүйесі, технология саласындағы
ғылыми зерттеулер қамтитындығын білдіреді. Ол өткізу нарықтары үшін
бәсекелік күрес формасын көрсетеді.
Маркетинг – бұл нарық пен оның конъюктурасын кешенді зерттеуі,
тұтынушылардың нақты талаптарын анықтауға бағытталған кәсіпорынның ғылыми
техникалық және өндірістік өткізу қызметін басқару концепциясы.
Маркетинг қызметінің екі негізгі аспектісі бар. Бұл нарықтық зерттеулер
және маркетинг стратегиясын жүзеге асыру. Бұл екеуіде бірмезгілде жүзеге
асырылады. Басқаша айтқанда кәсіпорын зерттеулер негізінде қабылданған
стратегияны жүргізеді және бірмезгілде балама варианттар негізінде жаңа
шешімдер іздеу мақсатымен нарықтық зерттеулер жүргізуді жалғастырады.
5-тақырып. Кәсіпкерлік қызметте персоналды басқару
1 Кәсіпкерлік қызметте еңбек ресурстарын жоспарлау
2 Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек мөлшерінің түрлері
3 Еңбек өнімділігінің мәні, көрсеткіштері және өлшеу тәсілдері
Кәсіпорын кадрлары кәсіпорында жұмыс істейтін әртүрлі кәсіби-
квалификациялық топтар жұмысшыларының жиынтығы. Кәсіпорынның еңбек
ресурстары түсінігі оның потенциалды жұмыс күшін сипаттайды. Персонал
жалдау арқылы жұмыс істейтін барлық тұрақты, уақытша, квалификацияланған
және квалификацияланбаған жұмысшылар құрамы. Жұмысшылардың жекелеген
категориялары мен топтарының құрамы мен сандық арақатынасы кадырлар
құрылымын сипаттайды. Тікелей өнім өндіру процесімен байланысты, яғни
негізгі өндірістік қызметпен айналысатын кәсіпорын кадрлары өнеркәсіптік-
өндірістік персонал деп аталады. Оған барлық негізгі, көмекші, қосалқы
және қызмет көрсетуші цехтардың, ғылыми-зерттеу, конструкторлық,
технологиялық ұйымдар мен лабораториялар, қондырғылар мен көлік құралдарын
ағымдық жөндеумен айналысатын жұмысшылар жатады. Сауда, қоғамдық тамақтану,
үй шаруашылығы, медициналық және сауықтыру мекемелерінің, оқу орындары,
мәдениет пен мектепке дейінгі тәрбиелеу мекемелерінің жұмысшылары
кәсіпорынның өнеркәсіптік емес персоналына жатады.
Өнеркәсіптік - өндірістік персонал жұмысшылары 2 негізгі топқа – жұмысшылар
мен қызметкерлерге бөлінеді. Қызметкерлер қатарына басқарушылар, мамандар
және қызметкерлердің өзі жатады. Басқарушыларға басқару шешімдерін қабылдау
мен олардың орындалуын ұйымдастыру үшін бөлінген тұлғалар жатады.
Мемлекеттік кәсіпорындарда басқарушыларға кәсіпорын мен оның
құрылымдық бөлімшелерін басқарушы қызметімен айналысатындар, директорлар
мен меңгерушілердің орынбасарлары, сондай-ақ басты мамандар (бас есепші,
бас инженер, бас механик, бас технолог, бас экономист) жатады. Мамандарға
инженерлі-техникалық, экономикалық, бухгалтерлік, құқықтық және басқа да
қызметтің ұқсас түрлерімен айналысатын жұмысшылар жатады. Жұмысшылар
материалды өнімдішығарушы немесе өндірістік және тасымалдау қызметін
атқарушы кәсіпорын қызметкерлері. Олар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Еңбекті мөлшерлеу. Еңбек мөлшерінің түрлері
Кәсіпорында еңбек процесін дұрыс ұйымдастыру үшін еңбек нормасын
анықтап алу қажет. Еңбекті нормалау – белгілі бір кәсіпорында белгілі бір
жұмысты орындауға кеткен ең жоғарғы уақыт мөлшерін анықтау. Еңбекті
нормалаудың 2 әдісі бар: тәжірибелік-статистикалық және талдау. Тәжірибелік
статистикалық әдіс бойынша кәсіпорынның жағдайы өткен уақыт жағдайымен
салыстырылады. Талдау әдісі көбірек қолданылады және оған мынадай
операциялар жатады:
- еңбек процесін зерттеп, оларды элементтерге бөлу;
- еңбек шығындарына әсер ететін факторларды анықтау;
- жұмыс орнын жақсартатын шаралар жүргізу;
- жұмысты орындауға кеткен уақытты есептеу;
- нормаларды өндіріске енгізу.
Талдау әдісі хронометраждан және жұмыс күнін суретке түсіруден тұрады.
Хронометраж - өндіріс процесіндегі операциялардың ұзақтығын айқындау және
бақылау, өлшеу арқылы уақыт шығындарын есептеу әдісі. Жұмыс күнін суретке
түсіру – белгілі бір уақыт аралығында жұмыс уақытын бақылап, ұзақтығын
өлшеу арқылы еңбек уақытын, яғни жұмыс орнын дайындау, жұмысты бастау,
аяқтау және үзіліс уақытын өлшеу.
Уақыт мөлшері – белгілі бір кәсіпорынның техникалық жағдайда
шығарылатын өнімнің бір өлшемін дайындауға жұмсалатын уақыт шығыны.
Оның құрамына келесі элементтер кіреді:
1. негізгі уақыт;
2. көмекші уақыт;
3. жұмыс орнына қызмет ету уақыты;
4. дайындау және аяқтау уақыты;
5. демалыс уақыты;
6. өндіріс процесін ұйымдастыруға байланысты болатын үзілістер уақыты.
Еңбек өнімділігінің мәні, көрсеткіштері және өлшеу тәсілдері
Уақыт үнемдеу, өнімнің еңбек сыйымдылығы, еңбек өнімділігі, еңбектің
өндіргіш күші, жұмыс күші мен жұмыс уақыты бір-бірімен өзара байланысты.
Еңбек еңбек процестерінің интенсивтілігі, квалификациясы және еңбектің
қормен жарақтануына тәуелді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz