Кедейшілікпен күресу және Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейін көтеру жөнінде

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Кедейшілікпен күресу және Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейін көтеру жөніндегі қазіргі бүкіл қолданыстағы стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды түйіндей келгенде, таяу кезеңге жоспарланған адам дамуы саласындағы мынадай негізгі ұлттық мақсаттарды бөліп атауға болады:

Елдегі адам әлеуметін нығайту және еңбектің жемістілігі мен өнімділігін арттыру үшін жағдайлар жасайтын жұмыс пен қамту саласында белсенді саясат жүргізу, жұмыс орындарын сақтау және жаңаларын ашу, еңбек рыногының қажеттілігіне сәйкес жұмыссыздардың кәсіби даярлықтары мен оларды қайта даярлауды арттыру, қоғамдық жұмыстарды кеңейту және оларды әлеуметтік маңызды жобаларға қайта даярлау еңбек қатынастарына жариялық сипат беру. Әлеуметтік тұрақтылық пен қоғамдық келісімді қамтамасыз ету үшін әлеуметтік серіктестікті дамыту, ұжымдық және еңбек даулары мен жанжалдардың шешімін табу, еңбек құқықтарының кепілдіктерін қамтамасыз ету және олардың әлеуметтік қорғалуын жүзеге асыру.
Өндірістік сектор мен қызмет көрсету саласында шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін әлеуметтік экономикалық жағдайлар жасаудың, сондай-ақ адам тұрмысының сапасымен стандарттарын көтерудің есебінен қоғам тұрақтылығының негізі болып табылатын «ортаңғы тапты» құру. Мұны әлеуметтік, инфроқұрылымын жақсарту мен әлеуметтік саясатпен халықты қорғау саласындағы мемлекет көрсететін қызметтерді жетілдіру арқылы жасау керек.
Әлемдік білім беру кеңістігіне интегратцияланған және еңбек рыногында бәсекеге қабілетті маммандар даярлауды қамтамасыз ететін білім жүйесінің ұлттық үлгісін жасай.
Демографиялық және көші-қон үдірістеріндегі келеңсіз үрдістерді кемітуге бағытталған саясат жүргізу, елдегі халық санын ұлғайту үшін, ең алдымен, отбасы мен аналарды қолдау көрсетудің, гендерлік теңдікке жетудің нақты механизмдерін жасау арқылы негіз құру.
Медициналық қызмет көрсетудің сапасымен мүмкіндігін арттыру арқылы аурушаң деңгейін нақты азайту. Салауатты өмір салтына жаңа қатынастар қалыптастыру жолымен халықтың денсаулығын нығайту.
Еңбеккен жарамсыз және табысы аз адамдарға атаулы көмекті қамтамасыз ететін, ұзақ уақыт жұмыссыз жүргендерді жұмысқа орналастыру үшін мүмкіндіктерді ұлғайтатын және экономикалық белсенді халықты өнімді еңбекке ынталандыратын халықты әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру.
Ауылды мекендендіруді онтайландыру, ауыл инфроқұрылымын дамыту негізінде ауыл тіршілігін қамтамасыщ етуде қалыпты жағдайлар жасауға бағытталған ауыл аймақтарын дамыту.

Алға қойылған мақсаттардың бес жылдық тәжірбиесі әлемдік міндеттер контексінде кедейшіліктен жалпы арылу мен мыңжылдық табалдырығында даму саласындағы БҰҰ Мақсаттарына жету бойынша Қазақстанның прогресі жөніндегі мемлекет қызметі кейбір бағалар беру мүмкіндік береді. 2002 жылы Қазақстандағы БҰҰ жүйесімен Қазақстан Республикасының өкіметі бірге даярлаған «Мыңжылдық табалдырығында БҰҰ Қазақстандағы даму Мақсаттары» есебінде көрсетілгендей, Қазақстан казіргі уақытта кедейшілікпен байланысты МБМ жеті мақсатының екеуін орындап үлгерлі. Олар: жалпыға бірдей бастауыш білім алу мүмкіндігін және жыныстардың гендерлік тиімділігін қамтамасыз ету. Қазақстан сондай-ақ тақыр жоқшылық пен аштықты жоюға байланысты міндеттерді орындайға сондай-ақ халықты негізгі жайлылықтармен қамтамасыз етуге жамасы келетініне үлкен үміт артылады. Елдің АИВ/ЖИТС-ті кемітуге аналар өлімі мен нәрестелер шетінуін азайтуға және сондай-ақ экологиялық орнықтылықты қамтамасыз етуге байланысты мақсат/міндеттерге қол жеткізуі күмән тудырады, өйткені қазір орын алған көрсеткіштер мен есептік болжамды деректер соны меңзейді.

Осы есеп «Мыңжылдық табалдырығында БҰҰ Қазақстандағы даму саласындағы Мақсаттары» есебіне қолдау көрсету үшін даярланды және ол мыңжылдық дамылдағы кибір міндеттер мен мақсаттарға әлдеқайта тереңдік талдау жасайды Қазақстанның түрлі Мақсат Міндеттерді орындаудағы қосынды мүмкіндіктері көрсетілді.

Кедейлі дегеніміз - күрделі құбылыс, оның әлеуметтік экономикалық және мәдени-психологиялық деген тамырлары бар. Кедейлік уақыт пен кеңістікке қарай салыстырмалы. Кедейлікке баға беру мен өлшеуді әр елдің дамуындағы тарихи жағдайларды ескеру арқылы жүргізу қажет.

Кедейлікті өлшеудің бірнеше тәсілдері бар, олар: абсолютті, салыстырмалы және субъективті тәсілдер. 1997 жалдағы адам дамуы туралы Баяндамада БҰҰ даму Бағдарламасы адам даму тұрғысынан қарауды ұсынды. Осы контексте табыс деңгейі, күнкөріс минимумы және сатып алу қабілетісияқты дәстүрлі көрсеткіштер мен қатар адам дамуының көрсеткіштері қолданылады. Адам дамуының көрсеткіштері мыңжылдық дамуының барлық Мақсаттары мен міндеттерін қамтиды. Соған сәйкес есепте Қазақстандағы кедейлік өлшемі индикаторларының жаппай қамтитын тізбесін пайдалану ұсынылады.

Күнкөріс минимумы - кедейлікті азайту жөніндегі мемлекеттік әлеуметтік саясатының маңызды құралы. Шын мәнінде әлемде ол абсолюттік кедейліктің критериі ретінде пайдаланылады да, «кедейлік шегі» аталады, ол адамның негізгі мұқтаждарын қанағаттандыруға жарамды ең төменгі табыс деңгейінің ұғымын білдіреді. Қазақстанда да күнкөріс минимумы сондай-ақ абсолютті кедейлік деңгейін өлшеу үшін қолданылады. Алайда кедейлік экономикалық теңсіздікпен тығыз байланысты міне, ол осы тұрғыда қоғамның барлық жіктерін әл-ауқаты деңгейіндегі контекспен таралуы тиіс есепте Қазақстандағы кедейлікті жөніндегі іс-шаралары тек абсолютті кедейлік кешетіндерге ғана емес, сонымен бірге кедейлік қаупіндегі абсолюттік кедейлікке түсуі мүмкін тұрғын халықтың алдын алу үшін де жұмысдыру ұсынылады. Қауіп аймағындағыларды анықтьау үшін күнкөріс минимумын екі өлшемдегі шекті пайдалану ұсынылады өйткені ең төменгі деңгейден жоғары болатын осындай табыс жеңгейі лайықты тұрмыс деңгейі үшін қажет. Адамның дене және ақыл-ой қабілеттерін демеуге мүмкіндік жасайды.

2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІҢ ОСЫ ЗАМАНҒЫ ЖАҒДАЙЫ

Қазақстанды қосқанда, посткеңестік мемлекеттердегі өтпелі кезең салдарларының бірі кедейшіліктің жоғары деңгейі болып табылады. Кедейшілікпен сабақтас жағдайда әлеуметтік-экономикалық даму орнықтылығының дәрежесі, төмен деңгейдегі табыстар мен қоғамдағы экономикалық жоғары теңсіздік, еңбек рыногының жай-күйі, демографиялық және көші-қон үдерістері, әлеуметтік сектордың дағдарысы, сондай-ақ аймақтық, экологиялық және гендерлік факторлар әсерін тигізеді. Осы салалардың әрқайсысындағы проблемаларды қарау осы заманғы жағдайларды республикадағы кедейшілікке кешенді сипаттама беруге мүмкіндік жасайды. Қазақстанда кедейшілік деңгейі күнкқріс минимумы деңгейінен төмен табыстағы халықтың үлесімен анықталыды. Күнкөріс минимумы - тіршілікті демеу үшін қажетті болып саналатын және ең аз тұтыну себетіне енгізілген тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің құнын өлшейтін табыстардың (шығыстардың) объективті белгіленген деңгейі. Ең аз тұтыну себетінің құнына азық-түліккежатпайтын тауарлар мен қызмет көрсетулерге жұмсалатын ең аз шығындар кіреді. Азық-түлік себетінің құрамы адас организміне қажет калория санының түсуін қамтамасыз ететін белгіленген тағам мөлшеріне сүйене отырып, анықталады. Қазіргі кезде азық-түлік себеті күніне 2172 ккал деңгейіндегі калорияны жан басылық тұтынуды қамтамасыз ететін тағамдардың атауын қамтиды, ол ДДҰ талаптарына сәйкес келеді және ең аз тұтыну себеті (күнкөріс минимумының) құнының 70% құрайды. Азық-түлекке жатпайтын тауарлар мен қызмет көрсетулердің үлесі ең аз тұтыну себеті (күнкөріс минимумы) құнының 30% мөлшерінде белгіленген.

Табыстар бойынша Қазақстандағы кедейшіліктің ең жоғары деңгейі, республикадағы бүкіл халықтың 39% күнкөріс минимумынан төмен табыстар еншілеген 1998 жылы тіркелді (ресми айырбас бағамы бойынша 42, 6 АҚШ доллары немесе 3336 теңге) . 2002 жылдан 2004 жылға дейінгі кезеңдегі уақыт аралығында кедейшілік деңгейі едәуір төмендеді . Күнкөріс минимумынан төмен табыстағы халықтың үлесі 2006 жылға қарай 1, 6 есе қысқарды және ол 24%-ды немесе 3, 6 млн. адамды құрады. 2002 жылы күнкөріс минимумы 4761 теңге немесе ресми айырбас бағамы бойынша 31, 1 АҚШ доллары болды. Кедейшіліктің сондай-ақ тереңдік және өткірлік көрсеткіштерінің төмендеу үрдісіде байқалды, олар кедей тұрмысты халық табыстарының тапшылығы мен солардың арасындағы теңсіздікті сипаттайды. 1998-2002 жылдар аралығында кедейшілік тереңділігі 1, 6 есеге, ал кедейшілік өткірлігі 1, 7 есеге кеміп, 2002 жылы сәйкестігіне қарай 6, 1 және 2, 2%-ды құрады. Бұл кедей тұрмысты халық табыстары/тұтынуларының тапшылығы 2002жылы күнкөріс минимумының шамамен 25% құрағанын білдіреді. Орын алған үрдістерді ескере отырып, «Мыңжылдық табалдырығында БҰҰ Қазақстандағы даму Мақсаттары» есебі бойынша, Қазақстан 1991 жылдан 2015 жылға дейін аралықта күнкөріс минимумынан төмен табыстағы халықтың 50%-ның жағдайларының жақсартудың есебінен мыңжылдық дамуы 1 Мақсатына/1 Міндетіне жетуі мүмкін екендігі ұйғарылады.

Жоғарыды көрсетілгендей, тұтыну себеті азық-түлік емес тауарлар мен қызмет көрсетулерден тұрады, әрі соңғыларының үлесі себеттің жалпы құнының 30% мөлшерінде белгіленген. Сонымен, қазіргі кезде негізінен азық-түлік тауарларынан құрастырылған тұтыну себеті, үй шаруашылықтарының азық-түлік емес шығыстарындағы бюджеттердің ара салмағын есептемейді. Алайда халықтың тұрмыс деңгейінің өсуі шамасына қарай үй шаруашылықтарының тұтынуына жұмсалатын жалпы шығыстардағы азық-түлік шығыстары азаяды, өйткені адам организмі тағамның шектеулі мөлшерін тұтынса, ал азық-түлік емес шығыстардың үлесі ұлғая түседі.

2002 жылы Қазақстанда, ресторандарда тамақтануды, ішімдік сусындар мен темекіні қосқанда, үй шаруашылықтардың тамаққа жұмсайтын шығыстарының үлесі 52, 3%-ды, ал азық-түліктен бөтен тауарлардың үлесі соған сәйкес 47, 7%-ды құрады. Халықтың 2006 жылғы квантилі бойынша үй шаруашылықтарының шығыстарын бөлу мына жәйтті көрсетті, 47, 7% -ды құрады. Халықтың 2002 жылғы шығыстарын бөлу мына жәйтті көрсетті, 20% ең тұрмысты адамдардың жұмсаған шығыстарының жартысынан көбі де сондай-ақ азық-түліктен бөтен тауарларға пайдаланысған. 20% тұрмыстары жүдеу халықты - керісінше, бірақ халықтың тіпті осы тобындағы азық-түліктен бөтен тауарларға жұмсалған жиынтық шығыстарының үлесі шамамен 40 %-ды құрады. Басқаша айтқанда, қазіргі уақытта ең аз тұтыну себетіндегі азық-түліктен бөтен тауарлардың үлесі біршама кемітелген, сондықтан күнкөріс минимумы, әсіресе халықтың кедей тұрмысты жіктерінің шығыстарын, үй шаруашылықтары шығыстарын есепке алу арқылы нақтылауды талап етеді. Одан әрі, үй шаруашылықтары шығыстарын есепке алу арқылы нақтылауды талап етеді. Одан әрі, үй шаруашылық шығыстарының дәстүрлі танылған үш тобы: тамаққа, киімге және тұрғын үйге жұмсайтын шығыстары болып табылады. Қазақстандағы халықтың кедей тұрмысты жіктерінің тұрғын үйге жұмсаған шығыстарының жоғарғы үлесі 2002 жылы тіркелді. Мәселен, тұрмыстары жұпыны 20% қала халқы өздерінің жиынтық шығыстарының 13, 7% тұрғын үйге жұмсаса, ал 20% дәулетті халық жұмсаған осындай шығыстар 10%-ға жетпеген. Осыған байланысты ең төменгі тұтыну себетіне кіретін азық-түліктен бөтен өзге шығыстардың құрамынан тұрғын үйге жұмсалатын шығыстарды бөлу туралы мәселе туындайды, яғни ең аз тұтыну себеті үш компоненттен тұруы мүмкін: азық-түлік себеті, азық-түліктен бөтен тауарлар мен қызмет көрсетулер және тұрғын үйге жұмсалатын шығыстар, олардың арақатынасы 60:40.

Бұрынғы Кеңестер Одағында төмен табыстағы халыққа негізінен көп балалы жалғызілікті аналар, зейнеткерлер мен мүгедектер жататын еді. Қазір Қазақстан қалқының 58%-ға жуығы күнкөріс минимумынан төмен табыстағылар, олар - не ешқандай жұмыс істемейтін, немесе жалақыларының баламасыздығы соншалық, не өз басына немесе отбасының лайықты тұрмысына жетпейтін еңбекке жарамда жастағы адамдар. Кедейшілік көзқарасы тұрғысынан ең осал жіктердің қатарына сондай-ақ балалары да жатады, әсіресе, республикадағы кедей тұрмысты халықтың үштен бір бөлігін құрайтын көп балалы отбасындағы балалар. Кедей тұрмысты халықтың жалпы санының 8, 8% зейнеткерлер құрайды.

Күнкөріс минимумы шамасының 70% құрайтын азық-түлік себеті құнынан төмен табыстағы халықтың үлесі баяу кемуде. 2006 жылы осы көрсеткіш 8, 9% деңгейіне дейін төмендеді немесе 1, 3 млн. адамға азайды. Бұл реттеазық-түлік себеті теңгені немесе айырбас бойынша 21, 7 АҚШ долларын құрайды. Басқаша айтқанда, 1998 жылмен салыстырғанда, азық-түлік кедейшілігі шегінен төмен тұрмысты халықтың үлесі 1, 8 есеге кеміді. «Мыңжылдық табалдырығында даму саласындағы БҰҰ Мақсаттары туралы» Есепте белгіленгендей, азық-түлік себеті құнынан төмен табыстағы халықтың лайықты тамақтану адамның қуаты мен ақыл-ой санасын кемітеді және оның денсаулығы үшін үлкен қауіп төндіріп, ал ерекше ауыр жағдайларда аман қалуының өзі екіталай. Теңгерімсіз тамақтану анемиямен ауыратын науқастардың көптеп саналуындағы негізгі себептердің бірі болып табылады, осы кесел Қазақстандағы денсаулық сақтаудың ең басты проблемаларының бірінен танылды.

Кедей тұрмысты халықтың тамақ өнімдерін тұтыну талдауы, 2002 жылғы деректер бойынша, барша халықпен салыстырғанда кедей тұрмысты адамдар көбіне «тамақтанудың көмірсулы үлгісін» пайдаланылатындарын көрсетті.

Табыстары күнкөріс минимумының мөлшеріне жетпейтін кедей тұрмысты адам көбіне нан тағамдары мен жарма тамақтарын тұтынады, ал ет, сүт, жұмыртқа, жеміс, көкөніс сияқты жоғары сапалы азық-түліктерді сирек пайдалынады. Мәселен, ет және ет өнімдерін 2004 жылы кедей тұрмысты халық республикадағы орташа тұтыну деңгейінен 3 есе кем тұтынды - сәйкестігіне қарай 1, 7 кг. және 3, 7 кг. Кедей тұрмысты адамдар сондай-ақ сүт, жұмыртқа, жеміс, көкөністерді де екі есеге жуық аз тұтынды.

1998 жыл Қазақтың тамақ академиясы БҰҰДБ және ДДҰ жәрдемімен Қазақстан Республикасындағы халықтың (15-80 жас) тамақтану жай күйлеріне жалпыұлттық зерттеу жүргізді. Зерттеудің нәтижелері мынаны көрсетті, төмен тұрмысты халықтың ас ішудегі ең көп тұтынатын тағамдары нан, қаймақты сүт, қой еті, қара шай, қант, ұн және макарон тамақтары екен. Анағұрлым жоғары молшылықтағы адамдардың ас ішу үлесінде ет өнімдері, шұжықтарды, жұмыртқа, сүт тағамдарын, көкөніс консервілерін, картоп, ірімшіктер ұлғая түседі. Табыстың одан әрі өсу шамасына қарай тағам мәзірі тауық етімен, балықпен, уылдырықпен, түрлі майлы азық-түлікпен, ккөкөніспен, жармалармен, кондитерлік тағамдармен, алкогольді және алкогольсіз ішімдік-сусындармен молығады.

Қазақстанда сондай-ақ «Күнкөріс минимумы туралы» Заңда бекітілеген «кедейшілік шегі» көрсеткіші де қолданылады. Кедейшілік шегі - адамның ең аз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажет табыстың межесі - мемлекеттің кедей тұрмысты халыққа атаулы әлеуметтік көмек көрсетуінің критерийі болып табылады. Оның мөлшері мемлекеттің ттік мүмкіндіктеріне қарай белгіленеді. Республика бойынша «кедейшілік шегі» 2000-2001 жылдары күнкөріс минимумының 38% деңгейінде белгіленді (сәйкестігін 1523 және 1747 теңге) . 2002 жылы оның мөлшері ұлғайып, күнкөріс минимумы шамасының 40% құрады (1904 теңге немесе ресми айырбас бағамы бойынша 12, 4 АҚШ доллары) .

2002 жылдың қорытындылары бойынша 1, 137 млн адам мемлекеттен атаулы әлеуметтік көмек алған. Мемлекет тағайындаған атаулы әлеуметтік көмектің мөлшері әр отбасы мүшесіне шаққанда 2002 жылы орта есеппен 998 теңгені (ресми айырбас бағамы бойынша 6, 5 АҚШ доллары) құрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.