КЕДЕН ІСІНДЕГІ САЛЫҚ ПЕН ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ТАРАУ. КЕДЕН ІСІНДЕГІ САЛЫҚ ПЕН ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1.Салық пен кеден төлемдерінің мәні мен
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2.Салық саясаты мемлекеттің қаржы саясатының құрамдас бөлігі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ТАРАПЫНАН
МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТКЕ ТҮСЕТІН САЛЫҚТАРДЫ ТАЛДАУ
2.1.Қазақстан Республикасында кеден төлемдерінің алыну
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2.Қазақстан Республикасының бюджетіне кеден органдарының
үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
2.3.Мемлекеттік бюджетке түскен кеден төлемдеріне талдау
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮКІЛӘЛЕМДІК САУДА ҰЙЫМЫНА КІРУ
ҚАРСАНЫНДА КЕДЕН БАЖДАРЫНЫҢ АЛЫНУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ
3.1.Кедендік салықтарды төлеу механизмін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ...68
3.2.Қазақстан Республикасының кедендік тарифтік саясатын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..7 5
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...77
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Халықаралық саудада халықаралық экономиканың маңызы өте зор,
өйткені оның материалдық түбі ғылыммен-техниканың жетілдірілуі мен
қоғамдық еңбек бөлісуінде жатыр.
Кейбір мемлекеттер өздерін дамыту үшін халықаралық шаруашылыққа ене
бастады, ол кейбір мемлекеттер халықаралық еңбек бөлінісі мен
халықаралық экономикалық қатынастарға жеке саудасы болмай тұрып
кірді. Әрине, бұл жағдайлар ұлттық және халықаралық ынтымақтастық
байланысын жалпы халықаралық экономикалық қатынастардың бағыты жер
жүзіндегі бір де бір мемлекетті айналып кетпейді.Бұл бағыттың негізгі
құрамы-импорт болып келеді. Яғни мемлекеттің ішкі аймағына тауарларды
әкелу. Мемлекеттің кеден саясаты Қазақстан Республикасының басқа
мемлекеттермен экономикалық қатынастардың өркендеуінде шешуші рөл
атқарады.
Сыртқы экономикалық қатынастар аймағында салық жүйесі
дұрыс салынған,оның құрылысы,салық саясатының мақсаты жалпы
экономикалық қызметіне үлкен әсерін тигізуде, және мемлекеттің барлық
макроэкономикалық көрсеткіштерінің өркендеуі мен және заңды
тұлғалардың кәсіпкерлік жұмысы белсенді болды. Сөйтіп салық салу
мемлекеттің сыртқыэкономикалық саясатының басты құрамы болып келеді.
Кедендік саясат-арқылы мемлекет отандық өнімнің өсімін
қадағалап,әсіресе экспорттық өнімнің және импорттық тауарлар,сол арқылы
отандық өндірушілерді бәсекеге тартады.Бұл Қазақстан Республикасының
Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру кезінде қызығушылықты тудырады.Ол
мемлекеттің кеден саясатына көптеген өзгерістер әкелді,соның ішінде
әкелінетін төлемдердің төленуі.
Бүгінгі күнде, импортта және біздің мемлекетіміздің бүкіл
экономикасында үлкен өзгерістер болып жатыр.Егер бұрын сыртқы
экономикалық қатынастар яғни тауардың импортымен қызметі
мемлекеттің монополиялық қызметіне жатса,кәзіргі кезде жағдай
өзгерді: Қазақстан Республикасы сыртқы сауда либерализация жолына
өтті,өнеркәсіппен басқа да шаруашылық субьектілеріне жол ашты.
Мемлекеттің халықаралық саудадағы міндеті:экспортерлерге өздерінің
өнімдерін көбірек әкелуіне көмектесу.Халықаралық саудада өздерінің
тауарларын бәсекелестікке тарту және импортты ынталандыру,шетелдік
тауарларды ішкі рынокта бәсекелендіру. Сондықтан,ішкі рыноктың бір
бөлігінің мақсаты бәсекелестіктерден қорғау, ал тағы бір бөлігінің
мақсаты экспортты қолдау.
Сыртқы саудалық реттеудің бірнеше нысаны бар.Аса дамыға нысаны
бұл кедендік тарифтер,ол арқылы қосымша қаржыларды алу.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі кезде өте өзекті болып
табылады.Сондықтан кеден органдары фискалдық функцияны орындай отырып,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кіріс бөлігін толтыруға
мақсатталған.
2005. жылы мемлекеттік бюджетте кеден төлемдерінің үлесі 29,8%-ды
құрады, яғни 1,9 млрд. АҚШ доллары көлемінде.Өйткені, қандай да
болмасын елдердің мемлекеттік фискалдық бюджеті кеден
төлемдері мен салық жүйесінде негізделеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты , ол Қазақстан Республикасына
әкелінетін, Қазақстан Республикасынан әкелінетін тауарлар мен
көрсетілетін қызметтердің экспорттық-импорттық тарифтерінің, алымдарының
және баждарының нысандары мен әдістерін, анықтай отырып, кеден
органдарының қызметін жетілдіру.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық және шетел авторларының
еңбектері, Қазақстан Республикасының Кеден Кодексі, Қазақстан
Республикасының Салық пен басқа да бюджетке түсетін төлемдер туралы
Кодексі, сонымен қатар тағы басқа заңдылықтар, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік статистика Агенттігінің мәліметтері және де көптеген газет
пен журналдар материалдары қолданылады.
Бірінші тарауда, кеден төлемдері мен салықтың экономикалық
мағынасы көрсетілген.
Екінші тарауда, Қазақстан Республикасының кеден органдарынан ,
мемлекеттік бюджетке түсетін түсімдерге талдау жүргізілген, сонымен
қатар Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметін
реттеудегі экономикалық және әкімшіліктік әдістер қарастырылған.
Үшінші тарауда , сыртқы экономикалық қызметтің мемлекеттік
механизмін реттеу және Қазақстан Республикасының Бүкіләлемдік Сауда
Ұйымына ену қарсанында фискалдық қызметті дамыту жолдары
көрсетілген.
Қорытындыда, Қазақстан Республикасының экономикасы жағынан даму үшін,
кедендік әкімшіліктендіру деңгейін ұлғайту, сонымен қатар,
сыртқыэкономикалық, қаржылық тағы басқа қауіпсіздікті нығайту және
мемлекеттің Сыртқы Сауда Саясатының мақсаты мен мәселелерін сапалы
түрде өткізу жөнінде ұсыныстар берілген.
1.ТАРАУ. КЕДЕН ІСІНДЕГІ САЛЫҚ ПЕН ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1.Салық пен кеден төлемдерінің мәні мен түсінігі
Қаржылық реттеуде салық арқылы реттеудің маңызы өте зор. Нарық
экономикасында салықтар түбегейлі қайта құрушы рөлін атқарады.Олар
барлық деңгейдегі бюджетті қалыптастырудың басты көзі, әлеуметтік
кепілдіктерді қамтамасыз ету құралы, жергілікті өзін-өзі басқарудың
қаржылық негізі болып ғана қоймай, сонымен бірге мемлекеттің,шаруашылық
субектілері мен халықтың қаржылық мүмкіндіктері, мүдделерін теңестіру
қызметін де атқарады.
Салықтар- белгілі бір көлемде және мерзімді алынатын заң
бойынша қарастырлған міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні мынада.Олар шаруашылық
субьектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу
жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі.Оны мемлекет өзінің
функциялары мен міндеттерін орындау үшін жинайды.
Салықтар мемлекет пен бірге пайда болды және оның өмір
сүруінің негізі болып табылады.Мемлекетті ұстау үшін азаматтарының
ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары
қажет болады.Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен
әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп,өзгерістерге ұшырап отырады.Олардың қызмет ауқымы
кеңейіп,әлеуметтік-экономикалық процестердегі рөлі де өзгеріп
отырады.Тауар ақша қатынастары неғұрлым дамыған жүйелерде, салықтар
да жақсы дамып,оларға мүмкіндігінше әсер етіп отырады.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаларын кезінде
Адам Смит ұсынған еді.Олар келесідей;
а) салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуға тиіс;
ә) салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын-ала әрі нақты
белгіленуі тиіс;
б) әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
тиімді әдіспен салынуға тиіс;
в) өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше алынұға тиіс:
Бұл қағидаларды қолдану салық салудағы сорақылықтарды жойып,бұл
процесті реттеді.Сондықтан А.Смит ... төлеушілер үшін салықтар-
құлдықтың,емес,бостандықтын белгісі, -деп айтты.
Мемлекетке түсетін салық түсімдеріне тән ерекшелік-сан алуан
қоғам қажеттеріне таратылып пайдаланылады.Салықтардың мемлекет, басқа
өкімет органдары белгілейтін сан-алуан мақсатқа арналған жарналардың,
аударымдардан, төлемдерден айырмашылығы осында.Бұған әлеуметтік
сақтандыруға төленетін қатаң нысаналы аударымдар, жарналар, арнайы
қорларға аударылатын жарналар мен аударымдар жатады
Салықтардың мәні олардың функцияларынан көрінеді.
Салықтың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз ету, фискалдық
функциясы ежелден оның бірінші қызметі болып табылады.Тауар-ақша
қатынастары,өндіріс дамыған сайын бұл функциялар мемлекетке
қаражаттың көп түсуін қамтамасыз етеді.
Салықтардың үшінші - реттеушілік функциясы, мемлекеттің
экономикалық қызметі кеңейгенде басталады.Ол, қабылданған
бағдарламаларға сәйкес халық шаруашылығының дамуына мақсатты түрде
әсер етеді.Сонымен, салық нысандары таңданып, оның ставкалары алыну
әдістері, жеңілдіктері пайдаланылады.Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен пропорцияларына, қорлану мен тұтынудың
көлеміне әсер етеді; оларды ғылыми-техникалық прогресті көтермелеу
де қолдану тиімді.Салық реттеушілерін басқа экономикалық тұтқалармен
ұштастырып қолданғанда, мейлінше пәрменді және қажетті нәтиже шығуын
қамтамасыз етеді.
Мемлекет, салық саясатын- салықтар саласындағы іс-шаралар жүйесін
әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес, қоғам дамуының нақты
кезеніңдегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай жүргізеді.
Нарық қатынастары түзілуі жағдайындағы салық саясатының негізгі
бағыты- халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін орталықтандырылған
қоғамдық тұтыну қорлары арқылы қалыптастыру қағидаларынан бас
тарту.Бұл халықтың еңбекке қабілетті бөлігінің табыстарын еңбек
белсенділігін арттыруға экономикалық мүдделігін арттыру арқылы
көбейтуге мүмкіндік береді.Салық жүйесі арқылы қоғамдық еңбекке
қабілетсіз мүшелерін әлеуметтік қорғау қамтамасыз етіледі.
Салықтардың келесідей функциялары бар:(қосымша-1)
-фискалдық;
-реттеушілік;
-қайта бөлу;
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен бірге салықтардың
ынталандыру,бақылау функцияларын да атауға болады.
Реттеушілік қызметі - салықтың ең негізгі қызметі.Осы қызмет
арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді,яғни
салықтық реттеу жүзеге асырылады.Салықтық реттеудің ең басты
мақсаты-өндірістің дамуына ықпал ету.Салық түрлері,салық
ставкалары,салық жеңілдіктері,салық салу әдістері салық салудың
тетіктері болып табылады.Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің
тетіктері, тек қана өндірістің дамуын ғана реттеп қоймайды.,
сонымен қатар ақша және баға саясаты,шетелдік инвесторларды
ынталандыру,шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады.Әрине,салықты реттеу тетіктері тиімді қызмет
атқару үшін,олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз
байланыста болу қажет.Салықтық реттеуде салық ставкалары мен
салық жеңілдіктерінің алатын орны ерекше.Себебі ғылыми
негізделмеген,шектен тыс жоғары қойылған ставкалар салық
төлеушілердің жауапкершілігін азайтып,өндірістің төмендеуіне және
мемлекеттік бюджет кірісінің азайуына әкеп соқтырады.Осы сияқты
салық жеңілдіктерінің де тиімсіз жағы да бар.Дамыған елдердің
тарихынан салық ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады.
а)егер төленетін салық мөлшері салық төлеушінің табысының 50
пайыздан асып кетсе,онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;
ә) егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 пайыз
аралағында болса,онда жай,ұдайы өндіріске әкеледі;
б) егер салық мөлшері,салық төлеуші табысының 35-40 пайыз
мөлшері аралығында болса,онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Салықтардың екінші қызметі- фискалдық немесе бюджеттік
қызметі.Бұл қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі
құрылып,салықтардың қоғамдық міндеті артады.Себебі,салықтар
мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып,әлеуметтік,әскери-
қорғаныс,тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі-арқылы түрлі субьектілер табысының бір
бөлшегі мемлекеттік пайдасына өтеді.Бұл қызметтің іс-әрекетінің
көлемі, ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы
арқылы анықтайды.
Мемлекет, мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін
пайдалана отырып, еліміздің салық жүйесін анықтайды.Салық
механизімінің қызмет ету жолдарын белгілейді,жалпы экономикалық
саясатты анықтайды.
Салық салу механизмі.Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеніңде,
салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты
мақсаты салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне
мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі-өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден
тұратын күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынандай: қаржы қатынастары
және осы қатынасты анықтайтын салықтар;салық механизмі,яғни салық
салу әдістері мен жолдары;нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар;салық
салуды басқару және салықтың қызметті органдары.Салық салудың
әдістері мен жолдары,нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар,салық салуды
ұйымдастыру,салық салудың негізгі қағидалары және тағы басқалары
салық механизміне жатады.Салық жүйесінің жақсы да,тиімді қызмет
істеуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
Қазақстан Республикасының салық қатынастарын келесілер реттейді:
Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығы Салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы;Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы
Үкіметінің актілері; Қазақстан Республикасы Мемлекеттік салық
комитетінің нормативтік актілері:
Салыққа қатысты емес заңдарға салық салуға байланысты
мәселелерді енгізуге тиым салынған.
Егер, Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық
шарттарда, Қазақстан Республикасының салық заңдарында бар ережелерден
өзге ережелер белгіленген болса, онда аталған шарттың ережелері
қолданылады.Халықаралық шартты қолдану үшін, ішкі республикалық акт шығару
қажеттігі шарттың өзінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан
Республикасы қатысушы болып табылатын, халықаралық шарттар салық
қатынастарына тікелей қолданылады
.
1.2.Салық саясаты мемлекеттің қаржы саясатының құрамдас бөлігі
ретінде
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексіне сәйкес Қазақстан
Республикасында келесідей кедендік төлемдер қолданылады:
1)кедендік баж;
2)кедендік алымдар;
3)алымдар ;
4)алдын ала шешім үшін төлемақы;
•Төлеушілер,кедендік төлемдерді есептеу, төлеу,қайтарып алу және
өндіріп алу тәртібі, содай-ақ кедендік төлемдер бойынша жеңілдіктер
кодексте айқындалады.
•Қазақстан республикасының кеден органдары демпингкке қарсы,
қорғау және өтемдік баждарды Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген тәртіппен және жағдайларда алынады.
•Төлеушілер,салықтарды есептеу және төлеу тәртібі Қазақстан
Республикасының салық заңдарына сәйкес айқындалады.
•Жеке тұлғалар тауарларды оңайлатылған тәртіппен өткізу кезінде
кедендік төлемдер және салықтар Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгіленген жиынтық кедендік төлем түрінде төленуі мүмкін.
Кедендік төлемдердің ставкалары мынадай түрлерге бөлінеді:
1)Салық салынатын тауарлардың кедендік құнын пайыз мөлшерімен
есептелетін-адвалорлық;
2)Салық салынатын тауарлардың бірлігі үшін белгіленген мөлшерде
есептелетін-ерекшелікті;
3)Кедендік төлемдер ставкаларынын аталған екі түрін де
ұштастыратын-құрамдас болып бөлінеді.
• Кедендік баждар.Кедендік баждар тауарларды кедендік режимдерде
декларациялау кезінде төленеді,бұларға орналастыру жағдайы Қазақстан
Республикасының Кедендік тарифіне сәйкес кедендік баждар төлеуді
белгілейді.
• кедендік баждардың ставкаларын Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілейді және олар ресми түрде жарияланғаннан кейін,
күнтізбелік отыз күн өткен соң күшіне енеді.
1.Кедендік алымдарға келесілер жатады:
1)Кедендік ресімдеу үшін кедендік алым;
2)Кедендік ілесіп алып жүру үшін кедендік алым;
3)тауарларды сақтау үшін кедендік алым;
Көрсеткен іс әрекетті орындағаны үшін кеден органдары
шығындарының құны кеден алымдарының мөлшерін айқындау үшін негіз
болып табылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын негізгі ендендік рәсімдеу үшін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген мөлшерде кедендік алым
алынады.
Кеден органдары тауарларды кедендік ілесіп алып жүру үшін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген мөлшерде кедендік алым
алады.
Бірнеше көлік құралын кедендік ілесіп алып жүру кезінде
кедендік алымның сомасы ілесіп алып жүруге қатысушылардың санына
барабар бөлінеді.
Иелері кеден органдары болып табылатын кеден қоймалары мен
уақытша сақтау қоймаларында тауарларды сақтау үшін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгіленген мөлшерлерде кедендік алым
алынады.
1.Кеден органдары алатын алымдар келесідей:
1)Лицезия бергені үшін алым;
2)Кедендік рәсімдеу жөніндегі маманның біліктілік аттестатын
бергені үшін алым жатады.
Лицензия бергені үшін алымдарға келесілер жатады:
1)кедендік қоймасын құрғаны;
2)бажсыз сауда жасайтын дүкен құрғаны;
3)бас қойма құрғаны;
4)уақытша сақтау қоймасын құрғаны;
5)кедендік тасмалдаушы ретінде қызметті жүзеге асырғаны;
6)кеден брокері ретінде қызметті жүзеге асырғаны үшін алынады.
Тауардың жіктемесіне,шығарылған елін кедендік құнын айқындау
әдіснамасына қатысты алдын ала шешім қабылдағаны үшін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгіленген мөлшерде алдын ала шешім үшін
төлемақы алынады.
Салықпен реттеу кәсіпорындар халықтың экономикалық белсенділік
көрсетуге мүдделігін қамтамасыз етуге бағытталған. Бұған салық салу
мөлшері арқылы қол жетеді.Салық деңгейі ең алдымен, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыруға байланысты.Егер, олар салық
түсімдерінен құрылатын жалпы мемлекеттік қорлар арқылы
қанағаттандырылса,онда салықтар деңгейі жоғары,ал халықтың жеке
табыстары мен кәсіпорындардың қаржысынан құрылса, онда салық деңгейі
төмен [1] болады.Егер де, салық түсімдері мемлекет шығындарын
қаржыландыруға жетпесе, бюджет тапшылығы пайда болып, инфляция пайда
болады.Тапшылық ақша құнын түсіреді де,кәсіпорындар да,халық та зиян
шегеді.Егер осы кезде мемлекет шаралар қолданып,қаржы жинап,уақытша
іркіліс қана қалады.Кері жағдайда қаржыландырудың тапшылығы
натуралдық заттай және ақшалай теңгермеушілікке,инфляцияға және
ақшаның одан сайын құнсыздануына әкеп соғады.
Салықпен реттеуде салықтар ставкаларының мөлшері факторынан басқа
да салық жеңілдіктері жүйесінің де маңызы зор.Дамудың қоғам үшін
қажетті:қаражаттарды әлеуметтік салаға,табиғатты қорғау мен
қайырымдылық іс шараларына,өнімдердің,жұмыстардың,қ ызметтердің жаңа
түрлерін өндіруге,өнім мен қызмет көрсетудің әлеуметтік маңызды
түрлерін ұлғайтуға жұмсау сияқты бағыттары жеңілдіктер арқылы
ынталандырып отырады.Алайда жеңілдіктер жасаудың да экономикалық
жақтан негізделген шектері де болу тиіс.Әйтпесе салық жеңілдіктері
шаруашылық субьектілерінің өзін-өзі қаржыландыру мүмкіндіктерін
тиімді пайдалануға ұмтылдырмай, оның үстіне салық салудың негізгі
қағидасы- салық алынатын субьектілердің теңдік қағидасы
бұзылады.Адамдардың тұтыну қажеттерін қанағаттандыру үшін адамгершілік
тұрғысынан әлеуметтік саланы қаржыландыруға жеңілдіктер жасалуымен
келісуге болады.Бұл жөнінен экономикалық жағынан, дамыған елдердің
тәжіребиесі елеуге тұрарлық, олар салық ставкаларын бір мезгілде
азайта отырып,жеңілдіктердің көпшілігін бұзған.
Салықпен реттеуде маңызды екі жанама салықтың: қосылған құнға
салынатын салық пен акциздердің фискалдық мәнінің-өзгешелігін білген
жөн.
Жанама салықтар мемлекеттің қазыналық мүддесін көздейді.Олардың
ойдағыдай қолданылуы , бағаны қалыптастыру және тұтыну үрдісіне зор
ықпал етеді.Оның үстіне салық төлеушілер үшін табыстарына тікелей
салық салынғаннан гөрі, шығындарының салыққа кеткені
қолайлы.Акциздер,қосылған құнға салынатын салық сияқты тұтыну
салықтарын қолданғаны қолайлы,өйткені:
Олардан жалтару қиынырақ болады;
Экономикалық тәртіп бұзушылықтың аз болуы солармен байланысты;
Еңбек ету стимулдарын онша төмендетпейді; жаппай тауар тапшылығы
жағдайында тұтынушыға таңдау мүмкіндігін туғызады;салықтардың
анонимділігі;
Сонымен бірге, жанама салықтар қатарына сыртқы экономикалық
қызмет түсімдері де жатады.
Жанама салықтар түсімі мемлекеттік бюджет кірістерінің 54
пайызын құрайды.Алайда тұтыну салықтарының көбейіуінің теріс әсері
де бар.Ол инфляцияны күшейтеді.Дегенмен, оң әсері теріс әсерінен
басымырақ.Егер баға артып,онымен бірге бюджет шығындары ұлғайса,бұл
салықтардың түсімдері бағаның көлеміне қарай көбейе береді.Мұның өзі
әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бюджет
жүйесіне автоматты түрде инфляцияға қарсы механизм енгізіледі.
Салық салу жүйесінде жалпы заңдылық бар .Экономиканың
дағдарысы,өндірістің құлдырауы жағдайында тұтыну салықтарының рөлін
артады.Себебі өндіріс саласындағы салық базасы қысқарады.Сонымен бір
мезгілде мемлекеттің шығындары ұлғаяды.Өйткені халыққа әлеуметтік
көмек көрсету,экономиканың құрылымын өзгерту,халық шаруашылығының аса
маңызды салаларын қалыпта ұстау қажет.Сондықтан да, тұтынушыларға
ауыртпалық түседі.Яғни бөліс үрдісінде жанама салықтардың әлеуметтік
сипаты артады. Мұны дүниежүзілік тәжіребиесі көрсетеді.
Жанама салықтардың арасында келесі орындағы акциздер-тауарлардың
бағасына қосылып,сатып алушылар төлейтін салықтар.Акциздерді ұдайы
сұраным болып тұратын бағасы қымбат тауарларды өндірушілер
төлейді.Акциздер көрсетілетін қызмет түрлеріне де салынады,мұндай
салық тарифке қосылады.
Жанама салық-бағаға немесе тарифке қосымша түрінде тауарлармен
көрсетілген қызметке салынған салық.Жанама салықтардың еркшелігі ол
тауарда сатып алған кезде не көрсетілген қызмет үшін төленген
төлемінде.Бұл салықтар тауардың бағасына не көрсетілген қызметке
қосымша ретінде алынады және тұтыну нәтижесінде төленеді.Жанама
салықтың тура салықтан айырмашылығы осындай:кәсіпкерліктен алынатын
табыс және заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы немесе
тұрғындардан алынатын тұрмыс салығы.Тұтынуға арналған салықтың
фискалдық рөлі бюджетке түсімінің жалпы салық үлесін бағалағанда
көрсетілген орташа алғанда өнеркәсібі дамыған елдерде тұтынуға
арналған салық үлесі 28 пайызды құрайды ал Қазақстанда 34
пайыз.Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салмағының үлес
салығы 24 пайызды құрайды.Жанама салықтың тағы бір ерекшелігі ол
алынатын табыс салығын ешқандай шартсыз қолдануға, яғни
мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігін толықтыру үшін негізделген.Бұл
жағдайда тұтынуға арналған салықты салық төлеуші белгілі бір
мақсатқа қолданбайды.Тауарға және көрсетілген қызмет бағасына қосымша
бола отырып ол бағаны жоғарлатады және соның салдарынан сұраным
азаяды,сонымен қатар өте төмен табысы бар төлеушілер жанама
табысқа өте көп қаржы-қаражат үлесін қосады,өте жоғары табысы бар
төлеушілерге өте қолайсыз,бұл фактор негізгі қажетті өніммен
көрсетілген қызметті қолдану үшін арналған, сондықтан бағаға жасырын
түрде қосылған салықты төлеуге тиістіміз.Жанама салықтар келесі
төрт түрге бөлінеді:1)Жеке жанама салық,яғни белгілі тауарлар
тобынан ғана алынады.
2)Универсалды жанама салық.яғни барлық тауарлардан және
қызметкерлерден алынады.
3)Фискальдік монополиялар,мемлекеттік құрылымдарда өндіріліп,барлық
тауарлардың алынуы.
4)Кедендік баж салығы,экспорттық немесе импорттық операцияларды
жүргізгенде тауарлар мен қызметкерлердің алымы.
Қосылған құн салығы дегеніміз - ол тауарлар мен көрсетілген
қызметке салынатын жанама салық.Қосылған құнға салынатын салық
-тауар өндіру,жұмыс орындау немесе қызмет көрсетумен олардың
айналысы үрдісінде қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке
аударылымы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тауар
импорттау кезінде жасалатын аударым.Бюджетке төлеуге жататын қосылған
құнға салынатын салық сатылған тауарлар,жұмыстар немесе көрсетілген
қызметтер үшін есептеліп қосылған құнға салынатын салық сомасы мен
сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар немесе көрсетілген
қызметтер үшін төленуге тиіс төленген қосылған құнға салынатын
салық сомасының арасындағы айырма ретінде анықталады.
Қосылған құнға салық салу обьектісі салық салынатын айналым мен
салық салынатын импорт салық салу обьектісі болып табылады.
Салықтан босатылған және өз өндірісінің мұқтажы үшін жүзеге
асырылатыннан басқа,Қазақстан Республикасының шегінде жүзеге асырылатын
тауарларды,атқаратын жұмысты немесе көрсетілген қызметті өткізу
жөніндегі айналым,сондай-ақ Қазақстан Республикасы қатысушысы болып
табылмайтын халықаралық шарттарда көзделген ережелерге сәйкес
анықталатын айналым салық салынатын айналым болып табылады.
Тәуелсіз мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттері басшыларының
келісіміне сәйкес салық салынатын айналым ТМД-ге мүше мемлекеттер
шегінде тауарларды,жұмыстарды немесе қызметтерді өткізу жөніндегі
айналым болып табылады.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған немесе
тұруға міндетті кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке
тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.
Бас салық инспекциясының рұқсатымен заңды тұлғаның бөлімшелері
дербес салық төлеушілер ретінде қарастырылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының кеден аумағы импортты жүзеге
асыратын,бұл адамдар кәсіпкерлік қызметпен айналыса ма,жоқ па,олар
қосылған құнға салынатын салық бойынша есепке тұрады ма,жоқ па-
бұған қарамастан заңды және жеке тұлғалар импортталатын тауарларға
салынатын қосылған құн салығы бойынша салық төлеушілер болып
табылады.
Қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының кеден заңдылығына
сәйкес декларантпен немесе басқа да тұлғалармен төленеді.
Қосылған құн салығы бюджетке төленетін өткізілген
тауарларға,көрсетілген қызметке есептелетін қосылған құн саласының
айырмашылығымен айқындалады.
Қосылған құн салығының қолданылуының тиімділігі шет ел
тәжірибесімен дәлелденген, яғни дәл осы салық түрі бағаның
либеризациясымен байланысты-баға неғұрлым жоғары болса,соғұрлым
сапасы көбейеді.
Алғашқы рет қосылған құн салығы Францияда енгізілген.Кейіннен
Еуропа елдеріне тарады.Ол өзі Европалық салық деп
аталады.Сондықтан еуропалық қауымдастыққа мүше болу үшін міндетті
шартының бірі осы салықты енгізу болып табылады.
Қазіргі кезде қосылған құн салығы көптеген елдерде
қолданылады.Осы салықты төлеу шарты көптеген елдерде бірдей. Оның
айырмашылығы қосылған құн салығының сапасын анықтау әдісінде және
ставкасы мен жеңілдіктерінде.
Мысалы 2-10 пайыз көлемінде төмендетілген ставкалар азық түлік
медициналық және тағы басқа тауарлар мен көрсетілген
қызметтерге лайық.
Стандарттыкөрсетілген қызмет пен өнеркәсіп тауарларға 12
пайыздан 32 пайызға дейін орнатылады.Ал бағалы заттарға 25 пайыздан
астам ставкалар қолданылады.Сонымен қатар еуропалық елдер
бірыңғай қосылған құн ставкасы 15 пайыз деңгейінде орнатпақ.Бұл
салықты енгізудің негізгі бағыты, ал өндірістік дағдарыстың болмауы
үшін және төмен деңгейдегі өндірушілерді нарықтан шығарып
тастау.Сондықтан ол саясаттың өндірісті қолдайтын элементі рөлінде
саналады.
Экономиканың тұрақсыз жағдайында қосылған құн салығын дұрыс
қолданбау тұтынушыларға ғана емес, сонымен қатар өндірушілерге де
әсер етеді.
Әлемдік тәжірибеден алғанда Салық кодексінде тауарлардың өткізу
орны анықталмай берілген, оны енгізілуі жұмысқа көрсетілген қызметке
салық салу ретін, тәсілін өзгертеді.
Қосылған құн салығын қолданылатын барлық елдерде сонымен
қатар Қазақстан Республикасында осы салық салынуының келесідей екі
обьектісі бар:
-тауарларды өткізу;
-тауарларды импорттау.
Сондықтан, қосылған құн салығын алу ең алдымен салық органына
жатады.Ол импортталған тауарлардың қосылған құн салығы алымымен
кедендік органдар айналысады.
Қосылған құн салығын тауардың көрсетілген қызметтің айналымы
үрдісінде құнға қосылатын өсім болып табылады.Мысалы:әр техникалық
участіктің үрдісінде өнімнің өнделу кезінде тауар сапалы болады,оның
пайдалығы көбейеді, сондықтан өнімді дайындап аяқтаған кезінде
шығын сатысы құн эквиваленті көтеріледі.Тауар қозғалысы кезінде
сатушының комерциялық және басқа саудалық үстеме бағалау
нәтижесінде қосымша құн пайда болады.
Төлеушілер бұдан ештеңе жоғалтпайды, өзіндік құнға қосылған
материалдардың, шығындар болғанда және өнім өткізілген кездегі
уақыты мен кезеңі сәйкес болмайды.Енгізілген шарттар кәсіпорын
көзқарасын бір айда артық төленген салық сапасы екінші айда аз
төлеуі мүмкін не керісінше.Басқаша айтқанда, қосылған құн салығының
ерекшелігі ол кәсіпорын шығының толтыру.Толтыру механизімін-
айналымдағы қаражаттың айналымдылығын жылдамдату өте тиімді,яғни
қосылған құн салығына төленген қаржының қайтаруын
қамтамасыздандырады.
Жалпы айтқанда, қосылған құн салықты төлеуші өндірудің айналымның
циклынің әр қатысушысы болып табылады.Өнімнің, тауардың қызметтің
қосылған құн салығын толық төлеушісі болып түпкілікті пайдаланушысы
есептеледі.
Қосылқан құн салығы біздің республикамызда заң бойынша қосылған
құн салығын халықаралық ережеге сәйкес жақын,яғни өте берегейленген
және толығымен, есептелінуіне бағытталған. Тауарлар импорты кезінде
қосылған құн салықты төлеушілер Қазақстан Республикасының кеден
заңдарына сәйкес тауарларды Қазақстан Республикасы аумағына
импорттайтын тұлғалар болып табылады.
Салық салынатын айналым қосылған құн салығын қоспағанда
қолданылатын өткізілетін баға мен тарифтер өткізілетін тауарлары
үшін алынған қаржы жәрдем ретінде арнайы қорларды толтыру немесе
пайданы көбейту есебіне бағытталған аванстық және төлемдер сомасы
жатады.Техникалық тұрғыдан алғанда қосылған құн салығын алу
механизмі өте қолайлы және салықтың бюджетке жедел түсіруін
қамтамасыз етеді.
Салық төлеушінің салық салынатын айналымының мөлшері ең төменгі
деңгейден асқан кезең аяқталған күннен бастап немесе 15 күннен
кешіктірмей салық төлеуші қосылған құнға салынатын салық бойынша
есепке қою туралы өтініш беруге міндетті:мерзімі асып кеткен айдағы
ең төменгі айлық жалақының 1000 еселенген мөлшері.
Егер салық салынатын айналымның мөлшері он екі айдан кері
кезенде салық салынатын айналымның ең төменгі деңгейінен асып
түссе, салық төлеуші он екі айлық кезеннің аяқталуын күтпей ақ
есепке тұруға міндетті.
Заңды және жеке тұлғалар,егер олардың салық салынатын айналымы
аралығында салық салынатын ең төмен деңгейден асып түспеген
жағдайда да қосылған құнға салынатын салық бойынша өз еркімен
есепке тұра алады.Тұлға өзін ерікті түрде есепке қойған айдан
кейінгі айдың алғашқы күні-ақ қосылған құнға салынатын салық
төлеуші болады.Салық төлеушіні қосылған құнға салынатын салық
бойынша есепке қойған кезде оның есепке қойылған күнгі тауар тауар
қалдықтары бойынша қосылған құнға салынатын салықтың соммасын
есепке алуға құқығы бар.Бұл-бұрын тауарлар бағасын есепке алынған
қосылған құнға салынатын салық соммасы одан алып тасталып,
Бөджетпен есеп айырысушотының дебетіне,яғни қосылған құнға
салынатын салық бойынша төлемді азайтуға жатқызылады деген сөз.Бұл
жағдайда мынаны ескерген жөн, деклорация жөнінде есептеу әдісін
қолданғанда тауар қалдықтары бойынша қосылған құнға салынатын салық
оларды төлеу фактісіне қарамастан есепке жатқызылады.деклорация
жөнінде есептеудің кассалық әдісіне қарай нақты тһленген тауарлар
қалдығына байланысты қосылған құн салығы бүкіл соммасы есепке
жатқызылады.
Қосылған құн салығын төлеуден келесілер босатылады:экспортталатын
тауарлар,жолаушыларға көрсетілетін қызмет, кейбір қаржы
операциялары,потентті лицензиялық операциялар.Жеке кәсіпорынның
өздерінің өнімдеріне және әлеуметті салаларды қамтамасыз ететіндер
оқу саласындағы қызметтер, ғылыми зерттеу жұмыстары. Қазақстан
Республикасына әкелінетін кейбір тауарлардың түрі.Мынандай тауарларды
сату,жұмыстарды атқару немесе қызмет көрсету жөніндегі айналымдар,
сондай-ақ импорттың мына түрлері қосылған құнға салынатын салықтан
босатылады;
1)жерді жалға беру және иелену мен пайдалану құқығын сату
немесе үйлерді жалға беру;бұған:мейманханаларда тұру
ақысы,автомобильдерді немесе өзгеде көлік құралдарын қою мен сақтау
үшін берілген участке ақысы,келесідей
2)-қаржы қызметі дегеніміз мыналар;
-қарыздар, несиелер, несие кепілдіктерін беру және кез келген
ақша-несие операцияларын қамтамасыз ету;
-депозиттерді және ағымдағы шоттарды жүргізуге, төлемдерге,
аударылымдарға, қарыз міндеттемелеріне, чектерге және коммерциялық
айналымда жүретін төлем құралдарына байланысты операциялар;
-заңды төлем құралдары болып табылатын валютаның, ақшаның
банкноттың айналысына байланысты операциялар;
3)пошта маркалары,марка жапсырылған конверттер мен ашық хаттар;
4)заңды тұлғалардың мемлекет меншігіндегі мүлкін жекешелендіруге
байланысты операциялар;
5)коммерциялық емес ұйымдар жүзеге асыратын жұмыс немесе
көрсетілген қызмет;
Егер бұлар:
-медициналық жәрдемге байланысты тауар өткізумен немесе қызмет
көрсетумен айналысса;
-балаларды,қарттар мен мүгедектерді қорғау және әлеуметтік
жағынан қамтамасыз ету жөніндегі қызмет көрсетумен айналысса;
-білім беру,мәдениет, дене-тәрбиесі мен спорт саласында қызмет
қызмет көрсетумен айналысса;
-діни ұйымдардың әдет-ғұрыптар мен рәсімдер өткізумен байланысты
болса.
-жарғылық талаптарды сақтау;
6)уәкілдік алған органдар орындайтын және соған байланысты
мемлекеттік баж салығы алынатын қызмет;
7)ұлттық валютаның,шетел валютасының, бағалы қағаздардың импорты;
8)акциздерден босатылған тауарлардың тізбесіне жататын тауарлар
импорты;
а)Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен нормалар бойынша
жеке тұлғалар импорттаған акцизделетін тауарлар;
ә)халықаралық жүк қол жүгі мен жолаушылар тасмалын жүзеге
асыратын көлік құралдарын жол үстінде және аралық аялдау
бекеттерінде пайдалану үшін қажетті акцизделетін тауарлар, сондай-ақ
аварияны жою үшін шетелден сатып алынған тауарлар;
б)Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізілгенге
дейінгі бүліну салдарынан бұйымдар мен материалдар ретінде
пайдалануға жарамсыз деп танылған тауарлар;
в)мемлекеттер, үкіметтер, халықаралық ұйымдар желісімен
қайырымдылық мақсатында, техникалық жәрдем көрсетумен қоса,
әкелінетін тауарлар;
г)тәркіленген,иесіз қалған құндылықтар, сондай-ақ мұрагерлік
құқығы бойынша мемлекет иелігіне көшкен құндылықтар;
д)шетелдік дипломатиялық және соларға теңестірілген өкілдіктердің
ресми пайдалануы үшін, осы өкілдіктердің дипломатиялық әрі
әкімшілік-техникалық қызметкерлерінің, сондай-ақ олармен бірге тұратын
және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын
халықаралық шарттарға сәйкес босатылған жеке пайдалануы үшін
әкелінген тауарлар:
е) Еркін айналыс үшін тауарларды шығару режимін қоспағанда
Қазақстан Республикасының кеден заңдарында белгіленген кеден
режимдері шеңберінде босатылған тауарлар;
10)қазақстан Үкіметі бекіткен бажсыз тауарлар әкелу нормаларына
сәйкес келетін нормалар бойынша жеке тұлғалардың тауарлар
импорты.
Егер салық төлеуші жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды немесе
кәсіпорынның дербес істеуші бөлігін басқа салық төлеушіге берген
жағдайда,онда мұндай беру қосылған құнға салық салудан босатылады.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы 15% құрайды.
Нөлдік ставка бойынша салық салу дегеніміз-нөлге тең мөлшерлі
қосылған құнға салынатын салықты есептеу.Тауарларын нөлдік ставка
бойынша өткізетін салық төлеушінің сатып алынған тауар-
материалдық құндылықтар бойынша, кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын
жұмыстар немесе қызметтер бойынша салық соммасына еспке алуға
немесе бюджеттен өтеуге құқығы бар.
Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық
шарттар болған жағдайда экспортқа осы шарттарда белгіленген
тәртіппен қосылған құн салығы салынады.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттеріне тауарлар
экспорты 20 пайыздық ставкамен қосылған құнға салынатын салық
соммасы ескерілетін бағалар бойынша жүргізіледі.
2.Шетелдік дипломатиялық және соларға теңестірілген
өкілдіктердің ресми түрде пайдалануын, осы өкілдіктердің
дипломатиялық және әкімшілік техникалық қызметкерлерінің, соның
ішінде олармен бірге тұратын отбасы мүшелерінің тікелей өзінің
пайдалануына арналған тауарларды сатуға, жұмыстарды атқаруға немесе
қызмет көрсетуге Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын
тиісті халықаралық шарттарда көзделетін мөлшерде нөлдік ставка
бойынша салық салынады.
Дипломатиялық және консулдық қызметкерлер жөнінде нөлдік ставка
қолдану басқа мемлекеттермен жасасқан шарттар негізінде жүзеге
асырылады.
3.Тауарларды немесе жолаушыларды халықаралық тасмалдауға
байланысты қызмет көрсетуге немесе жұмыс атқаруға, Қазақстан
Республикасы қатысушысы болып табылатын тиісті халықаралық
шарттарда көзделгеннен басқа жағдайларда,нөлдік ставка бойынша
салық салынады.
4.Қазақстан Республикасының кеден аумағынан Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығына мүше мемлекеттерден тысқары жерлерге экспортталатын
тауарларды тасмалдауға, тиеп түсіруге, үстіне тиеуге байланысты
қызметтеге нөлдік ставка салынады.
Жүретін жолы Қазақстан Республикасы аумағы өтетін Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердің біреуінен Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердің екінші біреуіне
жөнелтілген тауарларды тасмалдауға, тиеп-түсіруге, қайта тиеу жөніндегі
қызметтерге байланысты нөлдік ставка қолданылмайды.
5.Халықаралық рейстер бойынша жолаушыларға жол жүру билеттерін
өткізуден түсетін түсім, тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына Мүше
мемлекеттерден тысқары жерге баратын болса,қосылған құн салығы
нөлдік ставка бойынша алынуы тиіс.
6)Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қазынасына өткізілетін
бағалы металдар мен асыл тастарға, бағалы металдар мен асыл
тастардан жасалған зергерлік бұйымдарға нөлдік ставка бойынша
салық салынады.
Күнтізбелік ай қосылған құнға салынатын салық бойынша
бюджеттпен нақтылы есеп айырысу жөніндегі есепті кезең болып
табылады.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша декларациялар толтыру
мақсатында еспті кезеңді анықтау үшін соңғы есепті тоқсан үшін
бюджет пен есеп айырысу нәтижелері негізге алынады.
Кәсіпкерлік қызметпен айнылысатын және қосылған құнға салынатын
салық бойынша есепкте тұрған жеке тұлғалар осы бөлімде баяндалған
тәртіппен деклорация табыс етеді.
Қосылған құнға салынатын салық жөнінде тоқсан ішінде 1000-нан
астам ең төменгі айлық жалақы мөлщеріндегі орташа айлық төлемі
бар салық төлеуші ағымдағы он күндік төлемдерін мына
мерзімдерде:есепті айдың он үші, жиырма үші,келесі айдың үші күндері
төлейді.Салық төлеушінің таңдауы бойынша,салық төленетін жыл ішінде
ағымдағы он [2] күндік төлемдердің мөлшері өткен тоқсандағы
немесе ағымдағы он күндіктегі нақты айналым бойынша салық
соммасының тоғыздан бір мөлшерінде анықталады.
Салық жөніндегі ағымдағы он күндік төлемдердің тапсырылған
соммалары төлемнңің есептік кезеніңдегі деклорацияда мәлімделген
салықтын есебіне қосылады.
Ағымдағы он күндік төлем артығымен төленген жағдайда артық
төленген сомма мерзімі жөнінен келесі ағымдағы он күндік төлемнің
мөлшерін анықтаған кезде есптеледі.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша уақтылы төленбеген
ағымдағы төлемдер мерзімі өткен әр күн үшін Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі белгілеген қайта қаржыландыру
ставкасының 1,5 есе мөлшерінде өсім есептеледі.
Есепті кезеңге есептелген салық соммасы есепке алуға
жатқызылған салық соммасының артығы салық қызметі салық
төлеушіден өтініш алған сәттен бастап 10 күн ішінде
қайтарылады.Қосылған құнға салынатын салықтың дұрыс есептеліп
уақтылы төленуін бұзғаны үшін төлеушілерге Қазақстан
Республикасының салық заңдарында белгіленген санкциялар және
белгіленген әкімшілік айыппұл қолданылады.
Қосылған құн салығын анықтау тәсілдері.Бюджетке төленетін
қосылған құн салығын анықтау үшін әлемдік практика жүзінде кең
таралған екі әдістер қолданылады:
1.тура бухгалтерлік әдіс мұнда қосылған құн салығы келесі
формулалармен есептелінеді:
ҚҚС= С*ҚС,
МҰНДА:С-салық ставкасы.
ҚС-қосылған құн салығы.
2.Жанама салық әдісі шот фактураға сәйкес келесі формулаларамен
есептеледі:
ҚҚС=Б* СҚ,
Бұл жағдайда: ҚС- салық ставкасы.
Б-өткізілу бағасы.
С-тұтынатын тауарлар
құны.
Нәтижесінде енгізілген қосылған құн салығының есептеуге жай
әдісі қосылған құн көлемін алдын-ала есептеуге негізделген
күнделікті әдіс сияқты нәтижені береді.
1995 ж. шілде айынан бастап Қазақстанда кәсіпорын табысымен
байланысты қосылған құн салығын төлеудің осындай формасы
қолданылады.
Қосылған құн салығының есептелуі және төлену тәртібі.Шетел
практикасында жалпы тенденция қосылған құн салық ставкасын
төмендетуге бағытталған.Халықаралық тасмалдарға байланысты орындалатын
жұмыстарға көрсетілген қызметтерге-транзиттік жүктер жағдайында
Қазақстан Республикасы аймағына әкелінген тауарлардың транзит
режимінде ресімделген кеден жүк декларациясы болса яғни экспортқа
арналған тауарларды дәлелдейтін құжаттарға телерадионың таратуға
арналған мемлекеті өнімдерінің айналымына.2001 жылдың 1-ші шілдесінде
отандық телерадионы яғни бұқаралық ақпаратты құралдарын қолдау
мақсатында 0-дік қосылған құн салық ставкасы орнатылған.
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына әкелінетін тауарларға
қосылған құн салығы салынады.Импортталатын тауарларға қосылған құн
салығы екі функцияны орындайды:
1.Ішкі нарықта отандық және импортталған тауардың бәсекелестігі
үшін бірдей шарт енгізу мақсатымен сыртқы экономикалық қызметті
реттеу функцияларын қолданады.
2.Мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігін толтырумен байланысты
қосылған құн салығын анқтау кезінде адволорлық ставка
қолданылады.Қосылған құн ставкасының мөлшері заң тәртібімен
қолданылады.Қосылған құн салығы шарт бойынша тауардың кедендік
құнына белгіленген валютамен есептеледі.Төленуге арналған қосылған
құн салығының көлемін есептегенде негізінде үш құндылық элементі
қосылған салық көлемі қолданылады.тауардың кедендік құны:кедендік баж
салығы,адволорлық немесе арнайы немесе аралас ставкалармен есептеген
акциз көлемі.
Салық салу обьектісі болып Қазақстан Республикасының кедендік
териториясына акциз тауарларын кіргізу болып табылады.
Акциз өнімнен алынатын жанама салық болып табылады,әр
тауардың бағасына қосылады.
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және Қазақстан
Республикасының аумағында импортталатын, тізбесін Қазақстан Үкіметі
бекіткен тауарларға, сондай-ақ ойын бизнесіне акциз салынады.Тауар
өндіруші тауардың экспортқа шығарылуын растаған жағдайда экспортқа
шығарылған акцизделетін тауарларға акциз салынбайды.Қазақстан
Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда
көзделген жағдайлар бұған кірмейді.Тауар өндіруші тауарлардың
экспортын растау ретінде кеден декларациясын,сондай-ақ тауармен
бірге жіберілген құжаттарды табыс етеді.
Акциз төлеушілер:
Қазақстан Республикасының аумағында тауар өндіретін немесе
Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетін тауарларды
импорттайтын,Қазақстагн Республикасының аумағында ойын бизнесін
жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар акциз төлеушілер болып
табылады.
Акцизделетін тауалар тізбесі:Қазақстан Республикасының аумағында
өндірілген немесе Қазақстан Республикасының аумағына импотталатын
мына тауарлар акцизделетін тауарлар болып табылады:
1)алкогольді заттар;
2)темекі өнімдері мен құрамында темекі бар басқа да өнімдер;
3)бекіре мен қызыл балық,бекіре мен қызыл балық
уылдырығы,бекіре мен қызыл балықтан және уылдырықтан дайындалған
жеңіл тағамдар;
4)алтынан,платинадан,күмістен жасалған зергерлік бұйымдар;
5)өнделген және өнделмеген мех терілері;таза мехтен тігілген
бұйымдар, оның ішінде пальто, шолақ пальто, жакет, жамылғы, палантин,
бөкебай, мойынорағыш, бас киімдер мен жағалар, ішіктер , пластиндер және
мехпен әдіптелген пальто, шолақ, жакет жамылғылар;
6)таза былғарыдан тігілген киім;
7)хрусталь бұйымдар,жарық беретін хрусталь бұымдары;
8)бензин,дизель отыны;
9)жеңіл автомобильдер;
10)атыс және газ қаруы;
11)ойын үйлері,казинолар және тағы басқалары.
акциз ставкаларын тауарлардың құнын немесе зататй күндегі нақты
көлеміне шаққанда пайызбен Қазақстан үкіметі бекітеді, және
Қазақстан Республикасының аумағында бірыңғай ставкалар болып
табылады.
Акциздің белгіленген ставкалары:Отандық өндіріс тауарлары бойынша-
тауар өндірушінің акциз қосылатын бағасына немесе заттай күйіндегі
физикалық көлеміне қолданылады;
Импортталатын тауарлар бойынша-әкелінетін акцизделетін тауарлардың
кеден құнына немесе затай күйіндегі нақты көлеміне қолданылады;
Ойын бизнесі бойынша-ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстар
шегерілген қаражаттың соммасына қолданылады.
Қазақстан Республикасының қатысушысы болып табылатын жасалған
халықаралық шартарға сәйкес акциздер қосылатын баға бойынша
тауарлар жеткізіп тұрғаны үшін өзара есеп айырысу көзделуі мүмкін.
Отандық акцизделетін тауарларға акциз салу .Отандық өндірілген
тауарлар үшін тауар өндіруші осы тауарды немесе даяр өнімнің нақты
көлемін беріп тұратын, акциздер қосылмайтын баға бойынша белгіленген
құн акциз салу обьектісі болып табылады.
Ойын бизнесі бойынша, ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстары
шегерілген ақшалай қаражаттың соммасы акциз салу обьектісі болып
табылады.
Акциздік соммасын төлеуші өткізілген тауарлардың құны мен
белгіленген ставкаларды негізге ала отырып өз бетінше белгілейді.
Акциздер бойынша бюджетпен есеп айырысу кезінде күнтізбелік ай
есепті кезең болып табылады.
Жоғарыда келтірілген акцизделетін тауарларға тауарлар бойынша
акциздер тауар өткізілген күннен кейінгі үшінші банк күнінен
кешіктірмей бюджетке аударылуға тиіс.
Өзгедей акцизделетін тауарлар бойынша акциздер:
Айдың алғашқы он күні ішінде өткізілгені үшін айдың он үшінен
кешіктірілмей;
Айдың екінші он күні ішінде өткізілгені үшін айдың жиырма
үшінен кешіктірілмей;
Есепті айдың қалған күндері өткізілгені үшін есепті айдан
кейінгі айдың үшінші күнінен кешіктірілмей бюджетке аударылуға тиіс.
Алыс-беріс шикізатынан өндірілген өнім тапсырушыға берілген
сәттен бастап төленеді.
Ойын бизнесінен алынған түсім бойынша есептелген акциз
жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде аударылады.
Ағымдағы төлемдер бойынша акциздің төленген соммасы төлеуші
есепті кезендегі декларацияда көрсеткен акциз соммасын бюджетке
төлемге есептеуге жатқызылады.
Акцизді төлеу мерзімін ұзартуға болмайды.
Төлеуші салық қызметі органдарында акциздер бойынша есепке тұруға
міндетті.Оған салық төлеушінің тіркеу номері беріледі.Тұлға, акциз
салынатын айналым болған сәттен бастап салық төлеуші деп танылады.
Төлеуші акциз салынатын айналымға байланысты қызмет тоқтатылған
жағдайда есептен шығару туралы арыз беруге міндетті.
Акциз төлеушіге акциздердің дұрыс есептеліп, бюджетке уақтылы
аударылуы үшін жауапкершілік жүктеледі.
Төлеуші салық салық қызметінің тиісті органына әрбір есепті
кезең үшін салық деклорациясын есепті айдан кейінгі айдың он
бесінен кешіктірмей беруге міндетті, онда төленуге тиіс және есепті
айдың әр он күнінде нақты төленген акциз соммасы көрсетіледі.
Акцизді төлеу мерзімі және декларацияны беру мерзімі демалыс
немесе мереке күнге тура келсе, бұл мерзім демалыс немесе мереке
күннен кейіегі бірінші жұмыс күніне ауыстырылады.
Акциз алымының маркаларымке таңбалауға тиіс акцизделетін
тауарларды акциздік маркаларды қолданбай өткізуге тиым салынады.
Бюджетке аударылуға тиіс акциздердің соммасы банк және банк
операцияларының кейбір түрлерен жүзеге асыратын басқа да ұйым төлем
тапсырмасы алынған күні тиісті бюджетке аударады.
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес белгіленетін
кеден құны немесе заттай күйіндегі нақты төлем импортталған
акцизделетін тауарлар бойынша акциз салу обьектісі блып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі акцизделетін өнімді акциз
алымының маркаларымен таңбалау тәртібін негізген жағдайда
импортталған акцизделетін тауарлар бойынша акциздің есептелген
соммасы әкелінген тауарлардың көлемі бойынша акциз алымы
маркаларының құнына азайтылуға жатады.
Қосылған құнға салынатын салық базасына бірдей талап
қойылады,яғни бұл салыққа өндіріс өнімдері қалай өндірілгені
бәрібір.Осы фактордың арқасында бастапқы өндіріс ұлғайтылса,салықтың
мөлшері арта түседі.Шикізат және өндіруші салалар басым болмаған
елде салықтың маңызы орасан зор.Бірақ,салықтың мұндай қасиеті
өндірістің ақырғы технологиялық шектерін дамытуға нұқсан келтірмейді,
бұл аралас өндірістің қоғам қажеттерін қанағаттандыруға бағытталған
экономиканы жан-жақты дамыту талабы.
Жанама салықтардың басқа бір түрі-акциздер өнімнің өнделу
дәрежесіне сезімтал келеді.Олар да тауарлардың бағасына
кіреді.Акциздердің түсімдері көпшілік қолды тұтыну тауарларын
өндіретін өндірістің көлеміне, бағыт бағдарына тікелей
байланысты.Үкімет акциздердің мөлшері мен салық салынатын тауарлардың
түрлерін өзгертіп,қажетіне қарай өндеп отырады.Мұндай жағдайда
мемлекет тарапынан тұтынудың деңгейін реттеу мүмкіндіктері елеулі
түрде кеңейтіледі.Бұл жағдайда акциздердің жасырын әсер ету
қасиетімен күшейе түседі,өйткені олар тауардың бағасына кіреді және
айқын білінбейді.
Жергілікті салықтардан түсетін түсімдер ставка шегінде болуға
тиіс,оның бірыңғайлығы меншіктік барлық формаларымен өндірістің
барлық салаларына түгел таралады.Бұл қазіргі уақытта рентабелдігі
неғұрлым жоғары салаларға қаржының нарықтық талабына сәйкес
[3]құйылуын және халық шаруашылығындағы рентабелдіктің орташа
деңгейін көтеру үшін қажет.
2.ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ТАРАПЫНАН
МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТКЕ ТҮСЕТІН САЛЫҚТАРДЫ ТАЛДАУ
2.1.Қазақстан Республикасында кеден төлемдерінің алыну ерекшелігі
Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу.
Кедендік төлемдерді төлемдердің және салықтарды есептеудің
тәртібі келесідей:
1.Кедендік төлемдер мен салықтарды Кодекстің 270-бабы мен 2-ші
тармағында,кедендік төлемдерді және салықтарды төлеушілер дербес
есептейді.
2.Кеден ісі саласында құқық бұзушылық анықталған
жағдайда,төленуге тиісті кедендік төлемдерді және салықтарды
төлеуді есептеуді кеден органы жүргізеді.
3.Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу Кодексте және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен
жүргізіледі.
Кедендік төлемдердің және салықтардың ставкаларын қолдану.
1.Кедендік төлемдер мен салықтарды есептеу мақсаттары үшін
кеден органы кедендік декларацияны тіркеген күні қолданылатын
ставкалар пайдалынылады.
2.Қазақстан Республикасының кедендік тарифіне және Қазақстан
Республикасының салық заңдарына сәйкес, Сыртқы экономикалық
қызметтің тауар номенклатурасы бойынша тауарлардың кодына және
тауарлардың атауына сәйкес келетін ставкалар қолданылады.
Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу мақсаттары үшін
шетел валютасын қайта есептеу.
Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу, соның ішінде
тауарлардың кедендік құнын айқындау мақсаттары үшін шетел
валютасын қайта есептеу жүргізу талап етілген жағдайларда, кеден
органы кедендік декларацияны тіркеген күнге немесе төленуі
тауарлардың кедендік ресімдеуіне байланысты емес кедендік
төлемдер үшін төлем күніне Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес белгіленген валюта айырбастаудың нарықтық бағамы
қолданылады.
Кеден ісі саласында құқық бұзушылық жасалған кезде кедендік
төлемдерді және салықтарды есептеу.Шартты шығарылған тауарлар
кедендік төлемдерді және салықтарды төлеуде толық немесе ішінара
босатылғандарға қарағанда өзге мақсаттарда қолданылған кезде
төленуге тиісті төлемдер мен салықтарды есептеу үшін кеден
органы кедендік декларацияны тіркеген күні қолданылатын
кедендік төлемдердің және салықтардың ставкалары пайдалынылады.
Кедендік төлемдерді және салықтарды төлеу мерзімінің бұзылуы
болған кезде, кедендік төлемдерді және салықтарды уақтылы
төлемегені үшін өсімпұл есептей отырып жүргізіледі.
Тауарлардың кедендік құнын айқындау.
Тауарлардың кедендік құны- тауардың Қазақстан Республикасының
шекарасы арқылы өткізілген, айқындалатын мақсаттарда:
1)тауарға кедендік төлемдерді және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ТАРАУ. КЕДЕН ІСІНДЕГІ САЛЫҚ ПЕН ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1.Салық пен кеден төлемдерінің мәні мен
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2.Салық саясаты мемлекеттің қаржы саясатының құрамдас бөлігі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ТАРАПЫНАН
МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТКЕ ТҮСЕТІН САЛЫҚТАРДЫ ТАЛДАУ
2.1.Қазақстан Республикасында кеден төлемдерінің алыну
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2.Қазақстан Республикасының бюджетіне кеден органдарының
үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
2.3.Мемлекеттік бюджетке түскен кеден төлемдеріне талдау
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮКІЛӘЛЕМДІК САУДА ҰЙЫМЫНА КІРУ
ҚАРСАНЫНДА КЕДЕН БАЖДАРЫНЫҢ АЛЫНУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ
3.1.Кедендік салықтарды төлеу механизмін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ...68
3.2.Қазақстан Республикасының кедендік тарифтік саясатын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..7 5
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...77
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Халықаралық саудада халықаралық экономиканың маңызы өте зор,
өйткені оның материалдық түбі ғылыммен-техниканың жетілдірілуі мен
қоғамдық еңбек бөлісуінде жатыр.
Кейбір мемлекеттер өздерін дамыту үшін халықаралық шаруашылыққа ене
бастады, ол кейбір мемлекеттер халықаралық еңбек бөлінісі мен
халықаралық экономикалық қатынастарға жеке саудасы болмай тұрып
кірді. Әрине, бұл жағдайлар ұлттық және халықаралық ынтымақтастық
байланысын жалпы халықаралық экономикалық қатынастардың бағыты жер
жүзіндегі бір де бір мемлекетті айналып кетпейді.Бұл бағыттың негізгі
құрамы-импорт болып келеді. Яғни мемлекеттің ішкі аймағына тауарларды
әкелу. Мемлекеттің кеден саясаты Қазақстан Республикасының басқа
мемлекеттермен экономикалық қатынастардың өркендеуінде шешуші рөл
атқарады.
Сыртқы экономикалық қатынастар аймағында салық жүйесі
дұрыс салынған,оның құрылысы,салық саясатының мақсаты жалпы
экономикалық қызметіне үлкен әсерін тигізуде, және мемлекеттің барлық
макроэкономикалық көрсеткіштерінің өркендеуі мен және заңды
тұлғалардың кәсіпкерлік жұмысы белсенді болды. Сөйтіп салық салу
мемлекеттің сыртқыэкономикалық саясатының басты құрамы болып келеді.
Кедендік саясат-арқылы мемлекет отандық өнімнің өсімін
қадағалап,әсіресе экспорттық өнімнің және импорттық тауарлар,сол арқылы
отандық өндірушілерді бәсекеге тартады.Бұл Қазақстан Республикасының
Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру кезінде қызығушылықты тудырады.Ол
мемлекеттің кеден саясатына көптеген өзгерістер әкелді,соның ішінде
әкелінетін төлемдердің төленуі.
Бүгінгі күнде, импортта және біздің мемлекетіміздің бүкіл
экономикасында үлкен өзгерістер болып жатыр.Егер бұрын сыртқы
экономикалық қатынастар яғни тауардың импортымен қызметі
мемлекеттің монополиялық қызметіне жатса,кәзіргі кезде жағдай
өзгерді: Қазақстан Республикасы сыртқы сауда либерализация жолына
өтті,өнеркәсіппен басқа да шаруашылық субьектілеріне жол ашты.
Мемлекеттің халықаралық саудадағы міндеті:экспортерлерге өздерінің
өнімдерін көбірек әкелуіне көмектесу.Халықаралық саудада өздерінің
тауарларын бәсекелестікке тарту және импортты ынталандыру,шетелдік
тауарларды ішкі рынокта бәсекелендіру. Сондықтан,ішкі рыноктың бір
бөлігінің мақсаты бәсекелестіктерден қорғау, ал тағы бір бөлігінің
мақсаты экспортты қолдау.
Сыртқы саудалық реттеудің бірнеше нысаны бар.Аса дамыға нысаны
бұл кедендік тарифтер,ол арқылы қосымша қаржыларды алу.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі кезде өте өзекті болып
табылады.Сондықтан кеден органдары фискалдық функцияны орындай отырып,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кіріс бөлігін толтыруға
мақсатталған.
2005. жылы мемлекеттік бюджетте кеден төлемдерінің үлесі 29,8%-ды
құрады, яғни 1,9 млрд. АҚШ доллары көлемінде.Өйткені, қандай да
болмасын елдердің мемлекеттік фискалдық бюджеті кеден
төлемдері мен салық жүйесінде негізделеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты , ол Қазақстан Республикасына
әкелінетін, Қазақстан Республикасынан әкелінетін тауарлар мен
көрсетілетін қызметтердің экспорттық-импорттық тарифтерінің, алымдарының
және баждарының нысандары мен әдістерін, анықтай отырып, кеден
органдарының қызметін жетілдіру.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық және шетел авторларының
еңбектері, Қазақстан Республикасының Кеден Кодексі, Қазақстан
Республикасының Салық пен басқа да бюджетке түсетін төлемдер туралы
Кодексі, сонымен қатар тағы басқа заңдылықтар, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік статистика Агенттігінің мәліметтері және де көптеген газет
пен журналдар материалдары қолданылады.
Бірінші тарауда, кеден төлемдері мен салықтың экономикалық
мағынасы көрсетілген.
Екінші тарауда, Қазақстан Республикасының кеден органдарынан ,
мемлекеттік бюджетке түсетін түсімдерге талдау жүргізілген, сонымен
қатар Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық қызметін
реттеудегі экономикалық және әкімшіліктік әдістер қарастырылған.
Үшінші тарауда , сыртқы экономикалық қызметтің мемлекеттік
механизмін реттеу және Қазақстан Республикасының Бүкіләлемдік Сауда
Ұйымына ену қарсанында фискалдық қызметті дамыту жолдары
көрсетілген.
Қорытындыда, Қазақстан Республикасының экономикасы жағынан даму үшін,
кедендік әкімшіліктендіру деңгейін ұлғайту, сонымен қатар,
сыртқыэкономикалық, қаржылық тағы басқа қауіпсіздікті нығайту және
мемлекеттің Сыртқы Сауда Саясатының мақсаты мен мәселелерін сапалы
түрде өткізу жөнінде ұсыныстар берілген.
1.ТАРАУ. КЕДЕН ІСІНДЕГІ САЛЫҚ ПЕН ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1.Салық пен кеден төлемдерінің мәні мен түсінігі
Қаржылық реттеуде салық арқылы реттеудің маңызы өте зор. Нарық
экономикасында салықтар түбегейлі қайта құрушы рөлін атқарады.Олар
барлық деңгейдегі бюджетті қалыптастырудың басты көзі, әлеуметтік
кепілдіктерді қамтамасыз ету құралы, жергілікті өзін-өзі басқарудың
қаржылық негізі болып ғана қоймай, сонымен бірге мемлекеттің,шаруашылық
субектілері мен халықтың қаржылық мүмкіндіктері, мүдделерін теңестіру
қызметін де атқарады.
Салықтар- белгілі бір көлемде және мерзімді алынатын заң
бойынша қарастырлған міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні мынада.Олар шаруашылық
субьектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу
жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі.Оны мемлекет өзінің
функциялары мен міндеттерін орындау үшін жинайды.
Салықтар мемлекет пен бірге пайда болды және оның өмір
сүруінің негізі болып табылады.Мемлекетті ұстау үшін азаматтарының
ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары
қажет болады.Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен
әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп,өзгерістерге ұшырап отырады.Олардың қызмет ауқымы
кеңейіп,әлеуметтік-экономикалық процестердегі рөлі де өзгеріп
отырады.Тауар ақша қатынастары неғұрлым дамыған жүйелерде, салықтар
да жақсы дамып,оларға мүмкіндігінше әсер етіп отырады.
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаларын кезінде
Адам Смит ұсынған еді.Олар келесідей;
а) салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуға тиіс;
ә) салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын-ала әрі нақты
белгіленуі тиіс;
б) әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
тиімді әдіспен салынуға тиіс;
в) өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше алынұға тиіс:
Бұл қағидаларды қолдану салық салудағы сорақылықтарды жойып,бұл
процесті реттеді.Сондықтан А.Смит ... төлеушілер үшін салықтар-
құлдықтың,емес,бостандықтын белгісі, -деп айтты.
Мемлекетке түсетін салық түсімдеріне тән ерекшелік-сан алуан
қоғам қажеттеріне таратылып пайдаланылады.Салықтардың мемлекет, басқа
өкімет органдары белгілейтін сан-алуан мақсатқа арналған жарналардың,
аударымдардан, төлемдерден айырмашылығы осында.Бұған әлеуметтік
сақтандыруға төленетін қатаң нысаналы аударымдар, жарналар, арнайы
қорларға аударылатын жарналар мен аударымдар жатады
Салықтардың мәні олардың функцияларынан көрінеді.
Салықтың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз ету, фискалдық
функциясы ежелден оның бірінші қызметі болып табылады.Тауар-ақша
қатынастары,өндіріс дамыған сайын бұл функциялар мемлекетке
қаражаттың көп түсуін қамтамасыз етеді.
Салықтардың үшінші - реттеушілік функциясы, мемлекеттің
экономикалық қызметі кеңейгенде басталады.Ол, қабылданған
бағдарламаларға сәйкес халық шаруашылығының дамуына мақсатты түрде
әсер етеді.Сонымен, салық нысандары таңданып, оның ставкалары алыну
әдістері, жеңілдіктері пайдаланылады.Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен пропорцияларына, қорлану мен тұтынудың
көлеміне әсер етеді; оларды ғылыми-техникалық прогресті көтермелеу
де қолдану тиімді.Салық реттеушілерін басқа экономикалық тұтқалармен
ұштастырып қолданғанда, мейлінше пәрменді және қажетті нәтиже шығуын
қамтамасыз етеді.
Мемлекет, салық саясатын- салықтар саласындағы іс-шаралар жүйесін
әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес, қоғам дамуының нақты
кезеніңдегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай жүргізеді.
Нарық қатынастары түзілуі жағдайындағы салық саясатының негізгі
бағыты- халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін орталықтандырылған
қоғамдық тұтыну қорлары арқылы қалыптастыру қағидаларынан бас
тарту.Бұл халықтың еңбекке қабілетті бөлігінің табыстарын еңбек
белсенділігін арттыруға экономикалық мүдделігін арттыру арқылы
көбейтуге мүмкіндік береді.Салық жүйесі арқылы қоғамдық еңбекке
қабілетсіз мүшелерін әлеуметтік қорғау қамтамасыз етіледі.
Салықтардың келесідей функциялары бар:(қосымша-1)
-фискалдық;
-реттеушілік;
-қайта бөлу;
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен бірге салықтардың
ынталандыру,бақылау функцияларын да атауға болады.
Реттеушілік қызметі - салықтың ең негізгі қызметі.Осы қызмет
арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді,яғни
салықтық реттеу жүзеге асырылады.Салықтық реттеудің ең басты
мақсаты-өндірістің дамуына ықпал ету.Салық түрлері,салық
ставкалары,салық жеңілдіктері,салық салу әдістері салық салудың
тетіктері болып табылады.Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің
тетіктері, тек қана өндірістің дамуын ғана реттеп қоймайды.,
сонымен қатар ақша және баға саясаты,шетелдік инвесторларды
ынталандыру,шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады.Әрине,салықты реттеу тетіктері тиімді қызмет
атқару үшін,олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз
байланыста болу қажет.Салықтық реттеуде салық ставкалары мен
салық жеңілдіктерінің алатын орны ерекше.Себебі ғылыми
негізделмеген,шектен тыс жоғары қойылған ставкалар салық
төлеушілердің жауапкершілігін азайтып,өндірістің төмендеуіне және
мемлекеттік бюджет кірісінің азайуына әкеп соқтырады.Осы сияқты
салық жеңілдіктерінің де тиімсіз жағы да бар.Дамыған елдердің
тарихынан салық ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады.
а)егер төленетін салық мөлшері салық төлеушінің табысының 50
пайыздан асып кетсе,онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;
ә) егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 пайыз
аралағында болса,онда жай,ұдайы өндіріске әкеледі;
б) егер салық мөлшері,салық төлеуші табысының 35-40 пайыз
мөлшері аралығында болса,онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Салықтардың екінші қызметі- фискалдық немесе бюджеттік
қызметі.Бұл қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі
құрылып,салықтардың қоғамдық міндеті артады.Себебі,салықтар
мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып,әлеуметтік,әскери-
қорғаныс,тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі-арқылы түрлі субьектілер табысының бір
бөлшегі мемлекеттік пайдасына өтеді.Бұл қызметтің іс-әрекетінің
көлемі, ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы
арқылы анықтайды.
Мемлекет, мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін
пайдалана отырып, еліміздің салық жүйесін анықтайды.Салық
механизімінің қызмет ету жолдарын белгілейді,жалпы экономикалық
саясатты анықтайды.
Салық салу механизмі.Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеніңде,
салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты
мақсаты салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне
мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі-өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден
тұратын күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынандай: қаржы қатынастары
және осы қатынасты анықтайтын салықтар;салық механизмі,яғни салық
салу әдістері мен жолдары;нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар;салық
салуды басқару және салықтың қызметті органдары.Салық салудың
әдістері мен жолдары,нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар,салық салуды
ұйымдастыру,салық салудың негізгі қағидалары және тағы басқалары
салық механизміне жатады.Салық жүйесінің жақсы да,тиімді қызмет
істеуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
Қазақстан Республикасының салық қатынастарын келесілер реттейді:
Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығы Салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы;Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы
Үкіметінің актілері; Қазақстан Республикасы Мемлекеттік салық
комитетінің нормативтік актілері:
Салыққа қатысты емес заңдарға салық салуға байланысты
мәселелерді енгізуге тиым салынған.
Егер, Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық
шарттарда, Қазақстан Республикасының салық заңдарында бар ережелерден
өзге ережелер белгіленген болса, онда аталған шарттың ережелері
қолданылады.Халықаралық шартты қолдану үшін, ішкі республикалық акт шығару
қажеттігі шарттың өзінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан
Республикасы қатысушы болып табылатын, халықаралық шарттар салық
қатынастарына тікелей қолданылады
.
1.2.Салық саясаты мемлекеттің қаржы саясатының құрамдас бөлігі
ретінде
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексіне сәйкес Қазақстан
Республикасында келесідей кедендік төлемдер қолданылады:
1)кедендік баж;
2)кедендік алымдар;
3)алымдар ;
4)алдын ала шешім үшін төлемақы;
•Төлеушілер,кедендік төлемдерді есептеу, төлеу,қайтарып алу және
өндіріп алу тәртібі, содай-ақ кедендік төлемдер бойынша жеңілдіктер
кодексте айқындалады.
•Қазақстан республикасының кеден органдары демпингкке қарсы,
қорғау және өтемдік баждарды Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген тәртіппен және жағдайларда алынады.
•Төлеушілер,салықтарды есептеу және төлеу тәртібі Қазақстан
Республикасының салық заңдарына сәйкес айқындалады.
•Жеке тұлғалар тауарларды оңайлатылған тәртіппен өткізу кезінде
кедендік төлемдер және салықтар Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгіленген жиынтық кедендік төлем түрінде төленуі мүмкін.
Кедендік төлемдердің ставкалары мынадай түрлерге бөлінеді:
1)Салық салынатын тауарлардың кедендік құнын пайыз мөлшерімен
есептелетін-адвалорлық;
2)Салық салынатын тауарлардың бірлігі үшін белгіленген мөлшерде
есептелетін-ерекшелікті;
3)Кедендік төлемдер ставкаларынын аталған екі түрін де
ұштастыратын-құрамдас болып бөлінеді.
• Кедендік баждар.Кедендік баждар тауарларды кедендік режимдерде
декларациялау кезінде төленеді,бұларға орналастыру жағдайы Қазақстан
Республикасының Кедендік тарифіне сәйкес кедендік баждар төлеуді
белгілейді.
• кедендік баждардың ставкаларын Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілейді және олар ресми түрде жарияланғаннан кейін,
күнтізбелік отыз күн өткен соң күшіне енеді.
1.Кедендік алымдарға келесілер жатады:
1)Кедендік ресімдеу үшін кедендік алым;
2)Кедендік ілесіп алып жүру үшін кедендік алым;
3)тауарларды сақтау үшін кедендік алым;
Көрсеткен іс әрекетті орындағаны үшін кеден органдары
шығындарының құны кеден алымдарының мөлшерін айқындау үшін негіз
болып табылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын негізгі ендендік рәсімдеу үшін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген мөлшерде кедендік алым
алынады.
Кеден органдары тауарларды кедендік ілесіп алып жүру үшін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген мөлшерде кедендік алым
алады.
Бірнеше көлік құралын кедендік ілесіп алып жүру кезінде
кедендік алымның сомасы ілесіп алып жүруге қатысушылардың санына
барабар бөлінеді.
Иелері кеден органдары болып табылатын кеден қоймалары мен
уақытша сақтау қоймаларында тауарларды сақтау үшін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгіленген мөлшерлерде кедендік алым
алынады.
1.Кеден органдары алатын алымдар келесідей:
1)Лицезия бергені үшін алым;
2)Кедендік рәсімдеу жөніндегі маманның біліктілік аттестатын
бергені үшін алым жатады.
Лицензия бергені үшін алымдарға келесілер жатады:
1)кедендік қоймасын құрғаны;
2)бажсыз сауда жасайтын дүкен құрғаны;
3)бас қойма құрғаны;
4)уақытша сақтау қоймасын құрғаны;
5)кедендік тасмалдаушы ретінде қызметті жүзеге асырғаны;
6)кеден брокері ретінде қызметті жүзеге асырғаны үшін алынады.
Тауардың жіктемесіне,шығарылған елін кедендік құнын айқындау
әдіснамасына қатысты алдын ала шешім қабылдағаны үшін Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгіленген мөлшерде алдын ала шешім үшін
төлемақы алынады.
Салықпен реттеу кәсіпорындар халықтың экономикалық белсенділік
көрсетуге мүдделігін қамтамасыз етуге бағытталған. Бұған салық салу
мөлшері арқылы қол жетеді.Салық деңгейі ең алдымен, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыруға байланысты.Егер, олар салық
түсімдерінен құрылатын жалпы мемлекеттік қорлар арқылы
қанағаттандырылса,онда салықтар деңгейі жоғары,ал халықтың жеке
табыстары мен кәсіпорындардың қаржысынан құрылса, онда салық деңгейі
төмен [1] болады.Егер де, салық түсімдері мемлекет шығындарын
қаржыландыруға жетпесе, бюджет тапшылығы пайда болып, инфляция пайда
болады.Тапшылық ақша құнын түсіреді де,кәсіпорындар да,халық та зиян
шегеді.Егер осы кезде мемлекет шаралар қолданып,қаржы жинап,уақытша
іркіліс қана қалады.Кері жағдайда қаржыландырудың тапшылығы
натуралдық заттай және ақшалай теңгермеушілікке,инфляцияға және
ақшаның одан сайын құнсыздануына әкеп соғады.
Салықпен реттеуде салықтар ставкаларының мөлшері факторынан басқа
да салық жеңілдіктері жүйесінің де маңызы зор.Дамудың қоғам үшін
қажетті:қаражаттарды әлеуметтік салаға,табиғатты қорғау мен
қайырымдылық іс шараларына,өнімдердің,жұмыстардың,қ ызметтердің жаңа
түрлерін өндіруге,өнім мен қызмет көрсетудің әлеуметтік маңызды
түрлерін ұлғайтуға жұмсау сияқты бағыттары жеңілдіктер арқылы
ынталандырып отырады.Алайда жеңілдіктер жасаудың да экономикалық
жақтан негізделген шектері де болу тиіс.Әйтпесе салық жеңілдіктері
шаруашылық субьектілерінің өзін-өзі қаржыландыру мүмкіндіктерін
тиімді пайдалануға ұмтылдырмай, оның үстіне салық салудың негізгі
қағидасы- салық алынатын субьектілердің теңдік қағидасы
бұзылады.Адамдардың тұтыну қажеттерін қанағаттандыру үшін адамгершілік
тұрғысынан әлеуметтік саланы қаржыландыруға жеңілдіктер жасалуымен
келісуге болады.Бұл жөнінен экономикалық жағынан, дамыған елдердің
тәжіребиесі елеуге тұрарлық, олар салық ставкаларын бір мезгілде
азайта отырып,жеңілдіктердің көпшілігін бұзған.
Салықпен реттеуде маңызды екі жанама салықтың: қосылған құнға
салынатын салық пен акциздердің фискалдық мәнінің-өзгешелігін білген
жөн.
Жанама салықтар мемлекеттің қазыналық мүддесін көздейді.Олардың
ойдағыдай қолданылуы , бағаны қалыптастыру және тұтыну үрдісіне зор
ықпал етеді.Оның үстіне салық төлеушілер үшін табыстарына тікелей
салық салынғаннан гөрі, шығындарының салыққа кеткені
қолайлы.Акциздер,қосылған құнға салынатын салық сияқты тұтыну
салықтарын қолданғаны қолайлы,өйткені:
Олардан жалтару қиынырақ болады;
Экономикалық тәртіп бұзушылықтың аз болуы солармен байланысты;
Еңбек ету стимулдарын онша төмендетпейді; жаппай тауар тапшылығы
жағдайында тұтынушыға таңдау мүмкіндігін туғызады;салықтардың
анонимділігі;
Сонымен бірге, жанама салықтар қатарына сыртқы экономикалық
қызмет түсімдері де жатады.
Жанама салықтар түсімі мемлекеттік бюджет кірістерінің 54
пайызын құрайды.Алайда тұтыну салықтарының көбейіуінің теріс әсері
де бар.Ол инфляцияны күшейтеді.Дегенмен, оң әсері теріс әсерінен
басымырақ.Егер баға артып,онымен бірге бюджет шығындары ұлғайса,бұл
салықтардың түсімдері бағаның көлеміне қарай көбейе береді.Мұның өзі
әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бюджет
жүйесіне автоматты түрде инфляцияға қарсы механизм енгізіледі.
Салық салу жүйесінде жалпы заңдылық бар .Экономиканың
дағдарысы,өндірістің құлдырауы жағдайында тұтыну салықтарының рөлін
артады.Себебі өндіріс саласындағы салық базасы қысқарады.Сонымен бір
мезгілде мемлекеттің шығындары ұлғаяды.Өйткені халыққа әлеуметтік
көмек көрсету,экономиканың құрылымын өзгерту,халық шаруашылығының аса
маңызды салаларын қалыпта ұстау қажет.Сондықтан да, тұтынушыларға
ауыртпалық түседі.Яғни бөліс үрдісінде жанама салықтардың әлеуметтік
сипаты артады. Мұны дүниежүзілік тәжіребиесі көрсетеді.
Жанама салықтардың арасында келесі орындағы акциздер-тауарлардың
бағасына қосылып,сатып алушылар төлейтін салықтар.Акциздерді ұдайы
сұраным болып тұратын бағасы қымбат тауарларды өндірушілер
төлейді.Акциздер көрсетілетін қызмет түрлеріне де салынады,мұндай
салық тарифке қосылады.
Жанама салық-бағаға немесе тарифке қосымша түрінде тауарлармен
көрсетілген қызметке салынған салық.Жанама салықтардың еркшелігі ол
тауарда сатып алған кезде не көрсетілген қызмет үшін төленген
төлемінде.Бұл салықтар тауардың бағасына не көрсетілген қызметке
қосымша ретінде алынады және тұтыну нәтижесінде төленеді.Жанама
салықтың тура салықтан айырмашылығы осындай:кәсіпкерліктен алынатын
табыс және заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы немесе
тұрғындардан алынатын тұрмыс салығы.Тұтынуға арналған салықтың
фискалдық рөлі бюджетке түсімінің жалпы салық үлесін бағалағанда
көрсетілген орташа алғанда өнеркәсібі дамыған елдерде тұтынуға
арналған салық үлесі 28 пайызды құрайды ал Қазақстанда 34
пайыз.Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салмағының үлес
салығы 24 пайызды құрайды.Жанама салықтың тағы бір ерекшелігі ол
алынатын табыс салығын ешқандай шартсыз қолдануға, яғни
мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігін толықтыру үшін негізделген.Бұл
жағдайда тұтынуға арналған салықты салық төлеуші белгілі бір
мақсатқа қолданбайды.Тауарға және көрсетілген қызмет бағасына қосымша
бола отырып ол бағаны жоғарлатады және соның салдарынан сұраным
азаяды,сонымен қатар өте төмен табысы бар төлеушілер жанама
табысқа өте көп қаржы-қаражат үлесін қосады,өте жоғары табысы бар
төлеушілерге өте қолайсыз,бұл фактор негізгі қажетті өніммен
көрсетілген қызметті қолдану үшін арналған, сондықтан бағаға жасырын
түрде қосылған салықты төлеуге тиістіміз.Жанама салықтар келесі
төрт түрге бөлінеді:1)Жеке жанама салық,яғни белгілі тауарлар
тобынан ғана алынады.
2)Универсалды жанама салық.яғни барлық тауарлардан және
қызметкерлерден алынады.
3)Фискальдік монополиялар,мемлекеттік құрылымдарда өндіріліп,барлық
тауарлардың алынуы.
4)Кедендік баж салығы,экспорттық немесе импорттық операцияларды
жүргізгенде тауарлар мен қызметкерлердің алымы.
Қосылған құн салығы дегеніміз - ол тауарлар мен көрсетілген
қызметке салынатын жанама салық.Қосылған құнға салынатын салық
-тауар өндіру,жұмыс орындау немесе қызмет көрсетумен олардың
айналысы үрдісінде қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке
аударылымы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тауар
импорттау кезінде жасалатын аударым.Бюджетке төлеуге жататын қосылған
құнға салынатын салық сатылған тауарлар,жұмыстар немесе көрсетілген
қызметтер үшін есептеліп қосылған құнға салынатын салық сомасы мен
сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар немесе көрсетілген
қызметтер үшін төленуге тиіс төленген қосылған құнға салынатын
салық сомасының арасындағы айырма ретінде анықталады.
Қосылған құнға салық салу обьектісі салық салынатын айналым мен
салық салынатын импорт салық салу обьектісі болып табылады.
Салықтан босатылған және өз өндірісінің мұқтажы үшін жүзеге
асырылатыннан басқа,Қазақстан Республикасының шегінде жүзеге асырылатын
тауарларды,атқаратын жұмысты немесе көрсетілген қызметті өткізу
жөніндегі айналым,сондай-ақ Қазақстан Республикасы қатысушысы болып
табылмайтын халықаралық шарттарда көзделген ережелерге сәйкес
анықталатын айналым салық салынатын айналым болып табылады.
Тәуелсіз мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттері басшыларының
келісіміне сәйкес салық салынатын айналым ТМД-ге мүше мемлекеттер
шегінде тауарларды,жұмыстарды немесе қызметтерді өткізу жөніндегі
айналым болып табылады.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған немесе
тұруға міндетті кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке
тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.
Бас салық инспекциясының рұқсатымен заңды тұлғаның бөлімшелері
дербес салық төлеушілер ретінде қарастырылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының кеден аумағы импортты жүзеге
асыратын,бұл адамдар кәсіпкерлік қызметпен айналыса ма,жоқ па,олар
қосылған құнға салынатын салық бойынша есепке тұрады ма,жоқ па-
бұған қарамастан заңды және жеке тұлғалар импортталатын тауарларға
салынатын қосылған құн салығы бойынша салық төлеушілер болып
табылады.
Қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының кеден заңдылығына
сәйкес декларантпен немесе басқа да тұлғалармен төленеді.
Қосылған құн салығы бюджетке төленетін өткізілген
тауарларға,көрсетілген қызметке есептелетін қосылған құн саласының
айырмашылығымен айқындалады.
Қосылған құн салығының қолданылуының тиімділігі шет ел
тәжірибесімен дәлелденген, яғни дәл осы салық түрі бағаның
либеризациясымен байланысты-баға неғұрлым жоғары болса,соғұрлым
сапасы көбейеді.
Алғашқы рет қосылған құн салығы Францияда енгізілген.Кейіннен
Еуропа елдеріне тарады.Ол өзі Европалық салық деп
аталады.Сондықтан еуропалық қауымдастыққа мүше болу үшін міндетті
шартының бірі осы салықты енгізу болып табылады.
Қазіргі кезде қосылған құн салығы көптеген елдерде
қолданылады.Осы салықты төлеу шарты көптеген елдерде бірдей. Оның
айырмашылығы қосылған құн салығының сапасын анықтау әдісінде және
ставкасы мен жеңілдіктерінде.
Мысалы 2-10 пайыз көлемінде төмендетілген ставкалар азық түлік
медициналық және тағы басқа тауарлар мен көрсетілген
қызметтерге лайық.
Стандарттыкөрсетілген қызмет пен өнеркәсіп тауарларға 12
пайыздан 32 пайызға дейін орнатылады.Ал бағалы заттарға 25 пайыздан
астам ставкалар қолданылады.Сонымен қатар еуропалық елдер
бірыңғай қосылған құн ставкасы 15 пайыз деңгейінде орнатпақ.Бұл
салықты енгізудің негізгі бағыты, ал өндірістік дағдарыстың болмауы
үшін және төмен деңгейдегі өндірушілерді нарықтан шығарып
тастау.Сондықтан ол саясаттың өндірісті қолдайтын элементі рөлінде
саналады.
Экономиканың тұрақсыз жағдайында қосылған құн салығын дұрыс
қолданбау тұтынушыларға ғана емес, сонымен қатар өндірушілерге де
әсер етеді.
Әлемдік тәжірибеден алғанда Салық кодексінде тауарлардың өткізу
орны анықталмай берілген, оны енгізілуі жұмысқа көрсетілген қызметке
салық салу ретін, тәсілін өзгертеді.
Қосылған құн салығын қолданылатын барлық елдерде сонымен
қатар Қазақстан Республикасында осы салық салынуының келесідей екі
обьектісі бар:
-тауарларды өткізу;
-тауарларды импорттау.
Сондықтан, қосылған құн салығын алу ең алдымен салық органына
жатады.Ол импортталған тауарлардың қосылған құн салығы алымымен
кедендік органдар айналысады.
Қосылған құн салығын тауардың көрсетілген қызметтің айналымы
үрдісінде құнға қосылатын өсім болып табылады.Мысалы:әр техникалық
участіктің үрдісінде өнімнің өнделу кезінде тауар сапалы болады,оның
пайдалығы көбейеді, сондықтан өнімді дайындап аяқтаған кезінде
шығын сатысы құн эквиваленті көтеріледі.Тауар қозғалысы кезінде
сатушының комерциялық және басқа саудалық үстеме бағалау
нәтижесінде қосымша құн пайда болады.
Төлеушілер бұдан ештеңе жоғалтпайды, өзіндік құнға қосылған
материалдардың, шығындар болғанда және өнім өткізілген кездегі
уақыты мен кезеңі сәйкес болмайды.Енгізілген шарттар кәсіпорын
көзқарасын бір айда артық төленген салық сапасы екінші айда аз
төлеуі мүмкін не керісінше.Басқаша айтқанда, қосылған құн салығының
ерекшелігі ол кәсіпорын шығының толтыру.Толтыру механизімін-
айналымдағы қаражаттың айналымдылығын жылдамдату өте тиімді,яғни
қосылған құн салығына төленген қаржының қайтаруын
қамтамасыздандырады.
Жалпы айтқанда, қосылған құн салықты төлеуші өндірудің айналымның
циклынің әр қатысушысы болып табылады.Өнімнің, тауардың қызметтің
қосылған құн салығын толық төлеушісі болып түпкілікті пайдаланушысы
есептеледі.
Қосылқан құн салығы біздің республикамызда заң бойынша қосылған
құн салығын халықаралық ережеге сәйкес жақын,яғни өте берегейленген
және толығымен, есептелінуіне бағытталған. Тауарлар импорты кезінде
қосылған құн салықты төлеушілер Қазақстан Республикасының кеден
заңдарына сәйкес тауарларды Қазақстан Республикасы аумағына
импорттайтын тұлғалар болып табылады.
Салық салынатын айналым қосылған құн салығын қоспағанда
қолданылатын өткізілетін баға мен тарифтер өткізілетін тауарлары
үшін алынған қаржы жәрдем ретінде арнайы қорларды толтыру немесе
пайданы көбейту есебіне бағытталған аванстық және төлемдер сомасы
жатады.Техникалық тұрғыдан алғанда қосылған құн салығын алу
механизмі өте қолайлы және салықтың бюджетке жедел түсіруін
қамтамасыз етеді.
Салық төлеушінің салық салынатын айналымының мөлшері ең төменгі
деңгейден асқан кезең аяқталған күннен бастап немесе 15 күннен
кешіктірмей салық төлеуші қосылған құнға салынатын салық бойынша
есепке қою туралы өтініш беруге міндетті:мерзімі асып кеткен айдағы
ең төменгі айлық жалақының 1000 еселенген мөлшері.
Егер салық салынатын айналымның мөлшері он екі айдан кері
кезенде салық салынатын айналымның ең төменгі деңгейінен асып
түссе, салық төлеуші он екі айлық кезеннің аяқталуын күтпей ақ
есепке тұруға міндетті.
Заңды және жеке тұлғалар,егер олардың салық салынатын айналымы
аралығында салық салынатын ең төмен деңгейден асып түспеген
жағдайда да қосылған құнға салынатын салық бойынша өз еркімен
есепке тұра алады.Тұлға өзін ерікті түрде есепке қойған айдан
кейінгі айдың алғашқы күні-ақ қосылған құнға салынатын салық
төлеуші болады.Салық төлеушіні қосылған құнға салынатын салық
бойынша есепке қойған кезде оның есепке қойылған күнгі тауар тауар
қалдықтары бойынша қосылған құнға салынатын салықтың соммасын
есепке алуға құқығы бар.Бұл-бұрын тауарлар бағасын есепке алынған
қосылған құнға салынатын салық соммасы одан алып тасталып,
Бөджетпен есеп айырысушотының дебетіне,яғни қосылған құнға
салынатын салық бойынша төлемді азайтуға жатқызылады деген сөз.Бұл
жағдайда мынаны ескерген жөн, деклорация жөнінде есептеу әдісін
қолданғанда тауар қалдықтары бойынша қосылған құнға салынатын салық
оларды төлеу фактісіне қарамастан есепке жатқызылады.деклорация
жөнінде есептеудің кассалық әдісіне қарай нақты тһленген тауарлар
қалдығына байланысты қосылған құн салығы бүкіл соммасы есепке
жатқызылады.
Қосылған құн салығын төлеуден келесілер босатылады:экспортталатын
тауарлар,жолаушыларға көрсетілетін қызмет, кейбір қаржы
операциялары,потентті лицензиялық операциялар.Жеке кәсіпорынның
өздерінің өнімдеріне және әлеуметті салаларды қамтамасыз ететіндер
оқу саласындағы қызметтер, ғылыми зерттеу жұмыстары. Қазақстан
Республикасына әкелінетін кейбір тауарлардың түрі.Мынандай тауарларды
сату,жұмыстарды атқару немесе қызмет көрсету жөніндегі айналымдар,
сондай-ақ импорттың мына түрлері қосылған құнға салынатын салықтан
босатылады;
1)жерді жалға беру және иелену мен пайдалану құқығын сату
немесе үйлерді жалға беру;бұған:мейманханаларда тұру
ақысы,автомобильдерді немесе өзгеде көлік құралдарын қою мен сақтау
үшін берілген участке ақысы,келесідей
2)-қаржы қызметі дегеніміз мыналар;
-қарыздар, несиелер, несие кепілдіктерін беру және кез келген
ақша-несие операцияларын қамтамасыз ету;
-депозиттерді және ағымдағы шоттарды жүргізуге, төлемдерге,
аударылымдарға, қарыз міндеттемелеріне, чектерге және коммерциялық
айналымда жүретін төлем құралдарына байланысты операциялар;
-заңды төлем құралдары болып табылатын валютаның, ақшаның
банкноттың айналысына байланысты операциялар;
3)пошта маркалары,марка жапсырылған конверттер мен ашық хаттар;
4)заңды тұлғалардың мемлекет меншігіндегі мүлкін жекешелендіруге
байланысты операциялар;
5)коммерциялық емес ұйымдар жүзеге асыратын жұмыс немесе
көрсетілген қызмет;
Егер бұлар:
-медициналық жәрдемге байланысты тауар өткізумен немесе қызмет
көрсетумен айналысса;
-балаларды,қарттар мен мүгедектерді қорғау және әлеуметтік
жағынан қамтамасыз ету жөніндегі қызмет көрсетумен айналысса;
-білім беру,мәдениет, дене-тәрбиесі мен спорт саласында қызмет
қызмет көрсетумен айналысса;
-діни ұйымдардың әдет-ғұрыптар мен рәсімдер өткізумен байланысты
болса.
-жарғылық талаптарды сақтау;
6)уәкілдік алған органдар орындайтын және соған байланысты
мемлекеттік баж салығы алынатын қызмет;
7)ұлттық валютаның,шетел валютасының, бағалы қағаздардың импорты;
8)акциздерден босатылған тауарлардың тізбесіне жататын тауарлар
импорты;
а)Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен нормалар бойынша
жеке тұлғалар импорттаған акцизделетін тауарлар;
ә)халықаралық жүк қол жүгі мен жолаушылар тасмалын жүзеге
асыратын көлік құралдарын жол үстінде және аралық аялдау
бекеттерінде пайдалану үшін қажетті акцизделетін тауарлар, сондай-ақ
аварияны жою үшін шетелден сатып алынған тауарлар;
б)Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізілгенге
дейінгі бүліну салдарынан бұйымдар мен материалдар ретінде
пайдалануға жарамсыз деп танылған тауарлар;
в)мемлекеттер, үкіметтер, халықаралық ұйымдар желісімен
қайырымдылық мақсатында, техникалық жәрдем көрсетумен қоса,
әкелінетін тауарлар;
г)тәркіленген,иесіз қалған құндылықтар, сондай-ақ мұрагерлік
құқығы бойынша мемлекет иелігіне көшкен құндылықтар;
д)шетелдік дипломатиялық және соларға теңестірілген өкілдіктердің
ресми пайдалануы үшін, осы өкілдіктердің дипломатиялық әрі
әкімшілік-техникалық қызметкерлерінің, сондай-ақ олармен бірге тұратын
және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын
халықаралық шарттарға сәйкес босатылған жеке пайдалануы үшін
әкелінген тауарлар:
е) Еркін айналыс үшін тауарларды шығару режимін қоспағанда
Қазақстан Республикасының кеден заңдарында белгіленген кеден
режимдері шеңберінде босатылған тауарлар;
10)қазақстан Үкіметі бекіткен бажсыз тауарлар әкелу нормаларына
сәйкес келетін нормалар бойынша жеке тұлғалардың тауарлар
импорты.
Егер салық төлеуші жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды немесе
кәсіпорынның дербес істеуші бөлігін басқа салық төлеушіге берген
жағдайда,онда мұндай беру қосылған құнға салық салудан босатылады.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы 15% құрайды.
Нөлдік ставка бойынша салық салу дегеніміз-нөлге тең мөлшерлі
қосылған құнға салынатын салықты есептеу.Тауарларын нөлдік ставка
бойынша өткізетін салық төлеушінің сатып алынған тауар-
материалдық құндылықтар бойынша, кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын
жұмыстар немесе қызметтер бойынша салық соммасына еспке алуға
немесе бюджеттен өтеуге құқығы бар.
Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық
шарттар болған жағдайда экспортқа осы шарттарда белгіленген
тәртіппен қосылған құн салығы салынады.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттеріне тауарлар
экспорты 20 пайыздық ставкамен қосылған құнға салынатын салық
соммасы ескерілетін бағалар бойынша жүргізіледі.
2.Шетелдік дипломатиялық және соларға теңестірілген
өкілдіктердің ресми түрде пайдалануын, осы өкілдіктердің
дипломатиялық және әкімшілік техникалық қызметкерлерінің, соның
ішінде олармен бірге тұратын отбасы мүшелерінің тікелей өзінің
пайдалануына арналған тауарларды сатуға, жұмыстарды атқаруға немесе
қызмет көрсетуге Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын
тиісті халықаралық шарттарда көзделетін мөлшерде нөлдік ставка
бойынша салық салынады.
Дипломатиялық және консулдық қызметкерлер жөнінде нөлдік ставка
қолдану басқа мемлекеттермен жасасқан шарттар негізінде жүзеге
асырылады.
3.Тауарларды немесе жолаушыларды халықаралық тасмалдауға
байланысты қызмет көрсетуге немесе жұмыс атқаруға, Қазақстан
Республикасы қатысушысы болып табылатын тиісті халықаралық
шарттарда көзделгеннен басқа жағдайларда,нөлдік ставка бойынша
салық салынады.
4.Қазақстан Республикасының кеден аумағынан Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығына мүше мемлекеттерден тысқары жерлерге экспортталатын
тауарларды тасмалдауға, тиеп түсіруге, үстіне тиеуге байланысты
қызметтеге нөлдік ставка салынады.
Жүретін жолы Қазақстан Республикасы аумағы өтетін Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердің біреуінен Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердің екінші біреуіне
жөнелтілген тауарларды тасмалдауға, тиеп-түсіруге, қайта тиеу жөніндегі
қызметтерге байланысты нөлдік ставка қолданылмайды.
5.Халықаралық рейстер бойынша жолаушыларға жол жүру билеттерін
өткізуден түсетін түсім, тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына Мүше
мемлекеттерден тысқары жерге баратын болса,қосылған құн салығы
нөлдік ставка бойынша алынуы тиіс.
6)Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қазынасына өткізілетін
бағалы металдар мен асыл тастарға, бағалы металдар мен асыл
тастардан жасалған зергерлік бұйымдарға нөлдік ставка бойынша
салық салынады.
Күнтізбелік ай қосылған құнға салынатын салық бойынша
бюджеттпен нақтылы есеп айырысу жөніндегі есепті кезең болып
табылады.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша декларациялар толтыру
мақсатында еспті кезеңді анықтау үшін соңғы есепті тоқсан үшін
бюджет пен есеп айырысу нәтижелері негізге алынады.
Кәсіпкерлік қызметпен айнылысатын және қосылған құнға салынатын
салық бойынша есепкте тұрған жеке тұлғалар осы бөлімде баяндалған
тәртіппен деклорация табыс етеді.
Қосылған құнға салынатын салық жөнінде тоқсан ішінде 1000-нан
астам ең төменгі айлық жалақы мөлщеріндегі орташа айлық төлемі
бар салық төлеуші ағымдағы он күндік төлемдерін мына
мерзімдерде:есепті айдың он үші, жиырма үші,келесі айдың үші күндері
төлейді.Салық төлеушінің таңдауы бойынша,салық төленетін жыл ішінде
ағымдағы он [2] күндік төлемдердің мөлшері өткен тоқсандағы
немесе ағымдағы он күндіктегі нақты айналым бойынша салық
соммасының тоғыздан бір мөлшерінде анықталады.
Салық жөніндегі ағымдағы он күндік төлемдердің тапсырылған
соммалары төлемнңің есептік кезеніңдегі деклорацияда мәлімделген
салықтын есебіне қосылады.
Ағымдағы он күндік төлем артығымен төленген жағдайда артық
төленген сомма мерзімі жөнінен келесі ағымдағы он күндік төлемнің
мөлшерін анықтаған кезде есптеледі.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша уақтылы төленбеген
ағымдағы төлемдер мерзімі өткен әр күн үшін Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі белгілеген қайта қаржыландыру
ставкасының 1,5 есе мөлшерінде өсім есептеледі.
Есепті кезеңге есептелген салық соммасы есепке алуға
жатқызылған салық соммасының артығы салық қызметі салық
төлеушіден өтініш алған сәттен бастап 10 күн ішінде
қайтарылады.Қосылған құнға салынатын салықтың дұрыс есептеліп
уақтылы төленуін бұзғаны үшін төлеушілерге Қазақстан
Республикасының салық заңдарында белгіленген санкциялар және
белгіленген әкімшілік айыппұл қолданылады.
Қосылған құн салығын анықтау тәсілдері.Бюджетке төленетін
қосылған құн салығын анықтау үшін әлемдік практика жүзінде кең
таралған екі әдістер қолданылады:
1.тура бухгалтерлік әдіс мұнда қосылған құн салығы келесі
формулалармен есептелінеді:
ҚҚС= С*ҚС,
МҰНДА:С-салық ставкасы.
ҚС-қосылған құн салығы.
2.Жанама салық әдісі шот фактураға сәйкес келесі формулаларамен
есептеледі:
ҚҚС=Б* СҚ,
Бұл жағдайда: ҚС- салық ставкасы.
Б-өткізілу бағасы.
С-тұтынатын тауарлар
құны.
Нәтижесінде енгізілген қосылған құн салығының есептеуге жай
әдісі қосылған құн көлемін алдын-ала есептеуге негізделген
күнделікті әдіс сияқты нәтижені береді.
1995 ж. шілде айынан бастап Қазақстанда кәсіпорын табысымен
байланысты қосылған құн салығын төлеудің осындай формасы
қолданылады.
Қосылған құн салығының есептелуі және төлену тәртібі.Шетел
практикасында жалпы тенденция қосылған құн салық ставкасын
төмендетуге бағытталған.Халықаралық тасмалдарға байланысты орындалатын
жұмыстарға көрсетілген қызметтерге-транзиттік жүктер жағдайында
Қазақстан Республикасы аймағына әкелінген тауарлардың транзит
режимінде ресімделген кеден жүк декларациясы болса яғни экспортқа
арналған тауарларды дәлелдейтін құжаттарға телерадионың таратуға
арналған мемлекеті өнімдерінің айналымына.2001 жылдың 1-ші шілдесінде
отандық телерадионы яғни бұқаралық ақпаратты құралдарын қолдау
мақсатында 0-дік қосылған құн салық ставкасы орнатылған.
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына әкелінетін тауарларға
қосылған құн салығы салынады.Импортталатын тауарларға қосылған құн
салығы екі функцияны орындайды:
1.Ішкі нарықта отандық және импортталған тауардың бәсекелестігі
үшін бірдей шарт енгізу мақсатымен сыртқы экономикалық қызметті
реттеу функцияларын қолданады.
2.Мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігін толтырумен байланысты
қосылған құн салығын анқтау кезінде адволорлық ставка
қолданылады.Қосылған құн ставкасының мөлшері заң тәртібімен
қолданылады.Қосылған құн салығы шарт бойынша тауардың кедендік
құнына белгіленген валютамен есептеледі.Төленуге арналған қосылған
құн салығының көлемін есептегенде негізінде үш құндылық элементі
қосылған салық көлемі қолданылады.тауардың кедендік құны:кедендік баж
салығы,адволорлық немесе арнайы немесе аралас ставкалармен есептеген
акциз көлемі.
Салық салу обьектісі болып Қазақстан Республикасының кедендік
териториясына акциз тауарларын кіргізу болып табылады.
Акциз өнімнен алынатын жанама салық болып табылады,әр
тауардың бағасына қосылады.
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және Қазақстан
Республикасының аумағында импортталатын, тізбесін Қазақстан Үкіметі
бекіткен тауарларға, сондай-ақ ойын бизнесіне акциз салынады.Тауар
өндіруші тауардың экспортқа шығарылуын растаған жағдайда экспортқа
шығарылған акцизделетін тауарларға акциз салынбайды.Қазақстан
Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда
көзделген жағдайлар бұған кірмейді.Тауар өндіруші тауарлардың
экспортын растау ретінде кеден декларациясын,сондай-ақ тауармен
бірге жіберілген құжаттарды табыс етеді.
Акциз төлеушілер:
Қазақстан Республикасының аумағында тауар өндіретін немесе
Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетін тауарларды
импорттайтын,Қазақстагн Республикасының аумағында ойын бизнесін
жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар акциз төлеушілер болып
табылады.
Акцизделетін тауалар тізбесі:Қазақстан Республикасының аумағында
өндірілген немесе Қазақстан Республикасының аумағына импотталатын
мына тауарлар акцизделетін тауарлар болып табылады:
1)алкогольді заттар;
2)темекі өнімдері мен құрамында темекі бар басқа да өнімдер;
3)бекіре мен қызыл балық,бекіре мен қызыл балық
уылдырығы,бекіре мен қызыл балықтан және уылдырықтан дайындалған
жеңіл тағамдар;
4)алтынан,платинадан,күмістен жасалған зергерлік бұйымдар;
5)өнделген және өнделмеген мех терілері;таза мехтен тігілген
бұйымдар, оның ішінде пальто, шолақ пальто, жакет, жамылғы, палантин,
бөкебай, мойынорағыш, бас киімдер мен жағалар, ішіктер , пластиндер және
мехпен әдіптелген пальто, шолақ, жакет жамылғылар;
6)таза былғарыдан тігілген киім;
7)хрусталь бұйымдар,жарық беретін хрусталь бұымдары;
8)бензин,дизель отыны;
9)жеңіл автомобильдер;
10)атыс және газ қаруы;
11)ойын үйлері,казинолар және тағы басқалары.
акциз ставкаларын тауарлардың құнын немесе зататй күндегі нақты
көлеміне шаққанда пайызбен Қазақстан үкіметі бекітеді, және
Қазақстан Республикасының аумағында бірыңғай ставкалар болып
табылады.
Акциздің белгіленген ставкалары:Отандық өндіріс тауарлары бойынша-
тауар өндірушінің акциз қосылатын бағасына немесе заттай күйіндегі
физикалық көлеміне қолданылады;
Импортталатын тауарлар бойынша-әкелінетін акцизделетін тауарлардың
кеден құнына немесе затай күйіндегі нақты көлеміне қолданылады;
Ойын бизнесі бойынша-ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстар
шегерілген қаражаттың соммасына қолданылады.
Қазақстан Республикасының қатысушысы болып табылатын жасалған
халықаралық шартарға сәйкес акциздер қосылатын баға бойынша
тауарлар жеткізіп тұрғаны үшін өзара есеп айырысу көзделуі мүмкін.
Отандық акцизделетін тауарларға акциз салу .Отандық өндірілген
тауарлар үшін тауар өндіруші осы тауарды немесе даяр өнімнің нақты
көлемін беріп тұратын, акциздер қосылмайтын баға бойынша белгіленген
құн акциз салу обьектісі болып табылады.
Ойын бизнесі бойынша, ойын бизнесінен түскен, төленген ұтыстары
шегерілген ақшалай қаражаттың соммасы акциз салу обьектісі болып
табылады.
Акциздік соммасын төлеуші өткізілген тауарлардың құны мен
белгіленген ставкаларды негізге ала отырып өз бетінше белгілейді.
Акциздер бойынша бюджетпен есеп айырысу кезінде күнтізбелік ай
есепті кезең болып табылады.
Жоғарыда келтірілген акцизделетін тауарларға тауарлар бойынша
акциздер тауар өткізілген күннен кейінгі үшінші банк күнінен
кешіктірмей бюджетке аударылуға тиіс.
Өзгедей акцизделетін тауарлар бойынша акциздер:
Айдың алғашқы он күні ішінде өткізілгені үшін айдың он үшінен
кешіктірілмей;
Айдың екінші он күні ішінде өткізілгені үшін айдың жиырма
үшінен кешіктірілмей;
Есепті айдың қалған күндері өткізілгені үшін есепті айдан
кейінгі айдың үшінші күнінен кешіктірілмей бюджетке аударылуға тиіс.
Алыс-беріс шикізатынан өндірілген өнім тапсырушыға берілген
сәттен бастап төленеді.
Ойын бизнесінен алынған түсім бойынша есептелген акциз
жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде аударылады.
Ағымдағы төлемдер бойынша акциздің төленген соммасы төлеуші
есепті кезендегі декларацияда көрсеткен акциз соммасын бюджетке
төлемге есептеуге жатқызылады.
Акцизді төлеу мерзімін ұзартуға болмайды.
Төлеуші салық қызметі органдарында акциздер бойынша есепке тұруға
міндетті.Оған салық төлеушінің тіркеу номері беріледі.Тұлға, акциз
салынатын айналым болған сәттен бастап салық төлеуші деп танылады.
Төлеуші акциз салынатын айналымға байланысты қызмет тоқтатылған
жағдайда есептен шығару туралы арыз беруге міндетті.
Акциз төлеушіге акциздердің дұрыс есептеліп, бюджетке уақтылы
аударылуы үшін жауапкершілік жүктеледі.
Төлеуші салық салық қызметінің тиісті органына әрбір есепті
кезең үшін салық деклорациясын есепті айдан кейінгі айдың он
бесінен кешіктірмей беруге міндетті, онда төленуге тиіс және есепті
айдың әр он күнінде нақты төленген акциз соммасы көрсетіледі.
Акцизді төлеу мерзімі және декларацияны беру мерзімі демалыс
немесе мереке күнге тура келсе, бұл мерзім демалыс немесе мереке
күннен кейіегі бірінші жұмыс күніне ауыстырылады.
Акциз алымының маркаларымке таңбалауға тиіс акцизделетін
тауарларды акциздік маркаларды қолданбай өткізуге тиым салынады.
Бюджетке аударылуға тиіс акциздердің соммасы банк және банк
операцияларының кейбір түрлерен жүзеге асыратын басқа да ұйым төлем
тапсырмасы алынған күні тиісті бюджетке аударады.
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес белгіленетін
кеден құны немесе заттай күйіндегі нақты төлем импортталған
акцизделетін тауарлар бойынша акциз салу обьектісі блып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі акцизделетін өнімді акциз
алымының маркаларымен таңбалау тәртібін негізген жағдайда
импортталған акцизделетін тауарлар бойынша акциздің есептелген
соммасы әкелінген тауарлардың көлемі бойынша акциз алымы
маркаларының құнына азайтылуға жатады.
Қосылған құнға салынатын салық базасына бірдей талап
қойылады,яғни бұл салыққа өндіріс өнімдері қалай өндірілгені
бәрібір.Осы фактордың арқасында бастапқы өндіріс ұлғайтылса,салықтың
мөлшері арта түседі.Шикізат және өндіруші салалар басым болмаған
елде салықтың маңызы орасан зор.Бірақ,салықтың мұндай қасиеті
өндірістің ақырғы технологиялық шектерін дамытуға нұқсан келтірмейді,
бұл аралас өндірістің қоғам қажеттерін қанағаттандыруға бағытталған
экономиканы жан-жақты дамыту талабы.
Жанама салықтардың басқа бір түрі-акциздер өнімнің өнделу
дәрежесіне сезімтал келеді.Олар да тауарлардың бағасына
кіреді.Акциздердің түсімдері көпшілік қолды тұтыну тауарларын
өндіретін өндірістің көлеміне, бағыт бағдарына тікелей
байланысты.Үкімет акциздердің мөлшері мен салық салынатын тауарлардың
түрлерін өзгертіп,қажетіне қарай өндеп отырады.Мұндай жағдайда
мемлекет тарапынан тұтынудың деңгейін реттеу мүмкіндіктері елеулі
түрде кеңейтіледі.Бұл жағдайда акциздердің жасырын әсер ету
қасиетімен күшейе түседі,өйткені олар тауардың бағасына кіреді және
айқын білінбейді.
Жергілікті салықтардан түсетін түсімдер ставка шегінде болуға
тиіс,оның бірыңғайлығы меншіктік барлық формаларымен өндірістің
барлық салаларына түгел таралады.Бұл қазіргі уақытта рентабелдігі
неғұрлым жоғары салаларға қаржының нарықтық талабына сәйкес
[3]құйылуын және халық шаруашылығындағы рентабелдіктің орташа
деңгейін көтеру үшін қажет.
2.ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН ОРГАНДАРЫ ТАРАПЫНАН
МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТКЕ ТҮСЕТІН САЛЫҚТАРДЫ ТАЛДАУ
2.1.Қазақстан Республикасында кеден төлемдерінің алыну ерекшелігі
Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу.
Кедендік төлемдерді төлемдердің және салықтарды есептеудің
тәртібі келесідей:
1.Кедендік төлемдер мен салықтарды Кодекстің 270-бабы мен 2-ші
тармағында,кедендік төлемдерді және салықтарды төлеушілер дербес
есептейді.
2.Кеден ісі саласында құқық бұзушылық анықталған
жағдайда,төленуге тиісті кедендік төлемдерді және салықтарды
төлеуді есептеуді кеден органы жүргізеді.
3.Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу Кодексте және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен
жүргізіледі.
Кедендік төлемдердің және салықтардың ставкаларын қолдану.
1.Кедендік төлемдер мен салықтарды есептеу мақсаттары үшін
кеден органы кедендік декларацияны тіркеген күні қолданылатын
ставкалар пайдалынылады.
2.Қазақстан Республикасының кедендік тарифіне және Қазақстан
Республикасының салық заңдарына сәйкес, Сыртқы экономикалық
қызметтің тауар номенклатурасы бойынша тауарлардың кодына және
тауарлардың атауына сәйкес келетін ставкалар қолданылады.
Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу мақсаттары үшін
шетел валютасын қайта есептеу.
Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу, соның ішінде
тауарлардың кедендік құнын айқындау мақсаттары үшін шетел
валютасын қайта есептеу жүргізу талап етілген жағдайларда, кеден
органы кедендік декларацияны тіркеген күнге немесе төленуі
тауарлардың кедендік ресімдеуіне байланысты емес кедендік
төлемдер үшін төлем күніне Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес белгіленген валюта айырбастаудың нарықтық бағамы
қолданылады.
Кеден ісі саласында құқық бұзушылық жасалған кезде кедендік
төлемдерді және салықтарды есептеу.Шартты шығарылған тауарлар
кедендік төлемдерді және салықтарды төлеуде толық немесе ішінара
босатылғандарға қарағанда өзге мақсаттарда қолданылған кезде
төленуге тиісті төлемдер мен салықтарды есептеу үшін кеден
органы кедендік декларацияны тіркеген күні қолданылатын
кедендік төлемдердің және салықтардың ставкалары пайдалынылады.
Кедендік төлемдерді және салықтарды төлеу мерзімінің бұзылуы
болған кезде, кедендік төлемдерді және салықтарды уақтылы
төлемегені үшін өсімпұл есептей отырып жүргізіледі.
Тауарлардың кедендік құнын айқындау.
Тауарлардың кедендік құны- тауардың Қазақстан Республикасының
шекарасы арқылы өткізілген, айқындалатын мақсаттарда:
1)тауарға кедендік төлемдерді және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz