Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт – азаттық қозғалысының себептері

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт – азаттық қозғалысының себептері.

XIX ғасырдың 30-шы жылдарында патша өкіметі Қазақстанда отарлау
саясатын онан ары өрістетіп, қазақ халқының саяси дербестігін біржола жоюға
бағытталған шараларды кеңінен жүргізе бастады. Әбілқайыр, Абылай
хандарменжасасқан шарттардағы Қазақстаи жеріне кірмеу, солдат алмау, тек
салық төлеу жөніндегі міндеттемелер аяқ асты етілді. Қазақ жерінде әскери
шептер, бекіністер салынып, шұрайлы жерлерге патша өкіметінің қол шоқпары
болып келген казак-орыстарды қоныстандыру шаралары жүргізілді. Ресейдің
қазақ жеріндегі әкімшілігі өзен-көлдерді, ұнарлы жерлерді, орман-тоғайды өз
қармағына алды, ал оны пайдаланған қазақтарға салық салынатын болды.
Әкімшілік басқару жүйесін қйта құру барысында қазақ жерлері округтерге
бөлінді. Бұл округтер Батыс-Сібір және Орынбор генерал-губернаторлығына
қарады. Олар қазақ жерінде "бөліп ал да билей бер" деген отаршылдық
қағиданы бұлжытпай іске асырды. Алдымен қазақ жерін сыртынан құрсаулап
көптеген бекіністер салынды. Іргелеп ішке кіріп айнала қоршау-құрсау
орнатқан Ресей отаршылдары Абылай көз жұмғаннан кейін Қазақстанның ең бір
шұрайлы жерлеріне бекіністер салуға кірісті, Сөйтіп, Ырғыз, Торғай, Ақмола,
Көкшетау, Ортау, Қарқаралы бекіністері бой көтерді.
Кенесары көтерілісінің басты мақсаты - патшалық Ресейдің құрамына
қосылып үлгермеген аймақтардың дербестігін сақтау, қазақ жерлерін
бекіністер мен жаңа округтік биеу арқылы жаң-жақты отарлауды тоқтату еді.
Сондай-ақ Кенесарының тағы бір көздеген мақсаты - қоқандықтардың
тепкісіндегі Онтүстік өңірдегі қазақтарды босатып, оларды Қазақ хандығына
қосу еді.
Кенесары Қасымұлының қозғалысы бүкіл Қазақстанды қамтыды. Он жылға
созылған көтерілістің басты қозғаушы күші - бұқара халық болды.
Кенесары жасақтарында қазақтармен бірге қарақалпақтар, түрікмен,
қырғыз, өзбек, өкілдері де аз болған жоқ.
1838 жылдың көктемінен бастап Кенесары жасақтары патша әскерлеріне
қарсы алдын ала жасалған жослар бойынша дәйекті күрес жүргізді. Олармен
шайқаста Ақмола қаласын қиратып, Ақмола округіндегі патша әкімдерімен ауыз
жаласып жүрген Қоңырқұлжа сұлтанның ауылын шапты. 1840 жылы күзде
көтерілісшілер Ырғыз бен Торғай маңында патша әскеріпе, орыс әкімшілігін
қолдаушы жергілікті бай-шонжарларға қарсы күресті күшейтті. Бұл тұста
Кенесарының аты қазақ арасында ксцінен тарап, оның беделі бүкіл қазақ
даласында дүрілдеп тұрды. 1841 жылы қыркүйекте Кенесары үш жүзден адам
жинап, әкесі Қасым ханның өлгеніне бір жыл толуына байланысты ас берді.Осы
астан кейін үш жүздеи жиналған жамағат Кенесарыны ақ киізге салып, бүкіл
қазақ халкының ханы етіп сайлады.
Мемлекеттік құрылыс қайта өзгертілді. Хандық кеңес кұрылды. Кеңесіп
шешетін жоғарғы органдарға ханға бері-лген батырлар, билер, сұлтандар,
ханпыи туысқапдары кірді. Баскарудың нсгізгі түтқасы Кенесарының өз қолында
кал-ды. Хандық кеңескс негізінен азаттык қозғалысының мүдде-леріне адал,
жеке басынын батылдығымеи, дипломатиялык қабілетімен корівген адамдар еиді.
Басқарудыц арнайы қыз-мсті хандық кеңес шешімдерінің, үндеулерінің
ауылдарда таратылуып, түсіпдірілуін жәпс орыпдалуыи қадағалап отырды.
1841-1842 жылдары Кенесары жасақтары Қоқан хандығына қарсы соғыс
жүргізді. Созақты, Сауранды алып, Қоқан хандығының елірме әуселесін басты.
Қоқандықтар келіссөз жүргізуге мәжбүр болды. Осыдан кейін барып соғысты
тоқтатқан Кенесары Торғай маңындағы ордасына қайтып орал-ды. Бір айтып
кететін жәйт, Кенесары Бүхара әмІрімсн және Хиуа хандығымеп қарым-
қатьшасындағы саясаты біршама озгешелсу сді. Кенесары олармен езара толық
сснімділік қатынас орнатты. Кейде Хиуа басқарушысы қазақ жасақ-тарын
зсңбіректерімен, оқ-дәрімеп жабдыктап отырды.
1843 жылы Орынбор геперал-губернаторы Перовский кетіп, оның орпына
Обручев келді. Кеиесары мен Перовс-кий бір-біріпе сыйластықпен қарайтын.
Сондықтан көп мәселелер әділдікпеи шешілетін. Енді Орыпбор әкімшлігі-не
орыс патшасының Кснесарыға қаны қас тағы бір ұлы-ғының келуі, опы
Горчаковпен бірігіп, Кенесарыны қуғындауына кең мүмкіндік жасады. Сөйтіп,
Горчаков пен Обручев Кенесары бастаған ұлт-азаттық көтерілісін
тұншықтыруға, Кенесарының көзін жоюға 1843 жылы 23 маусымда патша Николай
Біріншіден рұқсат алды. Соғыс шығынын өтеу үшін 14 мың сом, Кенесарының
басын кесіп әкелген адамға сыйға беру үшін түтін салығы есебінен үш мын сом
қаржы бөлінді. Әскерлер соғысқа әзірлік жағдайына келтірілді.
Кепесарыға қарсы орыс оскерлерінің жорығы 1843 ж. 27 маусымда
басталды. Біргыз озенінің бойында патша әсксріиін бір тобымен ксздесксн
Кенссары өзІпің патша өкіметімеи келіссөз жүргізіп жатқанын айтып шайқасты
болдырмады. Бұл түста екі жақта әсксри дайыидығып мүқи-яггап жатты. Тамыз
айымда Кенесарыға қарсы сұлтандар Жанторин, Айшуақов, полковник Генс және
Бизяпов бастаған бес мың әскер жіберілді. Омбы, Петропавл, Қарқаралыдағы
әскер күштері дс Кенесарыға қарсы жорыққа аттанды. 1 және 7 қыркүйекте
Кенесары жасақтары мен патша әскерлерінің арасында күшті шайқастар жүрді.
Көп адам шығынға ұшырады. Бірақ екі жақта жеңіске жсте алмай, майдап
шебінен кері шегінді. Кенесары жасақтары енді ашык соғыска бармай, байтак
далапыц әр түсынан көрініл, түтқиылдан тиісіп, жау әскерін мазалап
бсрекетін кетірді. Тыиымсыз жорықтан шаршаган, үнсмі қауіп-қатердің отінде
жүрген патша әскерлері түпі салқып, жауын-шашынды күз түсе бсре ешбір
нотижс шығара алмай бүрыпғы тұрактары Ор бскінісіне қайта оралды.

Қарулы күрестің басталуы
1844-1845 жылдар қазақ даласындағы Кенссары баста-ғап ұлт-азаттық
қозғалысы орлеудің ең жоғарғы шегіне жет-кен ксзІ еді. Оған Сыр боиының,
оңтүстіктің қазақтары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.