Қазақстан қызыл кітабы беттерінен омыртқалы жануарлар

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан қызыл кітабы беттерінен омыртқалы жануарлар.

«Қызыл кітап» деген сөз 1966 жылы табиғат және табиғат ресурстарын қорғаудың халықаралық одағының түрлерді сақтап қалу туралы комиссиясы дүние жүзінде жойылып кету қаупі бар. Жануарлар түрлері енгізілген “Red Data Book” - «Фактілердің қызыл кітабын» дайындап шығарғанда пайда болды. Кейіннен оған сирек өсімдіктер де тіркелген. Бұл жағдайда қызыл төс төніп келе жатқан қауіптің белгісін білдіреді. Жануарлар немесе өсімдіктердің белгілі бір түрлерінің аталған «Қызыл кітабына» енуі ең беделді халықаралық табиғат қорғау мекемесінің бұл түрлерді күнбе-күн қамқорлыққа алу керектігін мойындағанының белгісі болып саналады. Бұл халықаралық «Қызыл кітапқа» тіркелген түр мекендейтін әрбір ел табиғаттың осы бір қызнасын сақтап қалуда адамзат алдында рухани жағынан жауапты.

70-жылдары дамыған елдерде ұлттық қызыл кітаптар шыға бастады. Оларға халықаралық қызыл кітапқа енгізілген түрлер мен қатар сол елдің территориясында жойылып кету қаупінде тұрған түрлер де енгізілді. Қазақстанда «Қызыл кітап» Республика Үкіметінің 1978 жылдың 16 қаңтарындағы қаулысы бойынша бекітілді. Оның омыртқалы жануарларға арналған бірінші бөлімі 1979 жылы қаңтар айында жарық көрді. Бұл кітапқа омыртқалы жануарлардың 87 түрі мен түшелері, оның ішінде: сүтқоректілер - 37, құстар - 43, бауырымен жорғалаушылар - 8, қосмекенділер - 1, және балықтардың 4 түрі тіркелді. 1981 жылы Республика қызыл кітабының 2-бөлімі жарық көрді, оған өсімдіктердің - 307 түрі, оның ішінде: жоғары сатыдағы гүлді өсімдіктер, жалаңаш тұқымдылар, қырық-құлақ тәрізділер, қыналар, саңырауқұлақтар, мүктер сияқты өсімдіктер бар. Қазақстан ғылым Академиясы зоология институтының бастамасымен қызыл кітапың 2-басылымы 1991 жылы дүниеге келіп, оған алғашқы рет омыртқасыз жәндіктер - насекомдар, моллюскалар, құрттар енгізілді. Қазақстан Республикасының қызыл кітабы «жануарлар» және «өсімдіктер» деп аталатын 2 томнан тұрды. Жануарларға арналған том 3 мәрте басылып шықты. Бірақ омыртқасыз жәндіктер тек 2-басылымға ғана енді, ал олар туралы 3-басылым дайындалып жатыр. Қызыл кітаптың соңғы басылымына тіркелген әрбір жануар қазіргі кездегі санының жағдайына, тіршілігінің зерттелуіне қарай жалпы қабылданған 5 категорияның біріне жатқызылды.

Шу сүйрікқанаты. Мүмкін жойылып та кеткен шығар. Бұрын аздаған балық тек Шу өзенінде кездескен, ал 1960 жылдан бері бұл түрше жайында анық деректер жоқ. 1990-1993 жылдары арнайы жүргізілген зерттеу жұмыстары да нәтиже бермеді. Кейбір жасанды су қоймалары мен Шу бассейнінің көлдерінде сақталып қалуы да мүмкін. Жойылып кету себептері анықталмаған. Іздеу жұмыстарын жалғастыру және жойылып кетуіне себепші болған фактілерді анықтау керек.

Сары жылан. Оны кейде сарыбауыр немесе сарлан деп атайды. Қазақстанда тек Батыс Тянь-Шаньның тау бөктерлерінде - Сырдария өзенінен бастап Шу өзенінің аңғарына дейінгі шағын территорияда таралған. Бұл ірі аяқсыз кесіртке санының кемуінің негізгі себебі - оны жыланның бір түрі деп есепсіз жою. Сары жыланды қорғау үшін үгіт-насихат жүргізу керек. Оны өлтіргені үшін айып салуды да ойластырған жөн.

Шұбар кесірт. Таралу аймағы шағын, зерттелмеген түр. Қазақстанда Зайсан ойпатындағы Айғырқұмның оңтүстік шетіндегі құмдардан 4 данасы ғана ұсталған. Саны өте аз. Бұл кесірттің биологиясын және сан мөлшеріне әсер ететін себептерін зерттеу керек.

Бұйра бірқазан. Саны кеміп келе жатқан түр. Батыс Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстарындағы және Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі кейбір өзен-көлдерде жекеленіп ұялайтын топтары кездеседі. Тіршілік мекенінің нашарлауы және қасақылықтың әсерлерінен республикамызда бар-жоғы осы құстың ұялайтын 2 мыңға жуық жұбы ғана сақталып қалған. Ең алдымен Іле өзенінің бойында, сол сияқты Торғай өзенінің көлдерінде қорғалатын территорияларды ұйымдастыру керек.

Қалбағай. Кейде оны жалбағай деп те атайды. Ертеде Қазақстанның жазықты жерлеріндегі көптеген су қоймаларында мекендеген, ал қазір санының өте шапшаң кемуіне байланысты республикамыздың батыс, орталық, оңтүстік және шығыс облыстарының кейбір жерлерінде ғана 800-1200 қалбағай сақталып қалды. Санының азаюының негізгі себебі - көбею жағдайының нашарлауы. Іле өзенінің атырауында қорықтар, ал Қара Ертіс өзенінің төменгі сағасында қорықша ұйымдастыру қажет болып отыр.

Балықшы тұйғын. Ертеде Қазақстанның көптеген су қоймаларында мекендеген, ал қазір ұялайтын жерлері тек Марқакөлде және Қара Ертістің аңғарында (Шығыс Қазақстан облысы) ғана сақталып қалған. Бұл өңірде жылма-жыл 20-30 тұйғын ұя салады. Республикамыздың қалған территорияларында бұл түрдің тіршілік ету жағдайы онша емес. Оның себептері: өзен жағалауларындағы ормандарды кесу, балық қорының азаюы, қасақылық. Ұялайтын жерлерін толық анықтап, оларды қорғау керек.

Ақ сұңқар. Бұл сирек кездесетін сұңқар Евразияның арктикалық аудандарында мекендейді. Қазақстанда анда-санда қыс айларында көрініп қалады. Бірен-саран құстар Көкшетау маңынан, Шу мен Талас өзендерінің бойынан, Өскемен қаласына жақын жерде кездескен. Барлық сұңқарларды қорғау жайында үгіт-насихатты күшейту және оларды қолда өсіру шараларын жүзеге асыру керек болып отыр.

Жұпар. Саны ұдайы азайып бара жатқан ұлпа терілі сирек кездесетін сүтқоректі. Қазақстанда тек Жайық өзенінің алқабында ғана мекендейді. Аздап Еділ өзені атырауында кездесіп қалады. Соңғы кезде Қостанай облысының территориясынә Россиядан ене бастады. Саны қасақылық пен ол мекендеитін су қоймаларының жағдаиына байланысты өзгеріп оырады. Қазіргі бар қорықшаларда жұпарларды қорғауды күшейту және Үй-Тобыл қорықшасын ұйымдастыру, жер суару жұмыстарын реттеу, суды ластанудан сақтау керек.