Заңды жауапкершіліктің түсінігі, оның түрлері туралы қазақша реферат

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Заңды жауапкершіліктің түсінігі, оның түрлері туралы қазақша реферат

Заңды жауапкершілік жеке адам, қоғам, мемлекеттің мүддесін қорғайтын бірден-
бір жол болып табылады. Ол құкықтық нормалардың жазылуы нәтижесінде пайда
болып, құқық бұзуға мемлекеттік күштеу шарасын қолдану нысанымен
сипатталады, Құқық бұзушыға жауапкершіліктің белгілі бір шарасы көзделген
құқықтық норманың санкциясын қолданудан тұрады.
Заңды жауапкершіліктің заңды негізі — құқық бұзушылық болып табылады.
Егерде субъектінің іс-әрекеті құқық бұзушылықтың белгілеріне сәйкес келмесе
онда ол заңды жауапкершілікке тартылмайды.
Заңды жауапкершілік күрделі әлеуметтік кұбылыс. Мұнда кем дегенде екі жақ
қатысады: мемлекет және құқық бұзушы. Олардың арасында құқық қорғаушы
қатынас қалыптасады және екі жақта заң шеңберінде, қолданылып отырған
жауапкершіліктің құқықтық нормаларының нақты санкциясының негізінде жүзеге
асады.
Заңды жауапкершілік құқықтық жүйенің құрам бөлігі бола отырып, оған қатысты
маңызды міндет атқарады. Кең мағынада жауапкершілігінің түсінігі — тұлғаның
қоғам мен мемлекетке қатысты өз міндетін мойындап, оны орындауы болып
табылады. Тар мағынада мемлекеттің жасалғанқұқық бұзушылыққа қарсы жауабы
болып саналады.
Заңды жауапкершілік тарихи құбылыс. Мәселен, қылмыстық құқықтың атышулы
жазаларының түрлері мен олардың дамуы, тарихтың күрделі кезеңдерінің
ерекшеліктерімен тікелей байланысты. Қылмыстың көпшілік белгісі танылмай
тұрған кезде және ол жеке адаммен оның мүддесіне қауіп төндіру деп саналған
уақытта жаза өзінің сыртқы нысаны бойынша, құқық бұзушы келтірген зиянның
орнын толтыру және оның өзіне жәбірленуші шеккен зиянды келтіру деп тұрады.
Заңды жауапкершіліктің қай түрі болмасын ол ең алдымен құқық бұзушылыққа
санкция ретінде, яғни, құқық нормаларының талаптарын орындау үшін
мемлекеттік күштеу ретінде көрінеді. Мемлекеттіккүштеу мен заңды
жауапкершілік кашанда екеуі байланысты болады. Заңды жауапкершіліктің бұл
белгісі әр құқық саласында түрліше сипатталады. Айталық, азаматтық,
шаруашылық, еңбектік заңдар міндеттемені ерікті түрде орындау мүмкіндігін
қарастырады [12, 55-58 б.].
Шарттың міндетін бұзған азамат немесе кәсіпорын өз еркімен заңдакөрсетілгсн
айыппұлды төлеп, шығынды қалыпша келтіре алады. Ерікті орындау жүзеге
асырылмаған кезде ғана, жауапкершілік сот арқылы белгіленеді. Қылмыстық
және әкімшілік құқықта мемлекеттік күштеу анағұрлыманық көрінеді және
мемлекеттің арнайы органдарының әрекеттері арқылы жүзеге асырылады.
Заңды жауапкершілік тек қана құқықтық нормалар бұзылған кезде пайда болып
қоймай, оларды қатаң сақтау арқылы да орындалады. Басқаша айтқанда құқық
бұзушының заңды жауапкершілікті орындауы құқықтық нормалар бойынша
бекітілген белгілі бір процедуралық іс жүргізу тәртібін бұзған кезде ғана
мүмкін болмақ. Сонымен, заңды жауапкершіліктің белгілері мыналар болып
табылады.
1. Мемлекеттік құнттау арқылы жүзеге асады.
2. Кінәліні белгілі бір шектеуге міндеттейді.
3. Тек қана жасалған құқық бұзушылықтың негізінде пайда болады. Заңды
жауапкершілік бірқатар қағидалардың негізінде жүзеге асырылады:
Кінәлі әрекетүшін ғана жауаптылық қағидасы. Бұл қағида, негізінен, заң
шығарушыға арналады. Оның тек қоғамға зиянды құқықтық табиғаты мен қоғам
құндылығына қайшы келетін әрекеттерге ғана заңды жауапкершілікті бекітуін
талап етеді. Егер де субъект құқық бұзуға жол беру кезінде өз еркі болмаса,
іс-әрекетінің нәтижесін болжай алмаса, болжауға тиісті болмаса, оның болуын
тілемесе және өзінбасқара алмаса, ол жауаптылыққа негіз бола алмайды.
Заңдылық қағидасы. Бұл кағида бойынша жауапкершілік құқықтық нормамен тыйым
салынған әрекет және де тиісті норманың санкция шегінде пайда болады.
Сонымен қатар барлық процессуалдық ережелер сақталынып отырып, бекітілген
құқық бұзушылық туралы факті нәтижесінде ғана пайда болған жауапкершілік
заңды пайда болып табылады.
Әділеттілік қағидасы. Ол өз мазмұны бойынша келесі талаптарды қояды:
- теріс қылық үшін қылмыстық жазалауға болмайды;
- адамның намысын түсіретін жазаны енгізуге жол берілмейді;
- жауапкершілікті бекітуші және оны күшейтуші заңның кері күші болмайды;
- бір құқық бұзушылық үшін жауапкершілік тағайындалады;
- жауапкершіліктің деңгейіжасалған құқық бұзушылықтың ауырлығына сәйкес
келуі тиіс;
- жауапкершілік бұзылған құқық пенкелтірілген зиянның орнын толтыруы тиіс.
Мақсатқа сәйкестілік қағидасы.Ол құқық бұзушыға қатысты алынған шараның
заңды жауапкершіліктің мақсатына сәйкес келуінталап етеді:
- Құқық бұзушылықтың ауырлығына байланысты мемлекеттік күштеу шарасын
іріктеу;
- Егержазалау мақсаты орындалған жағдайда, жауапкершілікті жеңілдету
немесе шартты, шартсыз түрде босату;
- Егер заңды жауапкершіліктің мақсаты онсыз да орындалуға жатса заңды
жауапкершілікті өзге жауапкершілікпен ауыстыру. Жауаптылық қағидасы:
- Бірде-бір құқық бұзушылық мемлекет үшін елеусіз қалмауға тиіс;
- құқық, бұзушы міндетті түрде заң алдында жауапты;
- құқық қорғау органдардың қызметкерлерінің жоғары кәсіпқойлығы. Заңды
жауапкершіліктің өз уақытында орындалуы. Кері жағдайда ол өзінің мәнін
жойып, құқық бұзушылық жасалған уақыттағы әлеуметтік жағдайға байланысты
сәйкестілігін жояды [13, 41-49 б.].
Жалпы құқық теориясы тұрғысынан құқықтық реттеу механизмінде құқық
бұзушылық жаңа қатынасты тудырып өзгертіп, тоқтататын заңды себептің рөлін
атқарады. Бұл жағдайда құқық бұзушы мен мемлекет арасында әрекет
жасалғаннан бастап қорғаушы құқық қатынасы орын алады. Бұл құқық
қатынасының заңды мазмұны оның катысушыларының субъективтік құқықтары мен
міндеттерін құрайды. Мемлекет құқық бұзушылық фактісін бекіткеннен кейін,
кінәліге күштеу қолдануға құқылы. Бірақ, жасалған әрекетті қылмыс,
азаматтық құқық бұзушылық әкімшілік немесе тәртіптік теріс қылық деп
бағалайтын құқық нормасының санкциясы бойынша жүзеге асады. Құқық бұзушы
ресми түрде кінәлі деп табылса жасалған әрекеті үшін құзыретті органның
тағайындаған жазасын орындайды және ол жазаның тиісті құқық нормасының
шегінен шығып кетпеуін талап етуге құқылы [14, 156-162 б.].
Мемлекет қоғамдық өмірде тәртіпті қамтамасыз ету барысында, заңның ішінде
және заңдылық жүзінде әрекет етеді. Заңдылық режимі құқық тәртібін
қалыптастырады, олай болса, құқықтық жауапкершілік адамдардың әрекетін
құқықтық реттеудің нәтижесі болып табылады.
Сонымен заңды жауапкершіліктің функциялары:
1. Жазалау — құқық бұзушыға, қоғамның басқа да мүшелеріне, келешекте құқық
бұзушылыққа жол бермеуін ескертеді.
2. Бұзылған құқықты калпына келтіру азаматтық құқық пен реттелетін қоғамдық
қатынастарға сәйкес, бұзылған құқықты қалпына келтіреді.
3. Тәрбиелік азаматтық заңды сақтап, өзгелердің құқықтары мен заңды
мүдделерін құрметтеуге баулиды.
Заңды жауапкершіліктің жасалу сипатына байланысты тәртіптік, әкімшілік,
материалдық, азаматтық және қылмыстық деп бөледі. Жауапкершіліктің әрбіріне
өзіндік жазалау шарасы мен ерекше қолдану тәртібі болады.
1) Тәртіптік жауапкершілік. Тәртіптік жауапкершілікті бұзу салдарынан
жауапкершілік пайда болады. Оның үш түрі кездеседі:
- Ішкі еңбек тәртібі ережелеріне сәйкес;
- бағыну тәртібіне байланысты салалардағы ережелерге байланысты қорғаныс;
- темір жол, су, әуе транспортының ережелеріне сәйкес.
2) Қылмыстық және әкімшілік құқықтық; жауапкершілік заң нормаларында
көрсетілген құқық бұзушылықтар үшін қолданылады. Қылмыстық және әкімшілік,
жауапкершілікке тартушы субъект болып табылады қылмыстық жауапкершілік әр
кез жекелік сипатқа ие болады. Яғни, қылмыстық жауапкершілікке қылмыс
жасаған адам ғана тартылады. Әкімшілік жауапкершіліктің түрлері: ескерту,
айыппұл, қатаң сөгіс.
3) Азаматтық құқықтық жауапкершілік құқық бұзушының өзге түлғаның мүддесіне
байланысты келтірілген шығынды өтеу үшін заңда немесе шартта көрсетілген
төлемді төлеу немесе зиянның орнын толтыруға байланысты орындалады.
Азаматтық құқықтық жауапкершіліктің мақсаты — тиісті субъект бұзылған
мүліктік құқықты қалпына келтіру болып табылады. Бұл жауапкершілікке
келтірілген шығынды толығымен өтеу қағидасы тән.
Жауапкершіліктің қай түрі болмасын құқық тәртібін қорғау, азаматтарды құкық
нормаларын өз еріктерімен орындауға тәрбиелеу, олардың құқыққа сай
тәртіптің кажеттігін түсінуге баулуға негізделген. Мемлекетте заңдылық пеп
құқық тәртібін қамтамасыз етудің бірден-бір әдісі азаматтарды шынайы түрде
мемлекеттің алдындағы, құқықтары мен міндеттерінің қамтамасыз етілгендігі
жөнінде өндіре білу болып табылады.
Заңды жауапкершіліктің тәрбиелік ықпалының тиімділігінің алғы шарты құқық
бұзушыны қоғам, ұжым болып жазалау. Сендіру тек күштеу әдістерінің орынды
үйлесімділігі ғана заңды жауапкершіліктің жоғарғы деңгейде әрекет етуін
қамтамасыз етеді.
Заңды жауапкершіліктің түрлерін оның жүзеге асырылу тәртібін, нысанымен
шатастырмау керек. Заңды жауапкершілік түрлі нысанда жүзеге асуы мүмкін.
Мәселен, азаматтық құқықтық жауапкершілік соттық, әкімшілік тәртіпте жүзеге
асырылады. Ал жауапкершіліктің кейбір түрлері, мәселен, қылмыстық тек
соттық тәртіпте іске асады.
Мәжбүрлі қажеттілік жағдайда келтірілген зиян заңды деп танылады:
- Егер төнген қауіптен сол сәтте қорғайтын мүддеге зиян келтірмей бетін
қайтаруға болмаса.
- Егер келтірілген зиян бетін қайтарған зияннан әлдеқайда кем болса (үлкен
үйді, өрттен сақтап қалу үшін жанып жатқан төбесін қирату, жараланған
адамды жедел емханаға жеткізу үшін біреудің көлігін рұқсатсызайдап кету
т.с.с).
Әдетте жасалған құқық бұзушылыққа байланысты жауапкершіліктітағайындау
барысында істелген әрекеттің түрі, ауырлығы, жауаптылықты жеңілдететін және
ауырлататын мән-жайлар ескеріледі.
Сонымен құқық бұзушылық жайында қандай ой қорытуға болады?
Құқық бұзушылықты болдырмаудың; бірден-бір шарты құқықтық және қоғамдық
тәртібінің сақталуына келіп тірелмек. Қоғам құқықтық тәртібіне негізделіп,
арқа сүйеп қалыптасып, өмір сүре алады деген сөз. Өйткені қоғамдағы толып
жатқан қарым-қатынастың басым көпшілігі құқық арқылы басқарылып, құқықтық
іс-әрекет арқылы реттеліп отырады

ЛАУАЗЫМДЫ ТҰЛҒАНЫҢ ӘКІМШІЛІК ЖАУАПКЕРШІЛІГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Лауазымды тұлға – жауапты мемлекеттік қызметтегі, тұрақты, уақытша немесе
арнаулы өкілеттік бойынша мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі
басқару органдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы
Күштерінде, басқа да әскери құрамаларында өкімет өкілінің міндеттерін
жүзеге асыратын, ұйымдастырушылық-биліктік немесе әкімшілік-шаруашылық
міндеттерін атқаратын тұлға. Құқық бұзушылық үшін жауапкершілік Қазақстан
Республикасының заңдарында бекітілген. Қылмыстық Кодексте құқықты бұзу
құқық бұзушылықтың ауыр түрі деп белгіленген, тыйым салынған ережелер
көрсетіліп, құқық бұзушылық үшін ауыр жаза түрлері қарастырылған. Сонымен
қатар, Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде орташа деңгейлі
құқық бұзушылыққа қатысты әкімшілік жауапкершіліктің жеңілдетілген түрлері
де қарастырылған. Қазақстан Республикасының басқа заңдарында да, мысалы,
Салық кодексі, Кеден кодексі, Азаматтық кодексте жауапкершілікке тартылудың
негіздері берілген.

Әрбір тұлға жеке өзі жасаған немесе тыс қалған заңсыз іс-әрекетінің салдары
себепті заңды жауапкершілікке (тәртіптік, материалдық, азаматтық, әкімшілік
және қылмыстық) соқтыратынын білуі керек. Жауапкершіліктің жіктелуі құқық
бұзушылықтың мән-жайына және деңгейіне, осы құқық бұзушылықтың салдарына
байланысты болып келеді. Қазақстан Республикасының заңнамасында
жауапкершілік терминінің заңдастырылған түсінігі жоқ. Құқық теориясы
жауапкершілік бойынша көптеген анықтамаларды зерттегенімен, бұл мәселеге
қатысты біртұтас және бір бағыттағы көзқарас орын алмаған. Ресей ғалымы
Ю.Н. Тарасованың пікірінше, ұйымдардың және тұлғалардың әкімшілік
жауапкершілік мәселелері заңнамада ғана емес, теория жүзінде де шешімін
таппай отыр. Құқықтық актілерде әкімшілік жауапкершілік термині кең
қолданылмайды. Өз

міндеттерін орындамау, жауапсыз түрде қарау немесе тыйым салынған
ережелерді бұзу құқық бұзушылық деп саналып, құқық бұзушы тұлға үшін
әртүрлі салдарлар нәтижесінде нақты жауапкершілік қолданылады [1].

Қазақстан Республикасының ӘҚБК негізінде лауазымды тұлға тарапынан өзіне
жүктелген міндеттерді орындамаудан әкімшілік құқық бұзушылық туындаса,
белгіленген талап деңгейінде орындалмаудан әкімшілік жауапкершілік
туындайды.

Лауазым – мемлекеттік қызметкердің қызметтік құқығының, міндеттерінің
шеңбері және жауапкершілік шегі туралы анықтама беретін түсінік. Ол
қызметкердің орындайтын жұмыс мазмұны жөнінде ақпарат беріп, оның құқықтық
жағдайын анықтайды. Қазақстан заңнамасында лауазымды тұлға терминінің
біркелкі анықтамасы берілмеген. Қылмыстық кодексте берілген лауазымды
тұлғаның анықтамасы әмбебап сипаттамалы емес. Ол тек Қылмыстық Кодексте
мемлекеттік билік, қызмет мүдделеріне қарсы және жергілікті басқару
органдарындағы қызметінде жасалған қылмыс деп аталып, тек осы саладағы іс-
әрекеттерге таралады.

Лауазымды тұлға – мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару
органдарында, мемлекеттік, муниципалды ұйымдарда және Қарулы Күштерде,
басқа әскери құрылымдарда тұрақты немесе уақытша әкімшілік-шаруашылық
немесе ұйымдастырушылық-өкімдік қызметті, сонымен бірге арнайы берілген
өкілеттік арқылы билік өкілінің міндеттерін атқарушы тұлға. Бұл түсінікті
ұтымды деп айту қиын, өйткені билік өкілі, әкімшілік-шаруашылық
міндеттер, ұйымдастырушылық-өкімдік іс-әрекет деген белгілер арқылы
ашылатын түсініктің өздері айшықты және анық емес. Бұл мәселе бойынша 1990
жылы 30 наурызда өткен ҚСРО Жоғарғы Соты Пленумының анықтамаларына тоқталу
қажет: билік өкілдеріне мемлекеттік органдар мен мекемелердің өз құзыреті
шегінде талап ету және шешім қабылдау, азаматтарға, кәсіпорындарға немесе
мекемелерге олардың ведомстволық қатыстылығы мен тәуелділігінен тыс (халық
депутаттары, халық депутаттары Кеңестерінің атқару комитеттерінің мүшелері,
орынбасарлары мен төрағалары, сот, прокурор, полиция қызметкерлері,
тергеушілер, арбитр, мемлекеттік бақылаушылар, инспекторлар және орман
қорықшысы) орындауды міндеттеу құқығына ие қызметкерлер жатады.
Ұйымдастырушылық-өкімдік міндеттер еңбек ұжымдарының жұмыс көлемін басқару
функциялары мен жеке қызметкерлердің өндірістік іс-әрекетіне (кадрларды
жинақтау мен орнықтыру, жұмысты жоспарлау, бағынушылардың жұмысын
ұйымдастыру, еңбек тәртібін сақтау) кіреді.

Мұндай функцияларды министрлік, мемлекеттік бірлестік, қоғамдық
кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар ведомство жетекшілері, құрылымдық
бөлімшелердің (цех бастығы, зертхана, бөлім, кафедра меңгерушілері,
басшының орынбасарлары, т.б.) орынбасарлары, жұмыс учаскесі басшылары
(шебер, бригадир, прораб) орындайды деп түсіну қажет. Әкімшілік-шаруашылық
міндеттерге мемлекеттік, бірлестік немесе қоғамдық мүлікті басқару
өкілеттігін іске асырып, оны сақтау мен қайта өңдеу, сату тәртібін
құрастыру, оларға бақылау жүргізуді ұйымдастыру және халыққа тұрмыстық
қызмет көрсету жатады. Белгілі мөлшердегі мұндай өкілеттер қаржы бөлімі,
қаржы қызметі, жабдықтау және шаруашылық қызметкерлеріне – жоспарлық
бөлімдерінің бастығы мен орынбасарларына, дүкен, қойма, тігін шеберханасы,
шеберхана меңгерушілеріне, ведомстволық тексеруші, бақылаушы мен
дайындаушыға берілген.

Ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық қызметтерді орындауына
байланысты заңгерлік білімі жоқ басшылар, басқа тұлғалар және
кәсіпкерлерлік іс-әрекет етушілер әкімшілік құқық бұзушылыққа жол берсе,
заң тарапынан басқа құқық бұзушылық танылмаса, олар лауазымды тұлға ретінде
әкімшілік жауапкершілікке тартылады. 34-баптың 2-тармағына сәйкес,
қабылданған заң тәртібі негізінде тіркелген және жеке кәсіпкерлік іс-
әрекеті заңнамада белгіленген тәртіппен тіркелген және заңды тұлға құрмай,
дара кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар (бұдан әрі дара
кәсіпкерлер), жеке нотариус, жеке сот орындаушысы, адвокат, сол сияқты дара
кәсіпкердің және заңды тұлғаның ұйымдық-билік ету немесе әкімшілік-
шаруашылық функцияларды орындайтын жұмыскерлері, сондай-ақ заңды тұлғаның
басшылары лауазымды адамдар ретінде әкімшілік жауаптылықта болады [2].

Тұрақты және уақытша билік функцияларын, ұйымдастырушылық-өкімдік немесе
әкімшілік-шаруашылық міндеттерді лауазымды қызметіне байланысты орындаушы
тұлғалармен қатар өздеріне бекітілген міндеттерді орган немесе тұлғаның
арнайы өкілеттігімен атқаратындар (қоғамдық бақылаушы мен тексеруші,
спорттық қоғам мен команда жаттықтырушысы, т.б.) да заңға сәйкес лауазымдық
қылмыс субъектісі бола алады. Әкімшілік жауапкершіліктің арнайы
субъектілері ретінде лауазымды тұлғалар аталады. Республика кодексінің
баптарында жауапкершіліккке тартылатын лауазымды тұлғалар тізімі берілген.

Кәсіби немесе техникалық міндеттерді орындаушы мемлекеттік бірлестіктер,
қоғамдық ұйымдар, кәсіпорын және мекеме қызметкерлері лауазымды қылмыс
субъектісі бола алмайды. Егер аталған қызметкерлерге өздерінің тура
міндеттеріне қосымша келісілген тәртіп негізінде орындауға ұйымдастырушылық-
өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық міндеттер жүктелсе, оларды орындау
барысында құқық бұзушылық орын алған жағдайда лауазымдық қылмыс үшін
жауапқа тартылуы мүмкін (мысалы, дәрігер еңбекке жарамсыз парағын немесе
әскери комиссиясы жұмыстарына қатысты, оқытушы немесе тәрбиеші өзіне
бекітілген біліктілік немесе емтихан комиссия мүшесі, тәрбиеші мектептен
тыс сабақ, іс-шараның өтілуі барысында тәртіп пен қауіпсіздікті қаматамасыз
етпей, өзіне бекітілген міндеттерді орындамаған жағдайда өкілеттік қызметін
асыра пайдаланғаны үшін жазаға тартылады).

ҚР ӘҚБК 34-бабында лауазымды адамдардың және басқару функциясын орындайтын
өзге тұлғалардың, дара кәсіпкерлердің, жеке нотариустардың, жеке сот
орындаушылары мен адвокаттардың әкімшілік жауаптылығы туралы айтылған.
Мысалы, электр және жылу энергияларын шектен тыс жарату кәсіпорын, мекеме,
ұйым және өндіріс басшыларына, бас инженер, бас энергетик ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.