КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТИІМДІЛІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

12. КӘСіпКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТің ТИІМДІЛІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ

Жоспар:

12. 1. Кәсіпкерлік кызметтің тиімділігін бағалау тәсілдері

12. 2. Кәсіпкерлік кызметтің, тиімділігін бағалау қағидалары және әдістері

12. 1. Кәсіпкерлік кызметтің тиімділігін бағалау тәсілдері

Кәсіпкерлік қызметті талдау дегеніміз оның қызметінің дамуы мен тиімділігін жақсарту мақсатында, артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтап, қажетті іс-шаралар жүргізу үшін зерттеу үрдісін айтады.

Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін талдаудың басты мақсаты, оның болашақ дамуына қажетті ұйымдық, инвестициялық, технологиялық және т. б іс-әрекеттер мен оның тиімді түрде қызмет етуін анықтау болып табылады (17-кесте) .

Талдаудың негізгі міндеттері:

кәсіпкерлік қызметтің экономикалық нәтижелеріне қолжеткізу;
бизнестің кемшіліктері мен оң жағдайларын анықтау;
кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін мен пайдасын арттыружолдарын анықтау.

17-кесте. Кәсіпкерлік қызметті талдау түрлері

Аталуы:

Аталуы

Сипаттамасы:

Сипаттамасы

Аталуы: Жедел талдау

Сипаттамасы: Бұл жылдық талдауға қарағанда қысқа мерзіммен (ай, тоқсан, жарты жыл) ерек-шеленеді. Ол мүмкіндіктер мен тәуекелдерді, кәсіпорынның күшті және элсіз жақтарын анықтауға бағытталған. Жедел талдау өндірістік-шаруашылық қызметтің барлық тараптары мен аспектілерін қамти отырып, мыналарды қарастырады: • кәсіпорын қызметінің қорытындыларын талдау • өндіріс шығындарын талдау • өнімді талдау

Аталуы: Жылдық талдау

Сипаттамасы: Кәсіпорын қызметінің нәтижелерін бағалауға бағытталған, ресурстарды басқарудың тиімді құралы болып табылады, сонымен қатар өнім сапасын қамтамасыз ету мен шығындарды оңтайландыруда маңызды рөл атқарады

Аталуы: Кешенді талдау

Сипаттамасы: Бұл талдауда кәсіпкерлік қызметтің барлық жақтары қарастырылады

Аталуы: Тақырыптық талдау

Сипаттамасы: Кәсіпкерлік қызметтің жеке кезеңдері, түрлері талданады.

Аталуы: Толық талдау

Сипаттамасы: Талдаудың барлық объектісінің тәжірибелік материалдары қолданылады.

Аталуы:

Таңдамалы талдау

талдау

Сипаттамасы: Белгілі бір нақты материалдар қолданылады.

Кәсіпкер жұмысының тиімділігі, оның құрылған кәсіпорын жұмысының нәтижелерімен, сонымен қатар нақты қабылданған шешімдердің жоғары нәтижеге жеткен көрсеткіштері арқылы анықталады. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау бары-сында көрсеткіштердің кейбір жағдайда қарама-қайшылығы мен тепе-теңсіздігін ескере отырып талдау өте маңызды рөл атқарады (18-кесте) .

18-кесте. Талдау мақсаттарына байланысты қолданылатын әдістер

Аталуы: Аталуы

Сипаттамасы:

Сипаттамасы

Аталуы: Көрсеткіштерді салыстыру әдісі

Сипаттамасы: Болып жатқан үрдістердің сапалы сипаттамасы біртекті үрдістер арқылы берілсе, ол сәйкес көрсеткіштері арасындағы айыр-машылықтардың шамасын ғана емес, сонымен қатар бұл көрсеткіштерді өсіру (төмендету) қарқындарын да анықтауға мүмкіндік береді. Есепті жылдың нақты нәтижелерін жоспарлы кезең нәтижесімен салы-стырады және қандай да бір көрсеткіштің даму динамикасына талдау жасайды

18-кестенің соцы

Элиминирлеуәдісі:

Элиминирлеу

әдісі

Факторлардың өзгермейтіндігі жағдайында зерттелетін көрсеткіштердің шамасына негізгі факторлардың әәсерін сапалы елшеуге мүмкіндік береді. Элиминирлеу әдісінің мәні жеке жоспарлы көрсеткіштерді нақты көрсеткіштерге ауыстыруды сатылы және біртіндеп жүргізуде. Орнын ауыстыру жо-лымен бір факторлар екіншілерден бөлінеді және қандай да бір факторлардың әсерінен болған ауытқу мөлшерлері анықталады Аталған әдісті сәйкестендірілетін көрсет-кіштердің базистік және есепті шамалары арасындагы абсолюттік айырмаларды есептеу тәсілі ретінде өзгертілген және же-ңілдетілген түрі ретінде қолдануға болады: Факторлардың өзгермейтіндігі жағдайында зерттелетін көрсеткіштердің шамасына негізгі факторлардың әәсерін сапалы елшеуге мүмкіндік береді. Элиминирлеу әдісінің мәні жеке жоспарлы көрсеткіштерді нақты көрсеткіштерге ауыстыруды сатылы және біртіндеп жүргізуде. Орнын ауыстыру жо-лымен бір факторлар екіншілерден бөлінеді және қандай да бір факторлардың әсерінен болған ауытқу мөлшерлері анықталады Аталған әдісті сәйкестендірілетін көрсет-кіштердің базистік және есепті шамалары арасындагы абсолюттік айырмаларды есептеу тәсілі ретінде өзгертілген және же-ңілдетілген түрі ретінде қолдануға болады

Элиминирлеуәдісі: Құраушы көрсеткіштерді орналастыру әдісі

Факторлардың өзгермейтіндігі жағдайында зерттелетін көрсеткіштердің шамасына негізгі факторлардың әәсерін сапалы елшеуге мүмкіндік береді. Элиминирлеу әдісінің мәні жеке жоспарлы көрсеткіштерді нақты көрсеткіштерге ауыстыруды сатылы және біртіндеп жүргізуде. Орнын ауыстыру жо-лымен бір факторлар екіншілерден бөлінеді және қандай да бір факторлардың әсерінен болған ауытқу мөлшерлері анықталады Аталған әдісті сәйкестендірілетін көрсет-кіштердің базистік және есепті шамалары арасындагы абсолюттік айырмаларды есептеу тәсілі ретінде өзгертілген және же-ңілдетілген түрі ретінде қолдануға болады: Өнімді өндіру шығындарындағы өндірістік шығындардың жеке түрлерінің өзгеру себептерін зерттеу кезінде қолданылады. Өйткені шығындардың әрбір түрі екі элементтен тұрады: өнім бірлігін өндіруге жұмсалған натуралды шығындардың көлемі мен шығындалған ресурстар бірлігінің ақшалай бағалануы.

Элиминирлеуәдісі: Экономикалық -математикалық әдістер

Факторлардың өзгермейтіндігі жағдайында зерттелетін көрсеткіштердің шамасына негізгі факторлардың әәсерін сапалы елшеуге мүмкіндік береді. Элиминирлеу әдісінің мәні жеке жоспарлы көрсеткіштерді нақты көрсеткіштерге ауыстыруды сатылы және біртіндеп жүргізуде. Орнын ауыстыру жо-лымен бір факторлар екіншілерден бөлінеді және қандай да бір факторлардың әсерінен болған ауытқу мөлшерлері анықталады Аталған әдісті сәйкестендірілетін көрсет-кіштердің базистік және есепті шамалары арасындагы абсолюттік айырмаларды есептеу тәсілі ретінде өзгертілген және же-ңілдетілген түрі ретінде қолдануға болады: Аталған әдістер факторлардың көптігіне байланысты күрделі экономикалық көрі-ністерді зерттеу кезінде тиімді. Бір мақсатқа қол жеткізуге әр түрлі жолдармен жетуге болатындықтан, экономикалық-математикалық әдістер ресурстарды пайдаланудың оңтайлы және тиімді нүсқасын таңдауға мүмкіндік береді.

Кез келген кәсіпорын мөлшерлеріне, қызмет аяларына, пайдалылығы мен зияндылығына байланысты тәуелсіз күрделі жүйе болып табылады. Ол нарықтық ортамен өзара қарым-

қатынаста болады. Соның салдарынан кәсіпорын қызметінің барлық аспектілерін көрсете алатын жалғыз көрсеткішпен сипаттауға болмайды, яғни көрсеткіштер жүйесі қажет.

Ұтымды кәсіпкерлік шешімдерді іздеу үшін кәсіпкерлік жүйеде имитациялық (үқсастыру) және сараптамалық модельдермен қатар оптимизациялъщ (оңтайландыру) моделъдер де қолданылады.

Шешім қабылдаудың оңтайландыру қағидасы басқару, жоспарлау, болжау теориясында, жоспарлы-жобалық, өндірістік, коммерциялық қызметте кеңінен таралған. Бірақ, оны пайдалану әдетте қарапайым жеңілдетілген нысанды пайдалану арқылы немесе қолда бар нүсқаны таңдаумен байланысты.

Мұндай сипаттағы таңдау оңтайландыру шартына толық сәйкес емес. Ол оңтайландыру әдісінің шартына жауап береді, онда қарастырылатын нұсқаулардың аясы шектеулі болады және ең жақсы нүсқа оның шегінен тыс болуы мүмкін.

Имитациялық және оптимизациялық модельдер арасында нақты айырмашылықтар бар: олардың барлығының мақсаты мүмкін болатын нүсқалардан ең үтымдысын (оптималды-сын) тандау болып табылады. Айырмашылық тек модельдері құрастыру негізіне байланысты (имитациялық модельдер үрдістің ағымы бойынша, ал оңтайландыру - талдау әдістерін пайдалануды қарастырады) .

Оңтайландыру үрдісінің өзі барлық проблемалық-бағыттаушы модельдерге тэн қасиетті жүзеге асыру кепілі екені белгілі. Оңтайландыру, бұл жағдайда, жүзеге асыры-латын проблемалық-бағыттаушы модельдеудің мазмұны ретінде көрініс табады. Оның негізгі міндетті жүйелік білім беру алдындағы мақсаттарға қол жеткізудің нақты жолдарын анықтаудың шешуші механизмі болып табылады.

Кәсіпкерлік қызметті модельдеу кезінде оңтайландырудың маңызы зор. Кәсіпкерліктің оңтайлы моделін таңдау алуан түрлі болатын факторлар мен оңтайландыру шартына байланысты үрдістер мен көріністерді зерттеуге, олардың үйлесімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Оңтайландырудың ерекшелігі модельдеудің варианттық нұсқауларын анықтау үрдісінде танылады. Варианттыльщ

(вариантты әдіс, вариантты тәсіл) ұтымды шешімдер қабылдау үшін модельдің алдын ала жобаларын жасап шығару үрдісі болып табылады. Басқаша сөзбен айтқанда, вариантты әдіс - бұл шешімдердің көптігіне байланысты нүсқаулардың ұтымды бірін таңдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін тәсіл.

Таңдау мүмкіндігі түбегейлі шешімдерді бағалау үшін түпкілікті түрде қажет. Мысалы, басқарушылық шешімді қабылдауда олардың бірнеше нұсқалары жасалынады, ал олардың ішінен шешім қабылдаушы өз нұсқасын таңдай алады.

Вариант түсінігі «varians» деген латын сөзінен таралған, ол өзгермелі дегенді білдіреді. Орыс тілінде вариант деп өзгеруді, бір нәрсенің түрін, сонымен қатар қандай да бір туындының, ресми қү_жаттың немесе оның бөлігінің бірнеше редакцияларын айтады.

Талдауды жүргізу тізбектілігі мен тәртібі кәсіпкерлік қызметтің ерекшеліктеріне, қойылған мақсат пен талданатын нақты материалға байланысты болады. Талдау жүргізудің белгілі бір тәртібі келесідей сипатта болады:

♦♦♦ талдау жүргізу жоспарын құрастыру;

♦ нақты материалға таңдау, тексеру және зерттеу жүргізу;

♦♦♦ нақты мәліметтерге талдау жасау;

алынған нәтижелерді жинақтау;

♦♦♦ ұсыныстарды, тұжырымдарды жасап шығару;

♦♦♦ шешімдерді қабылдау.

Бәсекелік артықшылықтарын көбейтуге және олардың көмегімен өзінің нарықтық позицияларын қамтамасыз етуге ұмтылатын кәсіпкерлік қызметтің мақсатты бағыттары ретінде, нәтижелі көрсеткіштердің кең жүйесі (сандық, сонымен қатар сапалық) қолданылады: сату көлемі мен табыстың өсімі, үлкен мақсатты сегментті иемдену, өндірілетін тауардың сипаттама-ларын мақсатты нарық тұтынушыларына бейімдеу және т. б. Мұндай бағыттар оларга қол жеткізудің ең үнемді тәсілдері ретінде қойылған міндеттер мен оларды шешу тәсілдеріне бейімделген, бағалау көрсеткіштерін негіздеу кезінде толық және жан-жақты сипаттауды талап етеді.

Бұл шаруашылық жүргізудің нарықтық нысандарына негізделген, Қазақстан экономикасының дамуындағы әлеуетті және нақты табыстар, көбінесе өндірісті басқару мен жоспарлаудағы әдістер мен жүйелерді, ұтымды пайдалану масштабтарына байланысты екенін көрсетеді. Сондықтан, кәсіпкерлік қызметті жоспарлауды тек көрсеткіштер жүйесінің көмегімен ғана жүзеге асыруға болады.

Нарықтық қатынастар жағдайында шағын кәсіпорындағы кәсіпкерлік қызметтің нәтижелілігі кәсіпорынның қолда бар және пайдаланылатын экономикалық элеуетіне тікелей байланысты болады. Осыған байланысты, кәсіпкерлік қызметті жоспарлау жүйесі фирмаішілік жоспарлаудың көрсеткіштер жүйесі секілді, кәсіпорынның қолда бар экономикалық элеуетіне негізделуі керек. Ол өз кезегінде кәсіпорынның еңбек, материалдық, қаржылық және басқа да ресурстар мөлшерімен, сонымен қатар табыс алу мен қызметтер көрсету аясында ресурстарды пайдалануға деген қызметкерлердің қабілеттерімен сипаіталады.

Нәтижесінде, кәсіпорынның экономикалық элеуетін пайда-лану тиімділігін талдау, оның өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мүмкіндерін анықтауға мүмкіндік береді. Өз кезегінде, көрсетілетін қызмет пен шығарылатын тауарлардың сапасын арттыру, сонымен қатар ресурсты үнемдеу, сату көлеміне және табыс (пайда) алуға әсер ететін тауардың бәсекеге қабілеттілігін тікелей анықтайды.

- Кәсіпорынның экономикалық әлеуеті төмендегідей көрсеткіштер жүпесімен аньщталуы мүмкін (19-кесте) :

- материалдық ресурстардың саны және сапасымен, олар-ды үтымды пайдалану мүмкіндіктерімен;

- кәсіпорынның барлық ұжымының өнім өндіруге де-ген қабілетімен (яғни қызметкерлердің білімі, біліктілік, мотивациялық әлеуеті) ;

- кәсіпорынның өндірістік қуаттарын үлымды пайдалану;