Кәсіпорынның тиімділік міндетінің экономикалық пайдадағы ролі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Кәсіпорынның тиімділік міндетінің экономикалық пайдадағы ролі.

Экономиканың екі түрі бар.Біріншісі – позитивтік(оң) экономика.Ол
экономиканың обективтік немесе ғылыми жолдарын іздкйді.Позитивтік
экономиканың талас мәселелері аз деуге болады.Мысалы, экономистердің көбі
мынаған келіседі – егер үкімет кейбір тауарларға салық салатын болса, оның
бағасы өседі:ақша қоры жылдам және тұрақты өсетін болса, ол тауар мен
қызмет көрсету бағаларының өсуіне әкеледі.
Екіншісі – нормативтік экономика.. ол субьективтік, жеке (дербес) баға
беру жұмысымен байланысты.
Экономиканың біріншісі – бар немесе болу мүмкін болу принципімен
байланысты болса, екіншісі - болу керек деген бағалаумен байланысты.
Әміршіл экономика. Экономикалық жүйені ұйымдастыру тәсілі, мұндағы
материалдық ресурстар – мемлекеттік ресурстарды құрайды, ал экономикалқ
қызметін бағыттау мен үлестіру – орталық жоспарлау арқылы жүзеге асырылады.
Әміршіл экономикада өндіру мен тұтыну, не, қалай және кім үшін өндіру
жайлы барлық шешімдерді, мемлекет қабылдайды.
Ашық нарықтық экономика. Осы экономикалық жүйеде, елдің тауарлар мен
қызметтер экспорты мен импорты жүзеге асылады. Сондай-ақ басқа елдермен де
қаржы мәселесі арқылы байланысады. Ашық нарықтық экономикада (free market
based economy ) кәсіпорындар мен үй шаруашылығын жургізушілер ресурс туралы
шешімдерді мемлекет кіріспейтін өзара әрекеттестік процесінде қабылдайды.
Нарықтық экономика – нарықпен қатар, таүарлар мен қызметтерді өндіру,
тұтыну, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласын біріктіретін экономика.
Онда ресурстарды пайдалану туралы шешімді нарық қабылдайды. Осындай
экономиканың тиімдіоігін қамтамасыз ететін тетік – сұраныс пен ұсыныстың
өзара әрекеті болып табылады.
Ашық еркін нарықтық экономикада баға тек ғана не және қалай
өндіріледі деген мәселелерді анықтамай оған қоса кім үшін сұрақтарын
шешуде маңызды роль атқарады.Барлық елдердің экономикалық жүйелері аралас
болып саналады, бірақ бір елде экономика әміршіл жағына, ал кейбір елдерде
– нарықтық жағына сүйенеді.
Қандай экономиканы алмасақ та, мемлекет макроэкономикалық мәселелерді
шешуге тиіс.
Капитал деп – тауар өндіру мен қызметтер көрсетуге, инвистициялық
жұмсалым ретінде пайдаланатын ақшалай соманы айтады. Капитал мына түрлерде
болуы мүмкін - өндіріс құрал-жабдығы (өндірістік капитал), ақша (ақшалай
капитал) және тауарлар (тауар капиталы ).Өндірістік капиталекіге бөлінеді :
негізгі және айналмалы капитал.Негізгі капиталдан айналмалы капиталдың
айырмашылығы- өзінің құнын жаңадан өндірілген пайдалы қазбаларға толық
көшіріп, өндірушілерге капиталдың әрбір ауыспалы айналымының соңында
ақшалай нысанында қайтарылады.
Тау-кен кәсіпорнының әдеттегі және үздіксіз жұмыс істеуі үшін, негізгі
қорлардан басқа айналмалы өндірістік қорлар мен айналыс қорлары болуы
тиіс.Ақшалай нысанда көрсетілген айналмалы қорлар мен айналыс қорлардың
сомасын- кәсіпорынның айналым қаражаттары дейді. Сонымен, пайдалы
қазбаларды өндіру мен сатуды үздіксіз қамтамасыз ету үшін тау-кен
кәсіпорнында жеткілікті көлемде айналым қаражаты болу керек. Айналым
қаражаты, кәсіпорынның ақшалай қаражат жиынтығы.
Тау-кен кәсіпорындарының өндірістік қорларының бірі өндіріс кезеңінде
түгел тұтынылатын және өзінің құнын өндірілетін пайдалы қазбаларға толвқ
көзіретін, табиғи нысанын сақтамайтын және аяқталғаннан кейін ақшалай
қайтарылатын бөлігін – айнымалы қорлар деп атайды.
Айнымалы өндірістік қорлар - өндірістік процесті бастауға дайындалған
еңбек заттарынан тұрады. Айналмалы өндірістік қорларды жоспарлау мен есепке
алу тәжірибесінде оларды үш топқа бөлуге болады.
1.Өндірістік қосалқы қорлар (қазбаларды бекіту материалдары, жарылғыш
заттар қорлары,жабдықтарды жөндеуге арналған қосалқы бөлшектер,отын, т.б);
2.Аяқталмаған өнім.
3.Болашақ кезеңдер шығыны.
Кәсіпорында материлдық құндылықтар қорының бір бөлігі өндірісте
болады,ал екінші бөлігі - өндірістік процеске дайын, қоймада жатуы мүмкін,
оны – қойма қоры деп атайды. Материалдық құндылықтардың бір бөлігі жолда
болып, кәсіпорынның көлік қорын құрады.
Тау-кен кәсіпорынның өндіріс процесі мен оның өндірілген өнімі айналыс
процесінде үздіксіз болуы тиіс. Айналым қаражаттың бір бөлігі - өндіріс, ал
екінші бөлігі – айналыс саласында болады.
Капиталдың өндіріс саласынан айналыс саласына көшуін – капиталдың
айналымы дейді. Капиталдың айналымы – капиталдың ауыспаоы айналымы, ол
дуркін-дүркін жаңарып отырған процесс ретінде қаралады, оның дейекті түрде
авансылануын (өндіріс құрал-жабдығын сатып алуға, жалақы төлеуге аванс
берілуін), өндірілген пайдалы кеңбаллықтең сатылуын, бастапқы нысанаға
қайтып оралуын қамтиды. Сөйтіп, бұл процесте ақша капиталы өндіргіш
капиталына, өндіргіш капитал –тауар капиталына және тауар капиталы – ақша
капиталына аиналды. Сөйтіп капитал (айналым қаражаттар) үш сатыдан өтеді.
Бірінші сатыда – ақшалай қаражаттар оларсыз өндірістік процестің
орындалуы мүмкін болмайтын әр түрлі материялдық құндылықтардың өндірістік
қорларына ауысады. Яғни ақшалай нысаннан-өндірістік құрал-жабдығы мен жұмыс
күші нысанына ауысады. Осы кезде кәсіпорын қосалқы материалдарды,
бекітпелік материалдарды, жарылғыш заттарды, жару құралдарын, жабдықтарға
қосалқыбөлшектерді, құрал – саймандарды сатып алады.
Екінші сатыда - өндірістік қорлары дайын өнім шығаруға жұмсалады,
өндіріс процесі жүзеге асырылып, пайдалы қазбалар өндіріледі.
Үшінші сатыда – кәсіпорын өзінің өндірген өнімін сатып, өткізіп,
өнімге жұмсалған қаражатын қайтарып, пайда алуға күш салады. Осы процес
аяқталған бойда, капитал қайта ақша нысанына ие болады.
Бірінші және үшінші сатылары – айналыс саласына, ал екінші сатысы -
өндіріс саласына жатада. Сонымен, ақша тауарға айналып, тауар қайтадан
ақшаға ауысады, үздіксіз өндірістік процес қайталанады.
Капиталдың қозғалысы үздіксіз болуы үшін оның белгілі бір бөліктері
бір мезглде ақшалай, өндірістік, тауар нысананың бірінде болып және үш
сатыдан өтуі тиіс. Сөйтіп, капиталдың ауыспалы айналымы үздіксіз, ұдайы
қайталанып отыратын процес болып табылады. Үздіксіз жаңартылып отыратын
процес ретінде қаралатын өнеркәсіптік капиталдың ауыспалы айналмы, оның
айналымын құрайды. Капитал айналым уақыты бүкіл авансыланған каапитал
өндіріс пен айналыс сатысынан өтетін және бастапқы нысанына қайтып оралатын
кезең ретінде қаралады. Капитал айналымының жылдамдығы, оның бір жыл ішінде
жасалатын айнамдылық санымен сипатталады.
Кәсіпорын әр түрлі өнім шығарады. Нақты пайдалы қазба өндіретін
кәсіпорындар да әр алуан сапалық көрсеткіштері бар өнімдер шығарады.
Заттай (т,м, м2, м3,) өлшем бірлігін пайдаланып, өнім шығару көлемін
бағалау – кәсіпорын қызметінің жалпылама бағалауын қамтамасыз етпейді.
Осындау бағалау үшін өндірілген өнімнің тұтыну қасиеттерін, оның сандық
және сапалық жақтарын бағалау керек.
Өнім – тұтыну құнымен, белгілі бір тиімділікті қанағаттандыра алумен
және құнмен – оны дайындауға жұмсалған қоғамдық еңбекпен сипатталады.Өнім
өндіруге жұмсалған абстрактылы қоғамдық еңбектің өлшемі – ақшалай өлшем
бірлігі болып саналады. Сонымен, ақшалай бағалау – кәсіпорынның өндірістік-
шаруашылық қызмет нәтижесінің, сандық бағалауының жалғыз жиі әдісі.
Кәсіпорын шығаратын өнімнің барлық көлемін құндық бағалау - өндіріс
мөлшерін анықтауға, еңбек өнімділігінің деңгейін, пайда шамасын, оның
деңгейін, т.б. кәсіпорынның қызмет нәтижесін сипаттайтын техника-
экономикалық көрсеткіштерін есептеуге және талдауға мүмкіндік береді.
Жалпы өнім – кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі өнеркәсіптік-
өндірістік қызметінің жалпы нәтижесін ақшалай тұлғада сипаттайтын
көрсеткіш.
Тау – кен кәсіпорнының белгілі күнтізбелік кезеңдегі жалпы өнім
құнының құрамына мыналар кіреді:
- кәсіпорнының белгілі кезеңдегі негізгі, қосалқы және басқа
участкілер мен цехтарда белгіленген техникалық шарттар мен стандарттар
сәйкес келетін дайын өнім құны;
- сыртқа шығаруға арналған шала фабрикаттар, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.