¥жымдық іс-әрекет жағдайында кіші мектеп жасындағы оқушыларды саналы тәртіпке тәрбиелеу
¥жымдық іс-әрекет жағдайында кіші мектеп жасындағы оқушыларды саналы
тәртіпке тәрбиелеу.
(2 сынып Дүниетану - пєні оқу материалдары
негізінде)
Мазмұны
Кіріспе____________________________ _______________________________3-9
I тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы тәртібін
қалыптастыру мен дамытудың педагогикалық негіздері.
1. 1 Кіші мектеп жасындағы оқушыларға ұжымдық іс-әрекеттері арқылы
саналы тєрбие берудің єлеуметтік жєне педагогикалық алғы
шарттары___________________________ ________________________10-23
1. 2 Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық іс-әрекеті арқылы саналы
тєртіпке тєрбиелеу жұмысының мазмұны мен
формалары__________________________ ________________________24-28
II тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушыларды дүниетану сабағы арқылы саналы
тєртіпке тэрбиелеуде ±жымдық іс-єрекет тәжірибелерін қолдану.
2. 1. ¦жымдық іс-әрекеттер арқылы саналы тәртіпті жетілдірудің қазіргі
мєселелері мен міндеттері_________________________ ______29-41
2. 2. Дүниетану пәнін оқыту арқылы саналы тәртіпті қалыптастырудың
єдістері___________________________ __________42-51
Қорытынды__________________________ _______________________52-53
Пайдаланған әдебиеттер_________________________ _____________54-56
Кіріспе
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның
ішінде білім беру салаларында жүріп жатқан демократияландыру мектепті
қазіргі кезеңдегі дағдарыстан шығатын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазақстан Республикасының бастауыш мектеп саласындағы басты міндеттердің
бірі - ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, балаларға терең білім мен
саналы тєрбие беру ісін одан єрі дамыту жєне жетілдіру болып табылады.
Бүгінгі таңда балаларға єлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне сєйкеа білім
мен тєрбие беру, оның рухани байлығы мен мәдениеттілігін, ойлау, білу
мүмкіндігін жетілдіру, сонымен қатар єр адамның касіби біліктілігін,
іскерлігін арттыру, єділетті қоғамның басты міндеті. Міне, осы тұрғыдан
қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мєдениетті, адамдарды тєрбиелеу ісі
бастауыш мектептен басталады. Бастауыш сынып оқушылары жан-жақты дамыған,
қоғам қ±рылысына белсене қатысуға єзірлеу мектеп арқылы жүзеге асады.
Мектепте білім мен тєрбие алу барысында бастауыш сынып оқушыларының ақыл-
ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой еңбегіне төселеді,
сезімі артады. Бастауыш мектепте оқушылар ±жымы баланың өмірін оқуын,
еңбегін, күш - қуат мєдениетін ±йымдастырудың ең тиімді қ±ралы болып
табылады.
Бастауыш сатыда оқушының психологиялық дамуының жеткілікті деңгейіне
қол жеткізу үшін, ең алдымен білім берудің мақсат приоритеті түбегейлі
өзгеруі керек, бірінші кезекке б±рынғыша оқушыны пєндік білім біліктердің
белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу єрекетін қалыптастыру
негізінде жеке бас тұлғасын тєрбиелеу мақсаты қойылады. Оқушылар жеке
пєндік білім, білік дағдылардың белгілі бір жиынтығын меңгерумен шектелмей,
б±ған қоса оқу мен сөйлеу єрекетін, өзін-өзі ±стаумінез-қ±лық мєдениетш,
этикалық, эстетикалық, адамгершілік нормаларын оқушылардың тєрбиелік
деңгейін сипаттайтын жєне қалыптасуында єр пєн белгілі роль атқаратын
құндылық қатынастарды меңгереді. Сондықтан, білім берудің басты міндеттері
оқушының өзі қоршаған, өзі өмір сүретін жаңа табиғи жєне єлеуметтік ортаға
үйренуіне, онда жаңа єлеуметтік мєртебе оқушы мєртебесінің қалыптасуын: -
оқу, ойын, еңбек, қарым-қатынас сияқты єрекет түрлерін қажетті деңгейде
меңгеруін, айналадағы дүниемен дара тулғалық қатынасының қалыптасып,
эстетикалық, этикалық адамгершілік нормаларды меңгеруін қамтамасыз етуі
тиіс.
Осыдан объектілер мен құбылыстардың тек сыртқы түрін, белгілерін
бақылап қана көріп тану тєсілімен ғана емес, оқушыны ынталандырып,
шығармашылық єрекетке жетектелігін ішкі байланыстарды, өзара тєуелділікті
заңдылықтарды өздігінен ашып, түсініп танитындай єдіс-тєсілдерді қолдануға
мүмкіндік туады.
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық іс-әрекетарқылы саналы
тәртіпке тєрбиелеу ісін пайдаланып, сабақ өту халық педагогикасының негізгі
бір саласы ретінде оқушыларға жан-жақты білім беруге олардың өмір
тєжірибиелерін кеңейтуге, дүниені танып білуге, қабілеттерін жетілдіруге
көмектесетін тєрбие құралдарының бірі.
¦жымдық іс-єрекет арқылы тєрбие беру проблемаларын Отандық педагогика
ғылымының озық өкілдері, атап айтқанда кеңестік ағарту ісінің негізін
қалыптастырып, оның дамуына үлкен үлес қосқан ғалым, ұйымдастурушылар және
педагоктар: А. В. Луначарский (1), Н.К. Крупская (2), А.С. Макаренко (3) ,
П.П. Блонский (4), С.Т. Шацский (5), В.А. Сухомлинский (6), И.П. Иванов(7),
П.А. Ильина (8), Н.И.
Болдырев (9), И.С. Марьенко(10), О.С. Батданова, В.И. Петрова(11) ,
И.А. Каиров, О.С. Баданова(12) аса зор көңіл аударып зерттеді.
Біздің Қазақстан тєжірибесінен ±жымдық саналы тєртіпті қалыптастыру,
даму жолының тарихи педагогикалық проблемасына
жазылған Р.Д. Ержанова (12), Б.М. Мұқанова (13), Т.Тәжібаев (14), Ш.
Әлжанов (15), К.Б. Бержанов (16), Ж.Б. Қоянбаев (17), Қ. Аймағанбетова (18)
ғылыми еңбектерін ерекше атаған жөн.
А.В. Луначарский жаңа адамды қалыптастырудың негізгі жағдайы ±жым
болады деді. Оның айтуынша, адамды тєрбиелеу, демек, ол адам біздің
заманымызда ±жымшыл, қоғамдық мүддені жеке басының мүддесінен жоғары
санайтын болуы тиіс. Тұлға ±жым негізінде ғана дамиды.
Н.К. Крупская тулғаның дамуы мен қалыптастыру ортасы ±жым деп атады.
А.С. Макаренко ұжымында жеке адамды тєрбиелеудің бір ізді
педагогикалық теориясын жасады. Оның идеялары осы уақытқа дейін құндылығын
сақтауда. Қазіргі кезеңде А.С. Макаренко идеясын дамытуда И.П. Ивановтың
"Коммунар әдісі" игі єсер етуде. "Коммунар єдісінің" мєні ±жым өмірінің
айқын бейнесін ұйымдастыру болып табылады - деп т±жырым жасайды.
В.А. Сухомлинский балалар ±жымын дамыту теориясына айтарлықтай үлес
қосты. Оның "Коллективтің құдіретті күші " т.б. еңбектерінде баяндалған.
Сухомлинский пікірі бойынша єрбір бала тєрбиесі ±жымды негізгі тєрбие
қ±ралы болады деп атады.
А.С. Макаренко ±жымның даму кезеңдерін айқындады, ±жым-тәрбиенің
маңызды қ±ралы деп атап көрсетті. А.С. Макаренко балалар ±жымы туралы айта
келіп, "Біз тәрбиелейтін адамдар ұжымы, -деп атап көрсетті, - тек жастардың
ғана жиналысы емес, б±л ең алдымен қазақ еліндігі басқа да барлық ±жымның
бүкіл ерекшеліктеріне, праволары мен міндеттеріне ие болатын қоғамның үлсі
болып табылады."
Н.К. Крупская баланы ұжымда тєрбиелеу еңсесін түсірмейді, керісінше,
оның гүл-гүл жайнап өсуіне барынша жєрдемдесетін болады -деп атап көрсетті.
М±ғалімдер ±жымы мен оқушылар ұжымы – б±л екі ±жым емес, бір ұжым жєне оның
үстіне педагогикалық ±жым.
Жалпы мектеп ұжымы – б±л ондаған бастауыш ±жымдар, олар мейлінше єр
түрлі қарым-қатынастар арқылы, рухани өмірдің, тұтынудың, мүдденің мейлінше
бай сарындары арқылы құрылады.
Біз таңдаған тақырыпқа қатыстығы бар зерттеу еңбектеріне талдау
жүргізіп, оларды жүйелей келе б±л ж±мыстардың дені-ескі идеялогия мен
әдіснамаға негізделіп қарастырылғаны көрініп т±р. Сонымен қатар кеңестік
мемлекеттік қ±рылымның жойылуына байланысты, оның тарихындағы кейбір
µркениетті жетістіктерді сөзсіз жоққа шығару, тарихи тєжірибені қайтадан
қарауды қажетсінеді.
¦жымдық іс-әрекет жағдайында оқушыларға жан-жақты білім беруге жєне
саналы тәртіпке тєрбиелеуде олардың өмір тєжірибелерін кеңейтуге дүниені
танып білуге, қабілеттерін жетілдіруде мынадай қойшылықтар бар екені
байқалды.
Б±л қойшылықтар біріншіден кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы
тэртібімен айналысатын тэрбие жүйесін арығарай дамыту қажеттігі бола
т±рғанмен дєл қазіргі кезеңдегі мєселелердің түбегейлі зерттелінбеуі
арасында байқалып т±р.
Екіншіден тарихи с±рыптаудан өткен ұжымдық іс-әрекет арқылы саналы
тәртіпке үйретудің озық тєжірибелерінің танымдық мүмкіндіктерімен олардың
мектеп тєрбие іс-әрекеттеріндегі жүйелі пайдаланбауы арасында қойшылық бар.
Үшіншіден, ±жымдық іс-єрекет арқылы саналы тєрбиені оқушыларға
меңгерту қажеттілігі бола түрғанмен оларды жүзеге асыруға қажетті ғылыми
єдістемелік еңбектердің аздығы арасында қайшылықтар бар. Ендеше осы
мәселенің шешімін табуға кішкентайда болса ой салу көмек жолын іздеу ниеті
бізге дипломдық ж±мыс проблемасын айқындап тақырыпты таңдап алуға негіз
болды. Осы мєселелердің шешімін табуға осы проблемаларды айқындап тақырыпты
"¦жымдық іс-әрекет жағдайында кіші мектеп жасындағы оқушыларды саналы
тәртіпке тәрбиелеу" деп таңдауыма негіз болды. Тәрбие проблемасы мәңгі —
бақилық проблема ол жаңарып отыру керек. Үнемі сондықтан біздің тақырып
өзекті.
Осы т±рғыдан алғанда "дипломдық жұмыс" жазудағы алған қойған мақсатым:
¦жымдық іс-әрекет жағдайында кіші мектеп жасындағы оқушыларды саналы
тєртіпке тєрбиелеу жұмыстарындағы озық тәжірибелерді талдап қорыту, дамыту,
перспективасын анықтау жєне тәжірибеде пайдалану.
Осы мақсатқа жету барысында туындаған міндеттер:
1. ¦жым, тәрбие ұғымының мэнін ашу.
2. ¦жымдық іс-әрекет қызметінің єлеуметтік педагогикалық
негіздерін көрсету.
3. ¦жымдық тєрбиенің саналы тєртіпке тєрбиелеу єлеуметін
көрсету.
4. ¦жымдық іс-єрекетті ұйымдастыру
принциптерінің
формаларының, мазмұндарының дамуына ықпал еткен алғы
шарттарды көрсету.
5. ¦жымдық іс-әрекет жұмыс формалары мен мазмұндарын
айқындау.
6. Қазіргі жағдайдағы ұжымдық іс-єрекет ж±мыс мазмұндарын,
формаларын, єдістерін жетілдіру мєселелері.
Зерттеу объектісі: Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық
іс-єрекет арқылы саналы тєртіпке тєрбиелеу жұмыстары.
Зерттеу пәні: ¦жымдық іс-әрекет жағдайында оқушыларды саналы
тәртіпке тєрбиелеу процесі.
Зерттеудің әдісі: Тақырыпқа байланысты әдебиеттерге таңдау,
сұрыптау жасау, озат тәжірибелерді жинақтау.
Зерттеу пәні: 2 сынып. Дүниетану.
Зерттеудің көздері: Отандық және ТМД ғылымдарының зерттеу проблемасы
саласындағы еңбектері. Педагогикалық ой пікір антологиясы материалдары
тєрбие туралы бүгінгі білікті ұстаздардың тәжірбиелері жарияланған баспасөз
беттері, Қазақстан Республикасы Білім жєне ғылым министрлігінің тєрбие
жөніндегі қ±жаттары (тұжырымдамалар, реформалар). Қазақстан Республикасы
білім жєне ғылым туралы заңы, тєрбие жөніндегі әдіснамалық єдебиеттер,
мерзімді баспасөз материалдары.
Диплом жұмысының құрылымы:
Кіріспе, 2 тарау, 4 параграф, қорытынды жэне пайдаланған єдебиеттер
тізімінен т±рады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың көкейтестілігі негізделеді, ғылыми
аппараты, ж±мыстың іздену объектісі, пєні, мақсаты, көздері, міндеттері,
қайшылықтары айқындалады.
I тарау. " Кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы тәртібін
қалыптастыру мен дамытудың педагогикалық негіздері" атты бірінші тарауда.
§1, §2 бөлімдерді кіргіздім, II тарау " Кіші мектеп жасындағы оқушыларды
дүниетану сабағы арқылы саналы тєртіпке тєрбиелеуде ±жымдық іс-әрекетті
қолдану жолдары" атты екінші тарау да §1, §2 бөлімнен т±рады. Қорыта
айтқанда, оқушылардың мектептегі өзін-өзі басқару ж±мыстары арқылы саналы
тєртіпке тєрбиелеу үшін оқушылардың өзін-өзі басқару ж±мыстарын жүйелілігін
жасау керек. (ол әлі жақсы дамымаған).
Ата-ананың педагогикалық белсенділігін көтерудің шарттарын зерттеу
жєне оларды жасау өте қажет.
Ғалымдар, тєжиребелі ±стаздармен бірлесе отырып, кіші мектеп жасындағы
оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу мақсатында ата-аналардың,
педагогикалық белсенділігін көтеру шарттары жоқ. Оқушылардың ұжымдық іс-
єрекетін дамыту процесіндегі оқушылардың өзін-өзі басқару жүйесі єлі күнге
дейін жаңа жағдайда байланысты жасалған емес немесе осы мєселеге байланысты
материалдар жазылмаған.
Еңбек сабағы арқылы болатын ұжымдық іс-єрекет саналы тәртіпке
тєрбиелеудегі педагогикалық мэселелер олардың тиімділігін жетілдіру
шаралары єлі күнге дейін қарастырылмаған.
I тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы тєртібін қалыптастыру мен
дамытудың педагогикалық негіздері.
1.1. Кіші мектеп жасындағы оқушыларға ұжымдық іс-әрекеттері арқылы саналы
тәрбие берудің әлеуметтік жєне педагогикалық алғы шарттары.
Саналы тєртіп пен жоғары жауапкершілік барлық тєрбие жүйесінің
нєтижесі болып табылады. Олар тєрбие ж±мысының, барлық м±ғалімдер мен
балалар ±жымы органдарының бірдей талап қоюының процесінде бірте-бірте
қалыптасып, бекиді. Б±л істе сынып жетекшісінің ролі зор. Кейбір м±ғалімдер
сыныптағы тєртіпті жөнге келтіру - бір ғана сынып жетекшінің ісі деп
ойлайды. Ал тєртіп үшін жауапкершілікті түгелімен м±ғалімге артқысы келетін
сынып жетекшілері де бар. Тєртіпке тєрбиелеу жұмысына мұндай көзқарас қате.
Тек педагогикалық ±жымының, оқушылардың өзін-өзі басқаруының, ата-аналардыњ
біріккен күш-жігері ғана сыныпта саналы тєртіп болуын қамтамасыз етеді.
Н.К. Крупская бір мақаласында былай деп көрсетіпті: "Әрбір оқушыны саналы
тєртіпке, өз еркін ±жымның еркіне бағындыруға, өзін-өзі ±стай білуге
тєрбиелемейінше... Қазақстан елінің саналы азаматын өсіру мүмкін емес".
Тәртіп – б±л єрі мақсат, әрі ойдағыдай тәрбиелеу мен оқытудың қажетті
қ±рамы, єрі барлық оқу-тєрбие процесінің нәтижесі.
Қазақ халқының ќаћарман батыр ±лы Б. Момыш±лының "Тәртіпке бас иген
қ±л болмас, тєртіпсіз ел болмас" дегендей єдеп сақтау халықтың рәсімге, жол-
жоралғыға, тєртіпке құлдық етіп, амалсыз бағыну емес, сол заңдылықтарды
қ±рметтеу, қастерлеу, адамгершілік, борышты өтеу болып табылады .
Тєртіп пен жауапкершілік сезім болмайынша оқуға д±рыс көзқарас
тєрбиелеуге, сабақта үйге берілген тапсырмаларды орындау кезінде тєртіп
сақтауға үйретуге болмайды. Тєрбие ж±мысында оқушыларды тєртіптендірудің,
сыныпта тєртіпті нығайтудың єр түрлі формалары мен єдістері қолданылады.
Солардың ішінде неғ±рлым кең тарағандары мінез — қ±лық нормалары мен
ережелерін түсіндіру, тәртіпті мінез - құлыққа үйрету, оқушыларға арналған
ережелерді сақтау. Сонымен қатар, тәртіптілікке тєрбиелеу ісінде
мадақтаудың єр түрлі формалары, ал қажет жағдайда жаза да қолданылады.
Саналы тєртіпке тєрбиелеудің жолдарын көрсете келіп А.С. Макаренко
былай деген: "Тєртіп бүкіл тєрбиелік әсер жиынтығының жемісі болып
табылады, б±ған білім беру процесі де, саяси білім процесінде, мінезді
±йымдастыру процесі де, қақтығысу, тартыс процесі де, тартысты ±жым да,
достық процесі де шешу де, өзара сенім де, бір сөзбен айтқанда, тәрбиелеу
процесінің барлығы да жатады" (3,196).
Оқушыларды саналы тєртіпке бір ғана єдіспен тєрбиелеу мүмкін емес.
Саналы тєртіпке тєрбиелеу мєдениетті мінез – қ±лық дағдылары мен әдеттерін
қалыптастырумен тығыз байланысты. Тєртіпті оқушы єдетте адамға
сезімталдықпен жєне қамқорлықпен қарайды.
Саналыққа тєрбиелеу - ойын оятып, баланың "ойлануын ұйымдастыру"
керек. "Білімнің санын қумай... саналы түрде ойланып,белгілі бір
мәселелерге саналы түрде қарай білуге жету қажет." -деп жиі айтып отырады
Н. К. Крупская (2, 176)
Жаңа қоғамдық ќұрылыстыњ тәртібі туралы айта келіп, социалистік
революцияның ±лы көсемі ең алдымен тєртіптің саналы болуын атап кетті.
Саналы тәртіп дегеніміз - "сенушілік немесе ±йымшылдың тєртібі", "жолдастың
тєртібі, мейлінше қадірлеу тєртібі, күресте өздігінен іс істей алу жєне
ынта көрсету тєртібі" (Ленин) (20, 407-408 бет). Сонымен бірге Ленин жања
тєртіптің екінші жағында, - ±жымның әрбір мүшесі
көпшіліктің талабына бағыну керек екенін де - атап көрсетті. Саналы тєртіп
балалардың өз басының мүдделерінің ±жымның, көпшіліктің мүддесіне
бағындырудың қажеттігін ±ғынуында, қоғам тіршілігінің мысалы: ата-аналары
мен үлкендерді сыйлау, жолдастары арасында єдепті болу, өзінен кішілерге
қамқорлық жасау, мектеп мүлкіне ±қыпты қарау, қоғамдық орындарда мінез-
қ±лқы, жүріс-т±рысы мєдениетті болу сияқты басты ережелерін саналы түрде
түсініп, мүлтіксіз орындап отыруында көрінеді. Сондай-ақ оқушының саналы
тәртіптілігі оның өзіне жүктелген міндеттерді тіпті, тікелей бақылау
болмаған жағдайдың өзінде де, єрқашан адал орындап отыруынан байқалады.
Тєртіпті оқушы мектеп тєртібін тек өзі ғана орындап отырмайды, сонымен
бірге жолдастарының тәртіпсіздігімен де батыл түрде күресіп отырады.
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың бойында саналы тєртіпті, өзінің
еркін ұжымының еркіне бағындыруды, өзін-өзі меңгере білуді қалыптастыруда
дүниетану сабақтары арқылы тәрбиелеуге болады. Оқушыларды саналы тєртіпке
тєрбиелеу проблемалары педагогика теориясында кеңінен жазылып, тєжірибеде
қолданылуда. Тєртіп ең алдымен ±жымнан талап етіледі: Кіші мектеп жасындағы
оқушыларды саналы тәртіпке тәрбиелеуде оқу жылының алғашқы күндерінен
бастап сабақ үстінде өздерін тєртіпті ±стаудың берік дағдылары тез
қалыптасады. М±ндай тєрбие ж±мысы үстінде, ұжымдық қарым-қатынаста, іс-
єрекеті барысында жақсы нєтиже береді. Саналы тєртіпке тєрбиелеу жөніндегі
жұмыстың маңызды жолдары - оқушыларға арналған ережелерді жүйелі түрде
насихаттау жєне мінез-қ±лықтың жекелеген ережелерін жєне біріңғай
педагогикалық талаптарды оқушыларға ±сыну. Мектеп жасындағы балаларға
арналған ережелерді үш топқа бөлінген. 1-4 сыныптар; 5-9 сыныптар; 10-11
сыныптар.
Б±л топтар санымен қатар оқушылардың есеюіне, санасының өсуіне қарай
мінез-қ±лықтың жекелеген нормаларының сабақтастығын сақтайды. Саналы
тєртіпке тєрбиелеудің маңызды шарты жєне қ±ралы -педагогтардың және
оқушылардың өзара қарым-қатынасының дұрыс арнауы. Б±л қарым-қатынастардың
жоғары маральдық талаптар мен тєрбиеленушілерге жолдастық қ±рмет көрсетудің
нормасын А.С. Макаренко нақты белгілеп берген.
Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу өздігінен ж±мыс істейтін жалпы
мектептік ±жымды қ±рмойынша, оны ±йымдастыру жағын нығайтпайынша, онда өзін-
өзі басқаруды және д±рыс қоғамдық пікірді дамытпайынша мүмкін емес.
Оқушыларды саналы тєртіпке ±йымдастыруда сынып жетекшісінің, пєн
м±ғалімдердің ролі ерекше жауапты жєне күрделі. Саналы тєртіпті оқушы, өте
сезімтал, қамқорлықпен ұжымдағы іс-єрекетке ынта ықыласымен көңіл қаяды.
Сондықтан ұжымдық іс-әрекеттерді тиімді, орнымен қолданған жақсы нєтижесін
көрсетеді.
Оқушылар ұжымының күнделікті ісі белгілі бір сыныпта балалардың басым
көпшілігінің мінез-қ±лқына, аңсары ауып тұратын ісіне жауап беретіндей
±йымдастырылуы қажет. Тєрбие ж±мысын осылай құру оқушының дүние тануын,
рухани байлығын, моральдық тазалығын, дене тєрбиесінің жетілуіне, бір
сөзбен айтқанда жас ±рпақтың жан-жақты үйлесімді қалыптасуын қамтамасыз
ететін тєрбиелік шаралардың белді саласы болап табылады. Сынып жетекшісі
оқушылар ±жымын қ±руда, олардың сапалы білім алуы мен саналы тәртібін
қамтамасыз етудің маңызы ерекше. Саналы тєртіп болмаған жерде сапалы білім
алуға болмайды. Б±лар өзара тығыз байланысты. Саналы тєртіп мақсаты тәртіп,
ол қоғамның мақсатымен ±штасады. Саналы тєртіпке тән сипат - өз мақсатын
қоғам мақсатына, жеке бастың мүддесін, оқушылар ±жымының мүддесіне
бағындыра білу. Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеудегі негізгі міндет -
білім алу мен оқу єрекетінің сапасы үнемі арттырып отыру.
Бүгінгі таңдағы демократиялық жағдайда жєне єлеуметтік жаңарып-
жанғыруында қоғамның болашақ жеткіншектерін өмірге жєне іс-әрекетке
даярлауды қажетсінуі қоғамдық тєрбиенің, соның кіші мектеп жасындағы
оқушыларды саналы тєртіпке тәрбиелеу салаларының сапалы т±рғыда қатадан
қ±рылуын талап етіп отыр. Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу ісін тек
мектеп пен семья бірлесе отырып, келісіп ж±мыс істеген жағдайда ғана
ойдағыдай жүзеге асыруға болады. Оқушыларды саналы тєртіпке трбиелеу ісі
негізінде оқу процесінде жүзеге асырылады. Саналы тєртіптің қажет екеніне
балалардың єбден көзін жеткізу үшін қажырлы жєне дєйекті түрде көп жұмыс
істеу керек болады.
Саналы тєртіптің нығаюында балалар ±жымының ерекше роль атқаратынын
ашап көрсету қажет. Оқушылар ±жымы балаларды ұжымшылдыққа тәрбиелеудің
маңызды қ±ралы. ¦жымшылдық адам мүддесінің ±жым және қоғам мүддесімен
мызғымас байланыстылығын көрсетеді. Саналы тєртіп оқушылардың тағайындалған
белгілі талаптарға бағынуын керек етеді. Бағындыру м±ғалімнің беделімен
тығыз байланысты болады. Әр м±ғалімнің сабақтарында оқушылардың мінез-
қ±лқының єрқилы болуы да єдетте, м±ғалімнің беделіне байланысты болады. Оќу
пєндерінің мазм±нын пайдалана отырып, м±ғалім мектеп пен мемлекеттің
оқушылардың мінез-қ±лқына қоятын талаптарын балалардың толық ±ғыну жағын
қарастырады.
Кіші мектеп жасындағы балалардың өздері де кітап оқу жєне өздеріне
түсінікті єңгімелер арқылы нақты фактілерден тєртіпке қатынасы бар мынадай
ережелерді меңгеруге қабілеті болатындығын озат м±ғалімнің тєжірбиесі
көрсетіп отыр. Ол ережелердің басшылары мыналар: еңбек, еңбектің табысты
болуы үшін тәртіп болу керек, белгіленген тєртіпті қашан қолданып отыру
керек, өз міндетін адал орындап отыру керек;
оқуды жақсы жєне үздік оқу-єрбір оқушының өз отаны алдындағы ең бірінші
борышы, оқуды ойдағыдай оқу үшін тєртіп болу қажет, мінез-құлық ережелерін,
оқу жөніндегі міндеттін оқушылар мүлтіксіз орындап отыру қажет; мектепке
арналған оқу кітаптарында балалардың сезімдері мен санасында м±ғалімнің
белсенді түрде єсер етуіне мүмкіндік беретін мақалалар аз емес. Бұл
мақалалардың оқу жєне оқылған мақалалар бойынша єңгімелер жасау балаларға
қажетті адамгершілік қасиеттер мен тєртіпті мінез-қ±лық сапаларын
қалыптастыруға жәрдем етеді.
Саналы тәртіптің қажет екеніне балалардың әбден көзін жеткізу үшін
қажырлы жєне дєйекені түрде көп ж±мыс істеу керек болады. Кейбір м±ғалімдер
оқушылардың жас ерекшелігін ескермей, олардың санасына аз уақыттың ішінде
тєртіп атаулының барлық нормаларын қалыптастыруға тырысады, сөйтіп, оларға
адамгершілік жайындағы ұғымдарды жалаң түрде, ертелі-кеш бір сарынды ақыл
айту түрінде түсіндірмекші болады. Оқушыларды саналы тәртіпті оқу ж±мысын
д±рыс ұйымдастырып жєне оның методикасын ойлана отырып жүргізген жағдайда
ғана ойдағыдай тєрбиелеуге болады.
Н.К. Крупская: "¦жымда жаңа адамның ең басты қасиеті - єрбір адамның
бүкіл сыныптың жұмысына жауаптылық сезіміне тєрбиеленеді; сол сияқты
±жымның да өзінің єрбір мүшесі үшін жауапкершілікке тәрбиелейді. ¦жымда
бала "бір адам - жалпы ж±рт үшін, бүкіл жұрт бір адам үшін" деген ереже
бойынша өмір сүруге үйренеді". (2,166)
А.С. Макаренко, жалпы алғанда, тєрбие ж±мысында, єсіресе баланың
бойына тәртіптілікті тєрбиелеуде, педагогтың жеке балаларымен ғана емес,
бүкіл балалар ±жымымен өзара қарым-қатынас жасауын қамтамасыз етудің үлкен
маңызы бар деп санайды. (10, 1156)
Педагогтың шеберлігі өзінің басшылық ж±мысын балалар ұжымының белгілі
праволарымен ±штастыра білуінде болу керек. Осы мақсатпен педагог балалар
±жымы ж±мысын єрі педагогтың, єрі ұжымның
Тілек-талабы бір жерден шығатындай етіп жүргізуге тиіс. Топтасқан, бірт±тас
ұжым жасау жұмысына, тєрбиеленушілердің бірлесіп істеген єралуан ж±мысы
үлкен жәрдем етеді; м±ндай ж±мыс процесінде тєрбиеленушілердің бойына еңбек
атаулыны қадірлеу, өз міндеттерін орындауға єзір болу, ұжым алдындағы
борышы мен жауаптылығын сезу т.с.с. жаңа адамда болуға тиісті қасиеттер
қалыптасады. М±ғалім оқушыларға өзінің ықпалын және балалар ±жымынын
жолдастық ықпалын пайдалану арқылы онда (ұжымда) дұрыс қарым-қатынас
орнатып, балалар ұжымын күнбе-күн жєне жүйелі түрде тєрбиелеп отырады.
Балалар ±жымының маңызын және ±жымдық өмірдің белгіленген ережелеріне
бағынудың қажет екендігін, оқушылардың көзінше балалар ±жымының абыройын
мейлінше көтеріп отыру қажет екендігін төменгі сыныптарда балаларға
түсінікті түрде баяндап отыру керек. Балалар ±жымын топтастыруда сынып
жиналыстары үлкен роль атқарады. М±ғалім сынып ұжымын ±йымдастыру
міндетімен ғана қанағаттануына болмайды.
Саналы тєртіпті тєрбиелеудің басты шарты балалардың мектепте жєне
семьяда өткізетін барлық уақыты мен істейтін істернің нақты режимі болып
табылады. М±ғалімнің мақсатқа жету жолындағы қажырлылығы оқушының
түзелетіндігіне сенімі, оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеудің жоғарыда
көрсетілген жалпы методтары негізінде ойланып дәйекшілікпен жүргізілген
тєрбие ж±мысы б±л жөніндегі ж±мыстың табысты болуының кепілі осылар болады.
Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу ісін тек мектеп пен отбасы бірлесе
отырып, келісіп ж±мыс істеген жағдайда ғана ойдағыдай жүзеге асыруға
болады. Саналы тєртіпті тәрбиелеу ісі оқушыларды адамгершілік рухында
тєрбиелудің бүкіл системасымен тығыз байланысты. Балалардың бойына ±жымды
дұрыс қарым-қатынас жасай білуді қалыптастырмайынша, сондай-ақ адалдық,
шыншылдық т.с.с. адамгершілік қаситеттерін қалыптастырмайынша, оқушыларды
тєртіпті етіп тєрбиелеуге болмайды. Оқушыларды саналы
тәртшке үйымдастыруда сынып жетекшісніњ қызметі ерекше жауапты
күрделі. Ол бірінші болып өзінің тәрбиелеушілеріне ерікті, саналы, єрі
жолдастық тәртіп ретінде тєртіптің мєнін ашып түсіндіреді. Оқушыларды
саналы тәртіпке тєрбиелеу үшін сынып жетекшісі өзінің саяси - идеялық
дәрежесін арттыру ойлауы, педагогикалық шеберлікті меңгеруі, баланың
психологиясын білуі талап қойғыш болуы, бірақ сонымен бірге ашық
сезімтал жєне шебер ±йымдастырушы бола білу керек. М±нымен бірге
оқушының бойында саналы тєртіпке тәрбиелеу жөніндегі ж±мыс
педагогикалық, ата-аналар жєне оқушылар ±жымдарының күш-жігерін
біріктіре білген жағдайда табысты болатынын есте ±стаған жөн. I
Оқушылар ±жымы тәрбиенің шешуші факторы және біздің қоғам жағдайында бала
өмірін ±йымдастырудың негізгі формасы. Жеке т±лғаның дамуы үшін ±жымда
қолайлы жағдайдың болуы қажет. Т±лға жан-жақты даму мүмкіншілігін ±жымынан
алатын болғандықтан ±жымда т±лғаның бас бостандығы болуы басты шарт болып
табылады. Балалар ±жымын ±йымдастыру қажеттігі қоғамның өзі біртұтас ±жым
ретінде өмір сүретіндігінен туындайды.
Қоғамда ±жымдарды ортақ іс-єрекеттерінің түрлеріне қарай ажыратады.
Мысалы, кєсіпшіл ±жымдар (өндіріс, шығармашылық, єскери оқу орындары),
қоғамдық ұйымдар (партиялар, халық конгресі, бірлестіктер, кєсіподақтар),
ерікті қоғамдар ғылыми, ғылыми насихат, єскери спорт, өз єрекетімен істеуші
±жымдар (көркемөнерпаздар) жєне т.б.
Оқушылар ±жымы баланың өмірін, оқуын, еңбегін, жасампаздығын, күш-қуат
мєдениетін, ойын ±йымдастырудың ең тиімді қ±ралы. А.С. Макаренко ұжымда
жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығын ерекше атады. ¦жымда тек жай
ғана мейрімді адам болу жеткіліксіз, ол ұжым мүддесімен өмір сүре білуі
қажет. А.С. Макаренко жеке адам тєрбиесінің белгілерін атап көрсетті:
1. ¦жым тєрбиенің мақсаты жєне объектісі жеке адам ±жымнан тыс
дамымайды.
2. ¦жым адамдарды жалпы мақсатқа, еңбекке жєне
еңбекті
±йымдастыруға біріктіреді.
3. ¦жым барлық ±жымдармен табиғи байланысты қоғамның бөлігі.
4. ¦жымның өзін-өзі басқару органдары және
өкілдері
ұйымдастырушылары болады.
Әрбір ±жым - бұл топ, бірақ єрбір топ ұжым бола алмайды. ¦жым
контактылы жєне негізгі болып екіге бµлінеді.
Контактылы ±жым - бұл ұжым белгілері бар бастауыш топ.
Негізігі ±жым — б±л контактылы ±жымдардың бірлестігі. Мысалы, контактілы
±жым - бұл студенттер тобы, негізгі ±жым - факультет. Сонымен ±жым – б±л
көзделген мақсатқа жетудегі ±йымшылдық пен мақсаттылық, іс-әрекетімен
сипатталатын адамдар тобы. В.А. Сухомлинский пікірі бойынша єрбір бала
тєрбиесі ±жымда негізгі тєрбие қ±ралы болды (6,86)
Балалар мен тєрбиешілер арасындағы рухани қарым - қатынас ±жымдық
қатынастың даму процесі, В.А. Сухомлинскийдің қарым-қатынас жайындағы
идеясы жаңашыл м±ғалімдердің идеяларымен ±штасып жатыр. Демек,
ынтымақтастық балалармен қарым-қатынас жасаудың нєтижесінде туды.
Ынтымақтастық идеялары жаңашыл мұғалімдердің еңбектерінде ғылыми -
єдістемелік тұрғыдан қарастырылған.
Біздің елімізде қазіргі қоғамның маңызды ұясы - мектеп ұжымы баланы
дамытуда жєне қалыптастыруда үлкен роль атқарды. Мектегттегі оқушылар ұжымы
– б±л іс-әрекетімен (оқу, еңбңек т,б) бірігіп топтасқан балалардың мақсатқа
бағытталған тұрақты бірлестігі. Адам ±жымда өз күшінің, өз қабілетінің
керек екенін түсінеді. Сондықтан оларды үнемі дамытып, жетілдіріп отыру
педагогикалық ±жымның оқыту жєне тєрбие ж±мысын шығармашылықпен
±йымдастыруына байланысты. Қорыта айтқанда ұжым тєрбиенің маңызды құралы.
Оқушылар ±жымы үш кезеңнен өтеді. ¦жымның даму кездерін айқындаған
А.С. Макаренко. Ол балалар ±жымы дамуының мақсатына, іс-єрекетінің
мазм±нына, тєртібіне, балалардың ара-қатынасы тєуелділігіне байланысты
ажыратты. Бірінші кезеңде оқушылар ±жымы жеткіліксіз ±йымдастырылған топ.
Сондықтан м±ғалім сынып өмірін ±йымдастыру үшін ж±мысты талап қоюдан
бастайды. Талап қою балаларды мінез-қ±лық нормасына үйрету, єлеуметтік
тєжірибеге тарту. Б±л кезеңде балалар ±жымы сирек кездесетін қ±былыс.
Бірінші кезең аяқталу үшін мыны мєселелерді еске алған жөн:
- ±жымды нығайтуға бағытталған мақсаттарды анықтау;
- ±жым іс-әрекетінің дамуы;
- жеке адам арасындағы қарым-қатынас іскерлік жєне гуманистік
қатынастардың пайда болуы;
- барлық ±жым мүшелері қолдайтын белсенділер тобының бөлінуі.
Б±л кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі - оқушылардың ±жымдың іс-
єрекетін ±йымдастыру.
Екінші кезеңде ±жым өзін-өзі басқаруға, яғни сынып жетекшісінің
±йымдастырушылық қызметінен тұрақты ұжым органдарына көшеді. Сондықтан б±л
кезеңде белсенді топпен ж±мыс істеудің маңызы зор.
¦жымның бұл даму кезеңінде параллельді ықпал жасау принципті
қолданылады, яғни тулғаға талап қою ±жым арқылы жүзеге асырылады.
Үшінші кезең - бұдан былай белсенді топтың жєне ұжым (сынып) іс-
єрекетінің дамуымен сипатталады, онда қоғамдық өмірдегі деректерді,
қ±былыстарды бағалауда қоғамдық (±жымдық) пікір пайдаланылады. Б±л саты
ұжымының өрлеу кезеңі. ¦жым қоғамдық пікірмен сипатталады. Қоғамдық пікір -
бұл ±жым мүшелерінің талаптарды, пікірлерді бағалаудағы бірлігі.
Балалар ұжымының қалыптасу процесі ұзақ та күрделі. Ол сыныпта
кезекшілік ±йымдастырумен, жауапты адамдарды сайлаумен, тапсырмалар
бөлісумен немесе балаларды ±лан қатарына қабылдаумен шектелмейді жєне
бітпейді. 1 сыныпта, ең бастысы, балалар бір-бірін неғұрлым жақсы танып
білуге тиіс. Әдетте бала ±жымның єр мүшесі тарапынан өзіне қандай мінез-
к±лық жєне көзқарас көрсетілуі мүмкін екенін қашан анықтап алғанға дейін
балалар ұжымы қалыптаспайды. Өзара білісу процесі педагогтың сабақ үстінде
±йымдастыратын бірлескен қызметінде, экскурсияларда, киноға, театрға,
циркке бірлесіп баруда, жорықтарда, үй тапсырмаларын ±жым болып әзірлеу
барысында жєне басқаларында, сондай-ақ балалардың үзіліс кезінде,
көшеде, аулада т.б. жерлерде бір-бірімен араласуы кезінде өтіп жатады.
Мұғалімнің бірінші сынып оқушылары ±жымымен ж±мыс істеуде негізгі
міндеті мынада: баланы тєрбиелеу ж±мысында өзіне сүйеніш бола алуы үшін єр
баланың қабілеті жоқтарын анықтау, баланың бойындағы бар ізгі - жақсының
оның ұжым алдында көрсете білуіне көмектесу керек. II сыныпта мұғалім сынып
ұжымын ұйымдастыру жєне қалыптастыру жөніндегі жұмысшы одан әрі жүргізіп,
тереңдете түседі. Балалар ұжымымен жүргізілетін жүмыстың I сыныпта
±сынылған түрлері, әдістері мен тєсілдері негізінен II сыныпта да
сақталады. III сыныпта педагог сынып ±жымының өмірін өз бетінше қызмет ету
мен өзін-өзі басқаруды жандандыра түседі. ¦стаздың оқушылар ±жымын
қ±рудағы ж±мысы үшін "коллектив" деген сөздің не екені қандай ±жым шын
мәнінде оқушыларға тәрбие беру қ±ралы қызметін атқара алатын жєне дамуы
жөнінен әр түрлі дењгейдегі оқушылар ±жымымен м±ғалім ж±мысының ерекшелігі
неде екені жөнінде д±рыс түсінігі болуының үлкен мєні бар.
¦жым — адамдарды белгілі бір мақсатты іс єрекет негізінде біріктірудің
±йымдық формасы. А.С. Макаренко ±жымның анықтамасын т±жырымдай келе, ±жым
адамдарды тек ортақ мақсат пен ортақ еңбектк ғана емес, сондай-ақ сол
еңбекті жалпы ±йдамдыстыруда да біріктіретінін ашып көрсетті: Бір сөзбен
айтқанда ±жымда жетекшілер болуы және ±жымныњ єр мүшесінің белгілі
міндеттері болуға тиіс.
Мектептің оқушылар ±жымы — адамдардың коллективтік бірігуінің ерекше
±йымдық формасы болып табылады. Әрбір мектеп ±жымы барлық оқушыларды ең
алдымен оқу ісіне біріктіреді, ±йымдастыру формасы да осыған бағындырылған.
Мектептегі оқушылар ±жымы және оның тәрбиелік мәні туралы мәселе
педагогика мен мектеп ж±мысы практикасындаѓы өте күрделі мәселе болып
табылады. ¦йымнын даму сатылары:
Оқушылар ±жымының дамуының 1-ші сатысы бір сыныпқа және мектепке
формальды түрде ғана біріккен барлық оқушылардың ±йымшылдығы
жетіспейтіндігінен, бытыраңқылығымен, кµп ретте тәртіптіњ нашар болуы мен
жеке бір оқушының тізе кµрсетуімен, екіншілерінің олардан қорғана алмауымен
сипатталады.
М±ндай киоспен ж±мыс істей бастаған ±стазға ±жымды ±йымдастырушы
қызметін атқаруға тура келеді: М±ғалім б±л кезде сыныпта әлі ешкімге арқа
сүйей алмайды: ол оқушыларға таман отырып олардыњ алдында жалғыз µзі
әрекет жасайды. М±ғалім сыныпқа келгенде сыныптағы жалпы ±йымшылдық әлсіз
болғанмен, өз ж±мысында ол арқа сүйей алатындай оқушылар тобыныњ болуы
неғ±рлым жиірек кездеседі: Б±лар сыныптағы тәртіпсіздікке қынжылатын,
сыныптағы өмірдің µзгеруін барынша қалайтын оқушылар. Олар м±ғалімнің кез-
келген бастамасы мен ±сынысын қолдауға єзір. М±ғалім сыныптан осындай
оқушыларды тауып, өзінің бүгінгі сыныппен жүргізетін тәрбие ж±мысында
соларға арқа сүйей бастаса ±жым µз дамуының екінші сатысында деп айтуға
болады.
Оқушы балалар ±жымы дамуының 3-ші сатысы, қоғамдық пікірдің болуымен
сипаталады. Б±л сатыда мүғалім іс-әрекетін түгел сынып қолдап отырады,
колликтивтік істер сыныпты қызықтырады, үжымныњ кез-келген мүшесінің
әрекеті жөнінде сыныптың д±рыс пікірі болады.
Педагокика ғылымында оқушылар ±жымын ±йымдастыру қажетілігін, оның
тәрбиелік қызметін ашуды негіздеу ғана емес, оны жасаудың теориялық негізі
де бар. ¦жым тәрбиелік ықпал жасау үшін оның дамуы, ілгері жылжуы керек.
Балалар ±жымы олардың өмірі мен қатынастарының жүйесі ретінде бір орнында
тоқырап қала алмайды. Даму, ілгері қозғалу - ±жым өмірінің заңы. Б±л жерде
қозғалыстың себебін, дамудын мүмкіндігінің сырын ашып алған жөн.
М±ндай психологиялық күш - болашақ үміт дүниесі. Адамның болашаққа
±мтылуы, өмірге үміт артуы, адам мен ±жым дам±ының маңызды сәттерінің бірі.
Болашақ үміт дүниесінде адам қажеттігігің мәдени және материалдық жиыны,
оның даму деңгейі, бүкіл моральдық бейнесі айқындалады. А.С Макаренко
болашақ үміт дүниесінің педагокикалық маңызды ерекшеліктерінің бірі —
баланың алдында мақсат жүйесі ретінде ашылып, ол баланы тілеген нәтижеге
жету мүміншілігімен еліктіреді, өзінің және ±жымның болашағын қ±руға
қатынасу ынтасын есептеді. Қалыптасқан қажеттіліктерді, тілектерді,
мүдделерді қағаттандыруға ±мтылу оқушының іс-әрекетін әлеуметтік қ±нды
арнаға ж±мылдыру мен бағыттау болып табылады.
Оқушылардың тәрбие ±жымын жєне т±лғалық мәндерін қалыптастыру
мақсатында болашақ үміт дүниелерінің жалпы сипаттағы ерекшеліктері болады.
Олар:
1. міндетті ±жым болып орындау жолындағы күрес бейынесінің
қиялдан туындайтын тікелей бала қызығуына, қуаншына
негізделген істердің еліктіреу;
2. нақты істер міндеттерінің мақсаттарының қоғамдық пайдалы
қ±ндылығы және оларды біздің халқымыздың бүкіл күресімен
байланасы, болашақ үміт дүниесі үшін күресе барысының нақты
±йымдастырылуы;
3. оқушылар нақты моральдық сапаларды тәрбиелеудің
педагокикалық мақсатқа сәйкестігі.
Мектеп тәжірибесі болашақ үміт дүниесін алға қоюдың төмендегідей екі жолы
бар екенін көрсетеді:
4. оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеріп, м±ғалімнің өзі олардың
алдына болашақ үміт дүниесін міндет етіп қояды және міндетті
шешудің жолдарын көрсетіп, балаларды еліктіреді;
5. өздеріне - болашақ үміт дүниесі ретінде алдына қойған мақсатқа
жету жөніндегі оқушылар бастамасын м±ғалім қуаттап, оған жету
жолдарын табуға көмектеседі.
Түрлі болашақ үміт дүниесін ±йымдастырудағы негізгі әдістемелік тәсіл -
нақты мақсатқа жету жолындағы күреске балаларды даярлау. Ол даярлыққа
болашақ үміт дүниесіне жетудегі көмектесетін
жоспарды, жобаны, ±сыныстарды талқылау мен одан туындайтын ±йымдық және
біріктіру барысындағы ең бір маңызды кезең. Ортақ іс-єрекетке барлық
оқушылардың қатысуын қамтамасыз ету керек және ол қатынасу белсенді,
жасампас сипатта болған жөн. ¦жым мүшелеріне тапсырмаларды орынды бөлу -
балаларды еліктірудің, болашақ үміт дүниесі істеріне қатынастырудың негізгі
жолы. Тапсырма топқа және жеке оқушыға берілеуі мүмкін. Кез-келген іс
баланың ақыл-ойын ғана емес, онын сезіміне әсер ететіндей, тек еңбегі мен
қылығына ғана емес әсемділікке талғамды көзқарасын тәрбиелейтіндей ±қыпты
±йымдастырылған, сәулетті безендірілген болуы керек.
1.2. Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық іс-єрекеті арқылы
саналы тєртіпке тєрбиелеу жұмысының
мазмұны мен формалары.
Төменгі сынып оқушыларының жас шамасы жүйелі түрде оқытудың, балалар
±жымының, м±ғалімнің ықпалымен баланың жеке басының дамуын анықтайтын
қасиеттердің қалыптасып, нығая түсінуіне ыңғайлы кез. Б±л ретте бастауыш
сыныптардың мұғаліміне аса үлкен жауапкершілік жүктеледі.
Баланың қалай болып өсетіні; ары бар жєне адал қызметкер, жаќсы адам,
жер бетіндегі жақсылық аталуы үшін күрескер болып шығатыны немесе ±сақшыл,
өзімшіл, тіпті ашықтан-ашық з±лым адам болып өсетіні көп ретте мұғалімнің
балалармен жүргізетін тєрбие жұмысының мазм±ны мен методикасына байланысты.
Әрине, б±л үшін жауапкершілік тек м±ғалімге ғана жүктелмейтін сөзсіз.
Мұғалім мінез-қ±лқы д±рыс балаларға мадақтау, жазалау єдістерін бірдей
дєрежеде қолданады. Ал мінезі қиын жєне енжар балаларды м±ғалімнің жазалауы
басымырақ. Тєрбиелік жағынан алып қарасақ б±л екеуіне де зиянды. Мінез-
қ±лқы теріс бағытта қалыптасып келе жатқан балалардың белсенділігіне д±рыс
бағыт беру, оларды д±рыс жолға салу маңызды нєрсе. Сондықтан да ондай
балалар өз мінез-қ±лқында сєл ғана ілгері басқандық байқатса болды, єсіресе
м±қият ынталандыру ретінде мадақтап отыру, ал теріс қылық байқатқан
жағдайда оған бүкіл сыныптың назарын аудара бермеу пайдалы. Енжар балаларды
ынталандыру ретінде жазалау єдісін жиі пайдалану мүлде зиянды. Ондай
жағдайда бала өзімен өзі болып қалады, қолын артық көтеруден, бір жайды
с±раудан, ортақ жұмысқа араласып кетуден именетін болады. Оларға жазалау
шараларын жиі қолданған м±ғалім басқа балаларға б±лардың тек қана
кемшіліктерін, қателіктер мен шалыс қадамдарын көрсетумен болады.
Ал қиын балалардың ±жымдың өмір үшін аса қажетті жақсы касиеттерін
(инициативасын, ширақтығын, тағы басқаларын) оқушылар өз беттерімен єлі
єзір бағалай алмайды. Балалар ұжымы бірлесіп шешуге тиісті еңбек міндеті
балалардың өзара қарым-қатынасының, олардың өзара, бір-біріне қоятын
талаптарыныњ сипатына әсер етеді. Бұл ретте єзірге олардың бойында бар
қарым-қатынас тєжірибесін ескермей болмайды. Балалар еңбек сабағының
қарсаңында олар алдағы жұмысты талқыға салады.
Сонымен топ ішіндегі қарым-қатынас жақсы қалыптасты: балалар келісе
отырып ж±ымыс істеуде, міндеттер єділеттілікпен бөлініп алынды,
түсінбестіктің бєрін де балалар өздері ретке келтіріп отырады. ±жымдық
еңбекке деген дұрыс қарым-қатынасты қалыптастыру керек деген балаларды
мұндай топқа батыл түрде қосып отыруға болады. Педагог балалардың өзара
қарым-қатынасын сабақтан тыс ±жымдық еңбек үстінде қалыптастыру кезінде
б±л процесті мейлінше тиімді өткізуге көмектесетін жағдайларды жасап
отырады.
Сынып мектеп ±жымнан оқшау өмір сүрмейді. М±ғалім өз жұмысының
жоспарлағанда мектептің жұмыс жоспарын басшылыққа алады. Бүкіл мектептің
істері мен жоспарлары мұғалім жұмысының бір бөлігі болып табылады. Балалар
сенбіліктерге, мектеп жанындағы участокте жұмыс істеуге, жалпы мектептік
фестивальдар мен конкурстарға, тағы басқаларға қатысады.
Оқушылар ±жымы мен жұмыс кезінде, балалардың єрқайсының жеке басын
қалыптастыру үстінде мұғалім орындайтын міндеттер өте көп, м±ның өзі одан
белгілі бір мерзімде тиісті негізгі міндеттерді белгілер алуды керек етеді.
Мәселен, мұғалім бірінші сынып оқушыларымен ж±мыстың алғашқы
күндерінде бірден - бір басты міндеті - балаларды мектептегі, сыныптағы
негізгі мінез-қ±лық ережелеріне үйрету, оларды осы ережелерді орындай
білуге баулу, олардың бойында ережелерді тезірек жєне дұрыс игеруге деген
ынта-ықылас тудыру міндетін шешуге күш салатын болады. Негзігі бір міндетті
орындаған педагог енді келесі бір негізгі міндетті-балалардың бойында
өзінің сыныптарын жақын білуге деген ынта тудырып, оларды өзара таныстыру
арқылы сыныпта жолдастық қарым-қатынас жасау міндетін алға қояды.
Өзінің алдына тєрбиелік міндеттерді қойған м±ғалім дєл сол
міндеттерді басқаша, нақты түрде бүкіл сынып ұжымының, жекелеген балалардың
алдына қояды. Балалардың алдына міндет қою формасы мейлінше єрқилы болып
келеді. Ең бастысы педагог көздеген міндетті балалардың да саналы түрде
көздегені, м±ғалім мақсат т±тқан нысанаға жетуді балалардың да армандағаны
болса керек. Тєрбие ісін балалардың өзін-өзі тєрбиелеу элементтерімен
үйлестіру - педагогтың баланың жеке басын жєне бүкіл балалар ±жымын
қалыптастыру жөніндегі барлық ж±мысының жемісті болуының маңызды
шарттарының бірі.
Өйткені тєрбие ж±мысы сынып ұжымы мен жекелеген балалардың өмірі мен
дамуындағы, м±ғалім мен балалардың, оқушылардың өзара қарым-қатынасындағы
белгілі бір өзгерістерге жол ашатын процесс болып табылады.
Б±л тєрбие ж±мысының жетекші принциптерінің бірі. Педагогика ғылыми
балалар мен жасөспірімдердің топтық жєне ±жымдық өмірін, олардың т±лғасының
рухани байлығының, єлеуметтік белсенділік пен жауапкершілік сезімі
қалыптасуының міндетті шарты деп қарайды. А.С. Макаренко ұжымды адамның
бірт±тас түрлі сапалары жаттығып, қалыптасатын гимнастика залы, сондықтан
тєрбие жүйесі "±жым болып" ±йымдастырылған педагогикалық іс-єрекет процесін
басқаларынан жоғары қояды, - деп көрсетті. Бірлескен іс-єрекетте, орынды
ұйымдастырылған ±жымдық қозғалыста ғана өзара тәуелді, өзара
жауапкершілікті қатынастар туындайды, баланың тєжірибе жєне ±жымдық өмір
дағдыларын жинау
процесі жүреді, оның қоғамдық мәніінњ ұжымшылдық сапалы қалыптасады.
Қоғамдық пікір-б±л ±жымдық талаптың бейнеленуі, ол талап - нақты міндет,
оны іс-єрекеті процесіне орындау қажет.
¦жым мүшелерінің байымдауы, баға беруі – б±л қоғамдық пікір, ұжымның
еркі және күші. ¥жым тәрбие субъектісі, педагогтың тірегі.
Жарыс - балалардың ±жымда іс-әрекетін ±йымдастыру жєне ынталандыру
єдісі. ¦жым жарыстың барысында өзінің жетістігі жєне жарысушы ±жымындардың
табысы үшін єрекет жасайды. Жарыс оқушылардың, әсіресе енжар оқушылардың
белгенділігін арттырады, жауапкершілігін, ±жымшылдығын дамытады.
Жарысты ±жымдық жэне дара түрінде өткізуге болады. ¥жымдық түрге
сыныптар спорт командалары, оқушылардың өндірістік бригадалары, звенолары
арасындағы жарыс жатады. М±ндағы негізгі мақсаты - ар намыс, қ±рмет үшін
күресу. Жарыстың дара түрлері: жауынгерлік, еңбек даңқы орындары бойынша
жарық түралы жақсы әңгімелер сайысы, жақсы єндері, билерді орындау сайысы
т.б. Кейде жарыста дєстүр түрінде де пайдалануға болады. Мысалы: а) үйге
берілетін тапсырмасын үнемі орындау; э) Сабақ үстінде ескертпесіз ж±мыс
істеу;
б) мектеп және үй рижимін сақтау;
в) өте кәрі адамдарды күту, көмектесу.
Мадақтау – б±л баланың жағымды мінез-қ±лқын ынталандыру құралы. Егер
бала өзінің жетістігін жєне ±жым алдындағы жауапкершілігін сүйе білсе, онда
мадақтаудың құндылығы орта түседі, орынсыз мадақтаудан балада менмендік,
тєкаппарлық, дандайсушылық туады.
Жазалау – б±л балаға қоғамдық талап қою, оның мінез-құлқында
байқалатын теріс қылықтарды тежеу тєсілдері. Жазалауда жабырқаңқылық
болмайды, ол болған қателікке қайғыру дейді. А.С. Макаренко жазалау үшін
оның шындығын толық білу, сонымен бірге ±жым пікірі жазалау
жаѓында болғанда ғана баланы жазалауға болады. Күдіктеніп немесе ±жымының
пікірінсіз жазалауға болмайды. Жазалауда жеке адамның абыройын төгіп,
балағаттау, қорлау ешқандай моральдық нормаға сыймайды.
Психологиялық с±рақтар ±жым мүшелері арасындағы қатынастарды,
жолдастық құштарлықты немесе теріс қатынастарды анықтайды. М±ндай сұрақтар
дер кезінде қайшылықты анықтауға жєне оны іскерлікпен шешуге мүмкіндік
береді.
¦жым толық қалыптаспаған, сүйеніші, яғни өмір тєжірибесі жоқ б±л
жағдайда тєрбиеші балаларға талап қою єдісін қолданады. Оның мақсаты
-балаларды єлеуметтік тєжірибеге қатыстыру. ¦жым қалыптасқаннан кейін
оқушылар белсенді тобы (активі) құрылады. Осыған сәйкес тєрбие єдісі
өзгереді. Оқушылардың єдет-ғ±рпын, іскерлігін, дағдысын қалыптастыру үшін
үйрету, жаттықтыру єдістерін қолданылады. Бұл єдістер оларды
орындағыштыққа, кішіпейілділікке, ыждағаттылыққа, ±қыптылыққа үйретеді.
¦жымның II — III даму сатысында қоғамдық пікір, тапсырма, пікірталас, өзін-
өзі бақылау, өзін-өзі баға беру т.б. қолданылады.
Барлық тәрбие єдістері бір-бірімен өзара байланысты, өзара тєуелді.
Ешбір єдіс тєрбиенің универсальды єдептілікке тєрбиелеу үшін көбінесе
үйрету єділ қолданылады, дедік. Егер ұжым адамгершілік мораль
элементтерінің ±ғымдарымен таныс болмаса жеке адамның санасы қалыптастыру
єдістерін (єңгіме, әңгімелесу, пікірталас, лекция, т.б.) пайдалану керек.
Б±л ситуацияда пікірталас жєне єңгіме єдістерінен гөрі, этикалық
тақырыптарға єңгімілесу немесе лекция єдістерін қолдану өте қолайлы, егер
оқушылар ±жымының адамгершілік нормасы жөнінде белгілі түсініктері болса,
онда пікірталас немесе этикалық єңгімені қолданған жөн. Осы әдістер бойынша
адамгершілік нормасы туралы сөз еті, оқушыларға өз бетімен қорытынды
шығаруға, д±рыс баға беруге, теріс көзқарастырады сынай білуге көмектескен
жөн.
II тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушыларды дүниетану сабағы арқылы саналы
тәртіпке тэрбиелеуде ужымдық іс-әрекет тэжірибелерін қолдану.
2.1. ¦жымдық іс-єрекеттер арқылы саналы тәртіпті жетілдірудің қазіргі
мєселелері мен міндеттері.
Еліміздің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тәртіпке тәрбиелеу.
(2 сынып Дүниетану - пєні оқу материалдары
негізінде)
Мазмұны
Кіріспе____________________________ _______________________________3-9
I тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы тәртібін
қалыптастыру мен дамытудың педагогикалық негіздері.
1. 1 Кіші мектеп жасындағы оқушыларға ұжымдық іс-әрекеттері арқылы
саналы тєрбие берудің єлеуметтік жєне педагогикалық алғы
шарттары___________________________ ________________________10-23
1. 2 Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық іс-әрекеті арқылы саналы
тєртіпке тєрбиелеу жұмысының мазмұны мен
формалары__________________________ ________________________24-28
II тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушыларды дүниетану сабағы арқылы саналы
тєртіпке тэрбиелеуде ±жымдық іс-єрекет тәжірибелерін қолдану.
2. 1. ¦жымдық іс-әрекеттер арқылы саналы тәртіпті жетілдірудің қазіргі
мєселелері мен міндеттері_________________________ ______29-41
2. 2. Дүниетану пәнін оқыту арқылы саналы тәртіпті қалыптастырудың
єдістері___________________________ __________42-51
Қорытынды__________________________ _______________________52-53
Пайдаланған әдебиеттер_________________________ _____________54-56
Кіріспе
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның
ішінде білім беру салаларында жүріп жатқан демократияландыру мектепті
қазіргі кезеңдегі дағдарыстан шығатын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазақстан Республикасының бастауыш мектеп саласындағы басты міндеттердің
бірі - ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, балаларға терең білім мен
саналы тєрбие беру ісін одан єрі дамыту жєне жетілдіру болып табылады.
Бүгінгі таңда балаларға єлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне сєйкеа білім
мен тєрбие беру, оның рухани байлығы мен мәдениеттілігін, ойлау, білу
мүмкіндігін жетілдіру, сонымен қатар єр адамның касіби біліктілігін,
іскерлігін арттыру, єділетті қоғамның басты міндеті. Міне, осы тұрғыдан
қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мєдениетті, адамдарды тєрбиелеу ісі
бастауыш мектептен басталады. Бастауыш сынып оқушылары жан-жақты дамыған,
қоғам қ±рылысына белсене қатысуға єзірлеу мектеп арқылы жүзеге асады.
Мектепте білім мен тєрбие алу барысында бастауыш сынып оқушыларының ақыл-
ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой еңбегіне төселеді,
сезімі артады. Бастауыш мектепте оқушылар ±жымы баланың өмірін оқуын,
еңбегін, күш - қуат мєдениетін ±йымдастырудың ең тиімді қ±ралы болып
табылады.
Бастауыш сатыда оқушының психологиялық дамуының жеткілікті деңгейіне
қол жеткізу үшін, ең алдымен білім берудің мақсат приоритеті түбегейлі
өзгеруі керек, бірінші кезекке б±рынғыша оқушыны пєндік білім біліктердің
белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу єрекетін қалыптастыру
негізінде жеке бас тұлғасын тєрбиелеу мақсаты қойылады. Оқушылар жеке
пєндік білім, білік дағдылардың белгілі бір жиынтығын меңгерумен шектелмей,
б±ған қоса оқу мен сөйлеу єрекетін, өзін-өзі ±стаумінез-қ±лық мєдениетш,
этикалық, эстетикалық, адамгершілік нормаларын оқушылардың тєрбиелік
деңгейін сипаттайтын жєне қалыптасуында єр пєн белгілі роль атқаратын
құндылық қатынастарды меңгереді. Сондықтан, білім берудің басты міндеттері
оқушының өзі қоршаған, өзі өмір сүретін жаңа табиғи жєне єлеуметтік ортаға
үйренуіне, онда жаңа єлеуметтік мєртебе оқушы мєртебесінің қалыптасуын: -
оқу, ойын, еңбек, қарым-қатынас сияқты єрекет түрлерін қажетті деңгейде
меңгеруін, айналадағы дүниемен дара тулғалық қатынасының қалыптасып,
эстетикалық, этикалық адамгершілік нормаларды меңгеруін қамтамасыз етуі
тиіс.
Осыдан объектілер мен құбылыстардың тек сыртқы түрін, белгілерін
бақылап қана көріп тану тєсілімен ғана емес, оқушыны ынталандырып,
шығармашылық єрекетке жетектелігін ішкі байланыстарды, өзара тєуелділікті
заңдылықтарды өздігінен ашып, түсініп танитындай єдіс-тєсілдерді қолдануға
мүмкіндік туады.
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық іс-әрекетарқылы саналы
тәртіпке тєрбиелеу ісін пайдаланып, сабақ өту халық педагогикасының негізгі
бір саласы ретінде оқушыларға жан-жақты білім беруге олардың өмір
тєжірибиелерін кеңейтуге, дүниені танып білуге, қабілеттерін жетілдіруге
көмектесетін тєрбие құралдарының бірі.
¦жымдық іс-єрекет арқылы тєрбие беру проблемаларын Отандық педагогика
ғылымының озық өкілдері, атап айтқанда кеңестік ағарту ісінің негізін
қалыптастырып, оның дамуына үлкен үлес қосқан ғалым, ұйымдастурушылар және
педагоктар: А. В. Луначарский (1), Н.К. Крупская (2), А.С. Макаренко (3) ,
П.П. Блонский (4), С.Т. Шацский (5), В.А. Сухомлинский (6), И.П. Иванов(7),
П.А. Ильина (8), Н.И.
Болдырев (9), И.С. Марьенко(10), О.С. Батданова, В.И. Петрова(11) ,
И.А. Каиров, О.С. Баданова(12) аса зор көңіл аударып зерттеді.
Біздің Қазақстан тєжірибесінен ±жымдық саналы тєртіпті қалыптастыру,
даму жолының тарихи педагогикалық проблемасына
жазылған Р.Д. Ержанова (12), Б.М. Мұқанова (13), Т.Тәжібаев (14), Ш.
Әлжанов (15), К.Б. Бержанов (16), Ж.Б. Қоянбаев (17), Қ. Аймағанбетова (18)
ғылыми еңбектерін ерекше атаған жөн.
А.В. Луначарский жаңа адамды қалыптастырудың негізгі жағдайы ±жым
болады деді. Оның айтуынша, адамды тєрбиелеу, демек, ол адам біздің
заманымызда ±жымшыл, қоғамдық мүддені жеке басының мүддесінен жоғары
санайтын болуы тиіс. Тұлға ±жым негізінде ғана дамиды.
Н.К. Крупская тулғаның дамуы мен қалыптастыру ортасы ±жым деп атады.
А.С. Макаренко ұжымында жеке адамды тєрбиелеудің бір ізді
педагогикалық теориясын жасады. Оның идеялары осы уақытқа дейін құндылығын
сақтауда. Қазіргі кезеңде А.С. Макаренко идеясын дамытуда И.П. Ивановтың
"Коммунар әдісі" игі єсер етуде. "Коммунар єдісінің" мєні ±жым өмірінің
айқын бейнесін ұйымдастыру болып табылады - деп т±жырым жасайды.
В.А. Сухомлинский балалар ±жымын дамыту теориясына айтарлықтай үлес
қосты. Оның "Коллективтің құдіретті күші " т.б. еңбектерінде баяндалған.
Сухомлинский пікірі бойынша єрбір бала тєрбиесі ±жымды негізгі тєрбие
қ±ралы болады деп атады.
А.С. Макаренко ±жымның даму кезеңдерін айқындады, ±жым-тәрбиенің
маңызды қ±ралы деп атап көрсетті. А.С. Макаренко балалар ±жымы туралы айта
келіп, "Біз тәрбиелейтін адамдар ұжымы, -деп атап көрсетті, - тек жастардың
ғана жиналысы емес, б±л ең алдымен қазақ еліндігі басқа да барлық ±жымның
бүкіл ерекшеліктеріне, праволары мен міндеттеріне ие болатын қоғамның үлсі
болып табылады."
Н.К. Крупская баланы ұжымда тєрбиелеу еңсесін түсірмейді, керісінше,
оның гүл-гүл жайнап өсуіне барынша жєрдемдесетін болады -деп атап көрсетті.
М±ғалімдер ±жымы мен оқушылар ұжымы – б±л екі ±жым емес, бір ұжым жєне оның
үстіне педагогикалық ±жым.
Жалпы мектеп ұжымы – б±л ондаған бастауыш ±жымдар, олар мейлінше єр
түрлі қарым-қатынастар арқылы, рухани өмірдің, тұтынудың, мүдденің мейлінше
бай сарындары арқылы құрылады.
Біз таңдаған тақырыпқа қатыстығы бар зерттеу еңбектеріне талдау
жүргізіп, оларды жүйелей келе б±л ж±мыстардың дені-ескі идеялогия мен
әдіснамаға негізделіп қарастырылғаны көрініп т±р. Сонымен қатар кеңестік
мемлекеттік қ±рылымның жойылуына байланысты, оның тарихындағы кейбір
µркениетті жетістіктерді сөзсіз жоққа шығару, тарихи тєжірибені қайтадан
қарауды қажетсінеді.
¦жымдық іс-әрекет жағдайында оқушыларға жан-жақты білім беруге жєне
саналы тәртіпке тєрбиелеуде олардың өмір тєжірибелерін кеңейтуге дүниені
танып білуге, қабілеттерін жетілдіруде мынадай қойшылықтар бар екені
байқалды.
Б±л қойшылықтар біріншіден кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы
тэртібімен айналысатын тэрбие жүйесін арығарай дамыту қажеттігі бола
т±рғанмен дєл қазіргі кезеңдегі мєселелердің түбегейлі зерттелінбеуі
арасында байқалып т±р.
Екіншіден тарихи с±рыптаудан өткен ұжымдық іс-әрекет арқылы саналы
тәртіпке үйретудің озық тєжірибелерінің танымдық мүмкіндіктерімен олардың
мектеп тєрбие іс-әрекеттеріндегі жүйелі пайдаланбауы арасында қойшылық бар.
Үшіншіден, ±жымдық іс-єрекет арқылы саналы тєрбиені оқушыларға
меңгерту қажеттілігі бола түрғанмен оларды жүзеге асыруға қажетті ғылыми
єдістемелік еңбектердің аздығы арасында қайшылықтар бар. Ендеше осы
мәселенің шешімін табуға кішкентайда болса ой салу көмек жолын іздеу ниеті
бізге дипломдық ж±мыс проблемасын айқындап тақырыпты таңдап алуға негіз
болды. Осы мєселелердің шешімін табуға осы проблемаларды айқындап тақырыпты
"¦жымдық іс-әрекет жағдайында кіші мектеп жасындағы оқушыларды саналы
тәртіпке тәрбиелеу" деп таңдауыма негіз болды. Тәрбие проблемасы мәңгі —
бақилық проблема ол жаңарып отыру керек. Үнемі сондықтан біздің тақырып
өзекті.
Осы т±рғыдан алғанда "дипломдық жұмыс" жазудағы алған қойған мақсатым:
¦жымдық іс-әрекет жағдайында кіші мектеп жасындағы оқушыларды саналы
тєртіпке тєрбиелеу жұмыстарындағы озық тәжірибелерді талдап қорыту, дамыту,
перспективасын анықтау жєне тәжірибеде пайдалану.
Осы мақсатқа жету барысында туындаған міндеттер:
1. ¦жым, тәрбие ұғымының мэнін ашу.
2. ¦жымдық іс-әрекет қызметінің єлеуметтік педагогикалық
негіздерін көрсету.
3. ¦жымдық тєрбиенің саналы тєртіпке тєрбиелеу єлеуметін
көрсету.
4. ¦жымдық іс-єрекетті ұйымдастыру
принциптерінің
формаларының, мазмұндарының дамуына ықпал еткен алғы
шарттарды көрсету.
5. ¦жымдық іс-әрекет жұмыс формалары мен мазмұндарын
айқындау.
6. Қазіргі жағдайдағы ұжымдық іс-єрекет ж±мыс мазмұндарын,
формаларын, єдістерін жетілдіру мєселелері.
Зерттеу объектісі: Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық
іс-єрекет арқылы саналы тєртіпке тєрбиелеу жұмыстары.
Зерттеу пәні: ¦жымдық іс-әрекет жағдайында оқушыларды саналы
тәртіпке тєрбиелеу процесі.
Зерттеудің әдісі: Тақырыпқа байланысты әдебиеттерге таңдау,
сұрыптау жасау, озат тәжірибелерді жинақтау.
Зерттеу пәні: 2 сынып. Дүниетану.
Зерттеудің көздері: Отандық және ТМД ғылымдарының зерттеу проблемасы
саласындағы еңбектері. Педагогикалық ой пікір антологиясы материалдары
тєрбие туралы бүгінгі білікті ұстаздардың тәжірбиелері жарияланған баспасөз
беттері, Қазақстан Республикасы Білім жєне ғылым министрлігінің тєрбие
жөніндегі қ±жаттары (тұжырымдамалар, реформалар). Қазақстан Республикасы
білім жєне ғылым туралы заңы, тєрбие жөніндегі әдіснамалық єдебиеттер,
мерзімді баспасөз материалдары.
Диплом жұмысының құрылымы:
Кіріспе, 2 тарау, 4 параграф, қорытынды жэне пайдаланған єдебиеттер
тізімінен т±рады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың көкейтестілігі негізделеді, ғылыми
аппараты, ж±мыстың іздену объектісі, пєні, мақсаты, көздері, міндеттері,
қайшылықтары айқындалады.
I тарау. " Кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы тәртібін
қалыптастыру мен дамытудың педагогикалық негіздері" атты бірінші тарауда.
§1, §2 бөлімдерді кіргіздім, II тарау " Кіші мектеп жасындағы оқушыларды
дүниетану сабағы арқылы саналы тєртіпке тєрбиелеуде ±жымдық іс-әрекетті
қолдану жолдары" атты екінші тарау да §1, §2 бөлімнен т±рады. Қорыта
айтқанда, оқушылардың мектептегі өзін-өзі басқару ж±мыстары арқылы саналы
тєртіпке тєрбиелеу үшін оқушылардың өзін-өзі басқару ж±мыстарын жүйелілігін
жасау керек. (ол әлі жақсы дамымаған).
Ата-ананың педагогикалық белсенділігін көтерудің шарттарын зерттеу
жєне оларды жасау өте қажет.
Ғалымдар, тєжиребелі ±стаздармен бірлесе отырып, кіші мектеп жасындағы
оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу мақсатында ата-аналардың,
педагогикалық белсенділігін көтеру шарттары жоқ. Оқушылардың ұжымдық іс-
єрекетін дамыту процесіндегі оқушылардың өзін-өзі басқару жүйесі єлі күнге
дейін жаңа жағдайда байланысты жасалған емес немесе осы мєселеге байланысты
материалдар жазылмаған.
Еңбек сабағы арқылы болатын ұжымдық іс-єрекет саналы тәртіпке
тєрбиелеудегі педагогикалық мэселелер олардың тиімділігін жетілдіру
шаралары єлі күнге дейін қарастырылмаған.
I тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың саналы тєртібін қалыптастыру мен
дамытудың педагогикалық негіздері.
1.1. Кіші мектеп жасындағы оқушыларға ұжымдық іс-әрекеттері арқылы саналы
тәрбие берудің әлеуметтік жєне педагогикалық алғы шарттары.
Саналы тєртіп пен жоғары жауапкершілік барлық тєрбие жүйесінің
нєтижесі болып табылады. Олар тєрбие ж±мысының, барлық м±ғалімдер мен
балалар ±жымы органдарының бірдей талап қоюының процесінде бірте-бірте
қалыптасып, бекиді. Б±л істе сынып жетекшісінің ролі зор. Кейбір м±ғалімдер
сыныптағы тєртіпті жөнге келтіру - бір ғана сынып жетекшінің ісі деп
ойлайды. Ал тєртіп үшін жауапкершілікті түгелімен м±ғалімге артқысы келетін
сынып жетекшілері де бар. Тєртіпке тєрбиелеу жұмысына мұндай көзқарас қате.
Тек педагогикалық ±жымының, оқушылардың өзін-өзі басқаруының, ата-аналардыњ
біріккен күш-жігері ғана сыныпта саналы тєртіп болуын қамтамасыз етеді.
Н.К. Крупская бір мақаласында былай деп көрсетіпті: "Әрбір оқушыны саналы
тєртіпке, өз еркін ±жымның еркіне бағындыруға, өзін-өзі ±стай білуге
тєрбиелемейінше... Қазақстан елінің саналы азаматын өсіру мүмкін емес".
Тәртіп – б±л єрі мақсат, әрі ойдағыдай тәрбиелеу мен оқытудың қажетті
қ±рамы, єрі барлық оқу-тєрбие процесінің нәтижесі.
Қазақ халқының ќаћарман батыр ±лы Б. Момыш±лының "Тәртіпке бас иген
қ±л болмас, тєртіпсіз ел болмас" дегендей єдеп сақтау халықтың рәсімге, жол-
жоралғыға, тєртіпке құлдық етіп, амалсыз бағыну емес, сол заңдылықтарды
қ±рметтеу, қастерлеу, адамгершілік, борышты өтеу болып табылады .
Тєртіп пен жауапкершілік сезім болмайынша оқуға д±рыс көзқарас
тєрбиелеуге, сабақта үйге берілген тапсырмаларды орындау кезінде тєртіп
сақтауға үйретуге болмайды. Тєрбие ж±мысында оқушыларды тєртіптендірудің,
сыныпта тєртіпті нығайтудың єр түрлі формалары мен єдістері қолданылады.
Солардың ішінде неғ±рлым кең тарағандары мінез — қ±лық нормалары мен
ережелерін түсіндіру, тәртіпті мінез - құлыққа үйрету, оқушыларға арналған
ережелерді сақтау. Сонымен қатар, тәртіптілікке тєрбиелеу ісінде
мадақтаудың єр түрлі формалары, ал қажет жағдайда жаза да қолданылады.
Саналы тєртіпке тєрбиелеудің жолдарын көрсете келіп А.С. Макаренко
былай деген: "Тєртіп бүкіл тєрбиелік әсер жиынтығының жемісі болып
табылады, б±ған білім беру процесі де, саяси білім процесінде, мінезді
±йымдастыру процесі де, қақтығысу, тартыс процесі де, тартысты ±жым да,
достық процесі де шешу де, өзара сенім де, бір сөзбен айтқанда, тәрбиелеу
процесінің барлығы да жатады" (3,196).
Оқушыларды саналы тєртіпке бір ғана єдіспен тєрбиелеу мүмкін емес.
Саналы тєртіпке тєрбиелеу мєдениетті мінез – қ±лық дағдылары мен әдеттерін
қалыптастырумен тығыз байланысты. Тєртіпті оқушы єдетте адамға
сезімталдықпен жєне қамқорлықпен қарайды.
Саналыққа тєрбиелеу - ойын оятып, баланың "ойлануын ұйымдастыру"
керек. "Білімнің санын қумай... саналы түрде ойланып,белгілі бір
мәселелерге саналы түрде қарай білуге жету қажет." -деп жиі айтып отырады
Н. К. Крупская (2, 176)
Жаңа қоғамдық ќұрылыстыњ тәртібі туралы айта келіп, социалистік
революцияның ±лы көсемі ең алдымен тєртіптің саналы болуын атап кетті.
Саналы тәртіп дегеніміз - "сенушілік немесе ±йымшылдың тєртібі", "жолдастың
тєртібі, мейлінше қадірлеу тєртібі, күресте өздігінен іс істей алу жєне
ынта көрсету тєртібі" (Ленин) (20, 407-408 бет). Сонымен бірге Ленин жања
тєртіптің екінші жағында, - ±жымның әрбір мүшесі
көпшіліктің талабына бағыну керек екенін де - атап көрсетті. Саналы тєртіп
балалардың өз басының мүдделерінің ±жымның, көпшіліктің мүддесіне
бағындырудың қажеттігін ±ғынуында, қоғам тіршілігінің мысалы: ата-аналары
мен үлкендерді сыйлау, жолдастары арасында єдепті болу, өзінен кішілерге
қамқорлық жасау, мектеп мүлкіне ±қыпты қарау, қоғамдық орындарда мінез-
қ±лқы, жүріс-т±рысы мєдениетті болу сияқты басты ережелерін саналы түрде
түсініп, мүлтіксіз орындап отыруында көрінеді. Сондай-ақ оқушының саналы
тәртіптілігі оның өзіне жүктелген міндеттерді тіпті, тікелей бақылау
болмаған жағдайдың өзінде де, єрқашан адал орындап отыруынан байқалады.
Тєртіпті оқушы мектеп тєртібін тек өзі ғана орындап отырмайды, сонымен
бірге жолдастарының тәртіпсіздігімен де батыл түрде күресіп отырады.
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың бойында саналы тєртіпті, өзінің
еркін ұжымының еркіне бағындыруды, өзін-өзі меңгере білуді қалыптастыруда
дүниетану сабақтары арқылы тәрбиелеуге болады. Оқушыларды саналы тєртіпке
тєрбиелеу проблемалары педагогика теориясында кеңінен жазылып, тєжірибеде
қолданылуда. Тєртіп ең алдымен ±жымнан талап етіледі: Кіші мектеп жасындағы
оқушыларды саналы тәртіпке тәрбиелеуде оқу жылының алғашқы күндерінен
бастап сабақ үстінде өздерін тєртіпті ±стаудың берік дағдылары тез
қалыптасады. М±ндай тєрбие ж±мысы үстінде, ұжымдық қарым-қатынаста, іс-
єрекеті барысында жақсы нєтиже береді. Саналы тєртіпке тєрбиелеу жөніндегі
жұмыстың маңызды жолдары - оқушыларға арналған ережелерді жүйелі түрде
насихаттау жєне мінез-қ±лықтың жекелеген ережелерін жєне біріңғай
педагогикалық талаптарды оқушыларға ±сыну. Мектеп жасындағы балаларға
арналған ережелерді үш топқа бөлінген. 1-4 сыныптар; 5-9 сыныптар; 10-11
сыныптар.
Б±л топтар санымен қатар оқушылардың есеюіне, санасының өсуіне қарай
мінез-қ±лықтың жекелеген нормаларының сабақтастығын сақтайды. Саналы
тєртіпке тєрбиелеудің маңызды шарты жєне қ±ралы -педагогтардың және
оқушылардың өзара қарым-қатынасының дұрыс арнауы. Б±л қарым-қатынастардың
жоғары маральдық талаптар мен тєрбиеленушілерге жолдастық қ±рмет көрсетудің
нормасын А.С. Макаренко нақты белгілеп берген.
Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу өздігінен ж±мыс істейтін жалпы
мектептік ±жымды қ±рмойынша, оны ±йымдастыру жағын нығайтпайынша, онда өзін-
өзі басқаруды және д±рыс қоғамдық пікірді дамытпайынша мүмкін емес.
Оқушыларды саналы тєртіпке ±йымдастыруда сынып жетекшісінің, пєн
м±ғалімдердің ролі ерекше жауапты жєне күрделі. Саналы тєртіпті оқушы, өте
сезімтал, қамқорлықпен ұжымдағы іс-єрекетке ынта ықыласымен көңіл қаяды.
Сондықтан ұжымдық іс-әрекеттерді тиімді, орнымен қолданған жақсы нєтижесін
көрсетеді.
Оқушылар ұжымының күнделікті ісі белгілі бір сыныпта балалардың басым
көпшілігінің мінез-қ±лқына, аңсары ауып тұратын ісіне жауап беретіндей
±йымдастырылуы қажет. Тєрбие ж±мысын осылай құру оқушының дүние тануын,
рухани байлығын, моральдық тазалығын, дене тєрбиесінің жетілуіне, бір
сөзбен айтқанда жас ±рпақтың жан-жақты үйлесімді қалыптасуын қамтамасыз
ететін тєрбиелік шаралардың белді саласы болап табылады. Сынып жетекшісі
оқушылар ±жымын қ±руда, олардың сапалы білім алуы мен саналы тәртібін
қамтамасыз етудің маңызы ерекше. Саналы тєртіп болмаған жерде сапалы білім
алуға болмайды. Б±лар өзара тығыз байланысты. Саналы тєртіп мақсаты тәртіп,
ол қоғамның мақсатымен ±штасады. Саналы тєртіпке тән сипат - өз мақсатын
қоғам мақсатына, жеке бастың мүддесін, оқушылар ±жымының мүддесіне
бағындыра білу. Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеудегі негізгі міндет -
білім алу мен оқу єрекетінің сапасы үнемі арттырып отыру.
Бүгінгі таңдағы демократиялық жағдайда жєне єлеуметтік жаңарып-
жанғыруында қоғамның болашақ жеткіншектерін өмірге жєне іс-әрекетке
даярлауды қажетсінуі қоғамдық тєрбиенің, соның кіші мектеп жасындағы
оқушыларды саналы тєртіпке тәрбиелеу салаларының сапалы т±рғыда қатадан
қ±рылуын талап етіп отыр. Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу ісін тек
мектеп пен семья бірлесе отырып, келісіп ж±мыс істеген жағдайда ғана
ойдағыдай жүзеге асыруға болады. Оқушыларды саналы тєртіпке трбиелеу ісі
негізінде оқу процесінде жүзеге асырылады. Саналы тєртіптің қажет екеніне
балалардың єбден көзін жеткізу үшін қажырлы жєне дєйекті түрде көп жұмыс
істеу керек болады.
Саналы тєртіптің нығаюында балалар ±жымының ерекше роль атқаратынын
ашап көрсету қажет. Оқушылар ±жымы балаларды ұжымшылдыққа тәрбиелеудің
маңызды қ±ралы. ¦жымшылдық адам мүддесінің ±жым және қоғам мүддесімен
мызғымас байланыстылығын көрсетеді. Саналы тєртіп оқушылардың тағайындалған
белгілі талаптарға бағынуын керек етеді. Бағындыру м±ғалімнің беделімен
тығыз байланысты болады. Әр м±ғалімнің сабақтарында оқушылардың мінез-
қ±лқының єрқилы болуы да єдетте, м±ғалімнің беделіне байланысты болады. Оќу
пєндерінің мазм±нын пайдалана отырып, м±ғалім мектеп пен мемлекеттің
оқушылардың мінез-қ±лқына қоятын талаптарын балалардың толық ±ғыну жағын
қарастырады.
Кіші мектеп жасындағы балалардың өздері де кітап оқу жєне өздеріне
түсінікті єңгімелер арқылы нақты фактілерден тєртіпке қатынасы бар мынадай
ережелерді меңгеруге қабілеті болатындығын озат м±ғалімнің тєжірбиесі
көрсетіп отыр. Ол ережелердің басшылары мыналар: еңбек, еңбектің табысты
болуы үшін тәртіп болу керек, белгіленген тєртіпті қашан қолданып отыру
керек, өз міндетін адал орындап отыру керек;
оқуды жақсы жєне үздік оқу-єрбір оқушының өз отаны алдындағы ең бірінші
борышы, оқуды ойдағыдай оқу үшін тєртіп болу қажет, мінез-құлық ережелерін,
оқу жөніндегі міндеттін оқушылар мүлтіксіз орындап отыру қажет; мектепке
арналған оқу кітаптарында балалардың сезімдері мен санасында м±ғалімнің
белсенді түрде єсер етуіне мүмкіндік беретін мақалалар аз емес. Бұл
мақалалардың оқу жєне оқылған мақалалар бойынша єңгімелер жасау балаларға
қажетті адамгершілік қасиеттер мен тєртіпті мінез-қ±лық сапаларын
қалыптастыруға жәрдем етеді.
Саналы тәртіптің қажет екеніне балалардың әбден көзін жеткізу үшін
қажырлы жєне дєйекені түрде көп ж±мыс істеу керек болады. Кейбір м±ғалімдер
оқушылардың жас ерекшелігін ескермей, олардың санасына аз уақыттың ішінде
тєртіп атаулының барлық нормаларын қалыптастыруға тырысады, сөйтіп, оларға
адамгершілік жайындағы ұғымдарды жалаң түрде, ертелі-кеш бір сарынды ақыл
айту түрінде түсіндірмекші болады. Оқушыларды саналы тәртіпті оқу ж±мысын
д±рыс ұйымдастырып жєне оның методикасын ойлана отырып жүргізген жағдайда
ғана ойдағыдай тєрбиелеуге болады.
Н.К. Крупская: "¦жымда жаңа адамның ең басты қасиеті - єрбір адамның
бүкіл сыныптың жұмысына жауаптылық сезіміне тєрбиеленеді; сол сияқты
±жымның да өзінің єрбір мүшесі үшін жауапкершілікке тәрбиелейді. ¦жымда
бала "бір адам - жалпы ж±рт үшін, бүкіл жұрт бір адам үшін" деген ереже
бойынша өмір сүруге үйренеді". (2,166)
А.С. Макаренко, жалпы алғанда, тєрбие ж±мысында, єсіресе баланың
бойына тәртіптілікті тєрбиелеуде, педагогтың жеке балаларымен ғана емес,
бүкіл балалар ±жымымен өзара қарым-қатынас жасауын қамтамасыз етудің үлкен
маңызы бар деп санайды. (10, 1156)
Педагогтың шеберлігі өзінің басшылық ж±мысын балалар ұжымының белгілі
праволарымен ±штастыра білуінде болу керек. Осы мақсатпен педагог балалар
±жымы ж±мысын єрі педагогтың, єрі ұжымның
Тілек-талабы бір жерден шығатындай етіп жүргізуге тиіс. Топтасқан, бірт±тас
ұжым жасау жұмысына, тєрбиеленушілердің бірлесіп істеген єралуан ж±мысы
үлкен жәрдем етеді; м±ндай ж±мыс процесінде тєрбиеленушілердің бойына еңбек
атаулыны қадірлеу, өз міндеттерін орындауға єзір болу, ұжым алдындағы
борышы мен жауаптылығын сезу т.с.с. жаңа адамда болуға тиісті қасиеттер
қалыптасады. М±ғалім оқушыларға өзінің ықпалын және балалар ±жымынын
жолдастық ықпалын пайдалану арқылы онда (ұжымда) дұрыс қарым-қатынас
орнатып, балалар ұжымын күнбе-күн жєне жүйелі түрде тєрбиелеп отырады.
Балалар ±жымының маңызын және ±жымдық өмірдің белгіленген ережелеріне
бағынудың қажет екендігін, оқушылардың көзінше балалар ±жымының абыройын
мейлінше көтеріп отыру қажет екендігін төменгі сыныптарда балаларға
түсінікті түрде баяндап отыру керек. Балалар ±жымын топтастыруда сынып
жиналыстары үлкен роль атқарады. М±ғалім сынып ұжымын ±йымдастыру
міндетімен ғана қанағаттануына болмайды.
Саналы тєртіпті тєрбиелеудің басты шарты балалардың мектепте жєне
семьяда өткізетін барлық уақыты мен істейтін істернің нақты режимі болып
табылады. М±ғалімнің мақсатқа жету жолындағы қажырлылығы оқушының
түзелетіндігіне сенімі, оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеудің жоғарыда
көрсетілген жалпы методтары негізінде ойланып дәйекшілікпен жүргізілген
тєрбие ж±мысы б±л жөніндегі ж±мыстың табысты болуының кепілі осылар болады.
Оқушыларды саналы тєртіпке тєрбиелеу ісін тек мектеп пен отбасы бірлесе
отырып, келісіп ж±мыс істеген жағдайда ғана ойдағыдай жүзеге асыруға
болады. Саналы тєртіпті тәрбиелеу ісі оқушыларды адамгершілік рухында
тєрбиелудің бүкіл системасымен тығыз байланысты. Балалардың бойына ±жымды
дұрыс қарым-қатынас жасай білуді қалыптастырмайынша, сондай-ақ адалдық,
шыншылдық т.с.с. адамгершілік қаситеттерін қалыптастырмайынша, оқушыларды
тєртіпті етіп тєрбиелеуге болмайды. Оқушыларды саналы
тәртшке үйымдастыруда сынып жетекшісніњ қызметі ерекше жауапты
күрделі. Ол бірінші болып өзінің тәрбиелеушілеріне ерікті, саналы, єрі
жолдастық тәртіп ретінде тєртіптің мєнін ашып түсіндіреді. Оқушыларды
саналы тәртіпке тєрбиелеу үшін сынып жетекшісі өзінің саяси - идеялық
дәрежесін арттыру ойлауы, педагогикалық шеберлікті меңгеруі, баланың
психологиясын білуі талап қойғыш болуы, бірақ сонымен бірге ашық
сезімтал жєне шебер ±йымдастырушы бола білу керек. М±нымен бірге
оқушының бойында саналы тєртіпке тәрбиелеу жөніндегі ж±мыс
педагогикалық, ата-аналар жєне оқушылар ±жымдарының күш-жігерін
біріктіре білген жағдайда табысты болатынын есте ±стаған жөн. I
Оқушылар ±жымы тәрбиенің шешуші факторы және біздің қоғам жағдайында бала
өмірін ±йымдастырудың негізгі формасы. Жеке т±лғаның дамуы үшін ±жымда
қолайлы жағдайдың болуы қажет. Т±лға жан-жақты даму мүмкіншілігін ±жымынан
алатын болғандықтан ±жымда т±лғаның бас бостандығы болуы басты шарт болып
табылады. Балалар ±жымын ±йымдастыру қажеттігі қоғамның өзі біртұтас ±жым
ретінде өмір сүретіндігінен туындайды.
Қоғамда ±жымдарды ортақ іс-єрекеттерінің түрлеріне қарай ажыратады.
Мысалы, кєсіпшіл ±жымдар (өндіріс, шығармашылық, єскери оқу орындары),
қоғамдық ұйымдар (партиялар, халық конгресі, бірлестіктер, кєсіподақтар),
ерікті қоғамдар ғылыми, ғылыми насихат, єскери спорт, өз єрекетімен істеуші
±жымдар (көркемөнерпаздар) жєне т.б.
Оқушылар ±жымы баланың өмірін, оқуын, еңбегін, жасампаздығын, күш-қуат
мєдениетін, ойын ±йымдастырудың ең тиімді қ±ралы. А.С. Макаренко ұжымда
жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығын ерекше атады. ¦жымда тек жай
ғана мейрімді адам болу жеткіліксіз, ол ұжым мүддесімен өмір сүре білуі
қажет. А.С. Макаренко жеке адам тєрбиесінің белгілерін атап көрсетті:
1. ¦жым тєрбиенің мақсаты жєне объектісі жеке адам ±жымнан тыс
дамымайды.
2. ¦жым адамдарды жалпы мақсатқа, еңбекке жєне
еңбекті
±йымдастыруға біріктіреді.
3. ¦жым барлық ±жымдармен табиғи байланысты қоғамның бөлігі.
4. ¦жымның өзін-өзі басқару органдары және
өкілдері
ұйымдастырушылары болады.
Әрбір ±жым - бұл топ, бірақ єрбір топ ұжым бола алмайды. ¦жым
контактылы жєне негізгі болып екіге бµлінеді.
Контактылы ±жым - бұл ұжым белгілері бар бастауыш топ.
Негізігі ±жым — б±л контактылы ±жымдардың бірлестігі. Мысалы, контактілы
±жым - бұл студенттер тобы, негізгі ±жым - факультет. Сонымен ±жым – б±л
көзделген мақсатқа жетудегі ±йымшылдық пен мақсаттылық, іс-әрекетімен
сипатталатын адамдар тобы. В.А. Сухомлинский пікірі бойынша єрбір бала
тєрбиесі ±жымда негізгі тєрбие қ±ралы болды (6,86)
Балалар мен тєрбиешілер арасындағы рухани қарым - қатынас ±жымдық
қатынастың даму процесі, В.А. Сухомлинскийдің қарым-қатынас жайындағы
идеясы жаңашыл м±ғалімдердің идеяларымен ±штасып жатыр. Демек,
ынтымақтастық балалармен қарым-қатынас жасаудың нєтижесінде туды.
Ынтымақтастық идеялары жаңашыл мұғалімдердің еңбектерінде ғылыми -
єдістемелік тұрғыдан қарастырылған.
Біздің елімізде қазіргі қоғамның маңызды ұясы - мектеп ұжымы баланы
дамытуда жєне қалыптастыруда үлкен роль атқарды. Мектегттегі оқушылар ұжымы
– б±л іс-әрекетімен (оқу, еңбңек т,б) бірігіп топтасқан балалардың мақсатқа
бағытталған тұрақты бірлестігі. Адам ±жымда өз күшінің, өз қабілетінің
керек екенін түсінеді. Сондықтан оларды үнемі дамытып, жетілдіріп отыру
педагогикалық ±жымның оқыту жєне тєрбие ж±мысын шығармашылықпен
±йымдастыруына байланысты. Қорыта айтқанда ұжым тєрбиенің маңызды құралы.
Оқушылар ±жымы үш кезеңнен өтеді. ¦жымның даму кездерін айқындаған
А.С. Макаренко. Ол балалар ±жымы дамуының мақсатына, іс-єрекетінің
мазм±нына, тєртібіне, балалардың ара-қатынасы тєуелділігіне байланысты
ажыратты. Бірінші кезеңде оқушылар ±жымы жеткіліксіз ±йымдастырылған топ.
Сондықтан м±ғалім сынып өмірін ±йымдастыру үшін ж±мысты талап қоюдан
бастайды. Талап қою балаларды мінез-қ±лық нормасына үйрету, єлеуметтік
тєжірибеге тарту. Б±л кезеңде балалар ±жымы сирек кездесетін қ±былыс.
Бірінші кезең аяқталу үшін мыны мєселелерді еске алған жөн:
- ±жымды нығайтуға бағытталған мақсаттарды анықтау;
- ±жым іс-әрекетінің дамуы;
- жеке адам арасындағы қарым-қатынас іскерлік жєне гуманистік
қатынастардың пайда болуы;
- барлық ±жым мүшелері қолдайтын белсенділер тобының бөлінуі.
Б±л кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі - оқушылардың ±жымдың іс-
єрекетін ±йымдастыру.
Екінші кезеңде ±жым өзін-өзі басқаруға, яғни сынып жетекшісінің
±йымдастырушылық қызметінен тұрақты ұжым органдарына көшеді. Сондықтан б±л
кезеңде белсенді топпен ж±мыс істеудің маңызы зор.
¦жымның бұл даму кезеңінде параллельді ықпал жасау принципті
қолданылады, яғни тулғаға талап қою ±жым арқылы жүзеге асырылады.
Үшінші кезең - бұдан былай белсенді топтың жєне ұжым (сынып) іс-
єрекетінің дамуымен сипатталады, онда қоғамдық өмірдегі деректерді,
қ±былыстарды бағалауда қоғамдық (±жымдық) пікір пайдаланылады. Б±л саты
ұжымының өрлеу кезеңі. ¦жым қоғамдық пікірмен сипатталады. Қоғамдық пікір -
бұл ±жым мүшелерінің талаптарды, пікірлерді бағалаудағы бірлігі.
Балалар ұжымының қалыптасу процесі ұзақ та күрделі. Ол сыныпта
кезекшілік ±йымдастырумен, жауапты адамдарды сайлаумен, тапсырмалар
бөлісумен немесе балаларды ±лан қатарына қабылдаумен шектелмейді жєне
бітпейді. 1 сыныпта, ең бастысы, балалар бір-бірін неғұрлым жақсы танып
білуге тиіс. Әдетте бала ±жымның єр мүшесі тарапынан өзіне қандай мінез-
к±лық жєне көзқарас көрсетілуі мүмкін екенін қашан анықтап алғанға дейін
балалар ұжымы қалыптаспайды. Өзара білісу процесі педагогтың сабақ үстінде
±йымдастыратын бірлескен қызметінде, экскурсияларда, киноға, театрға,
циркке бірлесіп баруда, жорықтарда, үй тапсырмаларын ±жым болып әзірлеу
барысында жєне басқаларында, сондай-ақ балалардың үзіліс кезінде,
көшеде, аулада т.б. жерлерде бір-бірімен араласуы кезінде өтіп жатады.
Мұғалімнің бірінші сынып оқушылары ±жымымен ж±мыс істеуде негізгі
міндеті мынада: баланы тєрбиелеу ж±мысында өзіне сүйеніш бола алуы үшін єр
баланың қабілеті жоқтарын анықтау, баланың бойындағы бар ізгі - жақсының
оның ұжым алдында көрсете білуіне көмектесу керек. II сыныпта мұғалім сынып
ұжымын ұйымдастыру жєне қалыптастыру жөніндегі жұмысшы одан әрі жүргізіп,
тереңдете түседі. Балалар ұжымымен жүргізілетін жүмыстың I сыныпта
±сынылған түрлері, әдістері мен тєсілдері негізінен II сыныпта да
сақталады. III сыныпта педагог сынып ±жымының өмірін өз бетінше қызмет ету
мен өзін-өзі басқаруды жандандыра түседі. ¦стаздың оқушылар ±жымын
қ±рудағы ж±мысы үшін "коллектив" деген сөздің не екені қандай ±жым шын
мәнінде оқушыларға тәрбие беру қ±ралы қызметін атқара алатын жєне дамуы
жөнінен әр түрлі дењгейдегі оқушылар ±жымымен м±ғалім ж±мысының ерекшелігі
неде екені жөнінде д±рыс түсінігі болуының үлкен мєні бар.
¦жым — адамдарды белгілі бір мақсатты іс єрекет негізінде біріктірудің
±йымдық формасы. А.С. Макаренко ±жымның анықтамасын т±жырымдай келе, ±жым
адамдарды тек ортақ мақсат пен ортақ еңбектк ғана емес, сондай-ақ сол
еңбекті жалпы ±йдамдыстыруда да біріктіретінін ашып көрсетті: Бір сөзбен
айтқанда ±жымда жетекшілер болуы және ±жымныњ єр мүшесінің белгілі
міндеттері болуға тиіс.
Мектептің оқушылар ±жымы — адамдардың коллективтік бірігуінің ерекше
±йымдық формасы болып табылады. Әрбір мектеп ±жымы барлық оқушыларды ең
алдымен оқу ісіне біріктіреді, ±йымдастыру формасы да осыған бағындырылған.
Мектептегі оқушылар ±жымы және оның тәрбиелік мәні туралы мәселе
педагогика мен мектеп ж±мысы практикасындаѓы өте күрделі мәселе болып
табылады. ¦йымнын даму сатылары:
Оқушылар ±жымының дамуының 1-ші сатысы бір сыныпқа және мектепке
формальды түрде ғана біріккен барлық оқушылардың ±йымшылдығы
жетіспейтіндігінен, бытыраңқылығымен, кµп ретте тәртіптіњ нашар болуы мен
жеке бір оқушының тізе кµрсетуімен, екіншілерінің олардан қорғана алмауымен
сипатталады.
М±ндай киоспен ж±мыс істей бастаған ±стазға ±жымды ±йымдастырушы
қызметін атқаруға тура келеді: М±ғалім б±л кезде сыныпта әлі ешкімге арқа
сүйей алмайды: ол оқушыларға таман отырып олардыњ алдында жалғыз µзі
әрекет жасайды. М±ғалім сыныпқа келгенде сыныптағы жалпы ±йымшылдық әлсіз
болғанмен, өз ж±мысында ол арқа сүйей алатындай оқушылар тобыныњ болуы
неғ±рлым жиірек кездеседі: Б±лар сыныптағы тәртіпсіздікке қынжылатын,
сыныптағы өмірдің µзгеруін барынша қалайтын оқушылар. Олар м±ғалімнің кез-
келген бастамасы мен ±сынысын қолдауға єзір. М±ғалім сыныптан осындай
оқушыларды тауып, өзінің бүгінгі сыныппен жүргізетін тәрбие ж±мысында
соларға арқа сүйей бастаса ±жым µз дамуының екінші сатысында деп айтуға
болады.
Оқушы балалар ±жымы дамуының 3-ші сатысы, қоғамдық пікірдің болуымен
сипаталады. Б±л сатыда мүғалім іс-әрекетін түгел сынып қолдап отырады,
колликтивтік істер сыныпты қызықтырады, үжымныњ кез-келген мүшесінің
әрекеті жөнінде сыныптың д±рыс пікірі болады.
Педагокика ғылымында оқушылар ±жымын ±йымдастыру қажетілігін, оның
тәрбиелік қызметін ашуды негіздеу ғана емес, оны жасаудың теориялық негізі
де бар. ¦жым тәрбиелік ықпал жасау үшін оның дамуы, ілгері жылжуы керек.
Балалар ±жымы олардың өмірі мен қатынастарының жүйесі ретінде бір орнында
тоқырап қала алмайды. Даму, ілгері қозғалу - ±жым өмірінің заңы. Б±л жерде
қозғалыстың себебін, дамудын мүмкіндігінің сырын ашып алған жөн.
М±ндай психологиялық күш - болашақ үміт дүниесі. Адамның болашаққа
±мтылуы, өмірге үміт артуы, адам мен ±жым дам±ының маңызды сәттерінің бірі.
Болашақ үміт дүниесінде адам қажеттігігің мәдени және материалдық жиыны,
оның даму деңгейі, бүкіл моральдық бейнесі айқындалады. А.С Макаренко
болашақ үміт дүниесінің педагокикалық маңызды ерекшеліктерінің бірі —
баланың алдында мақсат жүйесі ретінде ашылып, ол баланы тілеген нәтижеге
жету мүміншілігімен еліктіреді, өзінің және ±жымның болашағын қ±руға
қатынасу ынтасын есептеді. Қалыптасқан қажеттіліктерді, тілектерді,
мүдделерді қағаттандыруға ±мтылу оқушының іс-әрекетін әлеуметтік қ±нды
арнаға ж±мылдыру мен бағыттау болып табылады.
Оқушылардың тәрбие ±жымын жєне т±лғалық мәндерін қалыптастыру
мақсатында болашақ үміт дүниелерінің жалпы сипаттағы ерекшеліктері болады.
Олар:
1. міндетті ±жым болып орындау жолындағы күрес бейынесінің
қиялдан туындайтын тікелей бала қызығуына, қуаншына
негізделген істердің еліктіреу;
2. нақты істер міндеттерінің мақсаттарының қоғамдық пайдалы
қ±ндылығы және оларды біздің халқымыздың бүкіл күресімен
байланасы, болашақ үміт дүниесі үшін күресе барысының нақты
±йымдастырылуы;
3. оқушылар нақты моральдық сапаларды тәрбиелеудің
педагокикалық мақсатқа сәйкестігі.
Мектеп тәжірибесі болашақ үміт дүниесін алға қоюдың төмендегідей екі жолы
бар екенін көрсетеді:
4. оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеріп, м±ғалімнің өзі олардың
алдына болашақ үміт дүниесін міндет етіп қояды және міндетті
шешудің жолдарын көрсетіп, балаларды еліктіреді;
5. өздеріне - болашақ үміт дүниесі ретінде алдына қойған мақсатқа
жету жөніндегі оқушылар бастамасын м±ғалім қуаттап, оған жету
жолдарын табуға көмектеседі.
Түрлі болашақ үміт дүниесін ±йымдастырудағы негізгі әдістемелік тәсіл -
нақты мақсатқа жету жолындағы күреске балаларды даярлау. Ол даярлыққа
болашақ үміт дүниесіне жетудегі көмектесетін
жоспарды, жобаны, ±сыныстарды талқылау мен одан туындайтын ±йымдық және
біріктіру барысындағы ең бір маңызды кезең. Ортақ іс-єрекетке барлық
оқушылардың қатысуын қамтамасыз ету керек және ол қатынасу белсенді,
жасампас сипатта болған жөн. ¦жым мүшелеріне тапсырмаларды орынды бөлу -
балаларды еліктірудің, болашақ үміт дүниесі істеріне қатынастырудың негізгі
жолы. Тапсырма топқа және жеке оқушыға берілеуі мүмкін. Кез-келген іс
баланың ақыл-ойын ғана емес, онын сезіміне әсер ететіндей, тек еңбегі мен
қылығына ғана емес әсемділікке талғамды көзқарасын тәрбиелейтіндей ±қыпты
±йымдастырылған, сәулетті безендірілген болуы керек.
1.2. Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ұжымдық іс-єрекеті арқылы
саналы тєртіпке тєрбиелеу жұмысының
мазмұны мен формалары.
Төменгі сынып оқушыларының жас шамасы жүйелі түрде оқытудың, балалар
±жымының, м±ғалімнің ықпалымен баланың жеке басының дамуын анықтайтын
қасиеттердің қалыптасып, нығая түсінуіне ыңғайлы кез. Б±л ретте бастауыш
сыныптардың мұғаліміне аса үлкен жауапкершілік жүктеледі.
Баланың қалай болып өсетіні; ары бар жєне адал қызметкер, жаќсы адам,
жер бетіндегі жақсылық аталуы үшін күрескер болып шығатыны немесе ±сақшыл,
өзімшіл, тіпті ашықтан-ашық з±лым адам болып өсетіні көп ретте мұғалімнің
балалармен жүргізетін тєрбие жұмысының мазм±ны мен методикасына байланысты.
Әрине, б±л үшін жауапкершілік тек м±ғалімге ғана жүктелмейтін сөзсіз.
Мұғалім мінез-қ±лқы д±рыс балаларға мадақтау, жазалау єдістерін бірдей
дєрежеде қолданады. Ал мінезі қиын жєне енжар балаларды м±ғалімнің жазалауы
басымырақ. Тєрбиелік жағынан алып қарасақ б±л екеуіне де зиянды. Мінез-
қ±лқы теріс бағытта қалыптасып келе жатқан балалардың белсенділігіне д±рыс
бағыт беру, оларды д±рыс жолға салу маңызды нєрсе. Сондықтан да ондай
балалар өз мінез-қ±лқында сєл ғана ілгері басқандық байқатса болды, єсіресе
м±қият ынталандыру ретінде мадақтап отыру, ал теріс қылық байқатқан
жағдайда оған бүкіл сыныптың назарын аудара бермеу пайдалы. Енжар балаларды
ынталандыру ретінде жазалау єдісін жиі пайдалану мүлде зиянды. Ондай
жағдайда бала өзімен өзі болып қалады, қолын артық көтеруден, бір жайды
с±раудан, ортақ жұмысқа араласып кетуден именетін болады. Оларға жазалау
шараларын жиі қолданған м±ғалім басқа балаларға б±лардың тек қана
кемшіліктерін, қателіктер мен шалыс қадамдарын көрсетумен болады.
Ал қиын балалардың ±жымдың өмір үшін аса қажетті жақсы касиеттерін
(инициативасын, ширақтығын, тағы басқаларын) оқушылар өз беттерімен єлі
єзір бағалай алмайды. Балалар ұжымы бірлесіп шешуге тиісті еңбек міндеті
балалардың өзара қарым-қатынасының, олардың өзара, бір-біріне қоятын
талаптарыныњ сипатына әсер етеді. Бұл ретте єзірге олардың бойында бар
қарым-қатынас тєжірибесін ескермей болмайды. Балалар еңбек сабағының
қарсаңында олар алдағы жұмысты талқыға салады.
Сонымен топ ішіндегі қарым-қатынас жақсы қалыптасты: балалар келісе
отырып ж±ымыс істеуде, міндеттер єділеттілікпен бөлініп алынды,
түсінбестіктің бєрін де балалар өздері ретке келтіріп отырады. ±жымдық
еңбекке деген дұрыс қарым-қатынасты қалыптастыру керек деген балаларды
мұндай топқа батыл түрде қосып отыруға болады. Педагог балалардың өзара
қарым-қатынасын сабақтан тыс ±жымдық еңбек үстінде қалыптастыру кезінде
б±л процесті мейлінше тиімді өткізуге көмектесетін жағдайларды жасап
отырады.
Сынып мектеп ±жымнан оқшау өмір сүрмейді. М±ғалім өз жұмысының
жоспарлағанда мектептің жұмыс жоспарын басшылыққа алады. Бүкіл мектептің
істері мен жоспарлары мұғалім жұмысының бір бөлігі болып табылады. Балалар
сенбіліктерге, мектеп жанындағы участокте жұмыс істеуге, жалпы мектептік
фестивальдар мен конкурстарға, тағы басқаларға қатысады.
Оқушылар ±жымы мен жұмыс кезінде, балалардың єрқайсының жеке басын
қалыптастыру үстінде мұғалім орындайтын міндеттер өте көп, м±ның өзі одан
белгілі бір мерзімде тиісті негізгі міндеттерді белгілер алуды керек етеді.
Мәселен, мұғалім бірінші сынып оқушыларымен ж±мыстың алғашқы
күндерінде бірден - бір басты міндеті - балаларды мектептегі, сыныптағы
негізгі мінез-қ±лық ережелеріне үйрету, оларды осы ережелерді орындай
білуге баулу, олардың бойында ережелерді тезірек жєне дұрыс игеруге деген
ынта-ықылас тудыру міндетін шешуге күш салатын болады. Негзігі бір міндетті
орындаған педагог енді келесі бір негізгі міндетті-балалардың бойында
өзінің сыныптарын жақын білуге деген ынта тудырып, оларды өзара таныстыру
арқылы сыныпта жолдастық қарым-қатынас жасау міндетін алға қояды.
Өзінің алдына тєрбиелік міндеттерді қойған м±ғалім дєл сол
міндеттерді басқаша, нақты түрде бүкіл сынып ұжымының, жекелеген балалардың
алдына қояды. Балалардың алдына міндет қою формасы мейлінше єрқилы болып
келеді. Ең бастысы педагог көздеген міндетті балалардың да саналы түрде
көздегені, м±ғалім мақсат т±тқан нысанаға жетуді балалардың да армандағаны
болса керек. Тєрбие ісін балалардың өзін-өзі тєрбиелеу элементтерімен
үйлестіру - педагогтың баланың жеке басын жєне бүкіл балалар ±жымын
қалыптастыру жөніндегі барлық ж±мысының жемісті болуының маңызды
шарттарының бірі.
Өйткені тєрбие ж±мысы сынып ұжымы мен жекелеген балалардың өмірі мен
дамуындағы, м±ғалім мен балалардың, оқушылардың өзара қарым-қатынасындағы
белгілі бір өзгерістерге жол ашатын процесс болып табылады.
Б±л тєрбие ж±мысының жетекші принциптерінің бірі. Педагогика ғылыми
балалар мен жасөспірімдердің топтық жєне ±жымдық өмірін, олардың т±лғасының
рухани байлығының, єлеуметтік белсенділік пен жауапкершілік сезімі
қалыптасуының міндетті шарты деп қарайды. А.С. Макаренко ұжымды адамның
бірт±тас түрлі сапалары жаттығып, қалыптасатын гимнастика залы, сондықтан
тєрбие жүйесі "±жым болып" ±йымдастырылған педагогикалық іс-єрекет процесін
басқаларынан жоғары қояды, - деп көрсетті. Бірлескен іс-єрекетте, орынды
ұйымдастырылған ±жымдық қозғалыста ғана өзара тәуелді, өзара
жауапкершілікті қатынастар туындайды, баланың тєжірибе жєне ±жымдық өмір
дағдыларын жинау
процесі жүреді, оның қоғамдық мәніінњ ұжымшылдық сапалы қалыптасады.
Қоғамдық пікір-б±л ±жымдық талаптың бейнеленуі, ол талап - нақты міндет,
оны іс-єрекеті процесіне орындау қажет.
¦жым мүшелерінің байымдауы, баға беруі – б±л қоғамдық пікір, ұжымның
еркі және күші. ¥жым тәрбие субъектісі, педагогтың тірегі.
Жарыс - балалардың ±жымда іс-әрекетін ±йымдастыру жєне ынталандыру
єдісі. ¦жым жарыстың барысында өзінің жетістігі жєне жарысушы ±жымындардың
табысы үшін єрекет жасайды. Жарыс оқушылардың, әсіресе енжар оқушылардың
белгенділігін арттырады, жауапкершілігін, ±жымшылдығын дамытады.
Жарысты ±жымдық жэне дара түрінде өткізуге болады. ¥жымдық түрге
сыныптар спорт командалары, оқушылардың өндірістік бригадалары, звенолары
арасындағы жарыс жатады. М±ндағы негізгі мақсаты - ар намыс, қ±рмет үшін
күресу. Жарыстың дара түрлері: жауынгерлік, еңбек даңқы орындары бойынша
жарық түралы жақсы әңгімелер сайысы, жақсы єндері, билерді орындау сайысы
т.б. Кейде жарыста дєстүр түрінде де пайдалануға болады. Мысалы: а) үйге
берілетін тапсырмасын үнемі орындау; э) Сабақ үстінде ескертпесіз ж±мыс
істеу;
б) мектеп және үй рижимін сақтау;
в) өте кәрі адамдарды күту, көмектесу.
Мадақтау – б±л баланың жағымды мінез-қ±лқын ынталандыру құралы. Егер
бала өзінің жетістігін жєне ±жым алдындағы жауапкершілігін сүйе білсе, онда
мадақтаудың құндылығы орта түседі, орынсыз мадақтаудан балада менмендік,
тєкаппарлық, дандайсушылық туады.
Жазалау – б±л балаға қоғамдық талап қою, оның мінез-құлқында
байқалатын теріс қылықтарды тежеу тєсілдері. Жазалауда жабырқаңқылық
болмайды, ол болған қателікке қайғыру дейді. А.С. Макаренко жазалау үшін
оның шындығын толық білу, сонымен бірге ±жым пікірі жазалау
жаѓында болғанда ғана баланы жазалауға болады. Күдіктеніп немесе ±жымының
пікірінсіз жазалауға болмайды. Жазалауда жеке адамның абыройын төгіп,
балағаттау, қорлау ешқандай моральдық нормаға сыймайды.
Психологиялық с±рақтар ±жым мүшелері арасындағы қатынастарды,
жолдастық құштарлықты немесе теріс қатынастарды анықтайды. М±ндай сұрақтар
дер кезінде қайшылықты анықтауға жєне оны іскерлікпен шешуге мүмкіндік
береді.
¦жым толық қалыптаспаған, сүйеніші, яғни өмір тєжірибесі жоқ б±л
жағдайда тєрбиеші балаларға талап қою єдісін қолданады. Оның мақсаты
-балаларды єлеуметтік тєжірибеге қатыстыру. ¦жым қалыптасқаннан кейін
оқушылар белсенді тобы (активі) құрылады. Осыған сәйкес тєрбие єдісі
өзгереді. Оқушылардың єдет-ғ±рпын, іскерлігін, дағдысын қалыптастыру үшін
үйрету, жаттықтыру єдістерін қолданылады. Бұл єдістер оларды
орындағыштыққа, кішіпейілділікке, ыждағаттылыққа, ±қыптылыққа үйретеді.
¦жымның II — III даму сатысында қоғамдық пікір, тапсырма, пікірталас, өзін-
өзі бақылау, өзін-өзі баға беру т.б. қолданылады.
Барлық тәрбие єдістері бір-бірімен өзара байланысты, өзара тєуелді.
Ешбір єдіс тєрбиенің универсальды єдептілікке тєрбиелеу үшін көбінесе
үйрету єділ қолданылады, дедік. Егер ұжым адамгершілік мораль
элементтерінің ±ғымдарымен таныс болмаса жеке адамның санасы қалыптастыру
єдістерін (єңгіме, әңгімелесу, пікірталас, лекция, т.б.) пайдалану керек.
Б±л ситуацияда пікірталас жєне єңгіме єдістерінен гөрі, этикалық
тақырыптарға єңгімілесу немесе лекция єдістерін қолдану өте қолайлы, егер
оқушылар ±жымының адамгершілік нормасы жөнінде белгілі түсініктері болса,
онда пікірталас немесе этикалық єңгімені қолданған жөн. Осы әдістер бойынша
адамгершілік нормасы туралы сөз еті, оқушыларға өз бетімен қорытынды
шығаруға, д±рыс баға беруге, теріс көзқарастырады сынай білуге көмектескен
жөн.
II тарау. Кіші мектеп жасындағы оқушыларды дүниетану сабағы арқылы саналы
тәртіпке тэрбиелеуде ужымдық іс-әрекет тэжірибелерін қолдану.
2.1. ¦жымдық іс-єрекеттер арқылы саналы тәртіпті жетілдірудің қазіргі
мєселелері мен міндеттері.
Еліміздің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz