Қазақстанның аса қорғалатын табиғи қорықтары және территориялары

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның аса қорғалатын табиғи қорықтары және территориялары

Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 4
Биосфера ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Қазақстанда жаңа қорықтар
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
Биосфера қорғаудың қызыл
кітабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13

КІРІСПЕ

Адамзат баласы тіршілік етуінің алғашқы кезеңінен бастап өздерінің
күнделікті тіршілік өміріне керекті заттардың бәрін биосфера
компоненттерінен жерден, судан, өсімдіктерден, жануарлар дүниесінен, жер
қойнауынан алып келгені белгілі.
Биосфера барлық материалдық игіліктердің қайнар көзі. Оның байлықтары (жер,
су, ауа, өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі) ежелден бері қарай адамзат
баласының барлық мұқтаждықтарын өтеп келеді. Биосфераның бар сыйы біздің
қоғамымыздың жан-жақты дамуына үлес қосады, тіршіліктің негізгі көзі.
Биосфера – тіршілік тірегі. Ол адамзат және ондағы қоғаммен тығыз
байланыста. Биосфера – біздің айналамызды қоршаған орта. Оны адамзат
жасаған жоқ, ол адамзат баласын пайда болуынан әлде қайда бұрын жаралған.
Биосфераның компоненттерінің ішінде ең маңыздысы да, құдіреттісі ол- жер.
Биосферадағы барлық тіршілік иелері жерден қуат, нәр алатыны рас. Жер –
біздің асыраушы анамыз. Адамзат баласы жердің бергенін даяр күйінде
пайдаланып қана қоймай, оның келешек ұрпақтарға дейін жерді сақтап,
құнарландырып, өңдеп отыруы керек.
Биосфераның көлемімен алғанда құрлық оның әлде қайда аз бөлігін алады, яғни
15 миллион шаршы километрде ғана өңделіп, ауыл шаруашылығы өндірісіне
пайдаланады. Осы жерді өңдеп соны игерудің арқасында адамзат өсіп өнуде.
БҰҰ-ң ашық баспа беттерінде жариялаған деректерге қарағанда, Жер бетінде 6
миллиардтан астам адам өмір сүріп отыр. Осыған байланысты азық-түлік
өндірісі де арттырылуы керек. Бұл проблема – Жердің беретінін тиімді
пайдаланып, оның құнарлығын сақтауда және ұдайы арттырып отыруды қажет
етеді.
Осы кезде табиғи байлық қорлары – жер, су, өсімдіктер әлемі мен жануарлар
дүниесін, пайдалы қазбаларды қорғау керек болып отыр. Оларды қорғау
дегеніміз – табиғи байлықтарды ұқыпты, тиімді пайдалану, ұқыпсыздық пен
ысырапшылдыққа жол бермеу, табиғи байлықтың болашағын байқау, келешегіне
зиян жасамау.
Қазақ мемлекетінде 35 миллион гектар жерді шабындық пен жайылым алып
жатады. Бұл зор байлық. Жерімізді барынша күтіп, құнарлығын үнемі арттырып
отыру Қазақстан халықтарының ардақты борыштарының бірі.
Қазіргі таңда Қазақстан жерінің алуан түрлілігі – оны қорғап, сақтап қалуды
керек етеді. Осыған байланысты жер бетінде тіршілік ететіндердің (өзен-көл,
теңіздің экожүйесі, жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлемі) мүлде жойылып
кетуінен қорғау проблемалар алға қойылуда.

Негізгі бөлім

Биосфера
Биосфера – қоғам байлығ ол қашанда жер бетіндегі тіршіліктің қайнар бұлағы.
Қазақ жерінде тәуелсіз мемлекет орнату оңай шаруа емес екендігін халық
сезеді. Мемлекет тәуелсіздігі табиғи ресурстарға тікелей байланысты екенін
қазақ елі жақсы біледі. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану ісі
мемлекетіміздің дамуының бірінші жағы. Ал биосфера компоненттерін қорғау
тәуелсіз мемлекетіміздің дамуының екінші жағы. Осы екі міндетті комплексті
түрде шешу нәтижесінде еліміздің бай табиғаты бұрынғыдан да гүлденіп, ол
өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы дамыған алдыңғы қатарлы тәуелсіз мемлекетке
айналдырып жібереді. Осы кезде жер қойнауынан алуан түрлі қазба байлығы,
мұнай, газ өндіріліп сан мыңдаған кәсіпорындардағы қайтадан өрлеу үстінде.
Биосфера қазынасы сарқылматын дүние емес. Оның адам игілігі үшін ұзақ
мерзім пайдалану үшін өсіп-өнуі үшін адамның қамқорлығын керек етеді.
Айналаны қоршаған орта тазалығы, орман-тоғай, қазба байлықтар, су байлығы,
жануар дүниесі мен өсімдіктер әлемі ғалым биологтар назарында тұрған басты
мақсаттардың бірі. Табиғи ресурстарды рационалды түрде пайдалану, оны
қорғау – өте күрделі мәселе. Ол үшін ең алдымен адам мен биосфера
арасындағы өзара қатынасты дұрыс шешу, биосфера байлығын ысырапсыз
пайдалануға ат салысу, оның байлығын арттыра түсу ісіне қатысу, күтіп-
баптау шараларының дұрыс жолға қойылуы керек етеді. Биосферадағы
экологиялық-биологиялық тепе-теңдік бұзылмауы тиіс. Олардың табиғи
заңдылықтарын терең білуіміз керек. Бұл міндетті ойдағыдай шешуде табиғи
лаборатория-қорықтардың ролі зор. Қорықтарда көп жылдар бойы биосферада
өтіп жататын өзгерістерге бақылау жүргізіліп, оның даму заңдылықтары
үрдісітердің дамуына келешегіне болжам жасалады (экологиялық мониторинг).
Онда болатын өзгерістерді зерттеу нәтижесіне қарай алдын-ала шамалауға
болады. Сондықтан да қорықтар нағыз табиғи лаборатория болып табылады.
Биосфераның қорғауға алынған бұл аймағы ауа-райы, топырағы өсімдіктер әлемі
мен жануарлар дүниесі арасында бірнеше мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан
биологиялық-химиялық байланыстарды сақтайды. Қорықтар – биосфера эталоны.
Мұндағы орман-тоғай, жай алған жайылым мен шабындық аң-құс, айдын шалқар
көлдер, ағыны қатты өзіндер мүмкіндігіне қарай сол ежелгі әсем қалпында
сақталуы тиіс. Қай заман болмасын, қорынтарды ұйымдастыру күн тәртібінен еш
қашан түскен жоқ. Өйткені биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми-зерттеу
жұмыстарын сондай-ақ, биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт-
насихат экологиялық білім және тәрбие беру жұмыстарын жүргізуде қорықтар
өте маңызды роль атқаратыны белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру
бөлініп Қазақстанның шөл-шөлейтті аймақтарында үйір-үйірімен жайылып
жүретін, бірақ кейіннен мүлде азайып кеткен құландарды қорғап қалуда
қорықтардың, әсіресе Бадхыз қорығыныңрөлі орасан зор. Сондай-ақ Барса-
келмес қорығыда айтарлықтай үлес қосты. Бүгінгі Бахдыз қорығында құландар
саны көбейе түсуде, Барса-келмес аралы жойылып кеткеннен кейінондағы
құландарды арнаулы ұшақтармен Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле
өзенінің жағасына әкелінді. Міне, осы жерде олар жылдан-жылға көбейе
түсуде.
Қазақстанның бірнеше табиғи-географиялық аймақтары - солтүстігінен-
оңтүстігіне қарай орманды-дала, шөлейтті, шөлді өңірлерді қамтиды.
Қазақстан жерінде Д.И.Менделеев кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі
дерлік кездесетін біздің республикамыз табиғи ресурстарға аса бай
өлке.жоғары сатыдағы өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480,
бауырымен жорғалаушылардың 150, қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететінін
айтпай кетуге болмайды. Бұл бекерден-бекер айтылмаған. Бірақ, бұл інжу-
маржандар қанша мол болғанымен, ол сарқылмайтын дүние емес. Сондықтан да
оны пайдаланумен бірге, ұқыпты түрде қорғап, байлығын молайта беруге барлық
мүмкіндікті жасау керек.
Бұл салада ҚР-нда соңғы жылдар ішінде қыруар ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізіп келдік. 1962 жылы ҚазССР Жоғары Советінің биосфераны қорғау заңы
шықты. Мұнда табиғи ортаны көркейтудің бірнеше нақты шаралары анық
көрсетілген. Олар – қорынтар, парктер, заказниктер мен табиғи
ескерткіштерді сақтау ережесі (1969). Сонымен бірге 1972 жылы ҚазақССР
мемлекеттікқорықтарының ережесі жарық көрді. Міне, бұл көрсетілген
құжаттарда қорықтар мен табиғи ескерткіштерін ұйымдастырудың мақсаты мен
міндеттері және биосфераны қорғау тәртібі айқын көрсетілген. ҚР-дағы
қорықтардың жұмысын жақсартуына үлкен көңіл бөлінген. Оған бұрыңғы ҚазақССР
Министрлер Советінің соңғы жылдары қабылдаған бірнеше арнаулы қаулы-
қарарлары дәлел бола алады. 1969 жылғы 9 шілде де Наурызым мемлекеттік
қорығының орманын қалпына келтіру мен өорғау шаралары туралы, 1972 жылғы 2
тамызда ҚазақССР мемлекеттік қорықтарының қызметін жақсарту шаралары
туралы, 1976 жылғы 12 шілдеде ҚазақССР-інде қорықтар жұмысын жақсарту
туралы қаулылар жарыққа шықты. Бұл шаралардың өлкеміздегі қорықтардың
ғылыми-ұйымдастырушылық жұмысын жақсартуды зор маңызды болды. ҚР-ның
Қорықтарында қол жеткен табыстары мен жолдары да айқын көрсетілген.
Осы кезде ҚР жерінде (1980 жылғы мәлімет бойынша) 531 мың гектар алқапты
алып жатқан 6 қорық (Ақсу-Жабағыны, Алматы, Наурызым, Барсакелмес,
Қорғалжын және Марқакөл) көлемі 4288 мың гектар жерге жететін 50-дей
аңшылық заказниктер, көлемі 3644 мың гектардай 26 зоологиялық және
ботаникалық объектілер, қорғалатын заказниктер және 3 табиғи ескерткіші
бар. Олар (Павлодардағы Гусиный перелет, Шарын бойындағы көне заманнан
бері қарай жойылып кетпей өсіп-өніп келе жатқан ағаштар, Іле Алатауындағы
шыршалар). Қорғаула алынған учаскелерде, әсіресе, қорықтарда, бұрын осы
аймақте мекендеген, бірақ соңғы жылдары саны азайып кеткен жабайы
хайуанаттар мен сирек кездесетін өсімдік түрлері есепке алынған. Мұндай
түрлердің , мәселен Шығыс Қазақстанның далалық аймақтарында өсімдіктердің
1600 түрі тек осы аймаққа тән болмағдығы мен сирек кездесетінін айту
керек. Ал мұғаджар далалы ауданында 15-ке жуық сирек кездесетін эндемик
өсімдіктер, Бетпақдаладағы өсімдіктің 1800 түрінің 15-і, Каспийдің оңтүстік
жағалауындағы өсімдіктердің 1800 түрінің 7-і, Алтайда өсімдіктердің 1740
түрі кездессе, оның 18-і, Жоңғар Алатайында 2021 түрі өссе, оның 58-і,
Қаратауда 500 түрі өссе, оның 100-і сол аймақтарға тән сирек кездесетін
түрлер. Адамның үнемі қамқорлығы мен аялы алақаны болмаса, мұндай бағалы
түрлердің биосферадан жойылып кетуі мүмкін екенін естен шығармауымыз қажет.
Сондай-ақ қорынтар өзінің табиғи сұлу көрінісі мен онда өсетін ағаш
түрлерінің ерекшеліктері мен де құнды. Қорықтардың кейбіреулері ЮНЕСКО-ның
жанындағыбиосфераны қорғаудың халықаралық Одағының құрамына Ақсу-жабағалы
қорығы кірді. Оларда тек саны азайып кеткен, мүлде жойылып кету қаупі
төнген хайуанаттар дүниесі мен аса бағалы өсімдіктер әлемі ғана қамқорлыққа
алынып қана қоймай, сонымен бірге ҚР-ң ежелден бері әйгілі болған
таңғажайып көрікті орындарының бұрынғы атақ даңқын арттыра беру мақсатында
да зор көлемді ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
ҚР-ң қорықтарында алдағы уақытта табиғи ресурстарды пайдалану және олардың
қайталанбас сұлулығын сақтаудың ғылыми негізін жасау жөніндегі үлкен
мақсаттар мен міндеттер тұр. Бұл мақсаттар мен міндеттердің биосфера
компоненттерін қорғап, оларды халық шаруашылығына рационалды түрде
пайдалану үшін зор маңызы бар. Бұл мақсаттар мен міндеттердің ҚР жағдайында
да көкейтесті екендігі аян. Көлемі 2,7 миллион шаршы километр жерді алып
жатқан байтақ өлке өзінің саялы да аялы қалың орман-тоғайы оны мекендеген
сан түрлі хайуанаттары, өзендерімен көрікті өлке. ҚР территориясында 34-35
миллион гектар егін егуге, бау-бақша өсіруге жарайтын құнарлы жер бар. 186-
187 миллион шабындықтар мен жайылымдықтар, 22 миллион гектар орман (оның 4-
5 миллион гектар жері аса бағалы сексеуіл орманы). Д.И. Менделев кестесінің
барлық элементтерін жинақтаған түрлі қазба байлықтардың ірі кен орындары,
11 мың өзен, 7 мыңнан астам көлдер мен су қоймалары бар. Сондай-ақ туған
өлкеміз Қазақстан алуан түрлі жан-жануарларға өте бай. Осымен
биосферақазыналарын көздің қарашығындай сақтап, қорғауға ҚР-дағы жоғарыда
айтылған, Ақсу-Жабағалы, Алматы, Қорғалжын, Наурызым, Марқакөл, Баян-ауыл,
Үстірт, Алтын Еміл және т.б. қорықтардың маңызы орасан зор. Ұлан-байтақ
Қазақстан мемлекеттіің территорияларында келешекке де осындай табиғи
қорықтар-лабораториялар көбейе берсін деген ойдамын.

Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру
Жер көлемі 2754 мың шаршы километр ұлан байтақ жерді алып жатқан ҚР-да
небары 10 қорық бар. Бұған сену өте қиын. Сондықтан жаңадан қорықтарды
ұйымдастыру қазіргі күні аса маңызды сұрақ болып табылады.
Жер құнарын, орманның әсем келбітін, өзендер мен көлдердің мөлдір сәулетін,
аңдар мен құстардың тіршілігін, өсімдіктер әлемін қымбат қазынадай
қадірлеп, қастерлеп, аялап сақтайтын қорықтар ҚР-ың орманды-дала, дала, шөл
және шөлейтті аймақтарда жоқтың қасы. Алтай, Жоңғар, Қарқаралы тауларында,
Ертіс, Орал, Сырдария, Іле өзендері жағалауында да қорықтың болмауы жасырын
нәрсе емес. Ғалым-биологтардың назарын аударып отырған осы жайт. Өйткені ҚР-
да тың және тыңайған жерлерді игеру (1953) мен таулы, шөлді жерлерді мал
шаруашылығы үшін кеңінен пайдалануға байланысты қара құйрық, аққұрай,
орақтұмсық сияқты хайуанаттармен қатар, гүлтобылғы, қараған, қара
қандыағаш, дәрмене бидайықтың біраз түрлерінің қоры күрт төмендеп кеткен.
Осындай бағалы жабайы жануарлар мен өсімдіктер түрлерін, түрлі табиғат
аймақтарындағы көрік, ландшафтылар келбетін қорғап қалу үшін Қазақстан
тәуелсіз мемлекеттінің аймақтарында бірнеше мемлекеттік, тіпті дүние
жүзілік маңызы бар қорықтар ұйымдастыру бүгінгі таңда кезек күттірмейтін
жайт. Ол туралы бұрынғы ҚазССР ғылым академиясының Табиғатты қорғау және
оның ресурстарын рационалды түрде пайдалану мәселесімен шұғылданатын
ғылыми кеңесінің 1975 жылы болған арнайы отырысында кеңінен талқылағаны
туралы қолымызда ғылыми деректер бар.
Бұл отырыста Қазақстанның ірі ғалым-биологтары қорықтар санын көбейту және
оларды ұйымдастыру жолдарын ғылыми тұрғыдан егжей-тегжейлі талқылаған
болатын. Қазақстанның ғалым-биологтары келешекте ҚР-ң барлық географиялық
зоналарын қамтитын 21 қорық ұйымдастыру қажет деген ғылыми қорытындыға
келіп жүр. Олардың жер көлемі қазіргі кездегі қорынтардың жер көлемімен
есептегенде, 2149 мың гектарға жетуі сөзсіз, яғни республикамыздың жер
көлемінің 75% алмақ.
Республикамыздың табиғи ресурстарын өорғайтын жаңа қорықтарды ұйымдастыру
үшін алдымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.