Антикалық философияның элиндік-римдік дәуірі

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.Көне Грек философиясы: ойшылдары мен негізгі
мектептері ... ... ... ... ... 4
2.Теориялық философияның
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...6
3.Антикалық философияның элиндік-римдік
дәуірі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..8
4. Платон - антикалық философияны жүйеге
келтіруші ... ... ... ... ... ... .. ... .11
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
Әдебиеттер
тізім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .15

Кіріспе

Бұл тақырыптың өзектілігі Антика философиясының болмысын, тұрпатын
және де сол кездегі ұлы ойшылдардың данышпандық ойлары мен шығармаларын
сипаттау, грек философиясындағы мектептер мен ағымдардың шығуының саяси-
әлеуметтік негізіне үңілу.
Antiquus деген латын сөзi “ежелгi” деген мағана бередi. Антикалық
философия дегенде ежелгi Қытай, Үндi философиясы емес, тек ежелгi Рим және
Грек философиясын айтады.Антика философиясы б.з.б. VII-VI ғасырлар
аралығында Кіші Азияның Батыс жағалауында орналасқан(Иониядағы) гректің
қала-мемлекеттерінде, одан соң Түстік Италиядағы грек қалаларында, ақыр
соңында Грекияның Афина қаласында дүниеге келді.Бұл кезең грек елі мен
Римде құлдық қоғамның шарықтау кезі еді,құл иленушiлiк қоғамдағы
спецификалық жағдайдағы философиялық дәстүрге айналды.
Ежелгi гректер философияны данышпандық ойлармен байланыстырды. Әлемнiң
қайнар көзi мен негiзi туралы бiлiмдi данышпандық деп атады, осыған сәйкес
өткен кездiң, қазiргi және келешектiң мәнiн аңғару мәселесi қойылды. Бүкiл
ғарыштың табиғаттың мәнiн түсiнуге ұмтылу ежелгi грек философиясына тән
болды. Бұл әрекеттi мифология атқарды, ол сенiмге сүйенген табиғаттың дiнi
болды. Сондықтан мифология мен философияның арасында маңызды айырмашылық
көрiнедi: миф барлық тiршiлiктiң қалай туғанын әңгiмеледi, ал философия:
“Ол неден пайда болды?”- деп сұрайды. Әр түрлi дәуiрдiң философтары
антикалық философиядан шығармашылық шабыт, рухтану көзiн тапты Гректер
философия терминiн дүниеге алып келдi, адам онда рухани белсендiк типiнiң
ерекшелiгiн анықтады.
Антикалық философия көбінесе космоцентризмге негіз делген, алғашқы
көзқарастары материалистік және идеалистік болып бөлініп, милет пен элеат
мектебін құрды. Бұл Сократқа дейінгі кезең, ал Сократтан кейінгі кезеңге
Аристотель, Платон және т. б. жатады.
Антикалық философия төмендегi кезеңдерге бөлiнедi:
1. Көне грек философиясы, немесе архаизм (көне, ескi, атам заманғы) б.з.д.
VI-V ғ басындағы кез болады. Бұл кезеңдегi негiзгi мектептер: Милет
мектебi (Фалес, Анаксимандр, Анаксимен); Пифагор және пифагоршылар;
Элеаттар (Парменид, Зенон); атомшылар (Левкипп, Демокрит). Мектептерден
тыс тұрған философтар: Гераклит, Эмпедокл және Анаксагор.
2. Классикалық кезеңнiң негiзгi мектебi софистер (Горгий, Гиппий, Протогор
және т.б.). Алдымен бұларға қосылған, кейiн оларды сынаға Сократ, Платон
және оның мектеп академиясы, Аристотель және лицей мектебi.
3. Эллиндiк кез (б.з.д. IV – б.з. V ғ.). Бұл кезеңнiң негiзгi мектебi:
Эпикур және Эпикуршiлер ( Лукреций Кар), Стоиктер (Зенон, Луций Анней
Сенека, Марк Аврелий); скептиктер (Пиррон, Секст Эмпирик); кинктер
(Антисфен, Диоген Синопский); неоплатонизм (Плотин, Прокл, Янвлих).

Көне Грек философиясы: ойшылдары мен негізгі мектептері

Сонымен,біз көне грек философиясының алғашқы ағымдары мен мектептерін
талдауға кірісеміз. Көне грек дәуірінің шығармаларын білмеген адам, Гегель
пікірінше, әсемдікті білмей өмір сүрген адаммен бірдей.
Көне грек философиясының негiзгi тақырыбы - ғарыш, физика. Алғашқы
грек философтарын физиктер, ал философияны натурфилософия деп атады. Осы
кезеңде әлемнiң бастамасы мәселесi қалыптасты. Элеаттардың философиясы
бiрте-бiрте натурфилософиялық мотивтерден айырыла бастады. Ендi болмыс,
оның құрлымы ойлаудың басты тақырыбы болып қалды. Ертедегi антикалық
философияның орталық мәселесi онтология болды, алғашқы ғылыми (мифологиялық
емес) дүниеге көзқарастың жиынтығы жасалды.
Көне грекияның атақты философы – Фалес. Фалестiң пiкiрiнше, барлық
тiршiлiктiң негiзi – су. Ол буға айналады, бу ауаны құрайды, қарама-қарсы
бағытта оларда өзгерiс жүредi, жер тiптi таста осының нәтижесi . Әр түрлi,
әр алуан әлемнiң сапалық жағдайының мәнi және байланысының айрмашылығы
осыдан алғашқы орынға шығады.
Фалес құдайды жоққа шығарады, бiрақ әлемдi түсiндiруде құдайға
жүгiнедi. Оны сол кездегi ең батыл, таң қалдыратын тiрлiк иесi дедi. Фалес:
тiршiлiк мәннiң ең ежелгiсi – Құдай, өйткенi ол тумаған. Бәрiнен де әдемi -
әлем, өйткенi оны құдай жасаған. Бәрiнен де данышпан уақыт, өйткенi ол
бәрiн шешедi, - дейдi. Дүниедегi қиын не? – Өзiңдi тану. Ең оңайы не?-
Басқа бiреуге кеңес беру. Бақытсыздықтан қай кезде құтыласыз? – Жауыңа
сенен де қиын болғанда.
Анаксимандр алуан түрлi табиғаттың негiзiнде әлде бiр белгiсiз және
шексiз материя жатады деп ойлады, оны апейрон деп атады. Мiне осы түсiнiк
дүниенiң материалдық субстанциясын оның тереңiрек қарағанын көрсетедi.
Анаксимен – материалист . Оның iлiмiнше барлық нәрсе бастапқы
материядан – ауадан пайда болады және қайтадан соған айналады. Ауа
қозғалыста, шексiз, мәңгiлiк зат.
Ертедегi грек материалистерiнiң өзiне тән өзгешелiгi мен ең маңызды
табысы стихиялық диалектика болды. Оны Гераклит дамытты. Эфестен шыққан
Гераклит (б.з.д. 540-460ж) шындық дүниенiң өзгерiп отыратыны жайында аса
ұлы пiкiр айтты: Дүние дегенiң – аққан су, табиғаттың түп негiзi – от, ол
әрдайым өзгередi. Ол қарама-қарсылықтың бiрлiгi мен күрес заңын ұсынды. Бұл
заң диалектиканың негiзгi заңы: суық жылыға, жылы – суыққа айналады, дымқыл
зат құрғайды, құрғақ нәрсе – дымқылданады. Бұлар осы қарама-қарсылардың
күресiнiң нәтижесi. Барлық әлем әр уақытта ұдайы қозғалыста және өзгерiсте
болады. Бiр өзенге екi рет түсе алмайсың, қайтара түскенде онда жаңарған су
болады. Қоршаған ортаның салыстырмалығын (относилдiгiн) мойындаған: Теңiз
суы адам үшiн кiр, балық үшiн – таза. Адам әр жағдайда әр түрлi жақсы да,
жаман да амал жасайды. Табиғаттағы осындай қарама-қарсы және мәңгi болып
тұратын байланысты ол жалпыға бiрдей логос заңдылығы деп атады. Демек,
логос - әлемдiк ақыл-ой. Қоршаған ортаны сезiм арқылы тану дұрыс деп
есептедi.
Пифагор(б.з.д.584-500 ж) ежелгi грек философы және
математигi. Бiрiншi бастама, тiршiлiктiң негiзi - сан деп есептеген. Барлық
қоршаған шындықты таңбалап санға теңедi. Санның арқасында өлшеуге және
тануға да болады,- дейдi. Категорияларды бөлiп көрсету арқылы әлемнiң
бiрлiгiнiң диалектикасын (тақ пен жұп, жарық пен қараңғы, тура мен қисық,
оң мен сол, әйел мен еркек т.б.) көрсеттi. Бiрлiк барлық өте ұқсастықтың
бөлiгi, деп, ол иррационалдық сандар туралы ғылымның негiзiн қалады,
математиканың дамуына елеулi үлес қосты. Оңтүстiк Италияда Пифагор одақ
құрып сан мистикасы, сфералардың ғарыштық гармониясы iлiмдерiн таратты. Ол
жанның өлмей көшетiнiне сендi, бұл кейiн неоплатонизмде қайтып жаңғыртылды.
Элеаттар – Элей философия мектебi б.з.д. VI–V ғғ – ежелгi Элейде,
қазiргi Италия территориясында өмiр сүрдi. Өкiлдерi: Парменид, Зенон
Элейский, Мелисс Самосский.
Парменид – бiрiншi болып болмыс түсiнiгiн еңгiздi. Оның пiкірiнше
дүниеде тек бiр ғана болмыс бар. Болмыс бар, биболмыс – жоқ. Биболмысты
тану, немесе ол туралы пiкiр айту мүмкiн емес. Сондықтан әлем болмыспен
тығыз және үздiксiз толтырылған. Сезiмдiк қабылдау нағыз бiлiмдi бермейдi.
Тек философиялық ақыл-ойға салу арқылы ақиқатқа жетуге болады. Элеаттар
тану мәселелерiнде, сезiмдiк таным (докса – пiкiр) және идеалдың жоғарғы
рухани таным деп қатал түрде бөледі. Бұл монизмдi жақтаушылар – көпшiлiк
құбылысты бiрлiк бастамадан шығарады. Барлық материалдық тiршiлiктiң
көрнiсi идея деп олар идеализмнiң алғашқы хабаршысы болды.
Элейден шыққан ойшылардың жаңалығы мынада: космологияны онтологияға
(болмыс теориясына) өзгерту, өзiндiк философиялық категорияларды ойлап табу
(болмыс, биболмыс, ойлау), диалектикалық тәсiлдi еңгiзу мен пайдалану
арқылы философияда дәлелдеудiң қажеттiлiгi мен оның тәсiлдерiн қолдануды
(абсурдқа әкелу принципi) мойындау. Зенонның апориялары өзiндiк заңдылықтың
күш-қуатын бекiтетiн тәжiрибе деректерiне күмән келтiретiн логос
позициясын күшейтуге бағытталған. Егер Парменид философиялық тезистердi
дәлелдесе, Зенонды Аристотель диалектиканың атасы деп атады (қарсыластың
пiкiрiн терiске шығаратын диалогты пайдалануына байланысты). Зенон әдiсi –
жағымсыз жағдайды дәлелдеу. Парменидтың “Қайшылық заңына” ол “Үшiншiнi
жоққа шығару” заңын қосты. Зенонның “Ахилес”, “Дихотомия”, “Жебе”,
“Стадион” және басқа апориялары философия ұрпақтары мен көпшiлiк үшiн
алынбас қамал болды.
Зенонның “Ахилл және Тасбақа” апориясы (апория – түсiнiксiз қайшылық).
Алғашқы шарт. Ахилл мен Тасбақа бiр-бiрiнен А аралығындағы қашықтағы
жол бойында тұр. Олар бiр кезде бiр бағытқа қарай қозғалады. Ахилл барлық
күшiн салып жүгiредi, ал тасбақа болса, бауырлап жылжиды.
Тезис: Ахилл ешқашанда Тасбақаны қуып жете алмайды.
Дәлелдеу: Тасбақаны қуып жету үшiн Ахилл алдымен қозғалыс басталардағы
бөлiп тұрған А аралықты жүгiрiп өтуi керек. Осы уақытта тасбақа да А
аралығын өтедi. Демек, ендi Ахилл тасбақаны қуып жету үшiн тағы да А
аралығын жүгiрiп өту керек және т.т. Себебi кеңiстiктегi жол шексiздiкке
дейiн бөлiнедi, онда Ахилл мен Тасбақа арасында азда болса аралық қалып
отырады, оны Ахилл жүгiрiп өтуi керек.
Қорытынды: Ахилл ешқашан да Тасбақаны қуып жете алмайды. Кеңiстiкте
шексiз бөлiнетiн немесе бөлiнбейтiн интервалдардың (аралықтар) өмiр сүруi
мүмкiн болса, онда қозғалыстың болмайтындығы туралы тұжырым жасауға болады.
Зенон бойынша кеңiстiк өзiнiң құрлымы бойынша шексiз (континуальдық),
немесе оның бiр шекке (дискреттiк) дейiн бөлiнетiн және одан ары ұсаққа
бөленбейтiн интервалдары бар. Егер кеңiстiк белгiлi бiр шекке дейiн бөлiне
Ежелгi Грециядағы материалистiк бағыт кейiнгi кезеңде Демокриттiң
(б.з.д. 460-370 жылдар шамасы) философиясынан толығырақ көрiндi.
Демокриттiң көзқарасы бойынша, нақты дүниенi, негiзгi кеңiстiктi толтырып
тұратын атомдар. Олар табиғаттың бөлiнбейтiн және мәңгi өмiр сүретiн ең
кiшi бөлшектерi. Олар сапа жағынан емес, саны, түрi, формасы, ретi,
тәртiбi немесе орналасуы және көлемi жағынан бiр-бiрiнен өзгеше келедi.
Соларға байланысты денелер белгiлi бiр сапаға, қасиетке ие болады, жылы не
суық, ауыр не жеңiл, қатты не жүмсақ болып келедi. Атомдар мәңгi қозғалып
тұрады, бiр-бiрiмен соқтығысып шағысып жатады.
Бәрi де үнемi өзгеру үстiнде болады, бәрi де заңды түрде және қажетiне
қарай өтедi. Демокрит табиғат пен қоғам құбылыстарын детерминизм (барлық
заттар мен құбылыстардың заңды, себептi-шартты байланысы туралы iлiм)
принципi негiзiнде дәлелдейдi.

Теориялық философияның қалыптасуы

Теориялық философия Б.з.д. V ғасырда Класикалық кезеңде қалыптаса
бастады.Негізгі тақырыбы – адам мәнi, оны танудың ерекшелiгi, философиялық
бiлiмнiң синтезi, әмбебабтық философияны құру. Атап айтқанда осы кезде таза
идеялық, теориялық философия қалыптасты және оның бiлiм түрiнiң басқаларына
қарағанда алғашқы болды. Теориялық философия қағидасының негiзiнде құрылған
классикалық кезеңнiң негiзгi проблемалары: онтология, антропология,
гносеология
Сократ (б.з.д. 469-339 жж) туралы Аристотель мен Платонның айтуы
бойынша бiлемiз. Сократ әлем құрлымын, заттардың (физикалық) табиғатын
танып бiлуге болмайды, тек өзiмiздi ғана бiлуiмiз мүмкiн дейдi. Мұны
“өзiңдi танып бiл” формуласы түрiнде өрнектедi. Бiлiм - дегенiмiз ой, жалпы
туралы ұғым. Ұғым анықтау арқылы айқындалады да, индукция арқылы
жалпыланады.
Сократтың басты мақсаты – жастарды өз философиясы арқылы тәртiптi өмiр
сүруге баулу. Көбiнесе пiкiр таласы және өз айтыстарымен шұғылданған.
“Менiң бiлетiнiм – еш нәрсе бiлмейтiнiм” – дейдi ол. Сократ этика саласында
өнегелiктi ақиқат және даналық пен теңестiрдi. Тек ақылды адам ғана
өнегелi, себебi ол iзгiлiктiң, жақсы мен жаманның не екенiн бiледi. Әсiресе
Сократ үш iзгiлiктi бағалайды: сабырлық - сабырлы адам құмарлықты қалай
басуды бiледi; батылдық - батыл адам қиындықты қалай жеңудi бiледi;
әдiлеттiлiк - әдiл адам адамдық пен құдайлық заңдарды қалай ұстауды бiледi.
Сократтың ойынша даналық тек қана “мейiрбан адамдарға” ғана тән.
Аристотель (б.з.д. 384 –322 жж) Стагирда туған, Платонның шәкiртi,
кейiннен оның идея туралы теориясын сыни тұрғыдан қайта пайымдаған. Оның
қарсылығы мынада: идеялар ақылдан тыс тәуелсiз өмiр сүре алмайды.
Аристотель өткен философия тарихының дамуын жинақтап, философиялық
бiлiмдi жүйеледi.
Аристотельдiң философияға кiргiзген жаңалықтары: дұрыс ойлаудың
заңдары мен түрлерi туралы формалды логиканы жасауы. Ғылыми бiлiм жалпыны
оқу, яғни сезiммен қабылдаудан емес, оймен дәлелдеуден басталады деп,
дәлелдеу туралы iлiмдi еңгiздi. Ол бiлiмдi деректердi жинап
қорытындылаудан, индукциядан дедукцияға өтуден туатынын көрсеттi.
Аристотель антикалық философ-ойшылдарының iшiнде алғашқы болып
философиялық бiлiмдi нақты ғылымнан бөлдi. Екi түрлi философия бар екенiн,
“алғашқы философия” - табиғи құбылыстардан тыс жатқан, өзгермейтiн,
қозғалмайтын мәңгiлiктi зерттейтiн метафизика, “екiншi философия” –
үздiксiз қозғалыста және өзгерiсте болатын сезiмдiк заттар дүниесiн табиғат
пен материяны физика зерттейдi дейдi.
Болмыс мәселесiн шешуде Аристотель төрт бастамалық себеп туралы iлiмдi
жасады:
а) форма - заттың мәнi, оның құрылымы және түсiнiгiмен байланысты;
ә) материя.
Барлық заттарды құрайтын форма (мәндiлiк, бастапқы, белсендi,
субстанция) және мәңгi, бiрақ әрекетсiз материя ( тек зат болуға мүмкiндiгi
бар субстарт,), бұл материализмге жақындататын дуалистiк оқуға ұқсас;
б) бастапқы қозғаушы күш – форманың бiр сипаты, ең соңында формалардың
формасы Құдай болып табылады.
в) мақсаттылық – бұл форманың бiр сипаты, ана немесе мына заттың не
үшiн, өмiр сүруiне байланысты анықталады.
Аристотель өзiнiң төрт алғашқы себеп тұжырымдамасын болмыстың жоғарғы
сатысы ретiндегi абсолюттiк ақыл iлiмiмен аяқтайды. Шын мәнiнде – бұл
құдайлық бастама, ол өз-өзiн ойлайтын Ақыл ең жетiлген философ. Ақыл
барлық форманың формасы болмыс туралы шегiне жеткен түсiнiк, алғашқы
қозғаушы күш ретiнде - бәрiн қозғайды, ал өзi болса қозғалмайды,
мақсаттылық ретiнде -жалпы мақсат көзi, барлық заттар ұмтылатын жоғарғы
игiлiк.
Аристотель бойынша қозғалыстың әр түрлi сапалық сипаты болады және ол
өзiнiң алты: 1) пайда болу, 2)жоғалу, 3) бiр күйден екiншi күйге ауысу, 4)
үлкею, 5) кiшiрею, 6) орнын ауыстыру – түрiнде көрiнедi. Сөйтiп қозғалыстың
мазмұнын зерттеуде алға қарай қадам жасалды. Алғашқы болып категориялар
(жалпы ұғымдар) жүйесiн жасауға, олардың өзара байланасын, диалектикалық
қатынасын табуға ұмтылды. Пифагордың космогониялық ілімін жоққа шығарып
геоцентристiк iлiмдi жасады, ол Коперникке дейiн үстем болды. Қоғам туралы
оқуында ол құлиеленушiлiктi табиғи қатынас деп жақтайды.
Негiзгi еңбектерi: Жан туралы, Физика, Категориялар,
Метафизика.

Антикалық философияның элиндік-римдік дәуірі

Эллиндiк дәуiр (б.з.д. IV ғ аяғы – б.д. V ғ.) ең ұзақ уақытты алып
жатыр. Эллиндiк деп атауға сол кездегi ең кең аймаққа тараған (Жерорта
Теңiзi, Таяу Шығыс, Солтүстiк Африка), басқалармен салыстырғанда өте жоғары
саналатын грек мәдениетінiң элементтерi Рим жаулаған тайпа мен халықтардың
тұрмысына және әдет-ғұрпына белсендi түрде ене бастауы. Римнiң өзi де
эллиндiкке айнала бастады. Оның себебi, грек пен латын мифологиясы мен
дiнiнiң ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.