ХVIII ғасырдағы политэкономияның негізін қалаушыларының бірі - Адам Смит

Мазмұны

І. Кіріспе

ХVIII ғасырдағы политэкономияның негізін қалаушыларының бірі . Адам Смит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

ІІ. Негізгі бөлім
2.1 «Адамгершілік сезімінің теориясы» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.2 «Көрінбейтін қол» концепциясы және «Халықтар байлығы» еңбегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2.3 «Экономика адамы» концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

ІІІ Қорытынды

Адам Смит . политэкономияның зерттеу пәнін анықтаушы ... ..12

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14

Кіріспе

І. ХVIIІ ғасырдағы политэкономияның негізін қалаушыларының бірі – Адам Смит.

Адам Смит ХХІ ғасырдың үшінші жылы политэкономияның негізін қалаушыларының бірі. Оның политэкономияның жеке дара ғылым ретінде дамытудағы орны ерекше. Капиталистік шаруашылықтың дамуымен байланысты ағылшын политэкономиясы алға тартты. Смит ғалым адам болғандықтан, мұндай міндеттерді атқару қолынан келетін іс оъболатын. Ол өзінің бойындағы абстрактылы ойлау қабілеті арқасында, нақтылы заттар туралы асқан сергектілікпен айта алатын. Оған энциклпедиялық білімпаздық , ерекше адалдық пен ғылыми әділдік тән болатын. Ол басқа ғалымдардың ойын шебер пайдалана білетін, ой пікірлерге өздігінен сын көзбен қарайтын. Танымал ғылыми және азаматтық батылдықты, профессорлық байсалдылық, жүйелікпен ұштастыра білетін.
Шаруашылық құбылысының романтикасын Смит ерекше сезіне білді. Оның қаламның шынан сатып алу, сату актілері, жерді жалға беру, жұмысшыларды жалдау, салық төлеу, вексель есебі – барлығы да ерекше мән-мағынаға ие болады. Оларсыз мемлекетті басқару, саясаттың жоғарғы сатысында «ізгілік» дегенді түсіну қиын. Политэкономияның Байрон мен пушкин кезінде де қызығушылық туғызуына Смитке қарыздар деп айтуға болады. Смит өскелең өнеркәсіп буржуазиясының мүддесін білдіргенмен ешуақытта оның көзсіз жақтаушысы болған емес. Ол өзінің субъективті тәуелсіз көзқарасын алаламай білдірумен шектелмей, оны жүзеге асыруға тырысып бақты. Осындай құнды көзқарасы ғылыми политэкология жүйесін қалыптастыруға негіз салды. Маркс сөзімен айтқанда бұл «буржуазиялық қоғамның ішкі физиологиясына үңылу әрекеті болатын». Смиттің кітабы адамзат мәдениетінің тамаша ескерткіші, ХУІІІ ғ. Экономика ілімінің шыңы. Смиттің есею кезінде экономика Шотландия тағдырын тікелей Англиямен тағдырлас жасап, біртұтас буржуазия ұлтын қалыптастырды. Арлығына да өндіргіш күштер мен халықтар байлығының өсуі тұрғысынан қарайтын Смит үшін бұл өзінен-өзі анық болды. Шотландиялық патриатизм туралы айтар болсақ, ол оны басқа да көптеген «көзі ашық шотландықтар сияты мәдени, сезімдік көрініс алды, алайда саяси сипатта емес еді».
Смит Шотландия мәдениетінің өнімі ғана емес, оның экономикалық көзқарас-байқаулары Шотландия тысары жерлерді қамтиды. Ағылшын ғалымы мен мәдениетә, ең алдымен ағылшындық философия мен экономикалық ілімнің ықпалының күштілігі соншалықты, шотландиялық көзқкркспен шектелмеді. Практикалық мағынада оның кітабі біріккен королевство Лондон үкіметіне белгілі дәрежеде ықпал етуді көздеді.
Адам Смит 1723 жылы Эдинбург түбіндегі кішкене Керколди қаласында дүниеге келген. Оның әкесі кеден шенеулігі, баласы дүниеге келерден бірнеше ай бұрын өмірден өткен.
Смит белгілі бір себептермен аристократ Тюрго сияқты тамаша білім ала алмаған. Оның ешуақытта жақсы француз тілінен оқытушысы да болмаған, соның кесірінен еркін оқу білмеген. ХУІІІ ғ. Білімдер адам үшін көне тілдерді білмегені қиынға соғатын. Оны тек кейіннен университет қабырғасынан үйренген.
Англияда бұдан әрі қалудың нәтижесіздігі және саяси оқиғалар Смиттің 1746 ж. Екі жыл тұрақтаған Керкольдиден кетуге мәжбүр етті, одан әрі өз білімін көтерумен шғылданды. Оның Эдинбургкке кезекті сапарының бірінде оған бай помещик, әрі мецанат Генри Хьюм үлкен әсер қалдырды, соңғысы болса жас ғалым үшін арнайы ағылшын әдебиетінің лекциялар циклін ұйымдастырды. Одан әрі лекциялар тақырыбы өзгеріп үлкен табысқа ие болды. ХУІІғ. бұл ұғым тек юриспруденцияны ғана емес, саяси ілімді, социологияны, экономиканы да қамтыды. Смиттің политэкономикаға арнайы көңіл аударуы да осы кезеңде орын алды.
1750-1751 жж., ол экономикалық либерализмге негізгі идеяларын білдіре бастады. 1755 ж. Эдинбургтегі лекцияларында осы ойларын ерекше бөліп

Пайдаланған әдебиеттер

1. Есқалиев. «Экономикалық ілімдер тарихы» 141-154 б.
2. К. Маркс пен Ф. Энгельс шығ. 26 том, ІІ бөлім, 178б.
3. W. R. Scoot Adam Smith as Student and Professor lasjow 1937, p 54-53.
4. А. Смит. «Халықтар байлығы». М., 1962, 1990 ж. 480-491 б.
5. А. Смит. «Халықтар байлығы» 393 б.
6. А. Смит .«Халықтар байлығы» 323, 442 б.
7. К. Маркс пен Ф. Энгельс шығ. 26 том, ІІб., 177б.
8. А. Смит «Халықтар байлығы», 113б.
9. А. Смит. «Халықтар байлығы», 556-557б.
10. I.A. Schumpeter Historu of Economic Analysis, p 307.
11. J. F. Bell. A. Historu of Economic Thout6 p 188
12. К. Маркс пен Ф. Энгельс шығ. 20том, 242 б.
13. А. Смит. «Халықтар байлығы», 50-51б., 245б.
14. Я.Ә. Әубәкіров. «Экономикалық ілімдір тарихы», 1997ж., 50-54б.
15. Әкімбеков. «Экономикалық теория», 2002ж. 87-91б.
16. Шеденов. «Экономикалық ілімдер тарихы»
17. Дж. С. Милль. «Основы политической экономии».

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

І. Кіріспе
ХVIII ғасырдағы политэкономияның негізін қалаушыларының бірі - Адам
Смит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .2

ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Адамгершілік сезімінің
теориясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 4
2.2 Көрінбейтін қол концепциясы және Халықтар байлығы
еңбегі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 7
2.3 Экономика адамы
концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9

ІІІ Қорытынды
Адам Смит – политэкономияның зерттеу пәнін анықтаушы ... ..12

Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14

Кіріспе

І. ХVIIІ ғасырдағы политэкономияның негізін қалаушыларының бірі – Адам
Смит.

Адам Смит ХХІ ғасырдың үшінші жылы политэкономияның негізін
қалаушыларының бірі. Оның политэкономияның жеке дара ғылым ретінде
дамытудағы орны ерекше. Капиталистік шаруашылықтың дамуымен байланысты
ағылшын политэкономиясы алға тартты. Смит ғалым адам болғандықтан, мұндай
міндеттерді атқару қолынан келетін іс оъболатын. Ол өзінің бойындағы
абстрактылы ойлау қабілеті арқасында, нақтылы заттар туралы асқан
сергектілікпен айта алатын. Оған энциклпедиялық білімпаздық , ерекше
адалдық пен ғылыми әділдік тән болатын. Ол басқа ғалымдардың ойын шебер
пайдалана білетін, ой пікірлерге өздігінен сын көзбен қарайтын. Танымал
ғылыми және азаматтық батылдықты, профессорлық байсалдылық, жүйелікпен
ұштастыра білетін.
Шаруашылық құбылысының романтикасын Смит ерекше сезіне білді. Оның
қаламның шынан сатып алу, сату актілері, жерді жалға беру, жұмысшыларды
жалдау, салық төлеу, вексель есебі – барлығы да ерекше мән-мағынаға ие
болады. Оларсыз мемлекетті басқару, саясаттың жоғарғы сатысында ізгілік
дегенді түсіну қиын. Политэкономияның Байрон мен пушкин кезінде де
қызығушылық туғызуына Смитке қарыздар деп айтуға болады. Смит өскелең
өнеркәсіп буржуазиясының мүддесін білдіргенмен ешуақытта оның көзсіз
жақтаушысы болған емес. Ол өзінің субъективті тәуелсіз көзқарасын алаламай
білдірумен шектелмей, оны жүзеге асыруға тырысып бақты. Осындай құнды
көзқарасы ғылыми политэкология жүйесін қалыптастыруға негіз салды. Маркс
сөзімен айтқанда бұл буржуазиялық қоғамның ішкі физиологиясына үңылу
әрекеті болатын. Смиттің кітабы адамзат мәдениетінің тамаша ескерткіші,
ХУІІІ ғ. Экономика ілімінің шыңы. Смиттің есею кезінде экономика Шотландия
тағдырын тікелей Англиямен тағдырлас жасап, біртұтас буржуазия ұлтын
қалыптастырды. Арлығына да өндіргіш күштер мен халықтар байлығының өсуі
тұрғысынан қарайтын Смит үшін бұл өзінен-өзі анық болды. Шотландиялық
патриатизм туралы айтар болсақ, ол оны басқа да көптеген көзі ашық
шотландықтар сияты мәдени, сезімдік көрініс алды, алайда саяси сипатта емес
еді.
Смит Шотландия мәдениетінің өнімі ғана емес, оның экономикалық көзқарас-
байқаулары Шотландия тысары жерлерді қамтиды. Ағылшын ғалымы мен мәдениетә,
ең алдымен ағылшындық философия мен экономикалық ілімнің ықпалының
күштілігі соншалықты, шотландиялық көзқкркспен шектелмеді. Практикалық
мағынада оның кітабі біріккен королевство Лондон үкіметіне белгілі дәрежеде
ықпал етуді көздеді.
Адам Смит 1723 жылы Эдинбург түбіндегі кішкене Керколди қаласында дүниеге
келген. Оның әкесі кеден шенеулігі, баласы дүниеге келерден бірнеше ай
бұрын өмірден өткен.
Смит белгілі бір себептермен аристократ Тюрго сияқты тамаша білім ала
алмаған. Оның ешуақытта жақсы француз тілінен оқытушысы да болмаған, соның
кесірінен еркін оқу білмеген. ХУІІІ ғ. Білімдер адам үшін көне тілдерді
білмегені қиынға соғатын. Оны тек кейіннен университет қабырғасынан
үйренген.
Англияда бұдан әрі қалудың нәтижесіздігі және саяси оқиғалар Смиттің 1746
ж. Екі жыл тұрақтаған Керкольдиден кетуге мәжбүр етті, одан әрі өз білімін
көтерумен шғылданды. Оның Эдинбургкке кезекті сапарының бірінде оған бай
помещик, әрі мецанат Генри Хьюм үлкен әсер қалдырды, соңғысы болса жас
ғалым үшін арнайы ағылшын әдебиетінің лекциялар циклін ұйымдастырды. Одан
әрі лекциялар тақырыбы өзгеріп үлкен табысқа ие болды. ХУІІғ. бұл ұғым тек
юриспруденцияны ғана емес, саяси ілімді, социологияны, экономиканы да
қамтыды. Смиттің политэкономикаға арнайы көңіл аударуы да осы кезеңде орын
алды.
1750-1751 жж., ол экономикалық либерализмге негізгі идеяларын білдіре
бастады. 1755 ж. Эдинбургтегі лекцияларында осы ойларын ерекше бөліп
көрсеті: Мемлекет қайраткерлері мен саясаткерлері, адамды саяси
механиканың кейбір материалдары ретінде қарастырады. Прожекторлар табиғатты
өз-өзімен қалдырып, көздеген мақсаты мен өзінджік жобаларды жүзеге асыруда
еркіндік берудің орнына, дамзаттың іс қимылының табиғи қадамын бұзады...
Мемлекетті жабайлық, рақымсыздық дәрежеден жоғарғы өркениетті, ауқатты
дәрежеге көтеру үшін керегі бейбітшілік, тыныштық, жеңіл салытар мен
басқарудағы төзімділік қалғанның бәрін табиғи іс қимылдар өзі атқарады.
Барлық үкімет уақиғаларды күш көрсету, басқа да жолдармен немесе қоғам
дамытуын тоқтату әрекеті табиғи не қарсы Өкімет басында қалу үшін, олар
қанаушылық зорлық-өомбылық жасауға мәжбүр .

ІІ.Негізгі бөлім
2.1 Адамгершілік сезімінің теориясы.

Смит 1759 ж. Адамгершілік сезімінің теориясы деген алғашқы ірі ғылыми
еңбегін жария етті. Бұл кітап Смиттің философиялық және экономикалық
идеясын қалыптастыру кезеңімен сипаттайды. Ол ахиреттік жаза үрейі мен
жұмақтағы рақат уағдаға негізделген христиан мораліне қарсы болды. Оның
көзқарасында феодалдық идеяға қарсы тепе-теңдік этикасы көрнекті орын алды.
Әрбіреуі тууынан бастап бір-бірімен тең, сондықтан моральді принциптер
баршасына бірдей қолданыс табуы керек. Алайда, Смиттің көзқарасы адамдардың
тәртібі, іс-қимылы туралы асолютті табиғи заңдарынан туындайды, ал этиканың
негізінде сол қоғамнан әлуметтік-экономикалық құрылысы жатқандығы ескерген
емес. Сондықтан, діни мораль мен туа біткен моральдық сізім орнына,
адстрактылы мейрімділік принципін қарсы қойды. Оның ойлауында басқа адамға
деген адамның барлық сезім-қылықтары оның ішкі сезім арқылы қабылдап, өзін
оның орнына қою арқылы, сондай күй-кеше білу қабілетіне байланысты. Бұл
идеяның қаншалықты талантты, әрі өткәр болуына қарамастан ғылыми
материалистік этиканың негізі бола алмады. Адамгершілік сезімінің теориясы
ХУІІІ ғ. Аса алмай, Смитті жандандыра алмады, қайта Халықтар байлығының
даңқы оны мұт қалдырудан сақтап қалды.
Теорияменжұмыс істеу барысында Смиттің ғылыми ізденістерінің бағыты
едәуір өзгеріске ұшырады. Ол политэкономиямен тереңірек айналысты. Оған
оның ішкі бейімділігі ғана емес, уақыт талабы да ықпал етті. Сауда-
өнеркәсіптік Глазгода экономикалық проблемелар өктем түрде өмірге ене
бастады. Өзіндік ерекшелігі бар политэкономия клубында сауда, салық, жалақы
және банк істері, жерді жалға беру шарты және отарлау туралы қызғылықты
мәселелер көтеріледі. Смит осы клубтың көрнекті мүшесі болды. Смиттің Юммен
таныстығы мен достық қатынасы оның политэкономияға деген қызығушылығын
арттырды.
Сонымен, Смиттің Глазгодағы ақырғы жылдары, оның терең, әрі еркше
экономикалық ойшыл екендігі танытты. Алайда, ол, өзінің басты еңбегін
шығаруға әлі дайын емес еді. Жас герцог Баклюдің тәрбиешісі ретінде
Францияға үш жылдық сапары және физиократтармен жеклей таныстығы осы
жұмысқа дайындықты аяқтауға ықпал етті.
Смит Францияға дер шағында барды деуге әбден негіз бар. Өйткені, ол бұл
кезде физиократтардың сын ықпалына түспейтіндей пісіп-жетілген ғалым, әрі
Кенэ мен Тюргоның пайдалы кеңестерін қабылдай алатындай қабылетті болатын.
Смиттің физикраттардан, әсіресе Тюрго ықпалына болуының өзіндік тарихы
бар. Смит буржуазиялық қоғамның ішкі құрылысына терең үңілді. Ол дәстүрлі
ағылшындық жолмен, экономикалық теориясының фундаментіне негіз етіп алса,
ал физиократтарда шын мәнінде құн теориясы болған. Осындан келіп
физиократтармен салыстырғанда алға маңызды қадам жасады, яғни тек қана
егіншілікте емс, кез келген өнімді құн жасайды деп қортындылады. Смиттің
физикраттармен салыстырғанда буржуазиялық қоғамның қырылысы туралы анық
пікірі болды.
Дей тұрғанмен физикраттардың Смиттен жоғары тұратын салалары бар. Әсіресе
Кенэнің капиталистік ұдайы өндірісі миханизмі туралы кемеңгерлік идеясын
ерекше атауға болады. Смит іле шала капиталистердің қор жинау мүмкіндігі
тек тұтынудан бас тартқанда болады деп көрсетті.
Осыған орай физиократтар мынадай негіздеме жасады, капиталистердің қор
жинайтын еш көзі жоқ, өйткені өнеркәсіптік еңбек өнімсіз, өсімсіз деп
ақталды. Смиттің осындай да ақталатын дәлелі жоқ. Смиттің барлық өнімді
еңбектің экономикалық бірдей бағалығы, тепе-теңдігі туралы тезистерінің
дәйектілік жоқ. Ол құн жасау тұрғысынан диханшылық еңбектің артықшылығы
болатындығы туралы көзқкркстан арыла алмады: яғни, мұнда адаммен бірге
табиғат та қызмет атқаратындығы.
Дегенмен, Смиттің физиократтарға қатынасы, меркантилистермен
салыстырғанда ерекше. Меркатилистерді өзінің идеялық қарсыласы деп ұқты,
тіпті профессорлық ұстамдылығына қарамастан лоарды сынауда аяушылық
жасағңан емес. Ал, физиократтарды одақтасы, әрі достары деп қабылдап,
әртүрлі жолдармен болса да бір мақсатты көздейміз деп көрсетті. Халықтар
байлығында былайша қортындылайды: ұсынылған мтеория жетілмегеніне
қарамастан, жариялық көрген политэкономиядағы басқа бір теорияларға
қарағанда ақиқатқа жақын. Тағы бір жерде былай деп жазады: физиократтар
сіре ешуақытта, жер шарының бір бөлігінде де зәредей зиян келтіргенде емес,
келтірместе.
Смиттің аса көрнекті, ақылгөй француздық философ-материалисі
Гельвейциймен танысуы ерекше маңызды. Гельвеций өз философиясында этиканы
феодалдық шіркеу шырмауығынан азат етемін деп, эгоизмді адамның табиғи
қасиеті және қоғам процесінің факторы деп жария етті. Жаңалықтың мәні
буржуазиялық сипаты, этика жеке құқығына, жеке мүддеге негізделген,
әрбіреуінің өз пайдасын ойлаумен шектелінуде. Гельвеций қоғамдағы өзіндік
жеке мүддені табиғаттағы әлемдік тартылыс рөлімен салыстырады. Осымен
адамдардың табиғи тепе-теңдік идеясы байланысты: әрбір адам туысынан алатын
орнына ерекше байланыссыз өз мүддесін өз пайдасын ойлауға бірдей құқылы,
осылай болғанда одан бүкіл қоғамда ұтысқа ие болады.
Смит осы идеяны дамыта отырып, оны политэкономияға қолданды. Смиттің адам
табиғаты және адам мен қоғамның, ара қатынасы туралы елесі классикалық
мектеп көзқарасының негізін қалады. Экономика адамы ұғымы кейін пайда
болғанымен, осы ойластырушылар Смитке арқа сүйегені белгілі.

2.2 Көрінбейтін қол концепциясы және Халықтар байлығы еңбегі

Әйгілі көрінбейтін қол тұжырымы Халықтар байлығы еңбегінің жиі
қолданыс табатына сілтеме.
Смиттің ойын былайша елестеуге болады. Адамның шаруашылық қызметінің
басты себебі жеке мүдде болып табылады. Алайда жеке мүддені жүзеге асыру
басқа бір адамға қызмет көрсету, яғни өз еңбегі мен еңбек өнімін ұсыну
арқылы мүмкін болады. Сөйтіп, еңбек бөлініс дамиды. Адамдар бір-біріне
көмектесе отырып, бір мезгілде қоғам дамуына да ықпал етеді. Адамдардың
материалдық жағдайын жақсарту деген табиғи ұмтылысы аса үлкен ынталандырушы
күш. Егер оған еш кедергі кетірмесе, өздігінен қоғамның әл-ауқатын
арттыруға ықпал етеді. Табиғатты есіктен қусаң, терезеден кіреді: осы
мүдделік қызығушылық жүздеген өкінішті кедергілерден өту мүмкіндігін
береді, өйткені адамзаттық ақылсыз заңдар оның іс-қимылына жиі қиындықтар
тудырады...
Бұл жерде Смит Адамдардың табиғи еркіндігі -сату және сатып алу
еркіндігі, жалдау, өндіру және тұтынуды шектеуші меркантилистерге күрт
қарсы келеді.
Әрбір адам өз капиталын пайдаланғанда, оның өнімі ең жоғарғы құнды
болуына ұмтылады. Әдетте, ол қоғамдық пайдалылығы туралы ойланбайды,
қаншама ықпал ететіндігін сезбейді. Ол жеке мүддені ғана көздейді, осы
жағдайларда, көрінбейтін қол арқылы, тіпті оның пиғылында болмаған мақсатқа
ұмтылады. Өз мақсат мүддесін көздей отырып, шын мәнінде қоғам мүддесіне жиі
қызмет атқарады.
Көрінбейтін қол обьективті экономикалық заңдардың стихиясы іс-әрекеті.
Бұл заңдар адам еркінен тыс, көбіне оларға қарсы әрекет етеді. Ғылымға
экономикалық заң ұғымын енгізу арқылы Смит алға аса маңызды қадам жасады.
Осынысы арқылы политэкономияны ғылыми тұрғыдан негіздеді. Өзіндік жеке
мүдде мен экономикалық дамудың стихиялық заңдар әрекетін Смит табиғи реттік
заңдылық деп түсіндірді. Смит және одан кейінгі жақтаушы политэкономдар бұл
ұғымның екі жақты мағынас бар деді. Бір жағынан, бұл экономикалық саясаттың
принципі мен мақсаты болса, басқалай экономикалық шындықты зертеу үлгісі,
теоретикалық құрылысы.
Мәселен, физикада табиғатты танудың пайдалы қөұралы ретінде идеалды газ
және идеалды сұйықтықтың абстракциясы қолданылатыны белгілі. Алайда идеалды
газдар мен сұйықтықтар белгілі бір нақтылы жағдайда болмаса идеалға қол
жеткізбейді ғой. Дегенмен, осы бұзылушылықтан оқшалану, құбылыстарды таза
күйінде талдау, зерттеу үшін аса маңызды. Полтэкономиядағы экономика
адамы мен еркін бәсеке абстракциясы да осыған ұқсас. Нақтылы адам тек жеке
басының мүддесімен шектелмесе керек. Сол сияқты капитализм тұсында
абсалютты еркін бәсеке болған емес. Экономика адамы мен еркін бәске
абстракциясы тұрғысынан ол, экономика ғылым үшін маңызды рөл атқарып, өзін
ақтады. Әсіресе ХУІІ және ХІХ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.