Ес процесін дамытуда ес түрлерінің маңызы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Ес процесін дамытуда ес түрлерінің маңызы.

ЖОСПАР
Кіріспе
1. Естің түрлері
2. Ес процесінің дамытуға оқушылармен тәрбиенің рөлі.
Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе
Ес дегеніміз сыртқы дүние заттар мен құбылыстарымен адам миында
сақталып, қайтадан жаңғыртылып, танылып, ұмытылуын бейнелейтін процесс.
Ес – күрделі психикалық процестердің бірі. Ес есте қалдыру, қайта
жаңғырту, тану, ұмыту секілді процестерден тұрады.
Естің физиологиялық негіздерін бір кезде И.П. Павловтың нерв жүйесінің
пластикалық қасиеті туралы ілімінен түсіндіретін. Нерв жүйесінің
платикалылығы дегеніміз түрлі қозулардын қалған әсерлердің қайтадан уақытша
байланысқа түсе алу қабілеті. Уақытша байланыстардың тікелей
тітіркендергіштер әсер етпеген жағдайда да мида жасалынуы онда бұрынғы
байланыстардан із қалып отыратындығын көрсетеді. Бірақ бұл жалпы дол бар.
Өткені адам есінің мимен қалайша байланысты екендігі жөнінде ғылымда әлі
нақтылы деректер жоқ. Мәселен, ес құбылысының табиғатын зерттеуші
ғалымдардың бір тобы оны мидағы электр құбылыстарымен байланыстырса (есті
зерттеудегі электрофизиологиялық бағыт), енді бір зерттеушілер есті мидың
нейрохимиясына қарай түсіндіргісі келеді. Соңғы бағыттың өкілдері мидың
кейбір клеткаларын (нейрондарын) бір сыдырғы зерттегенмен (мидин нуктимді
қышқылдар комплексінің табылуы ) естің бүкіл ми массасымен алатын орнын әлі
анықтай алмай келеді.

1 . Естің түрлері
Ойда қалдырылатын не қайта жаңғыртылатын нәрсенің сипатына қарай ес
төртке бөлінеді. Олар: қозғалыс, образдық, сөз – логикалық және эмоциялық
естер.
1. Қозғалыс (немесе моторлық) есі деп ойын, еңбек әрекетіне байланысты
туып отыратын қимыл – қозғалыстарды еске қалдыру мен қайта жанғыртып
отыруды айтады. Естің осы түрі қозғалыс дағдыларын (мәселен, коньки тебу,
жазу, оқу, машинкада қағаз басу, самолет жүргізу, турникке ойнау т.б.)
қалыптастырудың негізгі болып табылады. Мәселен, әріп таңбаларын қатысатын
қолының қозғалыстарын есіне сақтайды.
2. Заттар мен құбылыстардың қасиеттерінің нақтылы бейнесін ойда
қалдыруда, қайта жаңғыртуда көрініп отыруын образдық ес деп айтады.
Суретшілер мен архитекторлардың, музыканттар мен актерлердің есі көбінесе
нақты, көрнекті болып келеді. Мұндай адам оқып шыққан кітабының мазмұнын
есіне түсіргенде ондағы ұсақ бөлшектеріне дейін көз алдына жақсы келтіре
алады. Мәселен, француздың белгілі карикатурашысы Гаварни бір көрген адаын
бет ажарынан танит қоюда орасан дейінгі болған. Ол көшеде серуендеп жүріп,
кенеттен қасындағы жолдасына : Қарашы, мынау адам есіңізде ме? деп айтады
екен. Танысы: Жоқ, білмеймін десе Қалай білмейсіз, осыдан 20 жыл бұрын
пәлендей көшеде кездестірген жоқ па еді? - дейді екен.
3. Адам ойының түрлі формаларын (ұғым, пікір, ой қорытындылары) еске
қалдыра алу қабілеті сөз – логикалық ес деп аталады. Сөз жүйесін естесақтай
– ойлау жұмысына байланысты. Естің осы түрі көбінесе филосовтар мен
математиктерде жиі кездеседі. Сөз – логикалық естің оқу процесінде маңызы
аса зор. Өткен тақырыптарды есте қалдыру, оын қайта жаңғырту есі онша
дамымаған адамға қиынға соғады.
4. Сезімдерді еске қалдырып отыруда эмоциялық ес дейді. Мәселен, жас
кезімізде тұрған бір жерге келсек, сол кезде бізге ерекше әсер қалдырған
нәрселердің бәрі есімізге оп – оңай түседі. Өйткені оқиға бір құанышқа
байланысты болса, ол өмір бойы естен кетпейді. Мәселен, біздің әрқайсымыз
Ұлы Отан соғысының жеңісін тойлаған күн – 9 Мамырлы немесе Ю.А.Гагариннің
космосқа бірінші жол салған күн – 12 сәуірді,жыл сайын мерекеленетін.
Наурыз тойын, Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған күні – 16
желтоқсанды еш уақытта ұмытпаймыз.
Адам сондай – ақ бір нәрседен қатты қорықса да, тентектің жасап, оны
ұялтқан күнді басынан кешірсе де мұндайды еш уақыт ұмытпайды. Эмоциялық ес
жөнінде орыс сахнасының шебері К.С. Станиславский (1863-1938) жақсы айтқан:
Егер сіз бастан кешіргеніңізді есіңізге түсіргенде бозарып және қызаратын
болсаңыз, сіз ертеде басыңыздан өткен бақытсыздық туралы ойлауға қорқатын
болсаңыз – сізде сезінк есі немесе эмоциялық естің болғаны.
Естің жоғарыда аталған түрлері екі сигнал жүйелерінің мидағы
қызметімен түсіндіріледі. Мәселен, бірінші сигнал жүйесінің қызметі есте
қалдыруға басыңқа роль атқаратын болса, онда естің образдық түрі болғаны,
ал ес екінші сигнал жүйесі арқылы жүзеге асырылса, онда сөз – логикалық
түрі болып табылады.
Соңғы кездегі ғылыми зерттеулер адамда естің басқа түрлері де
болатындығын көрсетін оытр. Мәселен, адамның материалды қанша мерзімге
сақтай алатындығына байланысты ес қысқа және ұзақ уақыттық болып екіге
бөлінеді. Қысқа уақыттық естің әрекеттің нақтылы міндеттерін орындауға
байланысты көрінетін түрін оперативтік ес деп аатйды. Мәселен, оқушы тексті
көшіріп жазғанда, мұны түрлігше жолдармен (жеке әріптер, буындар, сөздер
тіркестерін көшіру) орныдайтын болса, бұл оның оперативтік есі болып
табылады.
Ес адамның әр алуан іс - әрекеттерімен байланысты болып, тіршіліктеаса
маңызды қызмет атқаратын болғандықтан, оның түрлері мен көріністері де
әрқилы. Естің бөлінуі адамның түрлі әрекет ерекшеліктеріне сәйкес
жүргізіліп, олар есте қалдыру, қайта жаңғырту процестерімен тығыз ұштасады.
Мысалы, адамда есту есі менкөру есі, психикалық қасиеттер ретінде көрінеді.
Іс - әрекет сипаттарына орай, ес мынадай үш түрге негізделіп бөлінеді: 1.
Психикалық белсендік сипатына байланысты; қимыл – қозғалыс, эмоциялық –
сезімлік, бейнелі –көрнекілік және сөздік – мағыналық ( логикалық) ; 2. Іс
- әрекеттің мақсат ипатына қарай:ерікті, еріксіз ес. 3. Адамның
материалдарды қаншы ауқытқа дейін есте сақтай алатындығына қарай: қасқа
және ұзақ мерзімді, сондай - ақ оперативтік ес. Естің кейбіп түрлері
арнайы аспап – мненометр арқылы өлшенеді.
Қимыл – қозғалыс есі дегеніміз – ойын, спорт, еңбек, оқу әрекеттеріне
байланысты әр түрлі қимыл – қозғалыстар мен әрекеттерді есте қалдырып,
оларды қайта жаңғыртып отыру. Адамның бастан кешірген түрлі сезімдерді мен
эмоциялық күйлерін есте қалдырып отыруын сезімдік ес деп атаймыз. Өз
айналасындағы нәрселер менг құбылыстарға көңіл – күйінің қандай қатынаста
болғанын қайта жаңғыртып, оларды тітіркендіргіш ретінде есіне түсіруі
адамды қызықтырып, түрлі іс - әрекеттерді атқаруға жетелейді.
Эмоциялық ес бойынша адам басынан кешіргендерін еске түсіргенде,
бозарады, не қызарады. Өйткені, оның басынан өткен әр алуан жағдайлар оған
күшті әсер етіп, эмоциялық күйге ұшыратады. Белгілі мәні тұрғысымен
алғанда, бұл естің басқа түрлерімен салыстырғанда әлдеқайда күшті болады.
Бейнелі – көрнекілік ес заттар мен құбылыстардың қасиеттерін, нақты
бейнесін ойда қалдырып, қайта жанғыртуда айқын көрініс береді. Естің бұл
түрі арқылы табиғат көрінісі, бастан кештен оқиғалар, дыбыс, иіс, дәм
жаңғыртылады. Осыған орай бейнелі – көрнекілік ес – көру, есту, сипау, иіс,
дәм естері )түйсіктердің осы түрлеріндегі сияқты) өте жақсы дамып, басқа
естердің кемістердің толықтырады. Бейнелі ес, әсіресе, көркем өнер
кәсібімен шұғылданатын адамдарға жоғары әрі өте нәзік дамыған болады.
Кейде эйдетикалық есі бар адамдар да кездеседі. Мұндай адамдар заттар
мен құбылыстарды көз алдына нақты елестетіп, олардың жеке қасиеттері мен
бөлшектерін айқын ажырата алады. Олардың сезім мүшелері сыртқы
тітіркендіргіштерге күшті қозудың нәтижесі болып саналады.
Сөздік – мағыналық (логикалық) ес біздегі ой, ұғым, пікір, ой
қорытындылары сияқты түрлі формалар арқылыіз қалдырып отырады. Ойдың қандай
формасы болса да тілмен, сөзбен байланысты. Естің біл түрінің сөздік –
мағыналық (логикалық) деп аталуы да сондықтан. Бұрын қабылдаған нәрселерді
қажет кезінде бір сө, не олардың мәнін есте сақтау арқылы жаңғыртамыз. Егер
бейнелі есте бірінші сигнал жүйесінің қызметі басым болса, сөздік –
мағыналық есте екінші сигнал жүйесі шешуші рол атқарады. Нәрселердің мән –
жайын есте сақтау логикалық – миағыналық, ал белгілі үзінділер мен сөз
тіркестерін, мазмұндарды сөзбе – сөз жаттап алу – механикалық түрде есте
қалдыру делінеді. Сөздік – мағыналық ес оқушылардың білім жүйесі меноқу
материалдарынесте сақтауында жетекші мәнге ие. Естің бұл түрлері адамның
әрқилы іс - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.