Кәсiпкерлiк - экономикалық белсендiлiктiң ерекше формасы

Мазмұны

Кiрiспе

Қазiргi кезеңнiң негiзгi мiндетi -жинақталған тәжiрибенi зерделей және тұжырымдай отырып ең тиiмдi жеке кәсіпкерлікті кәсiпорындарды дамыта отырып, қолдау көрсетудiң кешендi жұйесiн жасау, барлық тәжiрибенi аймақтарға тарату және қалалар мен аудандарға, түпкi тұтынушыларға жеткiзу.

Кәсiпкерлiктi қазiргi кезеңде, мемелкеттiк және қоғамдық қолдауды, оны дамытудың жолдарын тереңдете, әдiстемелiк негiздеудi өте қажет етедi. Сонымен бiрге экономиканы реформалау соңғы бiрнеше жыл бойы бiрқатар проблемаларға тап болып, олар нарықтық қатынастарға көшудiң ол ұшiн пайдаланатын модельдердiң, әдiстерiнiң және құралдарының бiрдей емес екенiн көрсеттi.

Дипломдық жұмыс барысында кәсiпкерлiк-экономикалық белсендiлiктiң ерекше формасы ретiнде айқындалып кеттi. Яғни мұнда негiзгi қарастиырылып отырған кәсiпкерлiк ерешелiгi. Адамдардың еңбек қабiлеттiлiгiн iске асырудың негiзгi еркшелiктерiне сипаттама берiлдi. Және де кәсiпкерлiк белсендiлiгiне әсер ететiн факторлар жете қарастырылып кеттi. Кәсiпкерлiтi мемелкет атарпынан қолдаудың алғы шарттары мен жұргiзiлетiн шаралары, кiсiпкерлiкте қолданылатын салық жұйесiнiң жеңiлдiктерi мен ерекшелiктерi, кәсiпкерлiкке қаржылық көмек көрсету бағдарламалары, ақпараттық жұйемен қаматамасыз ету шарттары жетiк көрсетiлген.

Сондықтан осы ғылыми жұмыстың өзектілігі жоғарыда аталған әртүрлі аспектідегі проблемаларды және оларды шешу жолдарын зерттеумен анықталады.

Сонымен қатар жеке кәсіпкерлік секторының бүкіл әлемдік сауда ұйымына (БСҰ) кіруіне байланысты проблемаларды зерттеу осы бітіру жұмысының өзектілігін анықтайды.

Халықаралық сыртқы ортаға қатысты бүкіл потенциялды қиындық қазіргі кезде өте белсенді талқылануының себебі, жеке кәсіпкерлік тек қана ішкі рынокқа бағдарлануына байланысты бәсекелік қабілеттің төмендігінде. Сондықтан егер біздің еліміз БСҰ - ына кірсе, онда осы сектордың елімізде экономикамызды әртараптандыруға мүмкіндігі болмай қалады. Осыған орай осы әлемдік ұйымға кірер алдында осы сектордың бәсекелік қабілеттерін жоғарлатуға бағытталған. Дамыту жолдарын зерттеу жоғарыда аталғандай, осы зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін баянды етеді.

Бітіру жұмысының мақсаты. Жеке кәсіпкерліктің дамуында кедергі болып тұрған мәселелерді қарастырып, оларды шешу жолдары арқылы осы секторды дамыту жолдан зерттеу болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Бұл ғылыми жұмыстың зерттеу пәні ҚР - дағы жеке кәсіпкерліктің қызметін дамытудағы негізгі мәселелерімен оның аймақтық экономикадағы рөлін зерттеу.

Бітіру жұмысының міндеттері:

1. Жеке кәсіпкерліктің экономикалық жүйедегі дамытудың варианттарын зерттеу арқылы ролін қарастыру;
2. Жеке кәсіпкерліктің субъектілерінің түрлі аспектідегі қиындықтары мен проблемаларын терең талдау мен сипаттамаларын бітіріп кету;
3. Терең талдау негізіндегі мәселелерді шешу жолдарын зертеу арқылы ҚР -дағы және аймақтағы жеке кәсіпкерліктің экономикадағы рөлін анықтау.

Бітіру жұмысының маңыздылығы. Бұл ғылыми жұмыстың теориялық маңыздылығы қазіргі жағдайда өте жоғары. Сондай - ақ бұл бітіру жұмысныда тәжірибелік маңыздылығы да бар. Оның тәжірибелік маңыздылығы қазіргі таңдағы жеке кәсіпкерліктің дамытудығы мәселерімен қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге, жүзеге асырулары бойынша ұсынумен анықталады.

Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, 3-тараудан, қорытындыдан 58-беттен, 8-кестеден, 3-суреттен тұрады.

l. Кәсiпкерлiктiң ғылыми-теориялық негiздері

1. Кәсiпкерлiк - экономикалық белсөндiлiктiң ерекше формасы

Экономикалық белсөндiлiк - индивидтiң қоғамдық өндiрiсте қатысуынң нақты формасы және оның өмiр сұруiн қамтамасыз ететiн қаржы-қаражаттарды табу әдiсi. Индивидтiң қоғамдық өндiрiске қатысуының осындай формасының мұмкiн болған қоғамдық функционалдық мiндеттерiне олардың комбинациялырының бiрi. Ол:

• қозғалмайтын мұлiктiң иесi және т. б. (арөндаға берiлетiн кәiпорынның не ұйдiң иесi, бiрiгiп иеленушi акция иесi, жеткiлiктi табыс әкелетiн және т. б. ) ;
• өзiнiң жұмыс кұшiн сатушы, жалдамалы жұмысшы ретiнде (зауттағы токарь, мектеп оқытушысы, және т. б) ;
• идивидульды өндiрушi (ңеркiнң суретшi, өзiнiң шығармаларын сатудан тұсетiн табыстарға өмiр сұрушi немесе өз автомобилiн такси ретiнде қолданып, осы әрекеттiң табыстарына өмiр сұрушi, айдаушы, жер учаскесiн өмiр бойы арөндаға алып, оны өңдеп, онда белгiлi бiр өнiм шығаратын және т. б. фермер) ;
• мемлекеттiк не муниципиалды қызметкер;
• менеджер ( басқа бiреудiң кәсiпорын басқарушысы) ;
• зейнеткер қоғамдық өндiрiске қатысудың пассивтi формасы- алдыңғы белсөндiлiк нәтижесi;
• оқушы не студент (болашақ қоғамдық өндiрiске қатысуға дайындалу әтапы) ;
• жұмыссыз (қоғамдық өндiрiске қатысудың амалсыз формасы) ;
• қорғаныс кұзет әрiкетiмен айналысушы жұмыскер (армия, миилиция, мемлекеттiк қауiпсiздiк;
• экономикалық қылмысты әрекетке тартылған жұмысшы (ұлық және т. б) тұрiнде болуы мұмкiн.

Қоғамдық өндiрiске қатысудiң осы формаларынан ерекше кәсiпкерлiк - экономикалық белсөндiлiктiң айырықша тұрi, яғнм оның бастапқы әтапы тек идеямен - ойлау әрекетiмен кейiннен материалдық форманы қабылдайтынына байланысты.

Еңбекке деген қабiлетiн адам екi тұрлi жолмен пайдалана алады:

• не кәсiпкер ретiнде;
• не басқа кәсiпкерге жалдамалы жұмыскер ретiнде.

Нарықтық экономиканың қозғаушы кұшi кәсiпкерлiк - бұл өнiм өндiру, белгiлi бiр жұмыстарды қызметтердi орындауға байланысты ерекше әрекет.

Оның негiзгi белгiлерi:

• шаруашылық әрекетiнiң босатндығы (өндiрiс құралдарын пайдалануды, өндiрiс тұрлерi мен тәсiлдерiн таңдауды) ;
• осы экономикалық әрекетке, оның нәтижесiне, сондай-ақ оған байланысты пайда болатын қателерге жеке басымен толық жауап беру;
• коммерциялық табыс пайда тұсiруге бағытталады.

Нағыз кәсiпкерлiк- бұл ерекше қасиет және еркше iскерлiк әтикасы мен өмiр сұру және моральдық әстетикалық құныдылықтың ерекше жұйесi (И. Шумпетер) .

Кәсiпкер мынадай рекеше белгiлерiмен еркшеленiп тұрады:

• еңбексұйгiштiе, аса ұлкен руқани кұш, ынталылық, жаңашылдық, шығармашылық ;
• iскерлiк қабiлет, тәуекелшiлдiк және өз бизнесiн ұлғайтуға ұмтылушылық;
• адамдармен араласа алу қасиетi;
• жауапкершiлiк адалдық, заңмен салт дәстұрдi сыйлау, басқада адамдардың топтарымен қарым -қатынастары (ңкiмде -кiм жымия алмаса, дұкен ашпауы қажетң - қытай мақаласы) .

Сонымен қатар кәсiпкердiң ең ерекше қасиетi- ұйымдастырушылық қасиетi. Жалпы алғанада кәсiпкер кәсiпорынның әрекетiн бағыттайтын және көптеген жағдайда осы әрекеттi басқарушы кәсiпорынның негiзгi қолдаушысы және ұйымдастырушысы болып табылады. Ол еңбек құралдарының иесi де болуы мұмкiн, сондай-ақ өз иелiгiне жатпайтын мұлiктi жалға алу арқылы пайдалануы да мұмкiн.

Кәсiпкердiң қызметiн бағалай отырып, А. Смит негізiнiң жеке мұдделерiн көздей отырып, ол қоғам саналы тұрде қызмет еткiсi келгенiнен де артық еңбек сiңiредiң -деп атап көрсеттi. [1]

Кәсiпкерлiк белсөндiлiк субъектiлерiнiң негiзi -кәсiпкерлiк функцияны атқарушы, яғни кәсiпкерлердiң өзi. Кәсiпкерлiк процестi қозғаушы субъект. Кәсiпкер кәсiпкерлiк процестi мұмкiн болатындай етушi байланыстар орнатып, олардың ортасында орналасады. Бiрақта кәсiпкер бұл процестiң жалғыз субъектiсi емес, кәсiпкерлiк функцияны атқара отырып идеяны iске асыруға тартылатын капитал иесiмен және идеяны тиiмдi iске асыру процесiн басқаруға қажет маман менеджерлермен байланыс орнатады. Кез -келген жағдайда кәсiпкер өндiрiстiк процестiң мұмкiн не мұмкiн еместiгi және оның жалғасуы, соған байланысты тұтынушымен әрекеттесуi керек.

Тұтынушы кәсiпкер тарапынан негiзгi серiктес ролiнде қарастырылады. Тұтынушыға көңiл қою, оның мұддесi ұшiн жұмыс iстеу - кәсiпкерге қойылатын маңызы талап. Бiрақта одан маңыздарағы, ол : тұтынушы әрқашанда кәсiпкерлiк процестiң субъектiсi, оның қатысуынсыз мұндай процес мұмкiн емес. Кәсiпкердiң серiктестерiнiң басқа категорияларымен жағдайы дәл осылай анықталады- кәсiпкер кооперациялық байланысқа тұсуге мәжбұр болған тұлғалар, яғни өндiрiстiк процестi ұйымдастыруға қажеттi барлығын жеткiзушiлермен (шикiзат, босалқы, жабдықтар, әлектр әнергиясы және т. б. ) . Осы секiлдi серкiтестермен байланыс орнатпаса өндiрiстiк процестi ұйымдастыру идеясы ңауада қалықтапң, оны iске асыру мұмкiн болмайды. Бұдан кейiн жеткiзiп берушi кәсiпкелiк процестiң мiндеттi тұрдегi қатысушы субъектiсi ролiнде болады.

Кәсiпкердiң өзiндiк ұйымдастыру принципiнiң мәнi тұтынушылар және жеткiзушi серiктестермен қажеттi байланыстарды орната алуда.

Осындай байланыстарды орната алмау, не орнатуды қаламау адамға кәсiпкер болуға жол бермейдi, ол талант. Осындай әректтерге табиғи бейiмдiлiк кәсiпкерлiк процестi жоғары тиiмдiлiкпен ұйымдастыруға алып келедi.

Бiрақта кәсiпкерлiк проесс әрқашан да қандай да бiр нақты өндiрiстiк процеске негiзделе бермейдi. Егерде мұндай процестi iске асыруға өз кұшi жетпесе, онда жалдамалы жұмысшылар тартылады, олар негiзiнде кәсiпкердiң пiкiрлестерi болуға тиiс. Ал егер бұлай болса, онда оларда кәсiпкерлiк процестiң субъектiлерi болады. Сонымен бiрге кәсiпкер өзiнiң, басқа да өзi ұйымдастырып отырған процестiң субъектiлерi секiлдi ұлттық құрылым iшiнде жұмыс iстеп отырған және мемлекет барлық субъектiлерге өз әсерiн тигiзетiнiн тұсiнедi. Кәсiпкер алдында пайда болатын әртұрлi жағдайларды мемлекет қолданып отырған шараларға көмекшi не қарсылас ролiнде болуы мұмкiн. Кәсiпкер бұл жағдайда ескермеуi болмайды, сондықтан да мемлекетте ұйымастырылып отырған процестiң толыққанды және құқылы субъектiсi ретiнде қабылайды.

Тұтынушылармен байланыс орнату бұл жерде тек бiр нәрсенi көздейдi: өндiрiлiп отырған тауарға оларың көңiлiн аудару осындай тауарды сатып алу шешiмiн ерiктi тұрде қабылдайтындай әсер ету.

Кәсiпкерлiк процестiң субъектiлерiнiң құрылымы тұгелiмен суретте көрсетiлгөндей болады. 1-сурет.

Кәсiпкерлiк процес өзiнiң айналасына әр субъектiнiң әгоистiк және экономикалық мұдделерiмен санасатын, араларында мақсатты байланыстары бар салыстырмалы жабық тұрдегi субъектiлер тобын құру ретiнде мiнезделедi.

Қағам құрылысында осындай салыстырмалы жабық топтар орын алады, сонымен бiрге әр субъект бiр немесе екi типтi, одан да көп топқа кiруi мұмкiн.

Кәсiпкерлiктiң теориясы мен практикасын ұйрену барысында кәсiпкерлiк белсөндiлiк объектiсi категорясы ұлкен маңызға ие. Себебi дәл осы объектiмен кәсiпкерлiк идея байланыста жиi болады (бiрақта ол өндiрiстiк процестi ұйымдастырумен немесе басқарумен, жаңа рыноктарын дәстұрлi емес әдiстермен өткiзу iздеумен және т. б. байланыста болуы мұмкiн) . [2]

Кәсiпкерлiк объектiсi -сатып алу, қолдану және тұтыну нарығында ұсынылатын бiреудiң бiр нәрсеге қажеттiлiгiн қанағаттандыратын тауар, өнiм, қызмет, баға көлемi, сыртқы және т. б. көрiнiс секiлдi көрсеткiштермен мiнезделетiн ерекшеленген бiрiнғайлық тауарлы бiрлiк, кәсiпкердiң өз әркетiне маманданған қатынасы ең алдымен тауарлық сапасына тұтынушылық қасиетiне, баға, сыртқы көрiнiсi, орамы, буып тұюi және т. б. одан соң барып тауарлы бiрiлiктер санына көңiл қоюды талап етедi.

Кәсiпкерлiк процестiң барлық субъектiлерiнiң арасындағы қатынастар тауарлы мiнезде, бiрақта әгоистiк экономикалық мұдде ақшалай формада көрiнiс табатындықтан (аразынырақ алып, қымбатырақ сату), субъектiлер арасындаға қатынастар да тауарлы ақшалай қатынас мiнездемесiнде боады.

Кәсiпкерлiк процестiң субъектiлерi арасында пайда болып, өндiрiстiк процестiң жұмыс iстеуi барысында жалғасатын тауарлы ақшалай қатынастар тұрiнда жазылуы мұмкiн.

А-Т

Тауарлы ақшалай қатынастар осылайша айырбас қатынастар тұрiнде. Қатынастардың әр звеносында Т (тауар) компонентi нақты формаға ие, ал А (ақша) копонентi барлық звеноларда бiркелкi формада.

Тауардың нақты формалары :

• шикiзат, жартылай фабрикат, босалқылар, жабдықтар, ресурстар, (мысалы, әлектр әнергиясы), инструменттер, ғимараттар, құрылыстар (мысалы, қойма), жер немесе қозғалмайтын мұлiктiң басқа тұрлерi (қатынас: серiктес кәсiпкер, соңғысы серiктесiне ақшаға осындай тауарды қолдану және иелену құқын бередi) ;
• жұмыс кұшi (қатынас: жалдамалы жұмысшы кәсiпкер) ;
• капитал (қатынас: капиталист- инвестор- кәсiпкер) ;
• тұтынушыға дайын тауар (тұтынуышы -кәсiпкер қатынасы, бұл жағдайда кәсiпкер ролi ауыстырылады, ал тауар иесi және ақша алушы) ;
• кәсiпкер қызметпен айналысуға рұқсат қағаз (мемлекет-кәсiпкер қатынасы салық саясаты арқылы iске асады) .

Осындай қатынастарға тұсе отырып барлық серiктестер бiр мақсатты көздейдi-пайда табу. Пайда шығыстарда экономдау, яғни бiр нәрсенi сатып алудағы кұтiлiп отырған және фактiлi бағалары арасындағы айырмашылық.

Кәсiпкердiң коммерциялық iс-әрекетiнде анықтаушы мұдде-пйда табуға ұмтылу, бұл жерде оның көлемi (сделка) келiсiмiнiң табыстылық денгейiн анықтайды.

Коммерциялық келiсiмге отыру кезiнде екi жақ коммерцияның алтын ережесi атына ие болған рационалдылық принципiне негiзделедi. Бұл ереженiң мәнi -арзанырақ сатып алып, қымбатырақ сатуда. Сонымен бiрге кәсiпкер сату мен сатып алу бағалары арасындағы айырмашылық табыс екөндiгiн тұсiнедi, бiрақ пайда- сатып алудағы шығыстарды ұнемдеу. ңПайдаң категориясын осылайша тұсiнуден шығатыны, кәсiпкер сатып алудың ең көп пайда әкелетiн вариантына, яғни өзiне қажет болған тауарды сатып алуда ең көп ұлкен ұнемдеу беретiн вариантына ұмтылады. Егерде сiз белгiлi- бiр сатып алушыны өзiңiзге ңбайлапң алғыңыз келсе, онда оған сiзбен отырған келiсiмiнен қосымша пайда табуға мұмкiндiк берiңiз. Оған осы тауарға бағаны арзандатып берiңiз. Сiз өзiңiзде басқалардың тауарының сапасы нашар емес, бiрақ бағасы арзанырақ сатушыны iздейсiз.

Кәсiпкерлiк белсөндiлiк мақсаты ол сұранысы және кәсiпкерге табыс әкелетiн тауарды өндiрiп, нарыққа ұсыну. Кәсiпкердiң тауарды өндiрiп, нарыққа ұсыну шешiмiмiн iске асыру барысындағы шығындарының артуы.

Шығындар- кәсiпкердiң осындай тауарды өндiруiне жұмсаған шығыстары (негiзiнде ақша формалары) .

Табыс- кәсiпкердiң кассасына белгiлi- бiр тауарлар, қызметтер, мұлiктер басқа тұлғаға беру ұшiн келiп тұсетiн төлемдер. Табысты белгiлi мерзiмге келiп тұсетiн және болашақта қайтарылуы тиiс қырызға алынған қаражаттардан ажыратып алу қажет.

Мысалы, сiздiң банктағы шотыңызға А тұлғасына жеткiзiлген тауарларға төлем ретiнде 300 мың тенге тұстi, оларды өндiру сiзге 200 мың тенгеге тұсiп едi. Бұл жерде сiздiң табысыңыз 300 мың тенге, ал пайдаңыз 200 мың тенге (300 мың тенге- 200 мың тенге) .

Пайда табу тек кәсiпкерлiк емес, кез келген iскер белсөндiлiк формасына тән. Кәсiпкер пайдасы немесе кәсiпкер табысы секiлдi экономикалық категорияның ерекшелiгiне көңiл бөлу маңызды. Кәсiпкер табыс мағынасында басқарудан, өндiрiстi ұйымдастырудың жаңа әдiс тәсiлдерiн енгiзуiнен тұсетiн қоысмша табысты кәсiпкер өзiнiң табиғи дарынына не сараптау және өндiрiс фаторларын сыртқы орта шарттарына тәуелсiз комбинациялау жасай алатындығына байлансты алатын артықшылықты айтамыз.

Басқаша айтсақ кәсiпкер пайдасы екi әлементтен құралады:

• iскер адамның ұйреншiктi пайдасы;
• iскер адамның ұйреншiктi табысынан артушылық.

Екiншi әлемент -кәсiпкер табысы өндiрiске жаңалық енгiзу, иновация ұшiн қоғамдық сый -ақы формасы.

Сiздiң кәсiпорныныңыздың пайдасы айына -1 млн. тенге денгейiнде тұрақты тұр едi делiк. Сiз айталық өндiрiстiк процестiң ұйымдастыру жұйесiн өзгерттiңiз. Соның нәтижесiнде өндiрiс тиiмдiлiгi мен пайда айына 1, 5 млн. тенге құрады. Бұл жағдайда 500 мың тенге - сiздiң кәсiпкерлiк табысыңыз (пайда) .

Кәсiпкердiң пайдасы неғұрлым жоғарылаған сайын, соғұрлым: тұтынушылар саны жоғары, кәсiпкерлiк өндiрiс, салық төлеу, өндiрiстi ұлғайтады, жұмыскерге жұмыс орны кеңейедi, тауарлар саны өседi, еңбекке қабiлетсiздерге әлеуметтiк көмек көрсетедi, қоғамда келiсiмдер ұрдiсi кеңейедi.

Кез-келген кәсiпкер iскер адам бола алады, ал кез-келген әскери адам кәсiпкер категориясына жатқызыла алмайды, егер кәсiпкер нақты феномен туралы айтар болсақ.

Неге кәсiпкер экономикалық еркеше формасы ретiнде инисиативтi негiзде болады? Ең алдымен себебi кәсiпкер өз iс-әрекетiн нарыққа бағыттайды.

Нарық -бұл реалды және потенциялды сатып алушылар мен сатушылардың мұдделерi мен әркеттерiнiң, сонымен бiрге олардың мұдделерi мен әрекеттерiнiң жағдайы мен өзгерiстерiн мiнездейтiн шарттар жиынтығы.

Нарыққа ориентацияланған кәсiпкер нарық жағдайын дұрыс бағалауы, тiптi оның өзгерiсiн алдын-ала бiлуге мiндеттi. Осындай ориентацииясына байланысты кәсiпкердiң әрекеттерi қауiп -қатер әлементiн қамитиды. Кәсiпкерлiк- бұл тауарды жеткiзу және алыс, жақын перспективадағы нарықтың зерттелуi денгейiнiң көрсеткiшi. Тауарды жеткiзу басталғанға дейiн нарықтың жеткiзуге реакциясын анықтау қиын. Кәсiпкер бұл мағынада өз қауiп-қатерi мен қарқынына әрекет етедi, себебi ол мәңгiлiк экономикалық теориядағы келiп тiрелетiн сұрақтарға жауап беруi керек.

Олар:

• не өндiру керек ;
• қалай өндiру керек;
• кiм ұшiн өндiру керек.

Бұл сұрақтарға жауапты кәсiпкер австрактiлi денгейде бередi, яғни кәсiпкер болашақ тұтынушыны жалпы анықтайды. ңМенiң тұтынушыларым 3-8 жас аралығындағы қыздары бар ата-аналар боладың, -деп жорамалдайды, мысалы ұшiн балалар ойыншықтарын өндiрушi, болашақ тұтынушының бұдан да нақтырақ мiнездемесiн кәсiпкер бере алмайды, оның керегi де жоқ, себебi мұндай ориентация жеткiлiксiз (осы аймақтағы осындай жастағы қыздары бар жанұялар жуық санын, олар қаншалықты тез қыздарына ойыншық сатып алып бередi, олардың табыстарын анықтауға мұмкiндiк бар) .

Тұтынушының нақты мiнездемесiн тiклей жеткiзiп беру кезiнде және тауарды өндiруге алғашқы тапсырыстарды орындау кезiнен анықталады.

Болашақ өндiрiстiк iс-әрекетiн анықтау барысында кәсiпкер осындай орналасудың артықшылығына және кәсiпкердiң орналасу орнын таңдауынан шығатын нәтижелерге әсер ететiн бiр қатар факторларды ескерту керек.

Болашақ өндiрiстiк iс-әрекетiн анықтау барысында кәсiпкер осындай орналасудың артықшылығына және кәсiпкерлiк орналасу орнын таңдауынан шығатын нәтижелерге әсер ететiн бiрқатар факторларды ескеру керек.

Болашақ кәсiпорынның орналасқан орнын анықтайтын факторлар- оны құру мен ұстап отыру шығындары. Кәсiпорынның орналасу орнына байланысты өндiрiлетiн тауарды, қызметтi, өнiмдi сатудан тұсетiн жобаланып отырған әффект. Мысалы ұшiн, қаланың орталығында оның негiзгi магистралында дұкен оны ұстап отыруға көп шығын талап етедi. Қала iшiнде орналасқан осындай дұкенге қарағанда, бiрақ сату айналымы бiрiншi дұкенге қала сыртында орналасқаннан ана ғұрлым көп бұл жағдайда екi вариан мұмкiн. 1- кесте, ол кәсiпкердiң сауда кәсiпорнының болашақ орнын таңдау шешiмiн қабылдауға негiз болады.

Кәсiпкердiң сауда кәсiпорнының болашақ орнындары мен

салыстырмалы таңдау көрсеткiштерi

1-кесте (мың т. г. )

Бұл кестеден көрiнiп отырғандай, болашақ дұкеннiң орналасу орнының бiрiншi варианты екiншiсiне қарағанда (нақты жағдайда ол басқаша да болуы мұмкiн) .

Әрбiр нақты жағдайда болашақ орналасу орнына байланысты кәсiпорындық табыстылық денгейiне әсер етушi көптеген факторларды ескеру керек. Бiреу ұшiн анықтаушы мәнге жұмыс кұшiнiң арзандығы ие болса, мысалы ұшiн: Ресейде өндiрiс ұйымдастыруды жоспарлап отырған американдық кәсiпорын бiреу ұшiн- тұтынушыға жақындық (мысалы: көшеде ыстық нан сатушы ұшiн) .

Төмөнде көрсетiлiп отырған оындай критерийлер, толық емес, бiрақта ол орналасу орнын таңдау кезiнде кәсiпкер иелердi есекеру керектiгiн көрсетедi:

• сатып алушыға (тұтынушыға) жақындық;
• дайындаушыға (жеткiзушiге) жақындық;
• транспорт артериясына жақындық;
• қолда бар жұмыс кұшiнiң бiлiктiлiгi;
• кәсiпорын саласы ;
• тұрғындардың табыс денгейi;
• тұрғындардың әлеуметтiк топтарға бөлiнуi;
• бәсекелестiк;
• тауарға сұраныс денгейi және нарық мұмкiндiгi;
• инфрақұрылым;
• арөнда, жалға төлемi денгейi.

Осы себептен кәсiпорынның орналасу орынын иаңдау кезiнде көптеген факторларды ескеру керек.

Кәсiпорынның орналасу орынына байланысты табыстарды салыстырмалы сараптау ұлкен маңызға ие, себебi кейiн қабылданған шешiмдi жөндеу қиынға соғады: орын алған инвестициялар мен ұзақ мерзiмге келiсiлген арөнда келiсiмдерi кәсiпорынның басқа жерге орын ауыстыруына шек қояды.

1. 2. Кәсiпкерлiк және оның факторлары .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс