Қазақстан Республикасының Қарулы күштерінің ішкі қызмет жарғысын оқыту әдістемесі

Пән: Алғашқы әскери дайындық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001035

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
СПОРТ ЖӘНЕ ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
БАСТАПҚЫ ӘСКЕРИ ДАЙЫНДЫҚ ЖӘНЕ ДЕНЕШЫНЫҚТЫРУ КАЕДРАСЫ

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Қазақстан Республикасының Қарулы күштерінің ішкі қызмет жарғысын
оқыту әдістемесі

Ғылыми жетекші: Айтуғанов Ә.Р,
Доцент м.а подполковник.
Орындаған: БӘД-811 тобының студенті
Жыңғылбаева Арайлым

Түркістан 2010
Мазмұны
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
ІІ Негізгі бөлім.
2.1 Әскери қызмет өткеру тәртібі. Әскери қызметшілердің жалпы құқықтары,
міндеттері мен
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.2 Әскери қызметшілер арасындағы өзара қарым-
қатынас ... ... ... ... ... ... 14
2.3 Әскери бөлім командирлерінің (бастықтарының) және негізгі
лауазымды адамдардың
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1
9
2.4 Әскерлердің полигондарда (лагерьлерде) орналасуы кезіндегі ішкі
қызметтің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 2

Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
3

Кіріспе

Осы Жарғы Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери бөлімдеріндегі
(кемелеріндегі), штабтарындагы, департаменттеріндегі (басқармаларындағы),
ұйымдарындағы, әскери-оқу (оқу) орындарындағы, Қазақстан Республикасының
басқа да әскерлері мен әскери құрамаларындағы әскери өмір салтының негізгі
ережелерін, ішкі тәртіп қағидаларын, әскери қызметшілердің, командирлердің
(бастықтардың) жалпы құқықтары мен міндеттерін, әскерлердің қоғамдық іс-
шараларға қатысуын айқындайды.
Осы Жарғының ережелері барлық әскери бөлімдердің әскери қызметшілеріне
бірдей дәрежеде қатысты. Осы Жарғыда аталмаған лауазымды тұлғалардың
міндеттері тиісті нұсқаулықтармен, ережелермен, тәлімдемелермен және
басшылықтармен айқындалады.
Жарғының күші Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі
әскерлерінің, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, Қазақстан Республикасы
Төтенше жагдайлар жөніндегі комитеті Азаматтық қорғаныс бөлімдерінің,
Қазақстан Республикасының Республикалық ұланы мен Президенті Күзет
қызметінің, Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен әскери
құрамаларының әскери қызметшілеріне, жиын кезеңіне шақырылған әскери
міндеттілерге, әскери қызметтен әскери киім нысанын киіп жүру құқығымен
босатылған азаматтарға олар әскери киім нысанын киіп жүрген кезде
қолданылады.
Кемелердегі ішкі қызмет пен лауазымды тұлғалардың міндеттері Кемелік
жарғымен қосымша айқындалады.
Соғыс уақытында дала жағдайында және бейбіт кезеңде әскери қызметшілерді
ұрыс іс-қимылдарына үйрету жөніндегі оқу-жаттығулары мен дәрістерде ішкі
қызмет ұрыс іс-қимылдарын қамтамасыз ету жөніндегі жауынгерлік жарғылармен,
тәлімдемелермен, сондай-ақ осы Жарғымен айқындалады.
1.Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері:
Қазақстан Республикасының егемендігін, аумақтық тұтастығын, шекараларына
қол сұғылмаушылығын қорғауға;
басқыншының шабуылын тойтаруға және оған соққы беруге;
мемлекеттік және әскери объектілерді күзетуге және қорғауға;
басқа мемлекеттердің қарулы күштерімен бірлесіп халықаралық шарттарға
сәйкес басқыншылықтан бірлесе қорғану жөніндегі міндеттерді орындауға
арналған;
- Қарулы Күштерді басқа жағдайларда қолдану Қазақстан Республикасының
қазіргі кезде күшіндегі заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.
Отанды қорғау және Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріндегі қызмет -
Қазақстан Республикасының әрбір азаматының халық пен мемлекет алдындағы
конституциялық міндеті мен борышы болып табылады.
2. Әскери қызметшілердің әскери бөлімдегі күнделікті өмірі мен қызметі ішкі
қызметпен айқындалады және Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері
Жарғыларының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.
Ішкі қызмет әскери бөлімде оның тұрақты жауынгерлік әзірлігін, жеке
құрамның оқуын, оның күнделікті қызметте басқа да міндеттерді ұйымдасқан
түрде орындауын және әскери қызметшілердің денсаулығын сақтауды қамтамасыз
ететін ішкі тәртіп пен әскери тәртіпті ұстауға арналған. Ол осы Жарғының
талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының заңдары мүлтіксіз сақтала
отырып ұйымдастырылады.
3. Ішкі қызмет әскери қызметшілердің тілек-қалауына қатыссыз ұйымдасқан іс-
қимылын талап етеді.
4. Ішкі қызметтің талаптарын әрбір әскери қызметші білуге және дәйекті
орындауға міндетті.
5.Әскери бөлімдегі ішкі қызметке басшьшықты әскери бөлім комаңдирі, ал
бөлімшеде - бөлімше командирі жүзеге асырады. Бір үй-жайға бірнеше бөлімше
орналасқан ретте олардың командирлерінің ортақ тікелей бастығы болмаса,
әскери бөлім командирінің (гарнизон бастығының) бұйрығымен ішкі қызметке
басшылық ету осы бөлімшелердің бірінің командиріне жүктеледі. Әскери
бөлімдегі ішкі қызметтің тікелей ұйымдастырушысы бөлім штабының бастығы, ал
бөлімше (рота) тұрғын-жайында - рота старшинасы болып табылады.
Бағынысты әскерлердегі ішкі қызметтің жай-күйі үшін жауаптылық барлық
тікелей бастықтарға жүктеледі. Олар бағынысты әскери бөлімдер мен
бөлімшелерге ішкі қызметті ұйымдастыру мен оның талаптарының орындалуын
қамтамасыз етуге көмек көрсетуге және оның жай-күйін ұдайы тексеріп отыруға
міндетті.
2.1. ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТ ӨТКЕРУ ТӘРТІБІ.
ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТШІЛЕРДІҢ ЖАЛПЫ ҚҰҚЫҚТАРЫ,
МІНДЕТТЕРІ МЕН ЖАУАПКЕРШІЛІГІ
Әскери қызмет өткеру тәртібі
Әскери қызмет — мемлекет пен халық алдында Қазақстан Республикасы
азаматтарының Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан
Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында өздерінің
қасиетті борышы мен міндеттерін орындауымеи байланысты мемлекеттік
қызметінің ерекше түрі.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері жалпыға бірдей әскери
міндеттілік негізінде, шақыру бойынша, сондай-ақ келісім-шарт бойынша,
жасақтаудың аумақтан тыс және аумақтық принциптері үйлестіріле отырып,
белгіленген талаптарға сай келетін әскери қызметшілермен жасақталады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде жасақтау принципі мен әскери
қызметтің сипатына қарай оның мынадай түрлері болады:
сарбаздар мен матростардың, сержанттар мен старшиналардың мерзімді әскери
қызметі;
сарбаздар мен матростар, сержанттар мен старшиналар лауазымдарындағы
келісім-шарт бойынша әскери қызмет;
- әскери-оқу орындары курсанттарының (тыңдаушыларының) әскери қызметі;
прапорщиктер мен мичмандардың келісім-шарт бойынша әскери қызметі;
офицерлік құрамның әскери қызметі.
Әскери қызметте тұратын адамдар әскери қызметшілер болып
табылады. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери қызметшілеріне
офицерлер, прапорщиктер мен мичмандар, әскери-оқу орындарының курсанттары
(тындаушылары); әскери қызметке келісім-шарт бойынша кірген сержанттар,
старшиналар, сарбаздар мен матростар (бұдан әрі - келісім-шарт бойынша
әскери қызмет өткеруші әскери қызметшілер); мерзімді әскери қызмет өткеруші
сержанттар, старшиналар, сарбаздар мен матростар (бұдан әрі - мерзімді
әскери қызметтің әскери қызметшілері) жатады.
Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес Қарулы Күштерде әскери
қызметте Қазақстан Республикасының аумағында тұратын және келісім-шарт
жасасқан шетелдік азаматтар мен азаматығы жоқ адамдар да бола алады.
Әрбір әскери қызметшіге тиісті әскери атақ беріледі. Әскери атақтар
әскерлік және кемелік болып бөлінеді.
Әскери қызметшілер алған біліміне (арнаулы даярлығына), біліктілігіне
және жұмыс тәжірибесіне сәйкес әскери бөлімдердің штаттарында көзделген
әскери лауазымдарға тағайындалады.
Әскери қызметшілердің әскери қызметте болуы Қазақстан Республикасының
заңдарында әскери қызметшілердің тиісті санаттары үшін белгіленген қызмет
мерзімдерімен және шекті жаспен шектеледі.
Әскери қызмет өткеру уақыты жалпы және үзіліссіз еңбек стажына, сондай-
ақ мамандығы бойынша жұмыс стажына есептеледі.
Әскери кызметтен босату қызметтің белгіленген мерзімі өткен соң және
әскери қызметте болудың шекті жасына жетуіне байланысты жүргізіледі.
Әскери қызметшілер Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген
негіздер болған ретте әскери қызметтен мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.
Әскери қызметшілерді мерзімді әскери қызметтен мерзімінен бұрын босату
үшін мыналар негіз болып табылады:
денсаулық күйі - әскери-дәрігерлік комиссияның қорытындысының (қаулысының)
негізінде;
отбасы жағдайлары - олардың отбасылық жағдайының өзгеруіне орай қызмет
өткеру мерзімін кейінге қалдыру құқығы туындаған жағдайда
әскери комиссариаттардың отбасы жағдайын зерделеуінің негізінде;
отбасы құрамында шетелге тұрақты тұруға немесе Қазақстан Республикасынан
тысқары жерде тұрақты тұратын отбасымен қосылуы үшін, Қазақстан
Республикасының қолданылып жүрген заңдарына сәйкес кетуіне құқық беретіи
растама құжаттары болған ретте кетуі;
бас бостандығынан айыруға сотталуы.
Әскери қызметті келісім-шарт бойынша өткеруші әскери қызметшілерді
мерзімінен бұрын босатуға мыналар негіз болып табылады:
- белгіленген қызмет мерзімін өткеруі: қызмет өткерген жылдары және
зейнеткерлікке шығуға құқық беретін әскери қызметте болудың шекті
жасына жетуі;
- жасы - әскери қызметте болудың шекті жасына жеткен жағдайда;
денсаулық күйі - әскери-дәрігерлік комиссияның әскери кызметке жарамсыздығы
немесе шектеулі жарамдылығы туралы қорытындысының (қаулысының)
негізінде;
штаттың қысқаруы немесе қызметте пайдалану мүмкін емес жағдайдағы ұйымдық
іс-шаралар;
келісім-шартты бұзу;
отбасы жағдайлары немесе тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі
айқындайтын басқа да маңызды себептер;
қызметке сәйкес келмеуі;
әскери қызметшінің абыройына нұқсан келтіретін теріс қылық жасауы;
соттың занды күшіне енген айыптау үкімі.
Әскери қызметшілер Қазақстан Республикасының заңдарында азаматтар
үшін белгіленген жалпы құқықтар мен бостандықтарға ие, міндеттерді орындап,
жауапкершілікте болады.
Әскери қызметтің ерекше сипаты әскери қызметшілер үшін конституциялық
құқықтары мен бостандықтарынан белгілі бір қысқартулар мен шектеулерді
көздейді, сондай-ақ қосымша құқықтарды, лауазымдық және арнайы міндеттерді,
жауапкершілікті айқындайды, олар заңдармен белгіленеді.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде әскери қызмет өткеруші шетел
азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдардың жалпы құқықтары, міңдеттері мен
жауапкершілігі Қазақстан Республикасының заңдарымен, халықаралық шарттармен
және осы Жарғымен реттеледі.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әскери қызметшілердің
құқықтарының, міндеттері мен жауапкершілігінің мазмұны мен көлемі олардың
әскери қызмет міндеттерін (қызметтік міндеттерін) атқару үстінде немесе
одан тыс екеніне байланысты.
Әскери қызметшілердің әскери қызмет міндеттерін (қызметтік міндеттерін)
атқаруы ден мыналар ұғынылады: ұрыс қимылдарына қатысуы; осы Жарғыда,
нұсқаулықтар мен төлімдемелерде белгіленген лауазымдық міндеттерін
орындауы; жауынгерлік кезекшілік (жауынгерлік қызмет) атқаруы; оқу-
жаттығуларға және кеме жорықтарына қатысуы; әскери бөлімнің аумағында күн
тәртібімен белгіленген қызмет уақыты ішінде немесе бұл қызметтік
қажеттіліктен туындаса, ұзағырақ болуы; қызметтік іссапарда немесе емдеуде
болуы; қызмет өткеру, емдеу орнына жүруі немесе кері оралуы; әскери жиындар
өткеруі; тұтқында (тұтқынға өз еркімен берілу жағдайларынан басқа), кепіл
немесе ырықсыз шеттетілуші жағдайында болуы; хабар-ошарсыз болуы - әскери
қызметшіні занда белгіленген тәртіппен хабар-ошарсыз жоғалған деп танығанға
немесе кайтыс болды деп жариялағанға дейін; жеке басын, өмірін,
денсаулығын, ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғауы; құқық қорғау органдарына
заңдылық пен құқық тәртібін қамтамасыз етуде көмек көрсетуі; соттың әскери
қызметшінің қоғам мен мемлекеттің мүддесіндн жасады деп таныған өзге де іс-
әрекеттері.
Өзін ерікті түрде ішкілікпен, есірткімен немесе уытшылдық мастану күйіне
түсірген; қылмыстық заңдарда көзделген қоғамдық қауіпті іс-әрекеттерді
жасаған; өзіне қол салған немесе өзіне қол салуға әрекет жасаған әскери
қызметшілер, егер аталған іс-әрекеттер сырқаттық күйінен немесе өзіне қол
саларлық күйге жеткізуден туындамаған болса; әскери бөлімнің орналасқан
жерінен тысқарыда демалыста, сейілде немесе демалыста болған кезінде,
әскери бөлімнен орналасқан жерінен тысқарыда немесе әскери бөлімнен тыс
жерде белгіленген қызмет орнынан өз бетімен сыртта болған кезінде,
тұтқында, кепіл немесе ырықсыз шеттетілу жағдайында болған реттерін, сот
қоғам мен мемлекеттің мүдделерінде жасалған деп таныған өзге де іс-
әрекеттерін қоспағанда, әскери қызмет міндеттерін (қызметтік міндеттерін)
атқарушылар болып танылмайды.
Әскери қызмет міндеттерін (қызметтік міндеттерін) атқару үстінде әскери
қызметшілер мемлекеттік қызметтің өкілдері болып табылады және мемлекеттің
қорғауында болады.
Әскери қызметшілердің құқықтары
10. Әскери қызметшілердің құқықтары мен оларды іске асыру тәртібі
әскери қызметтің ерекшеліктері ескеріле отырып Қазақстан Республикасының
заңдарымен айқындалады.
Ешкімнің әскери қызметшілерді Қазақстан Республикасының Конституңиясымен
және басқа да нормативтік актілермен кепілдік берілген құқықтарың шектеуге
құқығы жоқ.
Әскери қызметшілердің өз құқықтарын пайдалануы қоғамның, мемлекеттің
құқықтары мен заңды мүдделеріне, әскери қызметке, басқа әскери қызметшілер
мен озге азаматтардың құқықтарына залал келтірмеуге тиіс.
Мемлекет әскери қызметшілердің құқықтарының, бостандықтарының іске
асырылуына, сондай-ақ олардың әлеуметтік және құқықтық қорғалуына кепілдік
береді, оларға лайықты өмір сүру деңгейін туғызу, қызмет пен түрмыс
жағдайларын жақсарту жөніндегі шараларды жүзеге асырады.
Әскери қызметшілердің құқықтарын қамтамасыз ету мен қорғау командирлерге
(бастықтарға), әскери басқару органдарына, мемлекеттік басқару органдары
мен жергілікті өкілді және атқарушы органдарға, соттар мен құқық қорғау
органдарына жүктеледі.
Әскери ант қабылдағанға дейін әскери қызметші әскери лауазымға
тағайындалмайды, жауынгерлік тапсырмаларды орындауға (ұрыс қимылдарына
қатысуға, жауынгерлік кезекшілік атқаруға, жауынгерлік және қарауылдық
кызмет атқаруға) тартылмайды; әскери қызметшіге қару-жарақ пен әскери
техника бекітіліп берілмейді, оған гауптвахтада ұстау арқылы қамау
түріндегі тәртіптік жаза қолданылмайды.
Әскери қызметшілердің құқықтарын, бостандықтары мен занды мүдделерін
іске асыру жөніндегі міндеттерін атқармауына кінәлы командирлер (бастықтар)
бұл үшін заңдарда және осы Жарғыда белгіленген жауаптылықта болады.
Әскери қызметшінің өзінің қызметтік жағдайына қарамастан мыналарға
құқығы бар:
өзінің құқықтары мен бостандықтарын, соның ішінде командирлердің
(бастықтардың) өзінің құқықтарына, бостандықтарына нұқсан келтіретін, ар-
намысы мен жеке басының қадір-қасиетін қорлайтын заңсыз іс-әрекеттері
болған жағдайларда сот арқылы қорғалуға. Ол білікті заң көмегін алуға
хақылы;
шыққан тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне,
ұлтына, тіліне, дінге қатысына, сеніміне, тұрғылықты жеріне қарамастан
немесе өзге кез келген жағдаяттар бойынша тең құқықтарға. Аталған жәйттер
бойынша кемсітуге тыйым салынады және ол заңмен қудаланады;
өмір сүруге. Ешкімнің оның өмірін қиюға құқығы жоқ. Командирлер(бастықтар)
бағыныстыларының қызметтік іс-әрекетінің қауіпсіз жағдайын қамтамасыз етуге
міндетті және олар үшін заңдарда белгіленген жауаптылықта болады;
әскери қызмет шарттарымен және сипатымен реттелетін жеке басының
бостандығына. Қамауға алу Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің
Тәртіптік Жарғысына қатаң сәйкестікте қолданылады және оны командирлер
(бастықтар) бағыныстылары әскери тәртіпті өрескел бұзуға жол берген
жағдайларда ең ақырғы шара ретінде қодданады;
жеке басының қадір-қасиетіне қол сұғылмауына. Ол зандармен және осы
Жарғымен қорғалады. Әскери қызметшіге қатысты зорлық-зомбылыққа, азаптауға
жол берген, қатыгез немесе адамдық ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлайтын
әрекет жасаған немесе жаза қолданған адам зандарда белгіленген жауаптылықта
болады;
мемлекеттің қорғауында болуға және жеке өміріне, жеке басы мен отбасының
құпиясына, жеке салымдары мен жинақтарының құпиясына, хат жазысуына,
телефонмен сөйлескен сөздеріне, почта, телеграф және өзге де хабарларына
қол сұғылмауына;
өзінің ұлты мен дінге қатысын айқындауға және мұны көрсетуге немесе
көрсетпеуге;
лауазымдық міндеттерін орындау шеңберінен тыс қарым-қатынас,
тәрбие беру, оқу және шығармашылық тілін тандауға;
сөз бостандығына, өзінің пікірлері мен сенімдерін білдіруге, ақпаратты, бұл
ретте мемлекеттік және әскери құпияны жария етпей еркін алуға және таратуға
қол жеткізуге;
саяси партиялар мен кәсіптік одақтарды қоспағанда, қоғамдық бірлестіктер
ұйымдастыруға және оларға мүше болуға;
қызметтен тыс уакытта заңға сәйкес ұйымдастырылатын, саяси мақсаттарды
көздемейтін жиналыстарға, митингілерге, демонстрацияларға, шерулерге
қатысуға. Қызмет уақытында жиналыстар мен басқа да қоғамдық шараларға
қатысу осы Жарғыда көзделген тәртіппен жүзеге асырылады;
еркін жүріп-түруға және тұрғылықты жерін еркін тандауға. Бұл құқық әскери
бөлімдердің жауынгерлік әзірлігін қуаттау, әскери қызметшінің қызмет орнына
уақтылы келуін қамтамасыз ету қажеттігі, әскери қызметші тұрған қызметтің
түрі ескеріле отырып заңдарда және осы Жарғыда айқындалған тәртіппен жүзеге
асырылады;
ождан бостандығына, ол оның мемлекеттің алдындағы міндеттерін
шектемеуге тиіс. Командирлер (бастықтар) бағыныстыларының діни сөзімін
сыйлауға және оларды іске асыруы үшін уақыт қарастыруға тиіс. Әскери
қызметші діни рәсімдерге қатысуды қызмет уақытынан бос кезінде жеке адам
ретінде жүзеге асырады;
- әскери лауазымдарда әскери қызмет өткеру және кәсіби біліктілігіне,
моральдық-іскерлік қасиеті мен қызметтік іс-әрекетінің нәтижелеріне сәйкес
қызмет бойынша ілгерілеу арқылы еңбек өтуге;
- қауіпсіздік пен тазалық талаптарына жауап беретін еңбек ету
жағдайларына, еңбегі үшін қажетті өмір сүру деңгейін қамтамасыз
ететін және әскери қызметке мүдделілігін ынталандыратын сыйақы алуға;
- демалысқа. Оған жұмыс уақытының заңмен белгіленген ұзақтығына,
демалыс және мереке күндеріне, ақы төленетін жыл сайынғы негізгі және
қосымша демалысқа кепілдік беріледі. Әскери қызметшіні апта сайынғы қызмет
уақытының белгіленген ұзақтығынан тыс, сондай-ақ демалыс, мереке және жұмыс
істемейтін күндері әскери қызмет міндеттерін атқаруға тартқан жағдайда,
оған аптаның басқа күндерінде демалыс беріледі;
- зандармен белгіленген нормалар бойыпша және тәртіппен мемлекет есебінен
қызметтік үй-жайлармен қамтамасыз етілуге;
- заңды сатып алған мүлкіне, соның ішінде мұрагерлік құқығы бойынша меншік
иесі болуға;
- әскери қызмет өткеру кезінде қаза табу (кайтыс болу), жарақаттану
(контузия алу) мертігу, сырқаттану жағдайына міндетті мемлекеттік
сақтандырылуға;
- әскери-медициналық мекемелерде тегін медициналық қамтамасыз етілуге,
сондай-ақ санаторийліқ-курорттық емделуге;
- әскери оқу орындарында оқуға. Әскери қызметші, мерзімді әскери
қызметтің әскери қызметшілерін қоспағанда, әскери бөлім командирінің
рұқсатымен кешкі немесе сырттай оқу нысанындағы азаматтық жоғары немесе
орта арнаулы оқу орнында оқи алады;
мемлекеттік істерді басқаруға қатысуға, сайлауға және сайлануға,
мемлекеттік басқару органдары меп жергілікті өкілетті және атқарушы
органдарға, сотгарға, әскери басқару органдарына жүгінуге және
республикалық референдумға қатысуға;
тиісті лауазымға кандидатқа қойылатын лауазымдық міндеттердің сипатымен
ғана байланысты талаптарға сай келген ретте әскери қызметке қол жеткізуге
құқығы бар. Оған лауазым иеленуге, қызмет бабында ілгерілеуге, кәсіби
біліктілігіне және моральдық-іскерлік қасиеттеріне сәйкес кезекті әскери
атақтар алуға кепілдік беріледі. Лауазымында өсу және қызмет бабында
ілгерілеу қызметтік әрекеті мен кәсіптік даярлығының нәтижелері бойынша
жүзеге асырылады. Әскери қызметшілердің жекелеген құқықтарының іске
асырылуы әскери қызметтің ерекшеліктерімен және сипатына байланысты
шектеледі. Әскери қызметшіге:
қандай да болмасын саяси партияны қолдауға;
ереуілдер, пикеттер және өзге де наразылық шараларын ұйымдастыруға және
оларға қатысуға;
командирлердің (бастықтардың) қызмет бабындағы және қызмет мүддесінде
берілген бұйрықтарын (әкімдерін) талқылауға және сынауға;
дінге қандай да болсын қатыстылықты насихаттауға және діни бірлестіктер
құруға;
кәсіпкерлік қызметтің кез келген түрімен айналысуға, сондай-ақ қызмет бабын
пайдаланып жұмыстар орындауға, қызметтер көрсетуге және осы үшін сыйақы
алуға тыйым салынады.
Әскери қызметшілердің әскери қызмет міндеттерін атқару
үстінде де, сондай-ақ қажет болғанда қызметтен тыс уақытта да қаруды
сақтауға, алып жүруге және қолдануға құқығы бар.
Әскери қызметшілердің қаруды сақтау срежелері мен қолдану тәртібі осы
Жарғымен жәнс Қазақстан Рсспубликасының басқа да заң актілерімен
айқындалады.
Әскери қызметшілер ең ақырғы шара ретінде:
- күзетілетін әскери және мемлекетгік объектілерге, сондай-ақ әскери
бөлімдер мен бөлімшелердің орналасқаи жеріне, әскери бөлімдердің
үйлері мен ғимараттарына, әскери эшелондарға, машиналар колонналарына
және жекелеген көлік кұралдары мен қарауылдарға топтасқан немесе
қарулы шабуылды тойтару үшін;
қаруға және әскери техникаға зорлықпен ие болу әрекетінің жолын кесу үшін;
әскери қызметшілер меп азаматгық тұлғаларды олардың өміріне немесе
денсаулығына қатер төндіретін шабуылдан қорғау үшін;
қылмыс жасаған не ауыр әрі кауіпті қылмыс жасау үстіңде қолға түскен,
қарулы қарсылық корсетксн адамды, сондай-ақ қаруды тапсыру туралы
занды талаптарды орындаудан бас таріқан қарулы адамды ұстау үшін жеке өзі
немесе бөлімше құрамымен қару қолдануға құқығы бар.
Қарауыл құрамына кіретін әскери қызметшілердің Қазақстан Республикасы
Қарулы Күштері паряд қызметінің Жарғысында айқындалған жағдайларда және
тәртіппен қару қолдануға құқығы бар.
Командирдің (бастықтың) бұған қоса, бағыныстының ашық бағынбауы
жағдайында, бағынбаушының іс-қимылы Отанға опасыздық жасауға немесе ұрыс
жағдайында жауынгерлік тапсырманың орындалуын сәтсіздікке ұшыратуға ашық
бағьпталған кезде тәртіп пен реттілікті қалпына келтіру үшін жеке өзінің
қару қолдануға немесе қару қолдануға бұйрық беруге құқығы бар.
Қаруды қолданудан бұрын оны қолдану ниеті туралы ескерту жасалуга тиіс.
Қару ескертусіз тұтқиыл қарулы шабуыл жасалған, ұрыс техникасын, көлік
құралдарын, ұшу аппараттарын, теңіз және өзен кемелерін пайдалана отырып
шабуыл жасалған кезде, сондай-ақ қамаудан қарумен не көлік құралдарынан
олардың қозғалысы үстінде қашып шыққан ретте қолданылуы мүмкін.
Әскери қызметшілердің қаруды дабыл белгісін беру немесе көмекке шақыру
үшін, сондай-ақ адамдардың өміріне немесе денсаулығына қатер төндіретін
жануарга қарсы қолдануға құқығы бар.
Әскери қызметші қаруды қолдану және пайдалану кезінде айналадағы
азаматгардың кауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін барлық мүмкін шараларды
қолдануға, ал қажет болған жағдайда зардап шеккендерге шұғыл медициналық
көмек көрсетуге міндетті.
Әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты, олар қарулы шабуыл жасаған,
қарулы қарсылық көрсеткен не әскери қызметшілер мен басқа азаматтардың
өміріне қатер төндіретін топтасып шабуыл жасаған жағдайларды қоспағанда,
қару қолдануға тыйым салынады.
Қаруды қолданудын немесе пайдаланудың әрбір оқиғасы туралы әскери
қызметші командирге (бастыққа) баяндайды.
Әскери қызметшілердің жалпы міндеттері
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери қызметшісі қызметтік іс-
әрекетінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, заңдарын, әскери
жарғылардың талаптарын басшылыққа алады жәнс саяси мақсаттарды көздейтін
қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің қызметіне қатысы болмауға тиіс.
Ол:
- Қазақстан Республикасының Конституциясын, заңдарын қатаң сақтауға және
әскери жарғылардың талаптарын орындауға;
Әскери антыиа адал болуға, халқына жанқиярлықпен қызмет етуге, ерлікпен,
алғырлықпең қасық қанын аямай Қазақстан Республикасын қорғауға, әскери
борышын орындауға, әскери қызметтің қиындықтарын табандылықпен өткеруге;
өз Отанының патриоты болуға, түрлі ұлттардың әскери қызметшілерінің
арасындағы достықты нығайтуға;
адал, тәртіпті, ержүрек болуға, әскери борышын орындау кезінде байыпты
бастамашылық жасауға;
командирлерге (бастықтарға) сөзсіз бағынуға және оларды ұрыста қорғауға,
әскери бөлімнің Жауынгерлік Туын сақтауға;
әскери кәсіптік білім-білікті ұдайы меңгеруге, өзінің машықтануы мен әскери
шеберлігін жетілдіруге;
өзіне сеніп берілген қару мен әскери техниканы білуге және оларды
қолдануға ұдайы әзірлікте ұстауға, әскери мүлікті және басқа да материалдық
қүндылықтарды сақтауға;
- әскери бауырластықты бағалауға, қасық қанын аямай жолдастарын қауіптен
құтқаруға көмектесуге, оларға сөзімен де ісімен көмектесуге,
әрқайсысының ар-намысы мен абыройын құрметтеуге, өзіне және басқа да
әскери қызметшілерге қатысты тұрпайылық пен қорлауға жол бермеуге,
оларды лайықсыз іс-қылықтардан тежеуге;
- әскери әдептілік, мінез-құлық және әскери сәлемдесу қағидаларын
сақтауға, әрдайым және барлық жерде өз қадір-қасиеті мен абыройын биік
тұтуға, нысанды киіммен, таза және ұкыпты киінуге;
- қырағы болуға, әскери және мемлекеггік кұпияны қатаң сақтауға
міңдетті.
Әскери қызметші Қазақстан Республикасының корғаушысы деген жоғары
атаққа лайықты болуға, Қарулы Күштердің абыройы мен жауынгерлік даңқын,
өзінің әскери бөлімі мен өзінің әскери атағын қадірлеуі тиіс.
Әскери қызметші Қазақстан Рсспубликасының мемлекеттік рәміздерін
құрметтеуге, халықтар достығын бағалай білуге, Қазақстан Республикасында
тұратын ұлттар мен ұлыстардың арасында өзара қарым-қатынастар мен
сыйластықты нығайтуға септесуге міндетті.
Әскери қызметшілердің өзара қарым-қатынастарында олардың ұлттық
сезімдері, ғұрыптары мен дәстүрлері құрметтелуге тиіс.
Мемлекеттің көпұлттылығы және Қазақстан Республикасының Қарулы
Күштеріндегі әскери қызметтің ерекшелігі ескеріле отырып, ресми ұлтаралық
қатынас тілі ретінде орыс тілі қоддаланылады. Орыс тілін нашар білетін
әсксри қызметшілерге оны оқып-үйренуі үшін жағдайлар жасалады.
Мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілі әскери қызметшілердің арасындағы қарым-
қатынаста пайдаланылады және қолданылады. Қазақ тілін нашар білетін әскери
қызметшілерге оны оқып-үйрену ұйымдастырылады.
Әскери қызметшілер бір-бірінің құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен
абыройын сыйлауға, командирлер (бастықтар) мен жасы үлкендерге реттілік пен
тәртіпті ұстауда жәрдемдесуге міндетті.
Әскери қызметші өз міндеттерін атқаруына әсер ететін басынан өткен
барлық оқиғалар мен өзіне жасалған ескертулер туралы тікелей бастығына
баяндауға міндетті. Әскери жарғыларда айқындалған өзара қарым-қатынас
қағидалары әскери қызметшілердің арасында бұзылған жағдайда, ол дереу өзіне
берілген құқықтар мен міндеттер көлемінде тәртіп орнату үшін шаралар
қолдануға және сол сияқты тікелей бастығына, ал аса қажет болған жағдайда
аға бастыққа баяндауы тиіс.
Әскери қызметші әскери қызметтің қауіпсіздігі талаптарын, ауру-сырқау мен
жарақаттардың алдын алу шараларын сақтауға, күнделікті дене даярлығы мен
машықтануын арттыруға, ағзасын шындауға, зиянды әдеттерден (темекі шегу,
ішкілік ішу және басқалар) тартынуға тиіс. Әскери қызметшіге қызметтік
міндетін атқару кезінде ішкілік ішуге тыйым салынады.

2.2 ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТШІЛЕР АРАСЫНДАҒЫ
ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС

Дара басшылық. Командирлер (бастықтар) мен бағыныстылар. Аға және кіші
шендегілер

Дара басшылық Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерін құру
принциптерінің, оларға басшылық ету әскери қызметшілер арасындағы өзара
қарым-қатынас принциптерінің бірі болып табылады. Мұның мәні командирге
(бастыққа) бағыныстыларына қатысты барлық құқықтардың берілуінде және оған
әскери бөлімнің, бөлімшенің және әрбір әскери қызметшінің өмірі мен
қызметінің барлық жақтары үшін мемлекет алдында дербес жауапкершіліктің
жүктелуінде болып табылады.
Дара басшылық командирдің (бастықтың) ахуалды жан-жақты бағалай отырып,
шешімдерді жеке-дара қабылдау, заңдар мен әскери жарғылардың талаптарына
қатаң сәйкестікте тиісті бұйрықтар беру және олардың орындалуын қамтамасыз
ету құқығынан көрінеді.
Бұйрықты талқылауға жол берілмейді, ал бұйрыққа бағынбау немесе басқадай
орындамау әскери қылмыс болып табылады.
Өзінің қызмет жағдайы мен әскери атағы бойынша бір әскери қызметшілер
басқаларға қатысты бастықтар немесе бағыныстылар болуы мүмкін.
Бастықтың бағыныстыға бұйрықтар беру құқығы бар және олардың орындалуын
бақылауды жүзеге асыруға міндетті. Бастық бағынысты үшін әдептілік пен
ұстамдылықтың үлгісі болуға тиіс. Бағыныстының адамдық қадір-қасиетін
қорлайтын іс-әрекеті үшін бастық жауапкершілікте болады.
Бағынысты бастықтың бұйрықтарын сөзсіз орындауға міндетті.
Атқаратын штаттық лауазымы бойьшша қызметтік міндеттеріне сәйкес
бағыныстыларға басшылықты жүзеге асырушы әскери қызметшілер
өзінің қызмет жағдайы бойынша бастықтар болып табылады.
Командир қызметі жөнінен өзіне бағынысты әскери қызметшілер үшін бастық
болып табылады.
Қызметі жөнінен уақытша болса да әскери қызметшілер бағынатын бастықтар
тікелей бастықтар болып табылады.
Бағыныстыға ең жақын төте бастық тікелей бастық деп аталады.
Қызметі жөнінен бағыныстылық тәртібімен байлаусыз мынадай әскери
қызметшілер әскери атағы бойынша бастықтар болып табылады:
- Қазақстан Республикасының маршалдары, армия генералдары, адмиралдар -
аға және кіші офицерлер, прапорщиктер, мичмандар, старшиналар,
сержанттар, сарбаздар мен матростар үшін;
- генералдар, адмиралдар, полковниктер мен 1-дәрежелі капитандар
- кіші офицерлер, прапорщиктер, мичмандар, старшиналар, сержанттар,
сарбаздар мен матростар үшін;
- подполковник, 2-дәрежелі капитан, майор, 3-дәрежелі капитан әскери
атақтарындағы аға офицерлер - ирапорщиктер, мичмандар, старшиналар,
сержанттар, сарбаздар мен матростар үшін;
- кіші офицерлер - старшиналар, сержанттар, сарбаздар мен матростар
үшін;
* прапорщиктер мен мичмандар - олармен бір әскери бөлімдегі старшиналар,
сержанттар, сарбаздар мен матростар үшін;
* старшиналар мен сержанттар — олармен бір әсксри бөлімдегі сарбаздар мен
матростар үшін.
Өзінің қызмет жағдайы мен әскери атағы бойынша (37, 38-баптар) басқа
әскери қызметшілерге қатысты олардың бастықтары немесе бағыныстылары болып
табылмайтын әскери қызметшілер аға немесе кіші шенділер болып табылады.
Аға шенділік - әскери қызметшілердің әскери атақтарымен айқындалады.
Әскери атағы бойынша аға шенділер кіші шенділер әскери тәртіпті, қоғамдық
реттілікті, мінез-құлық қағидаларын, әскери киім нысанын киіп жүруді және
әскери сәлемдесу рәсімін орындауды бұзған жағдайда, олардан осы
жолсыздықтарды жоюды талап етуге тиіс. Атағы бойынша кіші шенділер аға
шенділердің осы талаптарын сөзсіз орындауға міндетті.
Бір-біріне бағыныссыз әскери қызметшілер міндеттерін бірлесе орындаған
ретте, олардың қызметтік өзара қарым-қатынасын командир (бастық)
айқындамаған болса, олардың лауазымы бойынша жоғары тұрғаны, ал лауазымдары
бірдей болған ретте әскери атағы бойынша аға шендісі бастық болып табылады.

Бұйрық (өкім), оларды беру, орындау және бақылау тәртібі. Әскери
қызметшілердің бастамашылығы

Бұйрық - қызмет бабында қандай да бір іс-әрекетті орыңдау немесе тоқтату
туралы комаидирдің (бастықтың) талап етуі.
Бұйрық әскери қызметшілердің біріне немесе тобына жазбаша, ауызша немесе
техникалық құралдар арқылы берілуі мүмкін.
Жазбаша бұйрық әскери бөлімдер командирлерінің жеке-дара басшылығы
құқығында берілетін әскери басқарудың негізгі өкімгерлік қызметтік құжаты
(құқықтық акті) болып табылады. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде
жазбаша бұйрықтар беру құқығын әскери бөлімнің командирінен бастап одан
жоғары командирлер (бастықтар) пайдаланады.
Ауызша бұйрықтарды барлық командирлер (бастықтар) береді.
Өкім - бағыныстыларға командирдің (бастықтың) тапсырмаларды жеткізу
нысаны. Өкім жазбаша түрде немесс ауызша беріледі. Жазбаша өкім қызметтік
құжат болып табылады. Штаб бастығы әскери бөлім комаидирінің атынан немесе
гарнизонның әскери коменданты гариизон бастығының атынан олардың
нұсқауларын жазбаша өкім нысанында жеткізеді.
Командир (бастық) бұйрық (өкім) берер алдында ахуалды жан-жақты бағалауға
және оның орындалуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қолдануға міндетті.
Кейіннен командир (бастық) оның орындалуын бақылауды жүзеге асыруға
міндетті. Ол берілген бұйрық (өкім) мен оның салдарлары үшін, бұйрықтың
(өкімнің) заңдарға сәйкестігі үшін, сондай-ақ билікті теріс пайдаланғаны
және билікті немесе қызметтік өкілеттігін берілген бұйрықта (өкімде) асыра
қолданғаны үшін және оны орындау жөнінде шаралар қолданбағаны үшін жауапты
болады. Бұйрық (өкім) қысқа әрі анық берілуге тиіс, екі ұдай түсінуге жол
бермеуге және бағыныстының күдігін тудырмауға тиіс.
Бұйрықтар бағыныстылық ретімен беріледі. Ерекше қажет болған ретте бастық
бағыныстыға оның тікелей бастығын жанай бұйрық бере алады. Мұндай жағдайда
ол бұл туралы бағыныстының тікелей бастығына хабарлауға тиіс немесе
бағыныстыға тікелей бастығына өзінің мәлімдеуін бұйырады.
Командирдің (бастықтың) бұйрығы сөзсіз, дәл және мерзімінде орындалуға
тиіс. Әскери қызметші бұйрықты алып: "Құп болады" - деп жауап береді де,
содан кейін оны орындайды.
Берген бұйрығының дұрыс түсінілгеніне көз жеткізу қажет болған ретте
командир (бастық) оны қысқаша қайталауды талап ете алады, ал бұйрық алған
әскери кызметші командирге (бастыққа) оны қайталауын өтіне алады.
Алынған бұйрықтың орындалғаны туралы әскери қызметші бұйрық берген
бастыққа және өзінің тікелей бастығына баяндауға міңдетті. Бұйрықты
орындаған соң ол аға командирге (бастыққа) бұл жөнінде шағымдана алады.
Егер бұйрықты орындаушы әскери қызметші басқа, қызметтік жағдайы бойынша
аға шегнді бастықтан жаңа бұйрық алып, оны орындауға бірінші бұйрық кедергі
жасайтын болса, ол бұл туралы екінші бұйрықты берген бастыққа баяндайды
және ол қуаттаған жағдайында соңғысын орындайды.
Жаңа бұйрық беруші бұл туралы біріиші бұйрық берген бастыққа хабарлауға
міндетті.
Өзінің алдына қойылған тапсырманы сәтті орындау мақсатында әскери
қызметші байыпты бастамашылық танытуға міндетті.
Әскери әдептілік пеп әскери қызметшілердіц мінез-құлқы туралы
Әскери қызметшілер әрдайым жоғары мәдениет, қарапайымдылық және
ұстамдылық үлгісі болуға, өзінің қадір-қасиетін қорғауға және басқалардың
қадір-қасиетін құрметтеуге тиіс.
Олар өз мінез-құлқына қарап тек өздері туралы ғана емес, тұтас алғанда
Қарулы Күштердің ар-абыройы туралы пікір түйілетінін есте ұстауға тиіс.
Әскери қызметшілердің арасындағы өзара қарым-қатыиастар өзара сыйластық
негізінде құрылады. Қызмет мәселелері бойынша олар бір-біріне "Сіз" деп тіл
қатуға тиіс. Өзара жеке қатысу кезінде әскери атақ әскерлердің тегі немесе
қызмет көрсетілмей аталады.
Бастықтар мен аға шенділер қызмет бойынша бағыныстылар мен кіші
шенділерге тіл қатқанда оларды әскери атағы мен тегі бойынша немесе атағы
бойынша ғана, соңғы жағдайда атақтың соңына "мырза" деген сөзді қоса отырып
атайды.
Мысалы: "Қатардағы Омаров (Омарова)", "Қатардағы сарбаз мырза", "Сержант
Егізбаев (Егізбаева)", "Сержант мырза", "Мичман Иванов (Иванова)" және т.б.
Әскери-оқу орындарының әскери атақтары жоқ сержанттық (старщиналық)
құрамының курсанттарын (тыңдаушыларын), прапорщиктерін (мичмандарын),
сондай-ақ оқу-әскери бөлімдерінің (бөлімшелерінің) курсанттарын, оларға тіл
қатқан кезде, фамилиясын қосып "Курсант" деп немесе "Курсант мырза" деп
атау керек.
Өздеріне бастық немесе аға шенді тіл қатқан кезде әскери қызметшілер,
сырқаттарды қоспағанда, саптағыдай тіктеліп, өздерін таныстырады:
лауазымын, әскери атағы мен тегін атайды. Қол алысқан кезде аға шендегісі
қолын бірінші болып береді. Егер аға шенді қолғапсыз болса, кіші шенді қол
алысу алдында оң қолынан қолғабын шешеді. Бас киімсіз әскери Қызметшілер
қол алысумен қоса басын жеңіл иеді.
Бағыныстылар мен кіші шенділер қызмет бабымен бастықтар мен аға шендіге
тіл қатқан кезде, оларды атағының соңына "мырза" деген сөзді қосып, әскери
атағы бойынша атайды.
Мысалы: "Лейтенант мырза", "Генерал-майор мырза".
Ұлан құрамалары мен әскери бөлімдердіц әскери қызметшілеріне тіл қатқан
кезде әскери атақтың алдына "ұлан" деген сөз қосылады.
Мысалы:"Ұланның 1-дәрежелі старшинасы мырза", "Ұлан полковнигі мырза".
Әскери қызметшілер саптан тыс бір-біріне тек әскери атағы бойынша ғана
емес, аты мен әкесінің аты бойынша да тіл қатыса алады. Күнделікті өмірде
офицерлерге "офицердің сөзі" деген сендіруші тіркесті қолдануға рұқсат
беріледі және бір-бірімен қоштасқан кезде "қош болыңыз" деген сөздің орнына
"құзырыңызға құлдық" деп айтуға жол беріледі.
Қарулы Күштердің азаматтық қызметкерлеріне тіл қатқан кезде әскери
қызметшілер оларды лауазымының соңына "мырза" деген сөзді қоса отырып,
лауазымы немесе тегі бойынша атайды.
Әскери атақтарды бұрмалау, әдепсіз сөздерді, лақап және мазақ аттарды
қолдану, дөрекі және жүрдім-бардым сөйлесу әскери ар-намыс пен әскери
қызметшілердің қадір-қасиеті ұғымына сыйыспайды.
Саптан тыс кезде бұйрық бере немесе ала отырып, әскери қызметшілер
саптағыдай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.