Қылмыстық ниет ұғымы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 Криминогендік ниеттілік МӘСЕЛЕСІ

және қылмыстық мінез-құлықтың қалыптасуы

1. 1 Қылмыстық мінез-құлық ниеттілігінің криминологиялық маңызы . . . 8

1. 2 Қылмыстық мінез-құлықтың қалыптасуындағы психиканың рөлі . . . 18

1. 3 Ұғынылмайтын ниеттердің қылмыстық мінез-құлыққа әсері . . . 32

2 Қылмыстық ниет ұғымының анықтамасы ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ СИПАТАМА

2. 1 Қылмыстық ниет туралы әртүрлі теориялық көзқарастар және оның мәні . . . 45

2. 2 Қылмыстық ниеттердің жекелеген түрлері және олардың ерекшеліктері . . . 69

Қорытынды . . . 82

Пайдаланылған әдебиеттер көздері . . . 87

КІРІСПЕ

Тәуелсіз Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан даму, өркендеу процесі берік орын алды Елімізде жылдан-жылға алға өрлеушілік, дұниежұзілік деңгейгс көтерілуге қадам басқандық айқын көрініс тапты. Тәуелсіздіь алғаннан бері реформалар жұзеге асты. Елімізде екі мәрте 199: жылы және 1995 жылы Конституция қабылданды[1] Мемлекетіміздің құқықтық негізі берік қабылданды. Осы аз уақыт ішінде Қазақстан Республикасында көптеген кодекстер қылмыстық, қылмыстық атқару, қылмыстық іс жұргізу және т. б қабылданды. Осындай заңдылық актілердің қабылдануы құқык бұзушылықтың алдын-алуға және ондай құбылыстармен пәрменді күрес жұргізуге құқықтық негіз жасап берді. Елімізде орын алғак оңды жетістіктермен бірге қоғамның одан әрі серпінді дамуыш кедергі келтіріп жатқан теріс құбылыстар да бар. Сондай қоғамғс жат құбылыстардың бірі - қылмыстылық болып табылады Қылмыстылық көрсеткіші де жылма-жыл өсуде. Қылмыстылықпеи пәрменді күрес жұргізуде мемлекет көптеген ұйымдастырушылык шараларын іске қосуда. Қазақстан Республикасының Президенті 2003 жылы 10 қыркүйекте қылмыспен күрес мәселелері бойынша Республикалық кеңесте сөйлеген сөзінде қылмыспен күрес ортак іске ұлес қосқандық деп атап көрсете отырып, осы істі жұзеге асырудың нақты он тұрін қадап айтты[2] . Дегенмен, қылмысқа қарсы күрестің бірі - кінәлі адамды қылмыстық заңға сәйкес жауапқа тартып, оның іс-әрекетін қоғамға қауіпті жасаған ниетіне байланысты дұрыс саралау және әділ жаза тағайындау Золып табылады.

Қазақстан Республикасында 1997 жылы жаңа қылмыстык кодекс қабылданды, осы кодексте қылмыстық ниет институтына ерекше мән берілген. Бірақ, бұл мәселе әлі кұнге дейін теориялык негізде зерттелмеген. Осыгай орай сот практикасында қылмыстык ниетке байланысты біркелкі қағида қалыптаспаган. Қазақста Республикасы Жоғары Соты осы мәселеге ерекше мән беріп келе жатыр. Оның айғағы: Қазақстан Республикасы Жоғары Сотынын 30-сәуір 1999 жылғы "Қылмыстық жаза тағайындаган кезде соттардың заңдылықты сақтау туралы" №1 қаулысы; "Жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты тұрде босату және жазаның жаңа тұріне ауыстыру туралы"13 желтоқсан 2001 жылы №20 нормативтік қаулысы; "Қылмыстық кодекстің 67 бабын қолдану жөніндеіі сот практикасы" туралы 21 маусым 2001 жылғы №4 және 2003 жылғы шілдедегі №б нормативтік қаулысы; "Ауруға шалдығуына байланысты жазаны одан әрі өтеуден босату туралы" 11 сәуір 200^ №7 нормативтік қаулысы; "Кәмелетке толмағандардык қылмыстары және олардың қаулысы"; "Кәмелетке толмағандардын қылмыстары және оларды қоғамға қарсы іс-әрееттер жасауға тарт> жөніндегі істер бойынша сот практикасы туралы" 11 сәуір 2002 жылғы №б нормативтік қаулысы; "Сот ұкімі туралы" 15 тамыз 2002 жылғы №19 нормативтік қаулысы; "Қорғану құқығы реттейтін қылмыстық іс жұргізу заңнамасын қолдану тәжірибесі туралы" 6 желтоқсан 2002 жылғы №26 қаулысы; "Бөтеннің мұлкін заңсыз иемдену жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі туралы" 11 шілде 2003 №8 қаулысы; "Сот актілерін әдейі орындамағаны үшін жауаптылық туралы" 19 желтоқсан 2003 жылғы №12 қаулысы; "Қылмыстық істерді аппеляциялық тәртіппен қарау тәжірибесі туралы" 19 желтоқсан 2003 жылғы №13 қаулылары және тағы басқалары.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі №949 жарлығымен мақұлданған "Қазақстан Республикасының құқықтық саясат тұжырымдамасында да" [3] соттардың қылмыстық жаза тайғайындау мәселесінде басшылыққа алынған қылмыстық ниеттің ерекше мәні бар екендігі айтылған. Бұл мәселе қылмыстық құқық теориясында көптен бері зерделеніп келе жатыр. Қылмыстық ниет мәселесінде әр түрлі көзқарастар, ой пікірлер баршылық, бірақ та осы мәселеге оның ішінде қылмыстық мінез-құлықтың пайда болуы, қылмыстың ниеттің ұғымы, олардың қылмысты саралаудағы және жаза тағайындаудағы, қылмыстылықпен нақты күрес жұргізудегі маңыздылығы, олардың жұйелерін нақтылау институты арнайы, жан-жақты зерттеу объектісі болмаған.

Бұл мәселеге арналған бірлі-жарым ғылыми мақалалардан басқа, республика көлемінде осы проблеманың зандылық табиғатын айқындайтын арнайы зерттелген ғылыми-теориялық сұбелі, іргелі еңбектер жоқ.

Жоғарыдағы тұжырымдамадан туындайтыны - қылмыстық құқық саласында қылмыстық, субъективтік жағының белгісі болып табылған қылмыстық ниет мәселесі ерекше маңызға ие.

Қылмыстық заң әдебиеттерінде қылмыстық ниет туралы проблемалар әр уақыттарда заңгер ғалымдардың еңбектерінде жылпылама жарияланды. Бұл проблемалар Б. А., Викторов; Б. С. Волков; П. С. Дагель; И. Н. Даньшин, Ө. С. Жекебаев, Н. А. Дремова., Л. Л. Дубовик., Г. Х. Евремов, К. Е. Игошев, В. Н. Кудрявцев, Н. Ф Кузнецова., В. В. Лунеев, Г. М Миньковский., А. В. Наумов, А. Р. Ратинов, С. А. Тарарухин, А. П. Тузов, Б. В. Харазашвили, А. Н. Ағыбаев, Н. ААбдиров, Е. І. Қайыржанов., М. С. Нәрікбаев, Н. О. Дулатбеков, Д. С. Чукмайтов, З. О. Ашитов, К. А. Беголиев, Б. Ж. Жұнісов, К. Ш. Құрманов, Л. Ч. Сыдыкова, . А. Исаев және тағы басқа ғалымдардың еңбектерінде жарық көрді.

Дегенмен, осы саладағы проблемалар толық шешімін тапты деп айту қиын. Заман өзгерген сайын, заңда, қылмыстық ниетга де құрылымы өзгереді. Оларды жаңаша бағалауды, саралауды өмір талап етеді. Осы айтылғандарға байланысты криминогендіь ниеттілік проблемасы және қылмыстық мінез-құлық ниеттілігініь криминогендік маңызы, қылмыстық ниет ұғымының анықтамасыь және олардың жекелеген түрлерін талдау, қылмыстық ниеттің қылмыстық жауаптылықты анықтаудағы және қылмыстардың алдын-алуға маңызын ғылыми ой елегінен өткізу өте қажет зерттеу тақырыбының өзектілігінің мәні осындай күрделі мәселелерді анықтауға байланысты.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: дипломдық жұмыстың басты мақсаты қылмыстың субъективтік жагының бір элементі болып табылатын қылмыстық ниетті анықтаудағы кешенді проблемаларын белгілеу, қылмыстық мінез-құлықтың қалыптасу жолдарын белгілеу, ниетті дәлме-дәл анықтаудың қылмыстық құқықтық теориясы және сот практикасы үшін заңдылықтың берік кепілі екендігін анықтау болып табылады. Көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді шешу жолы қарастырылады:

қылмыстық ниет ұғымының біркелкі теориялық анықтамасын белгілеу;
қылмыстық ниеттің қылмысты саралау мен жаза тағайындаудагы атқаратын маңызының теориялық аспектелерін қарау;
қылмыстық ниетті анықтаудың қылмыспен қарсы күрес шараларын жұзеге асырудағы маңызын анықтау;
қылмыстық ниеттердің жекелеген түрлерін анықтау, олардың мәнін талдау жұргізу;

Диплом жұмысында қылмыстық ниет пен мақсаттың ара қатынасы, қылмыс пен жазаны белгілеудегі маңызы, олардың айырмашылықтары қарастырылды. Қылмыстық мінез-құлықтың қалыптасуы, бұл мәселедегі ниеттіліктің пайда болу кезеңдері, мінез-құлықтың дамуындагы психиканың рөлі туралы жеке көзқарас ұсынылды. Қоғамға қауіпті іс-әрекетті жұзеге асыру барысында пайда болған әр түрлі ниеттердің ерекшелігіне байланысты қылмысты саралаудың теориялық және практикалық мәні бар проблемалары арнайы қарастырылды.

Д ипломдық еңбектің әдіснамалық негізін философияда, әлеуметтануда, әлеуметтік психологияда, құқық тарихы және теориясында, қылмыстық, қылмыстық іс жұргізу, қылмыстық атқарушы, азаматтық құқық салаларыңда, криминологияда қалыптасқан ғылыми ұстанымдар мен таным категориялары құрады.

1 КРИМИНОГЕНДІК НИЕТТІЛІК МӘСЕЛЕСІ

ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

1. 1 Қылмыстық мінез-құлық ниеттілігінің криминологиялық маңызы

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары Қазақстан Республикасы жаппай экономикалық және әлеуметтік саяси дағдарыс жағдайында болды. Жұмыссыздық, инфляция, товар дефициті, нарықтын күйреуі - бұлардың барлығы республика тұрғындарының елеулі мөлш ерін қайыршылыққа дерлік жеткізді. Табыс деңгейі бойынша халықтың бұрын кездеспеген таптарға бөлінуі орын алды. Мемлекеттің меншікті "жекешелендіруінің" арқасында байыған жаңа ерекше таптар пайда болды.

Бұлардың барлығы моральдық-идеологиялық вакуумның. дәстүрлі өнегелі құндылықтардың қалпына келуінің заңға багынуы деңгейі төмендеуінің пайда болуы, жастар санасына еліктеу меи теріс мінез-құлықтың ең дөрекі және көргенсіз ұлгісін енгізу. құқықтық нигилизм сияқты құбылыстармен қатар жұрді Қылмыстық әсерлердің көзі болып тек қана әлеуметтік өмірдін жеке көздері, жеке микроорта мен микротоптар ғана емес, сонымен қатар кең таралған әлеуметік-экономикалық процестер де болып табылды. Өзінен-өзі танылған, белгіленген құбылыстар меи процестер дәстүрлі қылмыстық факторларды кұшейтті. Осыгаи байланысты зорлық қылмыстарында елеулі құрылымдық өзгерістер болды. Ол өзінің дәстүрлі - тұрмыстық сипатын жоғалтты.

Қылмыстылық сапалы тұрде өзгереді. Оның негізінің мазмұны маманданған рэкеттер, кісі өлтірушілер, есірткі сатушылар құрады Республикадаы қылмыстың ең ауыр қауіпті түрі болып табылатын. ең алдымен қоғамның экономикалық, саяси құқықтық, өнегел: салаларына сұқтанатын ұйымдасқан қылмыстың қарқынды өсу: тіптен қиындатты. Ұйымдасқан қылмыспен тығыз байланысқак қорқытып алушылық көп жағдайда басқа ауыр қылмыс жасаудың тәсіліне айналды. Рэкетирлер мемлекеттік құрылымның осал тұстарын, лайықсыз әрекеттерін біле отырып, оларға өз қызметін ұсынады. Олармен ынтымақтастық жағдайда болуды қалайды Ұйымдасқан қылмыстық ұйым қызметімен ақша талап ет) мақсатында азаматтарды кепілдікке ұстап алудың кеңінен таралуына тығыз байланысты, террорлық жағдайлары да белгілі. Осылайша сөз қылмысты қол сұғушылардың кейбір санаттарының қоғамдық қаупінің дейгейінің өсуі, олардың салдарының ауырлығының өсуі қасақана, ерекше, қауіпті, арнайы багыттағы қылмыскерлерді: үлесінің өсуі туралы болып отыр.

Осыған байланысты, кез-келген қылмыспен күресудің ғылыми негізделген стратегиясын жұзеге асырудың мәселелері кешеніь: теориялық жасау маңызы ерекше болып табылады. Осы тұрғыда қоғамга қолайсыз мінез-құлықтың пайда болуы, сонан кейін оның нақты жағдайда жұзеге асырылуын анықтаушы жеке сананың теріс қалыптасу мәселелері тек қана теориялық қана емес, сонымен қатар тәжірибелік те мағынаға ие болады. Осы мәселе заң әдебиеттерінде толығымен қарастырылмаган. Сол себепті жеке қылмыстық мінез-құлықтағы өз орны мен ролі бойынша қылмыстық ниет басты интеграциялық мәселе болып табылады. Оны зерттеу онтологиялық және гнесологиялық маңызға ие. Қылмыстық мінез-құлықтың ниеттілік проблемаларының қазіргі жағдайы осы жұмыстың негізгі мақсаты мен міндеттерін анықтайды: жалпы және әлеуметтік психология, социология міндеттерінің, нақты криминологиялық зерттеулер материалдарының негізіндегі қылмыстық мінез-құлықтың, қылмыс ниетінің және қылмыскердің жеке басының маңызын, ерекшелігін және өзара байланысын ашу: психикалық көрінудің әртүрлі нысандарын көрсету, әсіресе батылдықты қалыптастыруда қылмыстық тәсілмен әрекет етудің ниетін көрсету, тұлғалардың ойланбай жасалған психикалық әрекеттерінің әсерінен анықтауға талпыну, қылмыстық ниет пен ауыр қылмыс жасаған қылмыскердің жеке басының арасындағы өзара байланысты қарастыру, талдау жеке және жалпы сақтандыру шараларын қабылдау үшін қылмыстық мінез-құлықтың ниеті мен мақсатын зерттеу мен қорытындылаудың қажеттілігін көрсету. Сонымен қатар, психикалық нормадан ауытқумен ауыратын тұлғалардың қылмыстық мінез-құлықтық ниеттерінің ерекшелігін қарастыру талпынысы болады. Криминологиялық зерттеулер қылмыстық ниеттілікке маңызды фактор болып тұлғаның өзіндік қасиеттерін танылатынын куәландырады. Соңғы кездері қылмыс жасаған тұлғалардың ерекше психологиялық және психоәлеуметтік қасиеттеріне бірқатар зерттеулер жұргізілді. Қылмыс жасаған адамдардың тұлғасына зерттеу жеткілікті тұрде дамыған теорияға негізделуі қажет. Адамның мінез-құлқы мен қылмыстық мінез-құлқы мотивациясы бойынша елеулі жұмыстардың барлығына қарамастан әдибиеттерде мотивацияның жалпы теориясының әлі жеткілікті қалыптаспағандығы және ниетттілік құрылымының біртұтас тұжырымының болмауы әділетті көрсетілген. Оны теориялық тұрғыдан қалыптастыру мінез-құлық пен қылмыскердің жеке басының қалыптасуының заңдылықтары мен ерекшіліктері туралы ғылыми көзқарасты тереңдетуге және осы негізде жеке болжау мен қылмыстың алдын-алу теориясын жасауға мұмкіндік береді.

Соңғы жылдары психологтар мен социологтар көп еңбектерінде қылмыстық мінез-құлықтық криминалды ниеттілігін зерттелуіне көп көңіл бөлді. Ниет қылмыстық мінез-құлықтың маңызды элементтерінің бірі болып табылады және оны айқындау мен зерттеу осындай мінез-құлық ниеттері, қылмыскердің жеке тұлғасының ерекшеліктерін тереңдеп түсінуге, қылмыстың алдын-алу шараларын белгілеуге мұмкіндік береді.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдарында қылмыстың ниеті мен мақсатын зерттей отырып, нәтижесінде қылмыс субъектісінін қоғамға жат ұстанымдарының мәнін білдіретін психологиялық және сипаттамалық белгілерін ашуға болады деп көрсетілген[4] . Одан кейінгі көптеген зерттеулерде қылмыстық мінез-құлықтың мотивациясын зерттеудің мұмкіндігі мен қажеттілігі көп жақты дамуға ие болады және тәжірибеде көп пайдаланылды[5] . Қылмыстық мінез-құлықтың криминалды ынталануын зерттеу әртүрлі ғылым салаларымен жұзеге асырылады: криминология, криминалистика, қылмыстық процесс, психология және т. б. Криминологиялық аспектідегі қылмыстық мінез-құлықтың ниеті мен оның ниеттілік түсінігіне анықтама берудің қиындығы әр түрлі авторлардың біркелкі түсінбегендігінен болып отыр. Ниет пен мақсат - психологиялық феномендер болып табылатындықтан, психология ғылыми саласында қалыптасатын түсініктерге сұйенуіміз керек, әрине, бұл жағдайда заң ғылыми пәнінің ерекшелігін де ескере отырған жөн. [6] Бірақ, Бельгиялық психолог Ж. Нюттэн айтып кеткендей, тіптен психологтардың өздері ниеттіліктің мінез-құлықты түсіндірудегі алатын орнының қандай екендігі туралы мәселе шешілмеген. Кейбір авторлардың пікірі бойынша ниеттілік түсінігі мұлдем артық және ғайып болып кетуге жақын. Бірқатар психологтар мен социологтардың еңбектерінде ниет туралы ол тұлғаның белсенділігінің, қайнар көзі және бастамасы ретінде дамуының ережесі іспеттес делінген[7] . С. Т. Москичев: дәл осы ниет категориясының адамдық мінез-құлықтың мәнін түсіндіруге арналған басқа психологиялық түсініктердің арасында ең маңыздысы табылатынын атап көрсетеді. Ниет белгілі бір мақсатқа бағытталған мінез-құлықты бідціретін анагұрлым нақты ғана емес, сонымен қатар, неғұрлым қорытындыланған компонент болып табылады.

Қылмыстық құқыққа қатысты А. А. Пионтковский мынандай анықтама береді: Ниет бұл қылмыс жасауға тұлғаны итермелейтін кұш[8] . Біздің ойымызша ниет тұлғаның белгілі бір әрекетті орындау батылдығын туындататын және басшылық ететін ішкі қозғаушы кұш ретіндегі анықтамасы, тұлғалық мінез-құлықтың механизміндегі ерекшеліктерді толығымен бейнелейтін құбылыс. Ниеттің криминологиялық аспектісі біздің ойымызша К. Е. Игошевтің тұжырымында анағұрлым толығырақ бейнеленген: "Қылмыстық мінез-құлықтың ниетті іс-әрекеттің тікелей ішкі дәлелі болып табылатын және қылмыстық әрекеттің неге бағытталатынына тұлғалық қатынасты бейнелейтін, әлеуметтік орта мен тұлғаның өмірлік тәжірибесінің әсерінен қалыптасқан, тұртк болған кұш ретінде анықтауға болады[9] .

Әрине, ғылыми әдебиеттерде кездесетін осы және басқа да әрекетінің ниетінің анықтамалары ниеттің мазмұнын толығымен жоққа шығармайды. Бірақ, олар ниет адамның мінез-құлығы механизмінде орын алатын негізгі әрекетіне ерекше көңіл бөледі және тұлғаның мінез-құлқының ниетпен байланысының әр жақтылығын көрсетеді. К. Е. Игошевтің айтуынша: Қылмыстык ниет өзінің мазмұны бойынша басқа да психологиялык құбылыстардың мазмұнының элементтеріне сәйкес келеді, бірак олардан оның өзіндік ерекшелігі бар[10] . Ұлкен криминологиялык маңызға қылмыстық мінез-құлықтағы ниет пен мақсаттың өзара тығыз байланысының криминологиялық маңызы зор. Ниет пен мақсат іс-әрекеттің әртүрлі жақтарын сипаттағанмен де, тек ниет пен мақсат арқылы ғана қылмыстық мінез-құлық анықталады. Адамның мақсатының қалыптасуы ниетке тәуелді, ал мақсат пайда болған ойды қалай жұзеге асыру керектігін анықтайды. Криминология үшін ниет пен мақсатты айқындай және зерттей отырып тұлғаның қоғамга жат ұстанымдарын анықтауға мұмкіндік беретін фактілерді белгілеу маңызды болып табылады.

Қолайсыз өмірлік жағдай қылмыс жасаудың кілті ретінде ең алдымен адам ниеті санасында бейнеленеді. Ниет ретінде санада бейнелене отырып нақты жағдай субъект үшін қылмыс жасау мақсатын алға қоятын және ниетке жетудің құралдарын анықтайтын мінез-құлықтың сыртқа шыққан көрінісі болады. Қылмыстық ниет құқықтық маңызға тек қылмыскердің жеке басының, психологиясының ерекшелігін, өмірінің нақты жағдайдарына байланысты пайда болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.