Қылмыс объектісінің түсінігі, құрылымы және түрлері жайлы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

І тарау. Қылмыс объектісінің түсінігі, құрылымы және түрлері

1. 1. Қоғамдық қатынастар - қылмыс объектісі . . . 5

1. 2. Қоғамдық қатынастардың құрылымы . . . 13

ІІ тарау. Қылмыс объектілерініњ түрлері

2. 1. Ќылмыстыњ жалпы объектісі . . . 19

2. 2. Ќылмыстыњ тектік жєне түрлік объектілері . . . 21

2. 3. Ќылмысыњ тікелей объектісі . . . 23

ІІІ тарау. Қылмыс заты - ќылмыс объектісініњ ќосымша белгісі

3. 1. Ќылмыс затыныњ түсінігі, белгілері . . . 43

3. 2. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде

келтірілген қылмыс заттарының түрлері

және оларды топтастыру . . . 61

ЌОРЫТЫНДЫ . . . 72

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 75

К І Р І С П Е

Еліміздегі өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяқ шенінде басталып, келесі онжылдықта қарқын алған қоғамдық қатынастардың өзгерісі шарықтау шегіне жетіп, жаңа және жаңарған базис бой көрсетті де өзіне сай қондырмасын талап етті. Оның себебі - Социалистік мемлекеттің (қоғамның) Кеңестік моделі қалыптастырған қоғамдық қатынастардың КСРО-ның құлдырау кезеңінің басталуынан-ақ ірге сөгілуі өріс алған еді. Ақыр аяғы қондырмалық қатынастардың бір және бірегей бөлігі құқықтық қатынастардың өзгерісіне, соңғысы заңды түбегейлі реформалау үрдісіне алып келгендігі аян. Осы социалистік қатынастарды нарықтық қатынастардың ығыстырып, орнығуы кезінде Конституцияның өзі екі рет қабылданып, тіпті, соңғысының он сегіз бабына өзгеріс еніп те үлгерді. Тіпті, кейбір маңызды заңдар әлі күнге жаңа қатынасқа сай етіп қайта қабылданған жоқ.

Базистің, оның ізімен қондырманың өзгеруі салдарынан әрекетті бағалауда қоғамның, заң шығарушының позициясының өзгеруі нәтижесінде жаңадан қабылданған ҚК-те Кеңес дәуірінде қылмыс болып келген әрекеттер қылмыссыздандырылса (декриминализация), керісінше бұрын беймәлім қылмыс құрамдары да көрініс тапты. Осының өзі де қылмыс объектісін құрайтын қоғамдық қатынастардың мазмұны ғана емес, сипаты да өзгергендігін көрсетеді. Сондай-ақ, қоғамдық қатынастар әлі де өзгеру үстінде екендігін және заң шығарушының көзқарасы әлі де орнықпағанын ҚК-тің қабылданғанына жыл өтпей-ақ белгілі баптардың (210, 211, 212-б. б. ) күшін жоюынан да білуге болады. Сол секілді Қазақстанның құқықтық мемлекет ретінде қалыптасуы жолында өткізіліп жатқан реформаларға байланысты қоғамдық қатынастардың әлі де сан өзгеріске ұшырайтыны аян.

Жаңа ҚК-тің Ерекше бөліміндегі баптардың 29% -ке жуығы мүлде жаңа. Олар: 97, 113, 114, 123, 128, 133, 137, 138, 142, 144, 151, 153, 156, 158, 160, 161, 162, 168, 169, 180, 189, 191, 193, 197-205, 207, 208, 210, 213, 215, 216, 218, 225, 226, 228-230, 232, 233, 238, 240, 242-244, 254, 258, 268, 270, 272, 277, 279, 289, 290, 293, 294, 297, 303, 305, 309, 310, 322, 328, 329, 331, 338-340, 342, 343, 345, 348, 356, 379, 388 -баптар. Кеңестік кезеңдегі ҚК-тің 36% -ке жуығын жаңа Кодекс мүлде білмейді. Олар: 55, 56-1, 58, 59, 62-1, 62-2, 68, 71-1, 72-1, 72-2, 74, 75, 75-1, 76-6, 77, 79, 80, 81-2, 84, 86, 87, 105, 106, 107, 109, 126, 127-1, 127-2, 130, 132, 133, 133-1, 134-139, 141, 142, 149, 150, 151-1, 153, 154, 155, 157, 158, 160, 165, 166-2. 1 66-3, 168, 168-1, 168-2, 170, 170-2, 172-1, 172-2, 173-1, 174, 179, 180, 180-1, 180-2, 181-184, 191-1, 191-3, 198, 199-3, 200 -1, 200-3, 201-1, 201, 2, 204-1, 205, 2 05-3, 205-4, 206, 209, 211-1, 213-3, 214-2, 217-, 218, 219, 220, 223, 226, 228, 232, 235, 250, 252, 254, 256 -баптар.

Бұған қарап та қоғамдық қатынастарды зерттеу мәселесі өз өзектілігін жоймағандығын аңғаруға болады.

Жалпы, қылмыстық құқықта қылмыс объектісі мәселесі көкейкестілігін жойған емес. Қазан төңкерісінен бұрын оған қатысты әр түрлі көзқарастар орын алып (мүдде, субъективтік құқық, құндылық, құқықтық игіліктер, парыз бен оның көрінісі қатынас т. б. ), ненің қылмыс объектісі екендігіне соңғы позиция айқындалған жоқ. Кеңес үкіметі орнаған бетте-ақ Маркстің идеясы бойынша қылмыс объектісі деп қоғамдық қатынастарды жариялағанымен, нүктенің бұл жерден де қойылмай, қайта мәселенің осы жерден басталатынын көрсетті. Осы үрдісте КСРО-ның белді ғалымдары атсалысты.

Қылмыс объектісі - қоғамдық қатынастарға әр қырынан өзіндік әр қосушылар болғанмен құқықтық және философиялық зерттеулерден соң қоғамдық қатынастардың ғылыми образы, талданған сұлбасы қалыптасты. Сондай-ақ, ғылымда әлі де болса, бұл мәселенің түбегейлі шешілмеген тұстары да, ғалымдардың бірізді көзқарасқа келе алмауынан, не пікірлерінің жаппай қабылданып кете алмағандығынан авторлар жылы жауып қоя салатын тұстары да жетерлік.

Қоғамдық қатынастың түсінігін беруде ауыз толарлықтай нәтижелер болса да, оның түп бастауынан, методологиясынан әлсін-әлсін ауытқып кетіп жүргеніміз тікелей объектіні анықтағанда ғана емес, қылмыс заты мәселесі бой көтергенде де анық байқалды. Методологияға сүйеніп, қорытынды жасасақ, объект пен зат (предмет) ажырағысыз егіз категориялар екендігі аян болса, қылмыстарды затты және затсыз деп қаққа айырып жүрген позицияның затсыз қылмыстарға қатысты методология талаптарына жауап бермеуі де шиеленісті проблеманың шетін шығарып береді. Осы жолда авторлардың жасаған талпыныстары кең қолдау тауып кете қойған жоқ, тіпті кейде зат деп таныған құбылыстың өзі өзін ішіне сыйғызып тұруға тиісті объектінің де ауқымынан шығып кетіп жатады (өмір, денсаулық, биологиялық тіршілік иесі ретіндегі адам т. б. ) .

Диплом жұмысы мынандай міндеттерді алға қойды:

Ќылмыс объектісініњ т‰сінігін, ќ±рылымын айќындау;
Ќылмыс объектілерін топтастыру;
Ќылмыс затыныњ ќылмыс ќ±рамындаѓы орнын айќындап, оны ќылмыс объексініњ ќосымша белгісі ретінде сипаттау;
Ќылмыс затыныњ Ќазаќстан Республиасыныњ Ќылмыстыќ кодексіндегі т‰рлерін аныќтау.

І тарау. Қылмыс объектісінің түсінігі, құрылымы және түрлері

Қоғамдық қатынастар - қылмыс объектісі

Қылмыс қашан да бір құндылықтарға қол сұғып, зардап әкеледі немесе әкелу қаупін туғызады. Не нәрсеге қол сұғылса, не қол сұғылмақ болса, сол қылмыс объектісі болып табылмақ. “Қылмыс объектісінің проблемасы кінә, зиян келтіру проблемаларынан кем түспейтін маңызды да философиялық терең проблема болып табылады”1.

Қылмыстық құқық теориясында қылмыс объектісі болып қылмыстық құқықпен қорғалатын қоғамдық қатынастар танылады.

Қазақстандық құқық ғылымы ҚР КСРО ыдырағанша оның құрамында болып келгендіктен, сол Кеңестік құқық ғылымының оған дейінгі жеткен ортақ жетістіктерін мұралап, енді өз желісімен дамып келе жатқандығы аян. Ал Кеңестік қылмыстық құқық өзінің алғашқы күндерінен бастап-ақ қылмыс объектісі ретінде, оған дейін әр түрлі көзқарастар болса да, Марксизм идеяларын жалғастырып, қоғамдық қатынастарды таныған еді.

А. А. Пионтковскийдің 1925 ж. жарық көрген “Қылмыстық құқық” оқулығында “қоғамдық қатынастарды” қылмыс объектісі ретінде атап өтеді2.

Шынында да, Қазан төңкерісінен бұрын бұл тұрғыда Ресей мен шет ел ғылымында әр түрлі пікірлер орын алған еді. Мысалға, Ресейдің төл ғалымы Н. С. Таганцев “шынайы болмысындағы құқық нормасын”3 таныды. Оның осы сөзін тарата келе, А. В. Наумов “Таганцев шынайы болмыстағы құқық нормасы деп қылмыстық құқық арқылы қол сұғушылықтан қорғалатын игіліктің (мүдденің) шынайы мазмұнын көрді”4, -деген қорытындыға келеді.

Ал Н. С. Таганцев енді бір жерінде, қылмыстың мәні қылмыскердің шынайы құқыққа ие адамға зиян әкелгенінде емес, мемлекеттің талабын бұзуға еркінің жеткендігінде, зиян келтіру қылмыстың мәні емес, амалы ғана, “сондықтан да қылмыстан құқық үстемдігін қорғаушы ретінде қашан да мемлекет зардап шегеді. Қылмыс объектісі деп шынайы игіліктер мен мүдделерді танысақ біз қандай да бір игіліктер мен құндылықтарды жою заңсыз болып табылмайтын әрекеттердің құқықтық табиғатын түсіндіре алмаймыз”5 дегенді айтады. Яғни, игіліктер мен мүдделер қылмыс объектісіне айналуы үшін олардың міндетті түрде мемлекет қорғайтын құқық нормаларымен қамтылуына сілтейді.

Сондай-ақ мүдде мен оның құқықтық формасының бірлігі туралы ой толғамдарды Е. І. Қайыржановтан да кездестіреміз (ол туралы төменде баяндалады) .

Сол сияқты шетел және төңкерістен бұрынғы Ресей әдебиеттерінде қылмыс объектісі деп тұлғаның субъективтік құқығын (А. Фейербах), қоғамның дұрыс қызмет ету шарты ретінде құндылықтарды (К. Биндинг), құқықтық нормамен қорғалатын өмірлік мүдделерді (Ф. Лист), құқықтық игіліктерді (Х. Уелрел), парыз бен оның көрінісі қатынасты (И. Я. Фойницкий) танитын пікірлер орын алды.

Қазіргі заманның Қазақстандық (және ТМД елдерінің) қылмыстық құқығында “қылмыс объектісі қорғалатын қоғамдық қатынастар” деген пікір жалпылама қабылданған ереже болғанымен, Кеңес дәуірінің өзінде де бұған өзіндік әр қосушылар мен сын айтушылар болды және әлі де бар.

Айталық, В. Г. Смирновтың ойы бойынша “құқықтық тәртіп шын мәніндегі қоғамдық қатынастардың өзінше бір “құқықтық қабығы” ретінде қылмыс және басқа да құқық бұзушылық кезінде белгілі бір зардап шегеді, осы тұрғыдан келгенде ол қылмыстық -құқықтық қорғау мен жалпы құқықтық қорғау объектісіне енуі тиіс6. Өз сөзімен айтсақ, “Бұл ұғымның дәл мағынасында қылмыстық қол сұғушылық объектісі деп тек қана социалистік қоғамдық қатынастарды ғана емес, олардың қамтамасыз етілу шарттарын да”, яғни құқықтық тәртіпті де тану керек. Құқықтық тәртіп (құқықтық шарттар) нақты қоғамдық қатынастардың құрамына енбейді, сол себепті қылмыстық құқықтық қорғау объектісінің айрықша бір құрамдас элементі болып табылады7.

Сол сияқты, М. И. Федоров та қылмыс объектісі деп тек қана қоғамдық қатынастарды емес, сонымен қоса, құқық нормасын да тануды ұсынады8.

Бұған А. А. Исаев құқық нормасының мазмұны оған берген түсініктемесіне қарай өзгеріп отыратын тұрақсыздығын алға тартып, сондай-ақ барлық қоғамдық қатынастардың құқық арқылы реттелмейтінін келтіре отырып, келіспейтіндігін баяндайды9.

Ал Е. І. Қайыржанов болса, қылмыс объектісінің материалдық және формальдық жақтарын ажыратады. Материалдық жағы қорғалатын мүдде болса, формальдық жағы - ол мүддені бүркеп, қорғап тұрған құқықтық норма. “Құқықтық қорғаусыз құқықтағы мүдде жоқ. Сондай-ақ олар қорғайтын әлеуметтік құнды мүддесіз құқық, нақты құқықтық нормалар жоқ”, - дейді Е. І. Қайыржанов, оның ойынша, - “қылмыстың объектісін анықтау үшін. кез келген жеке жағдайда екі түрлі өзара байланысты мәселеге тоқталуға тура келеді. Біріншіден, кімнің қандай мүддесі. ? Және, екіншіден, қандай құқықтық норма. . бұзылды?”10.

“Формальдық тұрғыдан қылмыс объектісі болып құқықтық норма шығады. Бірақ бұл жәй беткі . . . жағы ғана. Объектінің неғұрлым терең мазмұнды жағы, мәнісі немесе қоғамдық құндылығы қоғам мен мемлекет атынан. қорғалатын мүддеде, қоғамның. материалдық не моральдық игіліктерінде жатыр”11.

“Мүдде қоғамдық қатынастардың нақты көрінісі бола тұра, өз кезегінде, өзінің құқықтық формасымен жанамалануы, рәсімделуі, киінуі керек”, әйтпесе қылмыс объектісі емес12. Е. І. Қайыржанов, сондай-ақ, объект турасындағы академик М. Т. Баймахановтың, құқық бұзушы осы екі жақты объектіге (қоғамдық қатынастар мен оны қорғаушы заң) зиян келтіреді деген сөзін ат-үсті айтып өтеді13.

Н. И. Коржанский болса, нормативистік теорияға өз қарсылығын былайша білдіреді: біріншіден, қылмыс кейде құқық нормаларымен реттелмеген қоғамдық қатынастарға (кейбір жыныстық қатынастар, қоғамдық тәртіп) қол сұғады, екіншіден, қылмыстық-құқықтық қатынастар қылмыс жасаудан бұрын өмір сүрмейді, сол сияқты бұл қатынастардың объектілері де одан бұрын өмір сүре алмайды. Ал қылмыс объектісі, керісінше, әрқашан қылмыс жасаудан бұрын өмір сүреді14.

Біз өз тарапымыздан нормативистік теорияны қолдамағанымызбен, соңғы пікірге қосар ойымыз да бар. Н. И. Коржанский айтатын “құқықтық реттелмеген” кейбір жыныстық қатынастардың өзі ҚК-те аталып өтсе (қылмыс хақында), соның өзі оны қорғаумен қатар реттеп өтеді. Демек, ненің жасалуға тиісті емес екенін білген соң, ненің (қандай әрекеттің) жасалуы мүмкін екені шығады. Ал бұл реттеу емес пе ?!!

Бұдан шығатын қорытынды - құқықтың аясына енбеген айдаладағы нәрсеге қылмыстық қолсұғылады деу қиыспайды.

Кейбір авторлар қоғамдық қатынастардың қылмыс объектісі екендігін айта отырып, объектіні нақтылауға көшкенде “мүмкіндікке” қарай ауысып кетеді (Б. С. Никифиров, А. Е. Фролов, Н. И. Коржанский т. б. ), оның да себебіне өз кезегінде ораламыз.

“Қоғамдық қатынастарға” соңғы жылдарда сүбелі қарсылықты А. В. Наумов білдірді. Оның пайымдауынша, қоғамдық қатынастар теориясы жеке адамға қарсы қылмыстардан басқаларына келеді, ал адамды “тек қоғамдық қатынастардың жиынтығы” деп түсіну өмірдің биологиялық құбылыс ретіндегі, адамның биологиялық тіршілік иесі ретіндегі абсолюттік құнын төмендетеді. Сондықтан да А. В. Наумов қоғамдық қатынастар иедеясынан бас тартып, XІX ғасырдың аяқ шенінде қылмыстық құқықтың классикалық және социологиялық мектептерінде іргесі қаланған “құқықтық игіліктер” теориясына оралуға шақырады15.

Десек те, Н. И. Коржанскийдің пікірі бойынша адамды қоғамдық қатынастардың жиынтығы ретінде емес, биологиялық тіршілік иесі деп қарасақ, онда қажетті қорғану жағдайында, үкімді орындау кезінде адамға қаза келтірудің заңды екендігін түсіну мүмкін болмай қалады16.

Біздің ойымызша, қоғамдық қатынастар идеясынан мүлде бас тартуға болмайды. Себебі, айталық, әрекетсіздік арқылы жасалатын “Науқасқа көмек көрсетпеу” (ҚР ҚК 118-б. ), “Қауіпті жағдайда қалдыру” (ҚК 119-б. ) сияқты қылмыстар орын алғанда адам мүддесіне зиян келіп тұрғанын егер қоғамдық қатынастар (арқылы жүктелетін міндеттер) болмаса, қалай білуге болады? Оларға көрсетілмек көмекті кімнен талап ету керектігіне заңмен қалыптасқан қоғамдық қатынастар (арқылы жүктелетін міндеттер) ғана жауап береді.

Сонымен, қазіргі қазақстандық қылмыстық құқық ғылымы қылмыстық құқықпен қорғалатын қоғамдық қатынастарды қылмыс объектісі деп біледі. Бірақ қылмыс объектісі деп қоғамдық қатынастарды танудан қылмыс объектісі проблемаларының барлығы шешіле қалмайды, қайта проблема осы жерден басталады17. Соның ішінде оның түсінігі мен құрылымын анықтау, топтастыру проблемалары алдыңғы кезекке сытылып шығады.

Қоғамдық қатынас тек адамдар арасында ғана болады. Өзге тіршілік иелері бұндай қасиеттен ада. Адамдар бір-біріне байланысын, кіріптарлығын сезінген сәтінен бастап қоғамдық өмір (қатынастағы) басталады. Ал аталмыш байланыс, кіріптарлық қайдан пайда болмақ? Басқа биологиялық тіршілік иелері өздерін бұлай сезіне алмайды. Оларда тек қана биологоиялық, табиғи мұқтаждықтарды қанағаттандыруға ұмтылу сезімі ғана бар. Оларды жүйелі қанағаттандырудан соң да ешқандай жаңа мұқтаждықтар пайда болмайды. Барлық мұқтаждық “затын” тек табиғаттан дайын күйінде ғана алады.

Homo sapіens-тен бұрынғы адамдар да өз “тарихи-әлеуметтік практикасын” табиғаттан дайын күйінде алып бастады. Адамның ерекшелігі сонда, ол тек биологиялық мұқтаждықтарды қанағаттандырғанына тоқмейілсіп қоймай, оны қанағаттандырған соң, жаңа мұқтаждықтарды тудырып отырды.

Әрбір жаңа мұқтаждықтарды қанағаттандыру одан да жаңасын тудырады. Мұқтаждықтар еңбек ^* арқылы қанағаттандырылады. К. Маркс, Ф. Энгельстің сөзімен айтсақ осы мұқтаждықтарды тудырудың өзі тарихи процесс. Адам мұқтаждықтары қоғам дамуының қозғаушы күштерінің бірі, бірақ негізгісі емес.

Алғашқы кезде жаңа мұқтаждықтарды адам жалғыз өзі қанағаттандыра алатын еді. Табиғатынан берілген дене еңбегімен қоса, “әлеуметтік мүмкіндігін” арттыру үшін материалдық әлемнің заттарын өз еңбегіне бейімдеп пайдаланды.

Кейін келе адам мұқтаждықтарының күрделенгені сонша оны жалғыз өзі не кішігірім топ өмір бойы қанағаттандыруға қабілетсіз болып шықты. Сол себепті керекті мұқтаждық “затын”, өзге қоғамдық қатынастар бойына сіңген игіліктерді, өзгеден алуға, ал өзі өз мұқтаждықтарынан артылатын басқа бір мұқтаждық “затын”өзге біреуге беруге мәжбүр болды, яғни туындаған мұқтаждықтарды үнемі қанағаттандырып отыру үшін өзін-өзі реттей алатын адамдар тобы, демек, қоғам қажет етеді.

Осыдан еңбек бөлінісі пайда болды да қоғамдық даму қарыштай түсті. Даму тек мұқтаждықтарға арқа сүйей алмайды, сол себепті, бұл жерде, адамның өз мұқтаждықтарын саналы түрде сезініп, оны қанағаттандыруға ұмтылысы, сыртынан субъектінің объектіге қатысы (қатынасы) болып көрінетін, мүддесі пайда болды.

Өндірістік қатынастар мен мүдделер жанама түрде мұқтаждық арқылы байланысады18.

Адамның әрбір саналы әрекеті мүддесіне арқа сүйейді. Тек жеке адамның мүддесі емес, тарихи даму барысында, олардан бөлек өмір сүретін жалпы қоғам мүддесі дараланып шықты. Себебі, қоғам мүшелерінің механикалық жиынтығынан гөрі ауқымды ұғым, айталық ол өзіне бұған дейінгі өткен ұрпақтар әрекетінің нәтижелерін сіңіре алады. Бірақ “бөлек” дегеніміз шартты түрде айтылғаны, “ешқандай да жалпы мүдде, осы мүддені өз мүддесіндей қабылдайтын жеке индивидтің өмірлік мүддесінен тыс өмір сүрмейді”19.

Сонымен, Адам мұқтаждықтары мен өмірлік мүдделерін қанағаттандыру үшін еңбек бөлінісіне қарай өзі сияқты адамның көмегіне жүгінуге, ал өзі өзгенің мұқтаждық-мүддесін қанағаттындыруына “жәрдемдесуге” мәжбүр. Осы байланыстан, осы адамның өзге адамдарға деген кіріптарлығын сезінген сәтінен бастап әлеуметтік байланыс туындап, қоғамдық өмір басталады да, қоғамдық қатынас туындайды.

Қоғам дамуының қозғаушы күштерінің ⁽ қатарына қоғамдық қайшылықтар, оны шешуге бағытталған әлеуметтік субъектілердің прогрессивті қызметі, ондай қызметке түрткі болған күштер (мұқтаждық, мүдде т. б. ) жатады 20.

Қоғамдық қатынас ұғымын философиядағы жалпы “қатынас” категориясынан шығарып, оның бір ерекше түрі ретінде ғылыми айналысқа енгізген - Карл Маркс. Энгельс өзінің «Карл Маркс “Саяси экономия сынына”» атты еңбегінде: “Саяси экономияның ісі заттарда емес, адамдар арасындағы және түптеп келсек, топтар арасындағы қатынаста, бірақ ол қатынастар қашанда заттармен байланысты және зат болып көрініс табады. Бұл байланысты алғаш рет Маркс ашты”21, -деп көрсетеді.

Философиядағы (методологиядағы) “қатынас” ол “барлық құбылыстардың өзара байланыс сәті. Заттардың қатынасы объективті; заттар қатынастан тыс өмір сүрмейді. Кез келген заттың өмір сүруі, . өзіндік (спецификалық) ерекшеліктері мен қасиеттері, . дамуы оның объективтік әлемдегі өзге заттарға қатынасына байланысты”22.

Ф. Энгельс топтастыратын қозғалыстың бес формасында заттар қатынасқа әрқилы түседі. Зат өзін құрайтын материямен табиғаты сәйкес келсе, алғашқы төрт түрлі қозғалыс деңгейінде (механикалық, физикалық, химиялық, биологиялық) қатынасқа түспей қоймайды. Ал соңғы қоғамдық қозғалыс деңгейінде қатынасқа түсуі тіпті өзгеше нысанда көрініс табады. Тіпті, ол зат қоғамдық қатынастың айналысына мүлде түспеуі де мүмкін.

Қоғамдық қатынас өмірдегі ''Қатынастың'' бір түрі ғана. Энгельс өзінің аяқталмаған ''Табиғат диалектикасы'' атты еңбегінде қозғалыстың бес формасын келтіреді. Ол, ең алдымен, механикалықтан басталады. Механикалық қозғалыстан жоғары тұрған қозғалыс формасы ол - физикалық қозғалыс. Соңғысы алғашқысын өз бойына сіңіріп алады, дегенмен оның мазмұны механикалық қозғалыстан гөрі кеңірек (салыстырмалы түрде, үйкеліс пен магниттің бірін бірі тартуы сияқты) . Физикалық қозғалыс өз кезегінде одан жоғары тұрған химиялық қозғалыстың ішіне енеді, ал химиялық қозғалыс нысаны биологиялыққа енеді. Биологиялық химиялықты бойына сіңірсе де одан гөрі кеңірек болады. Ал биологиялық қозғалысты, оның мазмұнындағы өзгелерімен қоса, бойына сіңіретін әлеуметтік (қоғамдық) қозғалыс қана. Ал осы қозғалыстардың әр қайсысына өз деңгейлеріндегі қатынас тән: механикалық қозғалысқа - механикалық қатынас (үйкеліс), физикалыққа - физикалық қатынас (жер мен айдың тартылысы), химиялыққа - химиялық қатынас (судың құрамындағы Н және Н және О-ның арасындағы байланыстар), биологиялыққа - биологиялық қатынас (особьтердің көбеюге ұмтылысы), әлеуметтікке - қоғамдық қатынас (сатушының құқығы мен алушының міндеті және керісінше) . Төменгі сатыдағы қозғалыс формаларындағы қатынастар ешқашан бұзылмайды, өйткені олар тек табиғат заңына ғана бағынады, бұзылатын қоғамдық қатнастар ғана, өйткені оны белгілейтін адамдардың өз заңы. Неғұрлым қозғалыс жоғарылаған сайын олардың қатынасын көру, сезу қиындай түседі. Энгельс ''Қандай да болса қозғалыс қандай да бір орын ауыстырумен байланысты - аспан денелерінің, жер массаларының, молекулалардың, атомдардың немесе эфир бөлшектерінің орын ауыстыруы. Қозғалыс формасы неғұрлым жоғары болған сайын бұл орын ауыстыру да соғұрлым байқаусыз болады. Бұл денелердің өзі өзара байланыста болатын жағдайдың өзінде олардың бір біріне ықпал ететіндігі жатыр, осы олардың бірі біріне ықпал етуі нақ сол қозғалыс''23, - деп жазады. Демек, қозғалыс дегеніміздің өзі, бар болғаны, нақ сол деңгейдегі қатынасты жүзеге асыру ғана, әйтпесе қатынассыз қозғалыс та жүзеге аспайды (қозғалыс дайын бір қалыпта жүзеге асу керек, ол қалып қатынас деп аталады) .

Қатынасты математика тілімен түсіндіруге де болады. Өйткені, математика математика үшін ғана өмір сүрмейді. Ол табиғат құбылыстарын ұғынуға өз үлесін қосады. Айталық, санның шексіздігі “шексіздік” категориясының айқын айғағы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.