Қырғызтандағы Қызғалдақ төңкерісі

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1,Қырғызстан Республикасы
2,Қырғызтандағы Қызғалдақ төңкерісі
3,Қозғаушы күштер
4,Криминалды элементтердің ролі.
5,Шиеліністің алғы шаттары
6,Оқиғаның Хронолагиясы

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Қырғызстан Республикасы
Қырғызстан Республикасы – Орта АзияныңСолтүстік Шығыс бөлігінде
орналасқан мемлекет. Негізгі заңы – 1993 жылы 5мамырда қабылданған
конститутция; 1994 жылы 22 қазанда өткен бүкіл халықаралық рефередуммен
оған өзгертулермен толықтырулар енгізілді.Мемлекет басшысы – президент.
Жоғрғы заң шығарушы органы – Жоғорғу Кеңеш, ол екіпалатадан – Заң
шығарушыжиналыстан және Халық өкілдері жиналысынан тұрады. Жоғарғы атқарушы
органы – Министрлер Кабинеті, оны премьер – министр басқарады. Астанасы –
Бішкек қаласы(624 мың адам). Жер аумағы – 199 900 мың км 2, халқы – 4500
мың адам (1996ж. қаңтар). Оның 2,655 мыңы – қырғыздар, 765 мыңы – орыстар,
620 мыңы - өзбектер, 80 мыңы – украиндар, 58 мыңы – татарлар. 40 мыңы –
қазақтар; қалған бөлігін шамамен 75 этникалық тоб құрайды. Ресми тілі –
қырғыз және орыс тілдері Әкімшлік территориялық бөлінісі;6 облыс, 21 қала,
42 аудан, 29 қала типтес кент. Валютасы – қырғыз сомы. Табиғаты; Тянь-Шань
мен Памир – Алай тау жүйелеріне орнасласқан ел. Жер аумағы 3\4 – ін биік
тау жоталары; солтүстік жағын – Күнгей Алатау мен Қырғыз жотасы, батысын –
талас Алатауы, Шатқал жотасы, шығысын – Теріскей Алатау мен Көкшетау
жотасы, Оңтүстік бөлігін Түркістан және Алай сырты жоталарының беркейлері
мен Алай жотасы алып жатыр. Ең биікжері- Жеңіс шыңы (7439 м.) Талас, Алай
аңғарлары және Ферғана аңғарының солтүсрік, оңтүстік, шығыс шеттері
Қырғызстан территориясына кірнді. Геологиялық құрылымы жағынан Қырғызтан
жері Тянь-Шань қатпарлы аймағына жатады. Палеоген – неогеннен кейін
интенсивті тектоникалық қлзғалыстардың нәтижесінде өлкенің қазіргі биік
таулы жер бедері қалыптаса бастаған. Климаты- континеттік. Қырғызстанның
жер қойнауындағы пайдалы қазбалар мол. Солтүстік Тянь-Шянь қатпарларында-
полиметалл өнеркәсіптік маңызы бар сирек металл түрлері, шашыранды алтын,
күкірт колчедан; Орта Тянь – Шяньда теміп рудасы, Оңтүстік Тянь-Шяньда
сынап, сурьма, қалайы, Ферғана аңғарында мұнай мен газ өндіріледі. Сондай-
ақ, Республкада қоңыр және тас көмір қорлары, термалдық, минералдық су
қөздері бар.
1990 жылы Қырқызстан Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы
декларациясықабылданды. 1991 жылы 31 Қырғыз Республикасының Жоғарғы Кеңесі
Мемлекеттік тәуелсіздік туралы декларациясы жарияларды. Сөйтіп, саяси
экономикалық дербестікке ие болған. Қырғызстан халықаралық қауымдастық
мойындап, 1992 жылы 2 наурызда БҰҰ-ға мүше болды. 1993 жылы 5 мамырда
Жоғарғы кеңес жаңа Конституция қабылдап, соған сәйкес мемлекет Қырғыз
Республикасы деп атала бастады.
Экономикасы: Қырғыз Кеңес өкіметі кезінде түсті металдар (Сурьма,
Сынап) өндіретін, ауылшаруашылық машиналарын, электр техникалық бұйымдары
мен приборларын жасайтын, жүн және жібек маталар, кант шығаратын ірі
экономикалық аудандардың бірі болды. Әсіресе, тау кен өндірісі – ел
индустриясының жетекші саласы саналды. Қырғызстан Орта Азия аймағы
көмірінің 2\5 – ін өндіреді. Негізгі көмір бассейні республиканың оңтүстік
батыс бөлігінде орналасқан ірі кен орныдары - Қызырқия, Сүйікті, Көкжаңғақ,
Нарын, Алмалық, Ферғана аңғарының солтүстік-шығысынан ұнай мен газ қоры
табылды. Ірі мұнай кәсіпшіліктері – майлысай, Избаскент, Чангыр, Таш, ал
Избаскент атырабында газ өндіріледі. Қырғызсурьмасы өте жоғары бағаланады.
Қадамжай сурьма комбинатының өнімі халықаралық эталон саналады.

Қырғызтандағы Қызғалдақ төңкерісі
2005 жылдың Ақпан айында Қырғызтанда кезекті партламенттік сайлау өтті.
Ол халықтың наразылығын тудырып елдегі жағдайды ушықтырды, мемлекеттегі
режімді құлатты,. Қырғыз президенті Асқар Ақаев оқиғаны баса алмағандықтан,
жанұясымен бірге елді тастап кетті, Ресейден уақытша пана алды. Билік
оппозицияның қолына өтті. Осыдан кейін – ақ жеңімпаздар өзара келісімдерге
келе алмастан араларында қарама – қайшылықтар туындады. Уақыт өте Асқар
Ақаев елдегі оппозиция өкілдерімен келіссөз жүргізе отырып, өзінің
президенттік посттан кеткендігі жайлы арызға қол қойды. Мерзімінен бұрын
сайлау нәтижесінде оппозиция жетекшілерінің бірі Құрманбек Бакиев президент
болып сайланды. Бірақ бұл жолы елдегі жағдайды қалыпты жағдайға әкелген
жоқ, оппозиция қайреткерлері арасында бірінші кезекте Қ Бакиев және Ф.
Кулов билік үшін күрес тудырды, және әлі күнге дейін жалғасуда. (2006 ж
ортасы)
Қозғаушы күштер; Қырғызтан оппозицияның бір саяси платформасы жоқ еді;
Бұрынғы партия өкілдері мен мемлекет қайраткерлерінен түрлісебебтермен А
Ақаевқа жақпағандар, сол үшін түрліжеңілдіктермен жағдайлардан
алыстатылғандар мемлекеттік постта отырғандар болатын. Парламент сайлауында
жеңіліске ұшырағаннан кейін оппозициянерлер өз тұрмыстық тіршілігіне наразы
қарапайым қырғыздар тобын өз мақсаттары үшін пайдалануға тырысты. Алайда
бір сәтте стихиялық агрессия (қарсылық) бақылаудан шығып кетіп жетекшілер
қатаң шешіммен бетпе-бет келді:не қозғалысты басқару немесе алу.
Отүстіктен басталған қозғалыс жергілікті халық қеңестерін басқарған
жаңа лидерлерді шығарды. Орталық билігінің жоқтығын пайдаланған
авантюристер бір-бірімен бесекелесіп көптеген жерлерде альтернатівті,
паралел басқару оргондарын құрды. Бұған басқа (Қырғызстанда бірінші рет
болып жатқан жоқ) жерлерді басып алу толқыны шықты.

Криминалды элементтердің ролі.
Оқиғадан соң уақыт өте Қызғалдақ төңкерісінің финастық демеушісі
қырғыз парламентінің депутаты, қарасу базарының иесі елдің оңтүстігіндегі
қытмыс әлемінің ең ірі лидерлерінен бірі Баяман Эркинбаев екені алықталды.
Шиеленістің екінші жағында қылмыс әлемі лидерімен, солтүстік ,
(астанасыдағы) базар иесі бұл да парламент депутаты Жырғалбек Сурабалдиев
демеуші болған. Дәл сол адам 24 наурыздаөкімет үйінің алдында
демонстанторға бастапқы қарсы шыққан Еріктілерге ақша төлеген. Ал кешке
Бишкектегі талан - тараждарға итермелеген. Сонымен бірге наурыздағы
оқиғаны ұйымдастырушылардың бірі, және демеуші болуымүмкін деген қөз
қараста қылмыс әлемінің ірі лидері – Рывспек Ақтанбаев бар. (Парламентте
ағасы – Тынышбек бар). Бұл үшеуі де соңында белгісіз жағдайларда өлген.
2005жылы 10 маусымда Бишекете депутат Сурабалдиев өлтірілсе 22 қырқүйекте –
Эркинбаев ал қазанда Тынышбек Ақтамбаев өлтірілген. Қазан айының осы үш
авторитеттердің бүкіл жақтастары Куловқа қарсы ұраны астында президент
Бакиевтің үнсіз қолдауымен бірікті.
Шиеліністің алғы шаттары
Көптеген бақылаушылардың пікірі бойынша қырғыз билігінің дағдарысқа
ұшырауына себеп болған мынадай факторлар еді;
1, Халық тың экономикалық ауыр жағдайы,
2, ( Қырғыз өлшемі бойыша) солтүстіктің қамтамасыз етілгендері мен
билік пен басқармадғы солтүстіктердің қысымымен ушыққан кедей оңтүстік
арасындағы қарама – қарсылық.
3, мемлекеттегі тереңдеп кеткен жемқолық, жанұялық, топтық (клон).
4, Орталық билігіндегі және оргондарындағы заң тәртібінің әлсіздігі
елді басқаруда жақсы жүйенің жоқтығы, шыншылдықтың жоғалуы. Бақылаушылардың
пікірінше Кеңестік режимнен кейінгі Орта Азия елдері ішінде А Ақаевтың
орнатқат режимі ең демократияланғаны болатын. Бірақ алғашқы көтерілген
наразылықты жеңе алмастан билікпен қоштасуына тура келді.

Оқиғаның Хронолагиясы 2004 жылы
Қырқүйек - Қырғыз парламентіндегі оппозиция едің конститутциялық сотына
президент А Ақаевтың төртінші мерзімдік 2005 жылғы кондидатурасын өзгерту
сұраныс білдірді. 22 қазанда конститутциялық сот бұл сұранысты қараудан бас
тартты. 13 қазанда Қырғызстандағы АҚШ елшісі- Стивен Янг, А Ақаевтың
төртінші мерзімге кандидатурасын ұсынбайтыны туралды ой-пікірін білдірді.
10 қарашада А Ақаев оппозицияны шетел капиталымен қамтамасыз етіледі және
қара саяси технихалогиясымен айналысады деп айыптады. 22 қарашада бұрынғы
сыртқы істер министрі Ата-жұрт опозициялық қозғалының лидері Роза
Отунбаева Ресейді Ақаев режимін қолдауды доғаруғашақырды.
7 Қаңтар 2005 жылы Орталық сайлау Комиссиясы кезекті парламенттік
сайлауға Р Отунбаеваның кандидаттығын тіркеу құқығынан айырды. Ал сол
округқа президенттің қызы Бермет Ақаева кандидат ретінде тіркелді. 8-қаңтар
Бишкекте парламент ғимаратының алнда Отунбаеваны қолдау митингісі басталды.
27 ақпан Қырғызстанда сайлауының бірінші туры өтті. Ертесі күні Орталық
сайлау комиссиясы 75 сайлау округнен бірінші турда 32 кандидаттың
жеңгенін жариялады. Ал тағы 42 округта сайлаудың екінші туры белгіленгенді.
Сайлауокругтардың бірі кандидаттарға берілген дауыс сонынан сайлаушылардың
бәріне қарсы дауыс беру процессті көбейіп кеткендіктен жарамсыз деп
табылды. Сайлаушылар тек бір мандаттық округтарда өтті және саяси
партиялардың маңызы, белгіленген тізім бойынша дауыс беру минимумға
түсірілді. Партиядарға тек өз кандидаттарын номинировать етуге ғана
мүмкінді берілді. 2005 жылдан Қырғызстан қоғамдық құрылымның жаңа үлгісі не
яғни президенттік басқару үлгісінег президенттік-парламенттік үлгіге көшті.
Бір палаталы жаңа парламент үлкен күшке ие болды. Бұрын президненттің
қолындағыкадрлық сұрақтарды шешу мүмкіндігі парламентке ауысады, бұған
министрлер кабинеті өкілдерін тағайындауда кіреді. Депутаттар дауыстың екі
ширегімен үкіметті отставкаға жіберіп Конституцияға өзгертуі жайлы
сұрақтарды қарастырды. Соңғы нәтижені айтуға ерте, өйткені 13 мартта екінші
тур белгіленген, бірақ бақылаушылар Алға, Қырғызстан бірлік және
ипартиясының парламентте үлкен орынға ие болатынына сенімді еді. Ол бірінші
турда 8 орынға ие болып қалғагн 14 кандидатын екінші турға қалдырды. Қырғыз
коммунистерінен екінші турға екі кандидат қана өтті.
Негізінен жеңісті 79,69% Қырғызстан президеттікнің ұлы – Айдар Ақаев
алды. Ол (Ақаевтің туған жері) Кемин округінен сайлауға түсті. Мұнымен
қатар осы округте сайлаушылардық үлкен бөлігі қатысқаны көзге түседі.
Президенттің қызы – Бермет Ақаева – Университет округінде сайлауда
жеңгенімен 50%-тен алмады. Дәл осы округте формальді себептерге байланысты
қырғыз оппозициясының өкілі Р Отунбаева кандидаттығын ұсынуға. Иссық-Кум
облысы округтарының бірінде президент Ақаевтың әйелі әпкесі Бюкун Исаева
екінші турға өте алмады. Тағы бір әпкесі Аязгил Сакишева Талас облсындағы
тіпті кандидаттығынан бас тартуға мәжбүр болды. Күтпеген нәтижелердің
ішінде Қырғызстан премер-министрі Алексей Танаевтың ұлы Николай Танаев
жеңісі көрсетіледі.
28 ақпан Европалық бақылаушылар (ОБСЕ-ден және Европарламент
бақылаушылары) өткен сайлаудың халықаралық нормаға сай еместігін айтады.
Олар президент оппозиция тарапынан сайлаушыларға жасалған қысымды және
сайлаушыларды сатып алғанын көрсетеді. Қырғызстанның 5 оппозициялық
қозғалысын біріктірген саяси кү форумы дауыс беру барысында сайлау
учаскілеріндегі тәртіпсіздік туралы баяндайды. Оппозиция лидерлері Р
Отунбаева, Топчубек Тургуналиев, Муратбек Иманалиев жәнне Ишенгүл Болжурова
оппозиция өкілдерінің сайлауға т.скен округтенде сайлаушыларды жаппай
сатып алу оқиғалары тіркелгенін, әкімшілік ресустарын қолданғанын және
өзмақсаттары үшін адамдарда өзге де шаралармен қамтамасыз етіп сайтау
кодексін бұзушылыққа орын бергенін айтады.
Қырғыз оппозхициясы 2005 ж қаңтарда басталған қарсылық ақциясын
жаңғыртады. Бишкек орталығында оппозициянерлер ұйымдастырған митингтер
өтещді, соңы ұсақ – түйекпен аяқталады. Митингке бірнеше ондаған кісілер
жиналды. Шиеленіске қауіпсіздік фгандары араласпайды.
3 март Бишкек орталығында Р Отунбаеванығ пәтерінің балконына гранат
тасталды. Ешкім жарақаттанбайды. Р Отунбаев мұны қорқытуға жасалған деп;
Бұл биліктің бізге, оппозицияға жасаған қысымы, Бірақ біз мұндай оқиғадан
кейін де саяси күрестен бас тартпаймыз деп айтады. Бтлік мұны саяси
провокация деп атайды.
7 апрель Парламен А Ақаевтың отставкасын талқыға салды. Көкектің 5 және
6 жұлдызында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.