Қалдықтар түрлері

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қ а л д ы қ т а р

Адам баласының кез-келген шаруашылық ас-әрекеті әртүрлі
қалдықтармен биосфераны ластайды, бұл халықтың денсаулығы мен
өміріне, флора мен фауна түрлерінің қысқарылуна,қоршаған ортадағы
тепе-теңдіке қәуіп тудырады. Кей үйінділерін, өнеркәсіп
тастандыларын, қоқыстарды, қала шөп-шаландарын тек қоршаған ортаны
бұзатын ластағыштар деп санауға болмайды, олар құнды шикі зат
көздереніе жатады. Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техникалы даму
деңгейіне сәйкес әбден жетілдірілген технологйияның жоқтығына
байланысты оларды өңдеп құнды өнімдер алу әзірше жолға қойылмаған,
сондықтан бұларды сақтауға, жыюға, тасуға, көмуге,зиансыз түрге
айналдыруға көптеген қажет, энергия, уақыт жұмсалып жатыр.
Қалдықтар шығаратын негізгі көзге өнеркәсіп, ауылшаруашылығы, үй-
жай шарушылығы жатады. Өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға
шаққанда тұрмыс қалдықтарынан 20 еседен артық келеді. Төмендегі
10.1- 10.2 – ші суреттерде қалдықтардың жалпы және өнеркәсіп
қалдықтарының табиғатына қалай жіктелуі берілген. Агрегатты күйіне
байланысты топтастыруда сулы ерітінділер мен шламдарға араласқан
(органикалық және анорганикалық), бейтарапты, сілтілі және қышқылды
сұйық ерітінділержатса, сусындарға пайдаланылған шайырлар, мал мен
өсімдік майлары, органикалық еріткіштер (өтеуге болатын мен
болмайтындар) жатады.
Әр өнеркәсіп өндірістері өнім өндіруге ғана назарларын аударып
қоймай қор айналымын жүзеге асыратын әдістерге көшсе, қоршаған орта
ластанудан қорғанылады. Аз немесе қалдықсыз технологиялық кешендер
ұйымдастыру қажеттігі айқын, яғни бір жердің шеңберінен аспайтын
қалдықсыз өндірістер емес, қалдықсыз өндірістік кешендер туралы сөз
көтерілгені орынды. Бұл жағдайда бір өндірістің қалдығы басқа
өндіріске шикізат ретінде пайданылады.
Қалдықтар өте көп мөлшерде пайдалы кендерді шығарғанда және
байытқанда пайда болады. Қазіргі кезде қолданылатын технологияларға
байланысты бастапқы алынған шикізат мөлшерінің 10 пайызы қалдыққа
айналып отырады. Осыған байланысты бос жыныстан тұратын таулар
пайда болады, көп көлемді сулар ағынға жіберіледі.

Қалдықтар

Тұрмыстық Өнеркәсіптік Ауылшаруаршылық

Газ тәрізді Қатты
Сұйық

Органикалық
Анорганикалық

Зиянды
Зиянсыз

Пайдаға асырылатын Пайдаға
асырылмайтын

Жанатын Жанатын Жанбайтын
Жанбайтын
қатты сұйық қатты
сұйық

Қазіргі уақыта дүние жүзі бойынша жер қойнауын жыл сайын 100
млрд. Тонаға дейін руда, құрылыс материалдары, отын (4 млрд.
т мұнай және газ, 2 млрд. т көмір) беткі қабатқа шығарылып оты-
рылады, шамамен 92 млн. т миниралды тыңайтқыштар мен 2млн. т улы
химикаттар пайдаланылып, оларда жер бетіне таралады. Атмосфераға 200
млн. тоннаның үстінде көміртек оксиді, 53 млн. тоннадай азот
оксидтері, 50 млн. т көмірсутектері, 146 млн. т күкірттің
диоксиді, 250 млн. т шаң газ тәрізді қалдық ретінде
шығарылынылады. Ал су қоймаларына жыл сайын орта есеппен 32 млрд.
тазаланбаған су, әлемдік мұхиттарға – 10 млн. т дейін мұнай
тасмалданады. Осы жағдайларға байланысты қоршаған ортада пайда
болған қолайсыз өзгерістер қайтымсыз түрге айналып отыр.
Қалдықтардың мөлшерін азайту үшін әр түрлі халық шаруашылығы
салаларының арасында байланыс ұйымдастырып, шикізатты кешенді түрде
пайдалану мәселелерін шешу қажет. Табиғаттағыдай өнеркәсіпте де
айналым болу керек. Өнеркәсіп комбинатының жанынан улағыш
қалдықтарды зиянсыздандыратын немесе өңдкп пайдалы заттар шығаратын
қосымша өндірістер ұйымдастырылса экономикалық тұрғыда пайда
түсірілумен қатар табиғаттқа тиетін қолайсыз әсер де жойылып
отырады.

Шыққан көздеріне байланысты өндірісткгі
қалдықтар екі топқа бөлінеді - өндіріс қалдықтарына және тұтыну
қалдықтарына.
Өндіріс қалдықтарына бұйым алу процесіне шыққан және жартылай
немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну сапасын жоғалтқан
шикізаттың, материалдардың, шала бұйымдардың қалдықтары жатады. Бұл
топқа сонымен қатар шикізатты физикалық – химияалық жолмен өңдегенде,
пайдалы кендерді шығарғанда және байтқанда шыққан, бірақ-та
өндірістік процестің бағытталған мақсатына жатпайтын, өнімдер кіреді.
Оларды шамалы өңдегеннен кейін халық шаруашылығында немесе шикізат
ретінде басқа өндірісте, немесе ақаба суларды тазалағанда шыққан
қатты заттарда жатады.
Тұтыну қалдықтарына пайдалануда болғаны үшін тозып, өздерінің
түтыну қасиетін жойған бұйымдар мен материалдар жатады. Олар
өндіріс жағдайнда белгілі тәртіппен шығынға шығарылады, ал тұрмыста
тасталынады.
Өндіріс және тұтыну қалдықтары пайдаға асырылатын және пайдаға
асырылмайтын болып бөлінеді.
Пайдаға асырылғандарға - өңдейтін технология болғанына байланысты
өнеркәсіптің өзінде немесе халық шаруашылығының басқа салаларында
шикізат, шығарылатын өнімге қосымша зат, отын, жем, тыңайтқыш
ретінде пайдаланылатын қалдықтар жатады.
Тап осы кезеңде жүргізетін технологияның болмағанына және
алынған өнімдерге тұтынушының жоқтығына байланысты немесе
экономикалық тұрғыдан қолдануға тиімсіз қалдықтарды пайдаға
асырылмайтытындарға жатқызады.
Өндірісте шикізатты жер қойнауынан шығарғанда, оны физикалық-
химиялық жолмен өндегенде жанама немесе қоса шыққан өнімдер
қалдықтарға жатпайды. Бүл өнімдерге мелекеттік стандарт белгіленеді
және баға қойылады.
Пайдаға асырылатын және асырылмайтын қатты және сүйық
қалдықтар жанатын және жанбайтын топтарға бөлінеді.
Жанбайтын пайдаға асырылмайтын қатты өндірістік қалдықтарға
қоқыстар, кектер, руданы байытқанда шыққан қалдықтар және т. б.
жатады. Бүларды өңдейтін технология әзіріне болмағандықтан
зиянсыздандыру үшін көмеді.
Жанатын пайдаға асырылатын қалдықтарға ағаш қалдықтары,
макулатура, тоқыма материалдарының қалдығы, құрамында резина бар
қалдықтар, пайдаланылған былғаныш, істен шыққан жарамсыз майларды,
еріткіштерді жатқызуға болады. Бұл қалдықтарды зиянсыз түрге
айналдыру үшін камералық цехта жағады да, бөлініп шыққан жылуды
өндірістік айналымдарда пайдаланады немесе жанбайтын қалдықтарды
зиянсыздандыруға қолданады. Ал жағу процесінің нәтижесінде шыққан
қалдықтар көмуге жіберіледі.
Қалдықтарды жер астына, геологиялық кен орындарына (көмір
шахталарының, тұз кендерінің оқпандарына, кейде арнайы жасалған
орларға - полигондарға) немесе теңіз түбінің терең ойпандарына
қайтадан шықпайтындай етіп орналастырады. Радиоактивті және едәуір
улы қалдықтарды мүлде қауіпсіз етіп көму амалы әлі толығымен
шешімін таппаған экологиялық проблеманың бірі болып табылады.
Улы қалдықтарды көмууақытша амалсыз қолданылатын щара, себебі
бұл жағдайда қоршаған ортаның ластану қауіптілігі тұрақты сақталып
отырады. Кейбір тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтарды көму алдында
жағу арқылы олардың көлемін азайтуға болады.
Улы қалдықтардың әр уақытта қауптілік (уыттылық) класын
негізге ала отырып, оларды көму, сақтау, жинақтау, тасымалдау
туралы шешім қабылданады.

Қауіпті қадықтар
Қауіпті қалдықтар деп құрамында зиянды заттектері бар, қаупті
қасйеттер (улылы, өртенетін және жарылатын қауіптілігі бар, жоғары
радиактивті) тән немесе жұқпалы аурулардың қоздырғыштары бар,
сонымен қатар өздігінен немесе басқа заттектермен қосылғанда адамның
денсаулығына қоршаған ортаға қауіп төндіретін қалдықтарды айтады.
Қалдықтардың қоршаған ортаға әсері олардың сапалық және сандық
құрамына байланысты. Қалдықтардың химялық құрамы әркелкі, себебі
олар әр түрлі физикалық – химиялық қасиеттері баркүрделі
поликомпонентті заттектердің қоспасынан тұрады. Осы қалдықтардың
биосфераға тигізетін зиандылығы мен қауіптілігін сипаттайтын кейбір
негізгі көрсеткіштер 10.3 – ші суретте келтірілген.

Зиянды және қауыпты қалдықтардың сипаттамасы

Улылық
Улылық
Өрттік-жарылғыштық
қауыптілік

Биологиялық
активтілігі

Химиялық
активтілігі
Коррозиялық
активтілігі

10.3 – ші сурет. Зиянды және қауіпті қалдықтардың
сипаттамары

Қоршаған орта мен адам денсаулығына өте қауіпті қалдықтарға
(арнайы қалдықтарға) шамамен 600-дей заттар мен қосылыстар жатады.
Олардың құрамына керітендер:
▪ пестицидтер және олардың құрамына кіретін химия өндірістерінің
қалдықтара;
▪ радиоактивті қалдықтар;
▪ сынап және оның қосылыстары, сынапты термометрлер;
▪ мышьяк және оның қосылыстары, құрамында мышьягі бар
металлургиялық өндіріс пен жылу электр станцияларының қалдықтары;
▪ қорғасынның қосылыстары, көбіне олар мұнай өндейтін және бояу
өндіретін кәсіпорындардың қалдықтарында болады;
▪ пайдаланылмаған медикаменнтер, улы химикаттар, бояулар, лактар,
коррозияға қарсы қолданылатын заттар, синтетикалық желімдер,
косметикалық заттар;
▪ тұрмыстық химия құралдарының қалдықтары.
Егерде өндіріс қалдықтары кейбір зиянды заттектердің табиғи
ортаға өтуіне себебін тигізетін болса, онда олардың осындай
қабілеті артқан сайын қоршаған ортаға қатысты қауіптілігі де
жоғарылап отырады (10.4 – ші сурет).

Қалдықтардың қоршаған ортаға қатысты
қауыптілігін жоғары-лататын негізгі
қасиеттері

Шаң түзу

Ерігіштік
Тұрақсыздық
Ұшпалылық

Өнеркасіптің барлық саларынан көп мөлшерде қалдықтар шығатынына
жоғарыда тоқталып кеткенбіз. Мысалы, жылына Ресейде түсті
металлургия саласында 2 млрд. т руда өндірелетін болса, оның тек
1% - ғана құндылық өнімге айналып отырады. 100 млн. т көлімінде
шыққан улы қалдықтардың 6 -7%-і ғана залалсыздырылған немесе
көміледі. Жалпы 7 млрд. тоннадай жиналған қалдықтардың ішінде 1
млрд. тоннадайы қауыпті қалдықтарға жатады.
Ресей мен Қазақстпнның әр тұрғынына жылына келетін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.