КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУДЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
МАЗМҰНЫ
Беті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
13. Корпоративтік басқарудың жалпы принциптері ... ... ... ... ... ... 3
14. Директорлар Кеңесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
15. Басқарма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
16. Корпоративтік хатшы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
17. Маңызды корпоративтік оқиғалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
9
18. Ақпараттарды ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
19. Қаржы-шаруашылық қызметін бақылау жүйесі ... ... ... ... ... ... 10
20. Дивидендтті саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
21. Кадрлық саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
22. Корпоративтік басқарудың жанжалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
23. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..12
14
КІРІСПЕ
Почтаның ұлттық операторы болып табылатын, Қазпочта акционерлік қоғамы
(əрі қарай - Қоғам) филиалдардың ең дамыған жүйесіне ие, республиканың
барлық аумағында операцияларды жүзеге асыра отырып, тұрғын халықтың басым
көпшілігі мекендеген ауылдық жерлерде қызметтерді ұсынады.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес почтаның ұлттық операторы
ретіндегі Қоғам қызметінің мақсаттары келесілер болып табылады:
1) почталық қызмет аясында қызметтерді көрсету;
2) почта байланысының жалпыға қол жетерлік қызметін көрсетуін ұйымдастыру;
3) арнайы байланыс қызметтерін көрсету;
4) қаржылық қызметтерді жүзеге асыру жəне қаржылық қызметтерді көрсету;
5) таза табыс түсіру.
Ұлттық оператор қызметінде əр клиенттің сұранысын, Қазақстан
Республикасының барлық аумағында жоғарғы сапа мен сенімділікті қамтамасыз
ету ретінде өз борышын ұғына отырып, Қоғам өз қызметінде осы құжатта
айтылған басқару принциптері мен корпоративтік мінез-құлық ережелерін
қадағалау жөніндегі жауапкершілікті өз мойнына алады жəне өз қызметін
жүзеге асыру кезінде оларды сақтауға саналы ой-күштерін салады .
Осы Корпоративтік басқару кодексі (əрі қарай - Кодекс) Қоғам ішіне жəне
нарықтың басқа қатысушыларына қатысты іскер этикасының жоғарғы деңгейін
қамтамасыз ету үшін өз қызметінде басшылыққа алатын, ережелер мен
ұсыныстардың жиынтығы болып табылады.
Кодекс Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі жанындағы бағалы қағаздар
рыногының мəселелері жөніндегі Сараптау кеңесінің 2002 жылғы 24
қыркүйектегі (№19 хаттама) шешімімен бекітілген, Корпоративтік басқару
принциптерін қазақстандық акционерлік қоғамдарымен қолдану бойынша
Корпоративтік басқару жəне Ұсыныстар шеңберінде осы күнгі халықаралық
тəжірибе есебімен жасалынған.
Осы Кодексті əрекетке енгізудің мақсаты ретінде Қоғам қызметінің күн
сайынғы тəжірибесіне дүние жүзімен танылған стандарттарға сай келетін,
заңнамалық талаптарын сөзсіз сақтаумен ғана емес, сонымен қатар іскер мінез-
құлық нормаларын қолданумен негізделген, дамудың ағымдық кезеңіндегі
капиталдар рыногында корпоративтік мінез-құлықтың, этикалық нормалар мен
компания қызметінің талаптарының тиісті нормалары мен дəстүрлерін жасақтау
мен ендіруден тұрады.
Қоғам қазіргі жəне мүдделі инвесторларға Қоғамның инвестициялық
тартымдылығын жоғарылату үшін осы Кодекстің ережелерін қолданады жəне
қадағалайды.
1 ТАРАУ. КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУДЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Корпоративтік басқару əділдіктің, адалдықтың, жауапкершіліктің,
анықтылықтың, кəсіптіліктің жəне құзыреттіліктің негізінде құрылады.
Қоғаммен корпоративтік басқарудың басымдылығы ретінде жалғыз акционердің
жəне Қоғам клиенттерінің құқықтары мен заңды мүдделерін құрметтеу,
ақпараттың жайдарылығы, сонымен қатар тиімді қызметті қамтамасыз ету, оның
қаржылы тұрақтылығы мен пайдалылығын қолдау болып табылады.
Осы тарауда мазмұндалған корпоративтік басқарудың принциптері Қоғаммен
басқаруға байланысты туындаған қатынастар үшін сенімді қалыптастыруға
бағытталған жəне Кодекстің келесі тарауларында мазмұндалатын ережелер мен
ұсыныстардың негізі болып табылады.
Осы Кодекстің негізі принциптері болып келесілер жатады:
⎯ Самрұқ Мемлекеттік активтермен басқару жөніндегі қазақстандық холдинг
акционерлік қоғам тұлғасындағы акционердің құқықтары мен мүдделерін қорғау
принципі;
⎯ Қоғамның Директорлар Кеңесі мен Басқарманы тиімді басқару принципі;
⎯ Қоғам қызметі туралы ақпараттарды ашудың анықтық пен шындық принципі;
⎯ Заңдылық пен этика принциптері;
15
⎯ Тиімді дивидентті саясаттың принциптері;
⎯ Тиімді кадрлық саясаттың принциптері;
⎯ Қоршаған ортаны қорғау;
⎯ Корпоративтік жанжалды реттеу саясаты.
Корпоративтік басқарудың принциптерін қадағалау Қоғам қызметінің объективті
талдауын жүргізу жəне сарашылардан, қаржылы консультанттарынан, рейтингілі
агенттіктерден сəйкес ұсыныстарды алу үшін тиімді тұрғысын қалыптастыруға
жəрдемдесуі тиіс.
1. АКЦИОНЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МҮДДЕЛЕРІН ҚОРҒАУ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам акционердің негізгі құқықтарын жүзеге асыру үшін келесілерді
қамтамасыз етеді:
7) Қоғамның қызметі туралы жазбаша сұрау салу жəне Қоғам Жарғысымен немесе
Жалғыз акционердің шешімімен бекітілген мерзімде дəлелді жауаптарды алу
жөнінде Қоғамға үндеу салу құқығы;
8) Заңнамамен жəне Қоғам Жарғысымен қарастырылған тəртіпте Қоғамның
басқаруына қатысу;
9) Басқару органдарын сайлауға қатысу құқығы;
10) Қоғам табысының үлесін (дивиденттер) алу құқығы;
11) Заңнамамен бекітілген тəртіп бойынша олардың акцияларына айырбасталатын
Қоғамның акциялары мен басқа құнды қағаздарын айрықша сатып алу құқығы;
12) Қоғамды тарату кезінде мүліктің бөлігіне құқықты болу.
Қоғам акционер үшін барынша негізді жəне тұнықты болатын өзінің қаржылы-
шаруашылық қызметі жəне оның нəтижелері туралы сенімді ақпаратпен
қамтамасыз етеді.
Басқарма Қоғам қызметіндегі жоспарланған өзгерістерді негіздеуге жəне
акционер құқығын сақтау мен қорғау үшін нақты перспективаларды ұсынуға
міндетті.
2. ҚОҒАМНЫҢ ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ МЕН БАСҚАРМАНЫ ТИІМДІ БАСҚАРУ ПРИНЦИПІ
ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ ҚЫЗМЕТІНІҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Директорлар Кеңесінің қызметі акционер мүддесін барынша қадағалау принципі
негізінде құрылады жəне Қоғам пайдасын арттыру мен акцияларын капиталға
айналдыруға бағытталған.
Директорлар Кеңесі ағымдық бизнес жағдайының объективті мониторингісі
арқылы акционерге Қоғамның жеткен нəтижелері мен келешегінің өлшенген жəне
айқын бағасын ұсынады, акционер инвестициясы мен Қоғам активтерін сақтау
мақсатында ішкі бақылаудың сенімді жүйесін қолдау мен қалыптастыруын жəне
тəуелсіз аудитті қамтамасыз етеді.
Директорлар Кеңесі тəуекелдермен басқару жүйесінің тиімді жұмысын бақылайды
жəне корпоративтік жанжалдарды реттейді.
Директорлар Кеңесі ақпараттардың ашылу жəне Қоғам қызметінің айқындалу
дұрыстылығын қамтамасыз етеді, құпиялылық дəрежесі бойынша ақпараттардың
топтастыруын жүргізеді.
Директорлар Кеңесі құрамында міндетті түрде өлшемдері Қазақстан
Республикасының заңнамасымен анықталған тəуелсіз директорлар қатысулары
тиіс.
Директорлар Кеңесі мүшелерінің жұмыстарын бағалау жəне əділ марапаттау
жүйесі олардың жұмыстары Қоғам мүддесін ынталандыруын қамтамасыз етуі тиіс.
Лауазымға ену кезінде Директорлар Кеңесінің мүшесі Қоғам алдында өз
қызметіне қатысты міндеттерді өз мойнына алады.
16
Директорлар Кеңесі мүшесінің Қоғам алдындағы міндеттерінің мəтіні,
Директорлар Кеңесі мүшесінің қызмет жұмыстарымен жəне процестерімен танысу
тəртібі, Директорлар Кеңесі мүшесінің мезгілінен бұрын, я болмаса кезекті
қайта сайлау жағдайында өкілдіктердің тоқтату тəртібі, өкілдіктерді өз
еркімен қалыптастыру тəртібі, жүктелген міндеттерді орындамағаны үшін
жауапкершіліктердің шаралары, шақырту жəне Директорлар Кеңесінің мəжілісін
өткізу тəртібі Қоғамның Жарғысымен жəне ішкі құжаттармен анықталады.
Басқарма қызметінің принциптері
Қоғам Басқармасы Қоғамның ағымдық жұмысын басқарады.
Басқарма қызметі акционер мүддесін барынша сақтау принципі негізінде
құрылады.
3. ҚОҒАМ ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ АҚПАРАТТАРДЫ АШУДЫҢ ТҰНЫҚТЫҚ ПЕН ШЫНДЫҚ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам қызметі туралы ақпаратты ашу мүдделі инвесторлар тарапынан Қоғам
қызметін қаржыландыру туралы шешімді қабылдауға жəрдемдесу тиіс.
Ақпараттық ашылу Қоғаммен басқарудың барынша анықтығын қамтамасыз етуге
жəне Директорлар Кеңесімен бекітілген сəйкес корпоративтік ереже негізінде
құрылуға бейімделген.
Акционер немесе əлеуетті инвесторларда Қазақстан Республикасы заңнамасының
талаптарын есепке ала, сəйкес шешімді қабылдау үшін қажетті Қоғам туралы
ақпаратқа қол жетуге еркін мүмкіндігі болуы тиіс.
Қоғам өз қызметіндегі маңызды корпоративтік жағдайлар туралы ақпаратты
жүйелі түрде ұсына отырып, бір уақытта, Директорлар Кеңесімен анықталған
ішкі ақпараттарды ашудың жəне құпиялылықтың қатал жəне сенімді механизмін
сақтайды.
Аудит процедуралары жəне қаржылық есептілікті құру ережелері акционер мен
инвесторлар тарапынан Қоғам қызметіне деген сенімді қамтамасыз ету үшін
бағытталған жəне келесі принциптер бойынша құрылады:
- толықтық жəне сенімділік;
- қасақана еместік жəне тəуелсіздік;
- кəсіптілік жəне құзыреттілік;
- жүйелілік жəне тиімділік.
Қоғам Басқармасы ұсынылатын қаржылық ақпараттың толықтығына жəне
сенімділігіне жауапкершілік тартады.
Директорлар Кеңесі Қоғам қызметіне əр түрлі бағалар беру үшін келесілер
сияқты сыртқы субъектіні анықтайды:
- несие рейтингісі;
- тəуекелдер жүйесі;
- корпоративтік басқару рейтингісі;
- қаржылық есептіліктің сенімділігі.
4. ЗАҢДЫЛЫҚ ЖƏНЕ ЭТИКА ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам қатал түрде Қазақстан Республикасының заңнамасына, іскер этикасының
көпшілік мақұлдаған принциптеріне жəне ішкі құжаттарға сəйкес əрекет етеді.
Қоғамның ішкі құжаттары заңнамалық талаптар мен корпоративтік жəне іскер
этикасының нормаларының негізінде əзірленеді.
Акционер, Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасы мүшелерінің арасындағы
қарым-қатынастар өзара сенімділік, сыйластық, есептілік жəне бақылау
арқасында құралады.
17
5. ТИІМДІ ДИВИДЕНТТІ САЯСАТТЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам əзірленген Дивидентті саясат туралы ережені сақтайды.
Қоғамның Дивидентті саясат туралы ережесі дивидент мөлшерін анықтау
механизмінің анықтылығын жəне оларды төлеу тəртібін қамтамасыз етеді.
Дивидентті саясат туралы ереже дивиденттерге төлеуге бағытталған табыстың
таратылмаған есебі мен таза табыс бөлігін анықтау тəртібін, оларды төлеу
талаптарын, дивиденттер мөлшерін, сонымен қатар оларды төлеу мерзімін, орны
мен нысанын есептеу тəртібін регламенттеуге бейімделген.
Дивиденттерді төлеу Қоғам бизнесінің нақты жағдайы негізінде дивиденттерді
есептеу жəне төлеу талаптары туралы сенімді ақпарат бойынша құрылады.
6. ТИІМДІ КАДРЛЫҚ САЯСАТ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғамдағы корпоративтік басқару заңнамамен қарастырылған Қоғам
жұмыскерлерінің құқықтарын қорғау негізінде құрылады жəне əлеуметтік
мəселелерді шешу мен еңбек шарттарын регламенттеу үшін Қоғам жəне оның
жұмыскерлері арасындағы серіктестік қарым-қатынасты дамытуға бағытталуы
тиіс.
Кадрлық саясаттың ең негізгі сəттерінің бірі ретінде жұмыс орындарын
сақтау, Қоғамда еңбек шарттарын жақсарту жəне Қоғам жұмыскерлерінің
əлеуметті қорғау нормаларын қадағалау болып табылады.
Корпоративтік басқару еңбек ұжымында қолайлы жəне шығармашылық атмосфераны
құру процестерін ынталандыруға, Қоғам жұмыскерлерінің біліктілігін
жоғарылатуға жəрдем жасауы тиіс.
7. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам өз қызмет процесінде қоршаған ортаға құнтты жəне тиімді қарым-
қатынастарды қамтамасыз етеді.
8. КОРПОРАТИВТІК ЖАНЖАЛДАРДЫ РЕТТЕУ САЯСАТЫ
Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасының мүшелері Қоғам жұмыскерлері
сияқты өз кəсіби міндеттерін мүдде жанжалдарынан құтыла отырып, Қоғам жəне
акционер мүддесіне тиісті қамқорлықпен жəне сақтықпен адал жəне саналы
түрде орындайды. Олар өз қызметін тек заңнама талаптары мен осы Кодекс
принциптеріне емес, сонымен қатар іскер этикасының этикалық стандарттары
мен көпшілік қолдаған нормаларға толық сəйкестігін қамтамасыз етеді.
Корпоративтік жанжал пайда болған жағдайда қатысушылар акционер құқығын
жəне Қоғамның іскер беделін тиімді қорғауды қамтамасыз ету мақсатында
келіссөздер жолымен шешілетін амалдарды іздестіреді.
Корпоративтік жанжалдарды келіссөздер арқылы шешу мүмкіндігі болмаған
жағдайда олар бекітілген заңнамалық тəртіп бойынша қатаң түрде шешіледі.
2 ТАРАУ. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ
1. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІНІҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ
Директорлар Кеңесі акционердің мүддесін жүзеге асыру мен құқығын қорғауын
қамтамасыз етеді.
Директорлар Кеңесінің құзыреті жататын маңызды мəселелер Қазақстан
Республикасы Акционерлік қоғамдар туралы Заңымен жəне Қоғам Жарғысымен
регламенттелген. Сонымен қатар, Қоғаммен корпоративтік басқару аясында
Қазақстан Республикасы заңнамасымен қарастырылған тəртіпте Директорлар
Кеңесі:
18
1) Қоғам дамуына арналған басым сипаттағы бағыттарды анықтайды жəне
мерзімімен бұрынғы перспектива үшін Қоғам қызметінің негізгі бағдарын
бекітеді.
2) нарықтық жағдайдың, Қоғамның қаржылық жағдайдың жəне Қоғамның қаржылық-
шаруашылық қызметіне əсерін тигізетін басқа факторлардың есепке ала,
бекітілген басым сипаттағы қадағалаудың объективті бағасын жүргізеді.
3) тəуекелдермен басқару жүйесінің жұмыс істеуіне бақылауды жүзеге асырады.
4) Корпоративтік хатшы туралы ережесін жəне Корпоративтік хатшы қызметіне
бақылауды бекітеді.
2. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІН ЖАСАУ
Директорлар Кеңесі мүшелерін сайлау процедурасы анық болуы тиіс.
Директорлар Кеңсесінің мүшелері мен үміткерлердің іскерлік жəне салалық
ортада жеткен оң жетістіктері мен беделдері болуы тиіс. Директорлар
Кеңесіне басқару жұмысының тəжірибесі жəне нақты дағдылары бар кəсіптер
тартылады.
Директорлар Кеңесі сандары Қазақстан Республикасының заңнамасымен
бекітілетін тəуелсіз директорларды енгізеді.
Директорлар Кеңесі мүшелеріне үміткерлерді таңдау үшін үміткерлердің сайлау
өлшемдері нақты айқындалған сəйкес ереже əзірленеді. Басқа да тең
талаптарымен Директорлар Кеңесіне үміткерлерді таңдау кезінде заңнамалық
талаптарды есепке ала отырып, тəуелсіз директорларды басқалардан жоғары
бағалайды.
3. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Директорлар Кеңесінің қызметі ақылдылық, тиімділік, белсенділік, адалдық,
жауапкершілік жəне ұқыптылық принциптеріне негізделеді.
Директорлар Кеңесінің мəжілісі ұтымдылық, тиімділік жəне жүйелілік
принциптерінен шығып жүргізіледі. Директорлар Кеңесі Қоғамның Директорлар
Кеңесі мəжілісін дайындау мен жүргізу бойынша ішкі процедураларды
қадағалайды. Директорлар Кеңесі мəжілісін өткізу ішкі жəне сыртқы нысанада
қарастырылады.
Қоғамның Директорлар Кеңесі мəжілісінің ішкі нысаны ең тиімді болып
табылады. Мəжілістің ішкі нысаны Қоғам қызметі жөнінде өте маңызды, қайнар-
көзді стратегиялық шешімдерді қабылдау бойынша мəселелерді қарастыру
кезінде міндетті болып табылады.
Ерекше жағдайларда Директорлар Кеңесі мəжілісінің екі нысаны да үйлесуі
мүмкін. Бұл Директорлар Кеңесінің бір немесе бірнеше (30% астам емес)
мүшелерінің жеке түрде Директорлар Кеңесінің мəжілісіне қатыса алмау
мүмкіндігі болған жағдайға қатысты. Сонымен қатар, Директорлар Кеңесінің
қатыспаған мүшесі техникалық байланыс тəсілдерін қолдана отырып,
қарастырылатын мəселені талқылауға қатыса алады жəне өз ойын жазбаша түрде
ұсынуға тиіс.
Директорлар Кеңесі келесі комитеттерді құруға құқықты:
- стратегиялық жоспарлау жөніндегі;
- аудит жөнінде;
- корпоративтік жанжалдарды реттеу жөнінде;
- этика жөнінде жəне басқа комитеттер.
Корпоративтік жанжалдарды реттеу жөніндегі комитет құрамы тəуелсіз
директорлар санынан қалыптастырады. Тəуелсіз директорлар саны жетіспей
қалған жағдайда осы комитеттің басшысымен тəуелсіз директор тағайындалады.
Этика жөніндегі комитет Қоғам қызметіне қатысты этикалық ережелерді əзірлеу
мен орындау үшін құрылады. Ереженің негізгі тармақтары болып келесілер
табылады:
- Қоғамның əлеуметтік жауапкершілігі;
- Іскер этикасы;
- өнім жəне қызмет сапасының стандарттарын қадағалау;
- экологиялық қауіпсіздік нормалары.
Қоғам жарияланған акцияларды шығару жобасында соңғы қаржы жылы үшін
Қоғамның лауазымды тұлғаларына төленген сыйақы жəне еңбекақының жалпы
сомасын
19
ашады. Есеп беру кезеңінде Директорлар Кеңесі мүшелерінің сыйақы мөлшері
туралы мəліметтер акционер үшін дайындалған жылдық есепте міндетті түрде
ашылуға жатады.
Директорлар Кеңесі құрамындағы қызметтері тоқтатылуынан кейін бұрынғы
Директорлар Кеңесі мүшелері Қоғам туралы ішкі (қызметтік) ақпараттарды
жарияламау бойынша ескіру мерзімін анықтайды.
4. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒАСЫ
Директорлар Кеңес мүшелері қызметтерінің нəтижелеріне қоятын бағасын
Самрұқ мемлекеттік активтермен басқару жөніндегі қазақстандық холдинг
акционерлік қоғамы болып табылатын жалғыз акционер жүзеге асырады.
3 ТАРАУ. БАСҚАРМА
1. БАСҚАРМА ЖҰМЫСЫНЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
1. Басқарма Директорлар Кеңесімен бекітілген сайлау туралы ішкі ережелерін,
Қоғам Басқармасы мүшелерін ұйымдастыру жəне олардың қызметтері туралы
тəртібін анық қадағалайды.
2. Басқарма қызметінің негізгі принциптері ретінде адалдық, саналық, сақтық
болып табылады.
3. Басқарма қызметінің негізгі бағыттары болып келесілер табылады:
- Қоғамдық ағымдық қызметіне басшылық жасау;
- Жалғыз акционер жəне Қоғамның Директорлар Кеңесінің шешімін жүзеге асыру;
- Қоғамның əрекет ету жүйесі мен ережесін анықтау жəне бекіту;
- жоспарлау;
- ішкі еңбек тəртібін анықтау;
- тəртіпті дəлелдеу жəне қамтамасыз ету;
- лауазымдық нұсқауларды жəне бөлімшелер туралы ережені бекіту;
- жаза тартқызу жəне мадақтауға ұсыну жəне т.б.
4. Басқарма Қоғамның ішкі (бұқаралық емес) ақпараттардың сақталуын жəне
қорғалуын қамтамасыз ету бойынша барлық шараларды қолданады.
5. Басқарма қызметінің маңызды бағыты ретінде Қазақстан Республикасының
заңнамалық талаптарын сақтау болып табылады.
2. БАСҚАРМАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Басқармаға таңдап алу кезінде Директорлар Кеңесі тиісті лауазым
үміткерлерінің біліктілік талаптарын анықтайтын, əзірленген ішкі ережелерді
қадағалайды. Басқарма лауазымдарына басқару жұмысының тəжірибесі жəне нақты
дағдылары бар кəсіптер тартылады.
Басқарма мүшелерін таңдау жəне сайлау барынша анықтылық жəне нақтылық
механизм негізінде жүргізіледі.
4. КОРПОРАТИВТІК ХАТШЫ
Қоғамның лауазымдық тұлғалармен жəне органдармен акционердің құқығы мен
мүддесін қамтамасыз етуге бағытталған процедураларды қатаң түрде сақтау,
сонымен қатар Қоғамның Қазақтан Республикасы заңнамасының нормаларын, Жарғы
ережелерін жəне Қоғамның басқа да ішкі құжаттарын қадағалау Қазақстан
Республикасы заңнамасында қарастырылған тəртіпті жүргізуді, Қоғамның
Корпоративтік басқару институтын қамтамасыз етеді.
20
Корпоративтік хатшының негізгі рөлі Қоғам туралы ақпаратты ашу жəне ұсыну
байқалады, сондықтан дəл осы процедураларды сақтамау акционер құқықтары мен
мүдделерінің жөнсіздігіне əкеліп соқтырады.
Қоғамның корпоративтік хатшысы Қоғамдағы корпоративтік саясатқа жəне
корпоративтік процестерге жауап береді. Корпоративтік хатшы Қоғамдағы болып
жатқан жанжалдарды шешуді қамтамасыз етеді.
Корпоративтік хатшының беделі, функциясы мен міндеті Қоғамның сəйкес ішкі
ережелерімен анықталады.
Корпоративтік хатшыны тағайындау Директорлар Кеңесінің құзыретіне жатады.
5 ТАРАУ. МАҢЫЗДЫ КОРПОРАТИВТІК ЖАҒДАЙЛАР
Маңызды корпоративтік жағдайлар – Қоғам қызметіне елеулі өзгерістер алып
келетін жағдайлар қатары. Маңызды корпоративтік жағдайларға: Қоғамды қайта
құру, дауыс беруші акциялардың он жəне одан да көп пайыздарын сатып алу
немесе сату, ірі мəмілелерді жасасу, Жарғыға өзгерістерді енгізу жəне т.с.с
жатады.
Маңызды корпоративтік жағдайлардың мəні оларды жүзеге асыру кезінде ашылу
жəне сенімділік атмосферасын жасау, оларды жүзеге асырудың қарапайым жəне
анық процедураларын бекіту қажеттілігін болжамдайды.
1. ҚОҒАМДЫ ҚАЙТА ҚҰРУ
Қоғамды қайта құру процесі заңнамамен анықталғандықтан, қосымша түрде
Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасы деңгейінде жағдайды күрделі жəне
сенімді талқылау механизмін əзірленеді.
2. ҚОҒАМДЫ ЖОЮ
Қоғамның өз еркімен таратылуы жағдайында Директорлар Кеңесі Басқармамен
бірлесіп жалғыз акционерге Қоғамның жоюын жүргізу қажеттілігінің негіздерін
ұсынады.
6. АҚПАРАТТЫ АШУ
Ақпаратты ашу капиталдарды тартуға, Қазақстан Республикасы заңнамасымен
бекітілген талаптар мен нормативтік құқықтық актілерін орындау жолымен
өндірістік жəне қаржылық көрсеткіштердің сенімділігі мен өсу деңгейін
қолдауға көмегін тигізетін, Қоғамның қолайлы имиджін қамтамасыз етуге
бейімделген.
Ақпаратты ашу жүйесі Қоғам туралы ақпаратқа толық қол жетерлік жəне
Қоғамның корпоративтік (ішкі) ақпаратты толық түрде қорғау принциптерін
қанағаттандыруы тиіс.
Қоғамның ақпараттық ашылуы Қоғам туралы бұқаралық ақпаратқа еркін жəне
жеңіл түрде қол жетерлік мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс. Ақпаратты
тарату арналарын негізінен ашылатын ақпаратқа мүдделі тұлғалардың еркін
жəне саналы шығындарымен қол жеткізуін қамтамасыз ету тəсілі арқылы
таңдалады.
Бұқаралық ақпаратты ашу жүйелі түрде бұқаралық ақпарат құралдарын қолдану
негізінде жүргізу қажет. Қоғам ақпаратты ұсынудың басқа тəсілдерін қолдана
алады.
Қоғам ақпаратқа қол жеткізіп қоймай, корпоративтік (ішкі) ақпаратты
сақтауды жəне қорғауды қамтамасыз етеді.
Қоғамда өзінің құпиялылық сипатындағы жəне коммерциялық сырын құрайтын
(қызметтік жəне ішкі ақпараттар) мəліметтерді пайдалануға бақылау
жүргізудің тиімді жүйесі əзірленуде жəне қолдануда.
Қоғамда өзінің құпиялылық ақпаратқа жұмыскерлердің қол жетерлік, Қоғамның
құпиялылық ақпаратты таратқан кінəлі тұлғаларды Қазақстан Республикасы
заңнамасына сəйкес жауапкершілікке тартқызу процедуралары бекітіледі.
21
7 тарау. ҚАРЖЫ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ
ҚОҒАМНЫҢ ҚАРЖЫ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ ЖҮЙЕСІ
Қаржы-шаруашылық қызметін бақылау жүйесінің қызметі заңнамалық, мемлекетті
реттеу органдарының талаптарын, Қоғамның ішкі нормативті актілерінің
сəйкестігін қамтамасыз етуге, операциялық жəне қаржылық тəуекелдердің
ескертулеріне, пайда болуына жəне оған шек қоюына, қаржылық есептілікпен
қамтамасыз ету бағытталған.
Қаржылық-шаруашылық қызметті бақылау жүйесінің тиімді механизмін қамтамасыз
ету үшін Қоғамда Ішкі аудит қызметі жұмыс істейді.
Тексеруді жүргізу, тексеруді жүргізуге қатысты тікелей тұлғаларды анықтау
жөнінде барлық ұйымдастыру мəселелері Қоғамның Ішкі аудит қызметінде алдын
ала анықталады.
Тексеруді жүргізу процедураларын тəртіпке келтіру мақсатында Қоғамның
Директорлар Кеңесімен Қоғамның қаржылық-шаруашылық қызметіне тексеру
жүргізу туралы ереже бекітіледі.
Қоғам өзінің барлық мүшелерінің пікірлері есепке алынған ішкі аудит қызметі
есебінің корпоративтік нысаны қолданылады.
Қоғам қаржылық есептілігінің сенімділігін тексеру жəне растау үшін Жарғы
ережесіне сəйкес бəсекелестік іріктеу негізінде кəсіби аудиторлық
кəсіпорынды (сыртқы аудиторды) тартады.
Сыртқы аудитормен аудиторлық тексеру жүргізудің негізгі мақсаты Қоғамның
қаржылық есептілігін тексеру жəне Қоғамның қаржылық есептілігін құруда
сенімділік пен объективтік туралы тəуелсіз пікірлерді алу болып табылады.
8 ТАРАУ. ДИВИДЕНТТІ САЯСАТ
Қоғамда Қоғамның дивидентті саясатты жүзеге асырудың принциптері мен
механизмдерін дəл анықтайтын, Дивидентті саясат туралы ереже əзірленіп,
бекітіледі.
Дивидентті саясат туралы ереженің негізгі принциптерінің бірі ретінде
дивидент мөлшері мен оларды төлеу талаптарын анықтаудың қарапайым жəне анық
механизмін қамтамасыз ету болып табылады.
Дивидентті саясат акционер мен мүдделі инвесторлардың оқып үйренуі үшін
жеткілікті анық жəне қол жетерлік болуы тиіс.
9 ТАРАУ. КАДРЛЫҚ САЯСАТ
Корпоративтік басқарудың жүйесі еңбекті жəне жұмыскерлер денсаулығын
қорғау, еңбекақы төлеу, əлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету саласында еңбек
туралы заңнамасын қатал түрде орындауға көмегін тигізуге бейімделген.
Кадрлық əлеуеттің дамуын Қоғам өзінің ұзақ уақыты, тұрақты дамудың
негіздерінің бірі ретінде қарастырады. Корпоративтік мəдениетті жетілдіру
жəне нығайту əр жұмыскердегі Қоғамның маңызды міндетін, олардың алдында
тұрған стратегиялық тапсырмаларды орындау жəне бірге орындау сезімін құруға
бағытталған.
Қоғам қызметінде басымдылықтың бірі ретінде жұмыскерлерді оқытуға
ұйымдастыру жəне біліктілігін жоғарылату болып табылады.
Қоғам жұмыс орындарын тиімді пайдалану принципін қадағалайды жəне түпкі
нəтижеге сəйкес жəне тепе-тең еңбекақы деңгейін қолдауға ниетті.
Қоғам еңбек ұжымында қолайлы жəне шығармашылық атмосферасын құру процесін
барынша ынталандырады.
10 ТАРАУ. КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУДЫҢ ЖАНЖАЛДАРЫ
1. Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасының мүшелері Қоғам жұмыскерлері
сияқты өз кəсіби міндеттерін мүдде жанжалдарынан құтыла отырып, Қоғам жəне
акционер мүддесіне тиісті қамқорлықпен жəне сақтықпен адал жəне саналы
түрде орындайды. Олар
22
өз қызметін тек заңнама талаптарын ғана емес, сонымен қатар іскер
этикасының этикалық стандарттары мен көпшілік қолдаған нормаларға толық
сəйкестігін қамтамасыз ету қажет.
2. Шешімдері Қоғам мен акционер мүддесіне барынша жауап беретін, сонымен
қатар, негізді жəне заңды болып табылатын корпоративтік жанжалдарды реттеу
механизмін əзірлейді жəне қадағалайды.
3. Корпоративтік жанжал пайда болған жағдайда қатысушылар акционер құқығын
жəне Қоғамның іскер беделін тиімді қорғауды қамтамасыз ету мақсатында
келіссөздер жолымен шешілетін амалдарды іздестіреді. Корпоративтік
жанжалдарды келіссөздер арқылы шешу мүмкіндігі болмаған жағдайда олар
бекітілген заңнамалық тəртіп бойынша қатаң түрде шешіледі.
4. Басқарма басшысы Қоғам атынан барлық мəселелер бойынша корпоративтік
жанжалдарды реттеуді, Қоғамның уəкілетті органдарының құзыретіне жатпайтын
шешімдерді қабылдауды, сонымен қатар корпоративтік жанжалдарды реттеу
жөніндегі жұмыстарды жүргізу тəртібін өз бетінше анықтауды қамтамасыз етуге
тиіс.
5. Қоғамның Директорлар Кеңесі өзінің құзыретіне қатысты мəселелерді
бойынша корпоративтік жанжалдарды реттеуді жүзеге асырады. Осы мақсатпен
Директорлар Кеңесі өз мүшелерінің санынан корпоративтік жанжалдарды реттеу
жөніндегі арнайы комитет құра алады.
6. Директорлар Кеңесінің немесе олармен құрылған корпоративтік жанжалдарды
реттеу жөніндегі комитеттің қарауына Қоғам Басқармасы басшысының құзыретіне
қатысты емес бөлек корпоративтік жанжалдар берілуі тиіс.
7. Корпоративтік жанжалдарды реттеу жөніндегі комитеттің қалыптасу жəне
жұмыс тəртібін Директорлар Кеңесі анықтайды.
11 ТАРАУ. ҚОРЫТЫНДЫ
Осы Корпоративтік басқару кодексі корпоративтік басқару мəселелеріне
қатысты халықаралық тəжірибе, Корпоративтік басқарудың экономикалық
ынтымақтастық пен дамуды ұйымдастыру принциптері, қазақстандық акционерлік
қоғамдарымен корпоративтік басқарудың принциптерін қолдану жөніндегі Ұлттық
банкі ұсыныстарының есебімен əзірленген құжат болып табылады.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал 4
1.1. Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және
2004 жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау 4
1.2. Салық саясатын іске асыру 5
1.3. Бюджет жүйесін жетілдіру 6
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
9
2.1. Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.2. Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары 9
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері 10
3.1. Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсетікштері 10
3.2 Кірістер саясаты 13
Салық саясаты 13
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері 14
3.3 Шығындар саясаты 17
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету 19
Қорғаныс 21
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 22
Білім беру 23
Денсаулық сақтау 25
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек 27
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық 29
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік 30
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану 32
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау 35
Өнеркәсіп және құрылыс 37
Көлік және байланыс 38
3.4. Бюджеттік кредит беру 41
3.5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар 42
3.6 Бюджетаралық қатынастар. 43
3.7. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты
басқару 46
4. Фискалдық тәуекелдер 52
Қорытынды 54
Кіріспе
Ағымдағы жылы қабылданған Бюджет кодексі бюджет процесін жүзеге асырудың
жаңа ұстанымдарын айқындады. Ең алдымен, мемлекеттің экономикалық саясатына
сәйкес орта мерзімдік бюджетті жоспарлау қажеттігіне назар аударылуда.
Бюджетті жоспарлау процесіне стратегиялық бағдар беру мақсатында алдағы үш
жылдық кезеңге арналған салық-бюджет саясатын анықтайтын құжат – Орта
мерзімді фискалдық саясатты жыл сайын әзірлеу шешімі қабылданды.
Бұл құжаттың қажеттілігі экономикалық реформалар жетістігінің қоғамның
қаржы жүйесін дамыту бағыттарына, жүргізіліп жатқан салық-бюджет
саясатының заман талабына барабарлығына тікелей тәуелділігімен
негізделген. Қазақстандағы экономикалық өсудің жоғары қарқындары, бюджет
кірістерінің өсуі, қаржы институттарының нығаюы, Ұлттық қордың құрылуы,
мемлекеттік бюджет тапшылығының ыңғайлы деңгейі мемлекеттің неғұрлым
белсенді фискалдық саясатын жүргізуді талап етеді. Мұндай жағдайларда
бюджет мемлекеттің ресурстарын жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы ретінде
саяси билікке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын
қаржыландыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды көтермелеуге,
халықтың неғұрлым аз қорғалған жіктерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз
етуге шынайы мүмкіндік береді. Тиісті қаржы жылына арналған бюджетті
әзірлеу кезінде Орта мерзімді саясат негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді
фискалдық саясаты (бұдан әрі - Орта мерзімді фискалдық саясат) Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға
арналған орта мерзімді жоспары, мемлекеттік және салалық (секторалдық)
бағдарламалар негізінде әрі Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге
қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге
қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына Жолдауын есепке ала отырып
әзірленді.
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал
1.1 Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және 2004 жылға
арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау
2003 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 9,2 %-ды құрады, ал орташа жылдық инфляция
6,4 %-ға деңгейінде қалыптасты.
Өткен жылы болжамдалғандай, әлемдік экономика үрдістерінің негізінде
мұнайдың жоғары бағасының және доллардың еркін айырбасталатын басқа
валюталарға қатысты 20 %-дан астам құнсыздануының әсерінен теңгенің АҚШ
долларына қатысты айырбас бағамы күшейді.
Саудадағы негізгі әріптес елдер валюталарының қоржынына (евро, ресей рублі,
қытай юані) қарағанда, теңгенің АҚШ долларына қатысты күшейуіне қарамастан,
теңгенің нақты мәні 2,5 %-ға құнсызданды.
Елдегі макроэкономикалық тұрақтылық экономиканың дамуына ынталандырушы
ықпал етуін жалғастырды, бұл тауарлар мен қызметтер көрсету өндірісін,
тікелей шетелдік инвестициялардың едәуір ағыны мемлекеттік бюджетке
кірістер түсімін ұлғайтудың және, сайып келгенде, ел халқының әл-ауқатын
арттырудың басты факторына айналды.
Бағалау бойынша 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта өткен жылдың осындай
кезеңімен салыстырғанда жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) өсуі 9,1 %-ды құрады. 9,4
%-ға өнеркәсіптегі, 5,2 %-ға ауыл шаруашылығындағы көлемнің ұлғаюы өсуді
қамтамасыз етті. Қызметтер көрсету секторында барлық көлік түрімен жүк
тасымалдау көлемі 9,3 %-ға, бөлшек тауар айналымының көлемі 7,1 %-ға
ұлғайды.
2004 жылғы бірінші жарты жылдықта 2003 жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда
ЖІӨ құрылымында айтарлықтай өзгеріс болған жоқ. Бағалау бойынша, тауарлар
өндірісінің ЖІӨ-гі үлесі 40,6 %-ды құрады (2003 жылғы қаңтар-маусымда 39,1
%), қызметтер көрсету өндірісі - 53,3 % (55,5 %).
Ағымдағы жылдың бірінші жарты жылдығының қорытындылары бойынша инфляцияның
орташа деңгейі 6,6 %-ды құрады және өткен жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ (6,7 %).
Әлемдік рыноктағы қазақстандық негізгі тауарлардың әлемдік бағаларының
жоғары деңгейі экспорттық түсімдер көлемінің едәуір ұлғаюына ықпал етті.
Ағымдағы жылдың бес айы ішінде сыртқы сауда айналымы 11,5
млрд. АҚШ долларын құрады және 2003 жылғы осындай кезеңнен 46 %-ға артық
болды. Экспорт 7 млрд. АҚШ долларын құрады, импорт - 4,5 млрд. АҚШ доллары,
өсу тиісінше 42 және 52 %.
Мұнай өндіру саласында шетелдік инвесторлардың қатысуымен ірі
инвестициялық жобаларды, Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске
асыру, сондай-ақ бірқатар салалық бағдарламаларды жүзеге асыру экономикаға
тартылатын инвестициялардың көлемін жоғары деңгейде сақтап қалуға мүмкіндік
берді. Өткен жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда негізгі капиталға
инвестициялар 12,1 %-ға ұлғайды.
Мұнайдың сақталып отырған жоғары бағалары және елге валюта түсімінің ірі
көлемінің ағыны теңге бағамы нығаюының негізгі себебіне айналды. Осылайша,
2004 жылғы бірінші жарты жылдықта теңгенің орта өлшенген айырбас бағамы 1
АҚШ доллар үшін 138,42 теңге құрады. Жыл басынан бері АҚШ долларына
номиналды көріністегі теңге 5,07 %-ға нығайды.
Бағалау бойынша 2004 жылы инфляцияның орташа деңгейі 5,6-7 %-ды құрайды,
бұл индикативтік жоспардың болжамына сай келеді.
Бағалар өсуіне қатысты қайта қаржыландырудың ресми ставкасының деңгейі
әлсіз оң болып ұсталады (7 %), бұл іскерлік белсенділікті кеңейтуді
көтермелеуге мүмкіндік береді.
Елдің сауда теңгерімі нығайтылады. 2004 жылы оң сальдо 4,5 АҚШ доллары
мөлшерінде бағаланып отыр.
Өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсуі 9,2 %-ды құрайды, ауыл шаруашылығының
жалпы өнімінің көлемі өткен жылғы деңгейге қарағанда 2,8 %-ға өседі.
Негізгі капиталға инвестициялар 10 %-ға артады.
Қызметтер көрсету саласындағы даму қарқындарының басып өсуі күтілуде.
2003 жылғы деңгейге қарағанда көрсетілетін байланыс қызметтері көлемінің
өсу қарқыны 30 %-ды, көліктікі 8,6 %-ды, сауданікі 8,5 %-ды құрайды.
1.2 Салық саясатын іске асыру
2003 жылы салық заңдарындағы өзгерістер салық жүктемесін азайту, жаңа
техника мен алдыңғы қатарлы технологиялар ағынын көтермелеу және оларды
енгізу жолымен елдің экономикалық өсуін көтермелеуге, мемлекет пен салық
төлеушілердің өзара қарым-қатынастарын жақсартуға бағытталған және елдің
инвестициялық тартымдылығын жоғарылатуға арналған.
Қазақстан Республикасы Президентінің Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға
арналған негізгі бағыттары атты Қазақстан халқына Жолдауына, Қазақстан
Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-
2015 жылдарға арналған стратегиясына сәйкес салық жүктемесін азайту және
елдің экономикалық өсуін ынталандыру, сондай-ақ белгілі бір санаттағы
азаматтардың кірістерін заңдастыруын ынталандыру және еңбекақыны ұлғайту
мақсатында 2004 жылдан бастап жеке табыс салығының ставкалары азайтылды,
әлеуметтік салық бойынша ставкалардың кемімелі шәкілі енгізілді, қосылған
құн салығының ставкасы азайтылды, арнайы экономикалық аймақтар аумағында
салық салудың ерекше режимі белгіленді, арнайы салық режимдерін қолдану
салалары кеңейтілді.
Экономиканы одан әрі тұрақты дамыту, жүргізіліп жатқан реформаларды
тереңдету мақсатында мұнай операцияларына, қаржы лизингіне, резидент
еместерге, қаржы құралдарына салық салу, сондай-ақ салықтық әкімшілендіру
нормалары жетілдірілді.
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың жаңа шарттарын енгізудің
негізгі мақсаттары: бюджет кірістерін мұнай операцияларынан барынша көп
алу, жер қойнауын пайдаланушылардың экономикалық ниеттерін сақтай отырып,
тараптар мүдделерінің ең жоғарғы теңгеріміне қол жеткізу болып табылады.
Қаржы лизингіне салық салуды жетілдіру Қазақстанда негізгі құралдарға
инвестицияларды қаржыландырудың аса маңызды құралдарының бірі ретінде
лизингті одан әрі дамытуға ықпал етеді.
1.3 Бюджет жүйесін жетілдіру
Бюджет жүйесін жетілдіру мақсатында соңғы жылдары Қазақстанда
бірқатар шаралар кешені жүргізілді.
Тұрақты негізде жұмыс істейтін бюджет комиссиялары құрылды, олардың
мақсаты бюджеттер жобаларының уақтылы және сапалы әзірленуін қамтамасыз
ету, бюджеттерді нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар тұжырымдау,
әкімшілердің бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуы туралы есептерін
қарау болып табылады.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін
бағдарламалық, мақсатты бюджетті қалыптастыру жүзеге асырылуда. Қазіргі
уақытта мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалар мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асырудың негізгі құралы болып
табылады.
2003 жылдан бастап қолданыстағы және әзірленетін мемлекеттік, салалық
(секторалдық) бағдарламалар тізбесі Қазақстан Республикасының әлеуметтік-
экономикалық дамуының орта мерзімді кезеңге арналған индикативтік
жоспарының құрамында бекітіледі. Бюджеттен қаржыландыруды талап ететін
мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалардың бәрінде жылдар мен
қаржыландыру көздері бөлінісінде қаржы қаражатының талап етілетін көлемі
айқындалған.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін нақты
бюджетті қалыптастыру мақсатында, 2002 жылдан бастап бюджет оның есебінен
мемлекеттің ағымдағы мұқтаждарын орындауға бағытталған бағдарламалар жүзеге
асырылған ағымдағы бюджет және экономикаға инвестициялық шығыстарды, яғни
инфрақұрылымды дамытуға, қала құрылысына, ақпараттық жүйелерді, ғылымды,
адами капиталға инвестицияларды құру мен дамытуға және т.с.с. арналған
шығыстарды қамтитын даму бюджеті болып бөлінді. Бюджеттің мұндай бөлінуі
мемлекеттің заңдарда айқындалған және мемлекеттік мекемелердің бар желісін
ұстауға бағытталған өзінің функцияларын орындау құнын және мемлекеттің
әлеуметтік экономикалық дамуына оның инвестициялық салымының көлемін нақты
бағалауға, сондай-ақ бюджеттік бағдарламаларды жүйелеуге мүмкіндік берді.
Бюджет қаражатын жұмсаудың ашықтығын қамтамасыз ету және олар бойынша
бюджеттік бақылау жүргізу үшін 2002 жылдан бастап әкімшінің өзіне жүктелген
функцияларды орындау жөніндегі қызметін бағалаудың негізгі құжаты ретінде
бюджеттік бағдарламаның паспорты енгізілді. Мұндай шараны ұтымды жоспарлау,
бюджеттік бағдарламаларды орындау және әкімшілердің бюджет ақшасының тиімді
пайдаланылуы үшін жауапкершілігін күшейту қажеттігі айқындап берді.
Бюджет жүйесін жетілдіру жөніндегі жекелеген іс-шаралар барысында
шешімі жүйелік ұстанымды талап ететін көптеген мәселелер анықталды. Осыған
байланысты қолданыстағы заңдар нормаларын реттеуге және жүйелеуге, олардың
неғұрлым икемді құрылымын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін Бюджет
кодексі әзірленді.
Бюджет кодексінде бюджет жүйесінің орнықтылығы мен тұрақтылығын
қамтамасыз ететін жаңа қағидаттар бар, бұрын қолданылған бюджетті жоспарлау
қағидаттары, барлық бюджет деңгейлерінің шығыс және кіріс бөліктерін
қалыптастыру жөніндегі ұстанымдар қайта қаралды.
Қолданыстағы заң кесімдеріне функционалдық талдау жүргізу нәтижесінде
және орталық пен өңірлер арасындағы қатынастардағы жинақталған оң және
теріс тәжірибені ескере отырып, бюджетаралық қатынастар қағидаттары, ресми
трансферттердің нысандары, республикалық бюджеттің, облыстық бюджеттің,
республикалық маңызы бар қала, астана, аудандар (облыстық маңызы бар
қалалар) бюджетінің кірістері айқындалды. Барлық бюджет деңгейлеріне
қаржылық орнықтылық беру мақсатында Бюджет кодексінде бюджет деңгейлерінің
шығыстық өкілеттіктері нақты бөлінді. Бюджеттердің дербестігін күшейту
үшін, сондай-ақ бюджетаралық қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
бюджеттік субвенциялар мен алып қоюлардың мөлшері үш жылға арналып
белгіленетін болады.
Бюджет кодексінде бюджеттiк бағдарламалардың тиiмдiлiгiн бағалау
туралы бап көзделген, оған сәйкес тиісті есептерді жүргізу, бюджеттiк
бағдарламалардың негiздемесiн, олардың орындалу барысы мен олар көрсететін
елдің әлеуметтiк-экономикалық жағдайына ықпал етуiн талдау және бюджеттiк
бағдарламалардың тиімсіз бағыттарын айқындау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі әзірлеген және бекіткен бюджеттiк
бағдарламалардың тиiмдiлiгiне бағалау жүргізу әдістемесі бюджетті
жоспарлау, атқару және оның атқарылуын бақылау процесінде бюджеттік
бағдарламалардың тиімділігіне бағалау жүргізу тәртібі мен көрсеткіштерінің
жүйесін айқындайды.
2005 жылға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің 2005-2007 жылдарға арналған бюджеттік
өтінімдерін қараған кезде Республикалық бюджет комиссиясы республикалық
бюджеттік бағдарламалардың 2003 жылы және 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта
іске асырылуы туралы ақпаратты қарады. Қарау нәтижелері нақты бюджеттік
бағдарламаны алдағы қаржы жылында орындаудың орындылығына және оны
қаржыландыру көлемдеріне қатысты шешімдер қабылдау үшін негіз болды.
Бюджеттік инвестициялар ұғымы кеңейтілді, инвестициялық жобаларды
кезең-кезеңмен іріктеу, сондай-ақ жобалардың тиімділігін бағалау тәртібі
енгізілуде.
Жергілікті атқарушы органдардың тек жоғары тұрған бюджеттен ғана
қарыз алу құқығы сақталып, сыртқы және ішкі капитал рыноктарынан қарыз алуы
алынып тасталады.
Ұлттық қорға қаражат аударудың жаңа тетігі енгізілді, осыған сәйкес
Ұлттық қорды қалыптастыру көзі болып табылатын барлық ресми трансферттер
тікелей мемлекеттік бюджеттен аударылатын болады.
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
2.1 Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
Орта мерзімді кезеңдегі фискалдық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты
экономикалық дамудан және барлық өңірлердегі азаматтардың әл-ауқатының
өсуінен көрінетін ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып
табылады.
Орта мерзімді кезеңде бұл мақсатқа қол жеткізуге мынадай негізгі
міндеттерді шешу:
экономика салаларын әртапартандыру, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-
технологиялық экономикаға көшу үшін жағдайлар дайындау;
көлеңкелі экономика үлесін азайту;
ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік борыштың мөлшерін қысқарту, оның құрылымын
оңтайландыру;
инфрақұрылымды және адами капиталды дамыту;
мемлекет көрсететін қызметтер сапасын арттыру ықпал етеді.
Бұдан басқа, фискалдық саясат мемлекеттің жалпы экономикалық саясатының
маңызды құрамдаушысы бола отырып, жоспарланған кезеңде инфляцияның орташа
жылдық деңгейі бойынша белгіленген межені, төлем балансының орнықтылығын,
тауарлар мен қызмет көрсетулердің соңғы тұтынуының өсуін және капиталдың
жинақталуын қолдауға ықпал етуі тиіс.
2.2 Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары
Фискалдық саясат міндеттерін іске асыру мынадай негізгі бағыттар бойынша
жүзеге асырылатын болады:
салық заңдарын және салық әкімшілігін жүргізуді жетілдіру;
мемлекеттің мұнай кірістерін Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры арқылы
пайдалану тетіктерін жетілдіру;
шығыстарды, бір жағынан, мемлекеттік функциялардың толық көлемде тиімді
орындалуын және, екінші жағынан, макроэкономикалық тұрақтылыққа
жәрдемдесуді қамтамасыз ететін деңгейде ұстау;
мемлекеттік шығыстардың нәтижелілігі мен тиімділігін, соның ішінде бюджет
процесінің барлық деңгейлерінде бюджеттік бағдарламалау әдістерін одан әрі
енгізу жолымен арттыру;
дамуға бағытталатын бюджет шығыстарын тиімді қалыптастырудың жүйелілігін
қамтамасыз ету мақсатында инвестициялық жобаларды дайындау, қарау, іріктеу
процесін реттеу;
бюджетаралық қатынастарды жетілдіру бюджет жүйесінің түрлі деңгейлері
арасында кіріс және шығыс өкілеттіктерді нақты ажыратуды белгілеу.
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері
3.1 Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсеткіштері
Мақсатты өлшемдерді, қолдағы даму резервтері мен сыртқы және ішкі
факторлардың күтілетін әсерін есепке ала отырып айқындалатын республиканың
әлеуметтік-экономикалық дамуының ықтимал сценарийлерін қалыптастыру
Үкіметтің орта мерзімді перспективадағы салық-бюджет саясатының
мүмкіндіктерін айқындауға, мемлекеттік шығыстар туралы салмақты шешімдер
қабылдауға және тиісінше мемлекеттік қаржы ресурстарын пайдаланудың
тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Орта мерзімді фискалдық саясатты іске асырудың міндеттері мен негізгі
бағыттарын айқындау кезінде ел экономикасын дамытудың
2005-2007 жылдарға арналған базалық сценарийі негіз ретінде алынды
(1-кесте).
Базалық сценарийде мұнайға әлемдік баға бір баррель үшін 28-33 АҚШ доллар
аралығында болады деп болжанады. Сыртқы конъюнктура индексі 2003 жылмен
салыстырғанда 2005 жылы тағы да 1,6 %-ға одан әрі азая отырып, 5,4 %-ға
кемиді. 2006-2007 жылдары индекс неғұрлым аз, жылына 0,5 %-ға өсетін
болады. Мұнайдың экспорттық бағасы бір баррель үшін 21-25 АҚШ доллары
деңгейінде тұрақталады. Сауда теңгерімінің оң сальдосы жылына орта есеппен
2,3 млрд. астам АҚШ долларын құрайды.
Осы сценарийге сәйкес ЖІӨ-нің орташа жылдық өсуі 2005-2007 жылдары 8,1 %-ды
құрайды.
Тауарлар өндірісімен салыстырғанда қызметтер көрсетудің басып өсу үрдісі
сақталады. Болжанып отырған кезеңде тауар өндірісі орта есеппен жылына
7,8 %-ға, ал қызметтер көрсету өндірісі 8,7 %-ға өседі.
Кәсіпорындардың қаржы жағдайының жақсаруымен бірге халықтың нақты кірісінің
ұлғаюы экономиканың нақты секторына инвестициялардың өсуі үшін қажетті
жағдайлар жасайды.
Инвестициялық сұраныстың кеңеюі бірінші кезекте кәсіпорындардың дербес
қаражаты есебінен алынатын инвестициялық қаржыландырудың ішкі көздерімен
байланысты болады. Негізгі капиталға инвестициялар көлемінің өсу қарқыны
жоспарланып отырған кезеңде 12-15 %-ды құрайды.
Инфляция деңгейі орта есеппен 2004 жылғы 5,6-7 %-дан 2007 жылы 4,1-
5,5%-ға дейін төмендейді.
Үкіметтің фискалдық саясатының іске асырылуына тәуелсіз макроэкономикалық
факторлар өзгерген жағдайда оның негізгі параметрлері кейіннен мұндай
өзгерістердің дәрежесіне қарай түзетілетінін не нақтыланатынын атап өту
қажет.
1-кесте
Қазақстан Республикасының макроэкономикалық көрсеткіштерінің
2004-2007 жылдарға арналған болжамы
(базалық сценарий)
Атауы 2003 2004 болжам
есеп бағалау
2005 2006 2007
ЖІӨ, млрд. теңге 4449,8 5138 5850 6640 7557
ЖІӨ-нің нақты өзгеруі, 109,2 109,0 107,9 108,0 108,5
өткен жылға %-бен
ЖІӨ дефляторы, % 107,9 105,9 105,5 105,0 104,9
ЖІӨ, млрд. АҚШ доллары 29,8 37,6 44,4 51,4 59,0
Жан басына шаққандағы ЖІӨ, АҚШ 1997,2 2504,5 2942,4 3378,3 3853,7
долл.
Тұтыну бағаларының индексі,
%-бен
жылына орта есеппен 6,4 5,6-7 4,9-6,54,8-6,2 4,1-5,5
Теңгенің АҚШ долларына бағамы
жыл соңына 143,3 133,6 130,0 128,4 127,6
жылына орта есеппен 149,5 136,7 131,7 129,2 128,0
Ақша массасы, млрд. теңге 971,2 1325,0 1631,0 1938,0 2266,0
Экономиканы монеталандыру 21,8 25,8 27,9 29,2 30,0
деңгейі, %
Ұлттық Банктің қайта 7,0 7,0 6,8 6,5 6,0
қаржыландыруының ресми
ставкасы, % (кезең соңында)
Тауарлар экспорты, млн. АҚШ 13201,416832 17566 17328,3 17872,2
долл. (ФОБ)
Тауарлар импорты, млн. АҚШ 9030,7 12324,213486,614237,0 15320,0
долл. (ФОБ)
Сауда теңгерімі, млн. АҚШ долл.4170,7 4507,9 4079,4 3091,3 2552,2
Қызметтер көрсету теңгерімі, -2251,5-2302,0-1972,0-1887,0 -1723,0
млн. АҚШ долл.
Ағымдағы шот, млн. АҚШ доллары -69 -357 -335 -1460 -1818
Негізгі капиталға инвестициялар
өткен жылға %-бен 110,6 110,0 112,0 115,0 114,0
Ауыл шаруашылығының жалпы 606,7 648,6 701,9 757,2 810,3
өнімінің көлемі, млрд. теңге
өткен жылға %-бен 101,4 102,8 103,3 103,4 102,9
Өнеркәсіптік өнім көлемі, млрд.2794,4 3147,4 3445,1 3704,5 3898,6
теңге
өткен жылға %-бен 108,8 109,2 107,3 108,1 107,4
мұнай және газ конденсатын 51,3 56,1 59,0 64,4 68,7
өндіру, млн. тонна
оның ішінде, экспорт, млн. 44,3 48,6 50,9 55,5 59,0
тонна
Мұнайдың әлемдік бағасы (Вrent 28,9 32,6 32,9 29,0 28,5
қоспасы), бір баррель үшін АҚШ
доллары
Мұнайдың экспорттық бағасы, бір21,6 24,5 24,7 21,8 21,4
баррель үшін АҚШ доллары
Құрылыс, млрд. теңге 446,9 528,2 650,7 812,4 1027,6
өткен жылға %-бен 109,3 111,5 112,0 113,5 114,0
Көлік қызметтері, млрд. теңге 880,0 975,7 1069,8 1189,5 1439,2
өткен жылға %-бен 107,8 108,6 108,0 109,0 110,0
Байланыс, млрд. теңге 144,0 196,6 247,7 299,1 357,7
өткен жылға %-бен 125 130,0 120 115 115
Сауда, млрд. теңге 1191,8 1411,3 1615,2 1892,5 2206,6
өткен жылға %-бен 109,4 108,5 109,0 109,5 110,0
2-кестеде Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде айқындалған құрылым*
бойынша ел экономикасын дамытудың базалық сценарийі негізінде жасалған 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы көрсетілген.
2-кесте
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы
(ЖІӨ-ге пайызбен)
* Ескерту.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес салық және басқа да
мiндеттi төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке өтеусiз негiзде
берiлетiн, қайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттiң қаржы активтерiн
сатуға байланысты емес, бюджетке eceптелуге тиiстi ақша бюджет кiрiстерi
болып табылады.
Қайтарылмайтын негiзде бөлiнетiн бюджет қаражаты бюджет шығындары
болып табылады.
Операциялық сальдо бюджет кiрiстерi мен шығындары арасындағы айырма
ретiнде айқындалады. Бюджет шығындарында бюджеттiк даму бағдарламалары
болған жағдайда терiс операциялық сальдоға жол берiледi.
Бюджеттiк кредит - бюджеттен қайтарымды, мерзiмдi және ақылы негiзде
бөлiнетiн ақша. Бюджеттiк кредитті өтеу - кредиттiк шартқа және Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес бюджеттiк кредит бойынша негiзгi борышты
қарыз алушының өтеуi. Таза бюджеттiк кредит беру бюджеттiк кредиттердiң
және бюджеттiк кредиттердi өтеудiң арасындағы айырма ретiнде айқындалады.
Қаржы активтерiн сатып алу - заңды тұлғалардың, соның iшiнде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерiн, бағалы қағаздарын мемлекеттiк
меншiкке сатып алу жөніндегі операциялармен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдер - мемлекеттiк
меншiктегi заңды тұлғалардың, соның iшiнде халықаралық ұйымдардың, мүлiктiк
кешен түрiндегi мемлекеттiк мекемелер мен мемлекеттiк кәсiпорындардың
қатысу үлесiн, бағалы қағаздарын, сондай-ақ мемлекеттiк кәсiпорындардың
жедел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Беті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
13. Корпоративтік басқарудың жалпы принциптері ... ... ... ... ... ... 3
14. Директорлар Кеңесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
15. Басқарма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
16. Корпоративтік хатшы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
17. Маңызды корпоративтік оқиғалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
9
18. Ақпараттарды ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
19. Қаржы-шаруашылық қызметін бақылау жүйесі ... ... ... ... ... ... 10
20. Дивидендтті саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
21. Кадрлық саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
22. Корпоративтік басқарудың жанжалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
23. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..12
14
КІРІСПЕ
Почтаның ұлттық операторы болып табылатын, Қазпочта акционерлік қоғамы
(əрі қарай - Қоғам) филиалдардың ең дамыған жүйесіне ие, республиканың
барлық аумағында операцияларды жүзеге асыра отырып, тұрғын халықтың басым
көпшілігі мекендеген ауылдық жерлерде қызметтерді ұсынады.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес почтаның ұлттық операторы
ретіндегі Қоғам қызметінің мақсаттары келесілер болып табылады:
1) почталық қызмет аясында қызметтерді көрсету;
2) почта байланысының жалпыға қол жетерлік қызметін көрсетуін ұйымдастыру;
3) арнайы байланыс қызметтерін көрсету;
4) қаржылық қызметтерді жүзеге асыру жəне қаржылық қызметтерді көрсету;
5) таза табыс түсіру.
Ұлттық оператор қызметінде əр клиенттің сұранысын, Қазақстан
Республикасының барлық аумағында жоғарғы сапа мен сенімділікті қамтамасыз
ету ретінде өз борышын ұғына отырып, Қоғам өз қызметінде осы құжатта
айтылған басқару принциптері мен корпоративтік мінез-құлық ережелерін
қадағалау жөніндегі жауапкершілікті өз мойнына алады жəне өз қызметін
жүзеге асыру кезінде оларды сақтауға саналы ой-күштерін салады .
Осы Корпоративтік басқару кодексі (əрі қарай - Кодекс) Қоғам ішіне жəне
нарықтың басқа қатысушыларына қатысты іскер этикасының жоғарғы деңгейін
қамтамасыз ету үшін өз қызметінде басшылыққа алатын, ережелер мен
ұсыныстардың жиынтығы болып табылады.
Кодекс Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі жанындағы бағалы қағаздар
рыногының мəселелері жөніндегі Сараптау кеңесінің 2002 жылғы 24
қыркүйектегі (№19 хаттама) шешімімен бекітілген, Корпоративтік басқару
принциптерін қазақстандық акционерлік қоғамдарымен қолдану бойынша
Корпоративтік басқару жəне Ұсыныстар шеңберінде осы күнгі халықаралық
тəжірибе есебімен жасалынған.
Осы Кодексті əрекетке енгізудің мақсаты ретінде Қоғам қызметінің күн
сайынғы тəжірибесіне дүние жүзімен танылған стандарттарға сай келетін,
заңнамалық талаптарын сөзсіз сақтаумен ғана емес, сонымен қатар іскер мінез-
құлық нормаларын қолданумен негізделген, дамудың ағымдық кезеңіндегі
капиталдар рыногында корпоративтік мінез-құлықтың, этикалық нормалар мен
компания қызметінің талаптарының тиісті нормалары мен дəстүрлерін жасақтау
мен ендіруден тұрады.
Қоғам қазіргі жəне мүдделі инвесторларға Қоғамның инвестициялық
тартымдылығын жоғарылату үшін осы Кодекстің ережелерін қолданады жəне
қадағалайды.
1 ТАРАУ. КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУДЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Корпоративтік басқару əділдіктің, адалдықтың, жауапкершіліктің,
анықтылықтың, кəсіптіліктің жəне құзыреттіліктің негізінде құрылады.
Қоғаммен корпоративтік басқарудың басымдылығы ретінде жалғыз акционердің
жəне Қоғам клиенттерінің құқықтары мен заңды мүдделерін құрметтеу,
ақпараттың жайдарылығы, сонымен қатар тиімді қызметті қамтамасыз ету, оның
қаржылы тұрақтылығы мен пайдалылығын қолдау болып табылады.
Осы тарауда мазмұндалған корпоративтік басқарудың принциптері Қоғаммен
басқаруға байланысты туындаған қатынастар үшін сенімді қалыптастыруға
бағытталған жəне Кодекстің келесі тарауларында мазмұндалатын ережелер мен
ұсыныстардың негізі болып табылады.
Осы Кодекстің негізі принциптері болып келесілер жатады:
⎯ Самрұқ Мемлекеттік активтермен басқару жөніндегі қазақстандық холдинг
акционерлік қоғам тұлғасындағы акционердің құқықтары мен мүдделерін қорғау
принципі;
⎯ Қоғамның Директорлар Кеңесі мен Басқарманы тиімді басқару принципі;
⎯ Қоғам қызметі туралы ақпараттарды ашудың анықтық пен шындық принципі;
⎯ Заңдылық пен этика принциптері;
15
⎯ Тиімді дивидентті саясаттың принциптері;
⎯ Тиімді кадрлық саясаттың принциптері;
⎯ Қоршаған ортаны қорғау;
⎯ Корпоративтік жанжалды реттеу саясаты.
Корпоративтік басқарудың принциптерін қадағалау Қоғам қызметінің объективті
талдауын жүргізу жəне сарашылардан, қаржылы консультанттарынан, рейтингілі
агенттіктерден сəйкес ұсыныстарды алу үшін тиімді тұрғысын қалыптастыруға
жəрдемдесуі тиіс.
1. АКЦИОНЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МҮДДЕЛЕРІН ҚОРҒАУ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам акционердің негізгі құқықтарын жүзеге асыру үшін келесілерді
қамтамасыз етеді:
7) Қоғамның қызметі туралы жазбаша сұрау салу жəне Қоғам Жарғысымен немесе
Жалғыз акционердің шешімімен бекітілген мерзімде дəлелді жауаптарды алу
жөнінде Қоғамға үндеу салу құқығы;
8) Заңнамамен жəне Қоғам Жарғысымен қарастырылған тəртіпте Қоғамның
басқаруына қатысу;
9) Басқару органдарын сайлауға қатысу құқығы;
10) Қоғам табысының үлесін (дивиденттер) алу құқығы;
11) Заңнамамен бекітілген тəртіп бойынша олардың акцияларына айырбасталатын
Қоғамның акциялары мен басқа құнды қағаздарын айрықша сатып алу құқығы;
12) Қоғамды тарату кезінде мүліктің бөлігіне құқықты болу.
Қоғам акционер үшін барынша негізді жəне тұнықты болатын өзінің қаржылы-
шаруашылық қызметі жəне оның нəтижелері туралы сенімді ақпаратпен
қамтамасыз етеді.
Басқарма Қоғам қызметіндегі жоспарланған өзгерістерді негіздеуге жəне
акционер құқығын сақтау мен қорғау үшін нақты перспективаларды ұсынуға
міндетті.
2. ҚОҒАМНЫҢ ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ МЕН БАСҚАРМАНЫ ТИІМДІ БАСҚАРУ ПРИНЦИПІ
ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ ҚЫЗМЕТІНІҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Директорлар Кеңесінің қызметі акционер мүддесін барынша қадағалау принципі
негізінде құрылады жəне Қоғам пайдасын арттыру мен акцияларын капиталға
айналдыруға бағытталған.
Директорлар Кеңесі ағымдық бизнес жағдайының объективті мониторингісі
арқылы акционерге Қоғамның жеткен нəтижелері мен келешегінің өлшенген жəне
айқын бағасын ұсынады, акционер инвестициясы мен Қоғам активтерін сақтау
мақсатында ішкі бақылаудың сенімді жүйесін қолдау мен қалыптастыруын жəне
тəуелсіз аудитті қамтамасыз етеді.
Директорлар Кеңесі тəуекелдермен басқару жүйесінің тиімді жұмысын бақылайды
жəне корпоративтік жанжалдарды реттейді.
Директорлар Кеңесі ақпараттардың ашылу жəне Қоғам қызметінің айқындалу
дұрыстылығын қамтамасыз етеді, құпиялылық дəрежесі бойынша ақпараттардың
топтастыруын жүргізеді.
Директорлар Кеңесі құрамында міндетті түрде өлшемдері Қазақстан
Республикасының заңнамасымен анықталған тəуелсіз директорлар қатысулары
тиіс.
Директорлар Кеңесі мүшелерінің жұмыстарын бағалау жəне əділ марапаттау
жүйесі олардың жұмыстары Қоғам мүддесін ынталандыруын қамтамасыз етуі тиіс.
Лауазымға ену кезінде Директорлар Кеңесінің мүшесі Қоғам алдында өз
қызметіне қатысты міндеттерді өз мойнына алады.
16
Директорлар Кеңесі мүшесінің Қоғам алдындағы міндеттерінің мəтіні,
Директорлар Кеңесі мүшесінің қызмет жұмыстарымен жəне процестерімен танысу
тəртібі, Директорлар Кеңесі мүшесінің мезгілінен бұрын, я болмаса кезекті
қайта сайлау жағдайында өкілдіктердің тоқтату тəртібі, өкілдіктерді өз
еркімен қалыптастыру тəртібі, жүктелген міндеттерді орындамағаны үшін
жауапкершіліктердің шаралары, шақырту жəне Директорлар Кеңесінің мəжілісін
өткізу тəртібі Қоғамның Жарғысымен жəне ішкі құжаттармен анықталады.
Басқарма қызметінің принциптері
Қоғам Басқармасы Қоғамның ағымдық жұмысын басқарады.
Басқарма қызметі акционер мүддесін барынша сақтау принципі негізінде
құрылады.
3. ҚОҒАМ ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ АҚПАРАТТАРДЫ АШУДЫҢ ТҰНЫҚТЫҚ ПЕН ШЫНДЫҚ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам қызметі туралы ақпаратты ашу мүдделі инвесторлар тарапынан Қоғам
қызметін қаржыландыру туралы шешімді қабылдауға жəрдемдесу тиіс.
Ақпараттық ашылу Қоғаммен басқарудың барынша анықтығын қамтамасыз етуге
жəне Директорлар Кеңесімен бекітілген сəйкес корпоративтік ереже негізінде
құрылуға бейімделген.
Акционер немесе əлеуетті инвесторларда Қазақстан Республикасы заңнамасының
талаптарын есепке ала, сəйкес шешімді қабылдау үшін қажетті Қоғам туралы
ақпаратқа қол жетуге еркін мүмкіндігі болуы тиіс.
Қоғам өз қызметіндегі маңызды корпоративтік жағдайлар туралы ақпаратты
жүйелі түрде ұсына отырып, бір уақытта, Директорлар Кеңесімен анықталған
ішкі ақпараттарды ашудың жəне құпиялылықтың қатал жəне сенімді механизмін
сақтайды.
Аудит процедуралары жəне қаржылық есептілікті құру ережелері акционер мен
инвесторлар тарапынан Қоғам қызметіне деген сенімді қамтамасыз ету үшін
бағытталған жəне келесі принциптер бойынша құрылады:
- толықтық жəне сенімділік;
- қасақана еместік жəне тəуелсіздік;
- кəсіптілік жəне құзыреттілік;
- жүйелілік жəне тиімділік.
Қоғам Басқармасы ұсынылатын қаржылық ақпараттың толықтығына жəне
сенімділігіне жауапкершілік тартады.
Директорлар Кеңесі Қоғам қызметіне əр түрлі бағалар беру үшін келесілер
сияқты сыртқы субъектіні анықтайды:
- несие рейтингісі;
- тəуекелдер жүйесі;
- корпоративтік басқару рейтингісі;
- қаржылық есептіліктің сенімділігі.
4. ЗАҢДЫЛЫҚ ЖƏНЕ ЭТИКА ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам қатал түрде Қазақстан Республикасының заңнамасына, іскер этикасының
көпшілік мақұлдаған принциптеріне жəне ішкі құжаттарға сəйкес əрекет етеді.
Қоғамның ішкі құжаттары заңнамалық талаптар мен корпоративтік жəне іскер
этикасының нормаларының негізінде əзірленеді.
Акционер, Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасы мүшелерінің арасындағы
қарым-қатынастар өзара сенімділік, сыйластық, есептілік жəне бақылау
арқасында құралады.
17
5. ТИІМДІ ДИВИДЕНТТІ САЯСАТТЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам əзірленген Дивидентті саясат туралы ережені сақтайды.
Қоғамның Дивидентті саясат туралы ережесі дивидент мөлшерін анықтау
механизмінің анықтылығын жəне оларды төлеу тəртібін қамтамасыз етеді.
Дивидентті саясат туралы ереже дивиденттерге төлеуге бағытталған табыстың
таратылмаған есебі мен таза табыс бөлігін анықтау тəртібін, оларды төлеу
талаптарын, дивиденттер мөлшерін, сонымен қатар оларды төлеу мерзімін, орны
мен нысанын есептеу тəртібін регламенттеуге бейімделген.
Дивиденттерді төлеу Қоғам бизнесінің нақты жағдайы негізінде дивиденттерді
есептеу жəне төлеу талаптары туралы сенімді ақпарат бойынша құрылады.
6. ТИІМДІ КАДРЛЫҚ САЯСАТ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғамдағы корпоративтік басқару заңнамамен қарастырылған Қоғам
жұмыскерлерінің құқықтарын қорғау негізінде құрылады жəне əлеуметтік
мəселелерді шешу мен еңбек шарттарын регламенттеу үшін Қоғам жəне оның
жұмыскерлері арасындағы серіктестік қарым-қатынасты дамытуға бағытталуы
тиіс.
Кадрлық саясаттың ең негізгі сəттерінің бірі ретінде жұмыс орындарын
сақтау, Қоғамда еңбек шарттарын жақсарту жəне Қоғам жұмыскерлерінің
əлеуметті қорғау нормаларын қадағалау болып табылады.
Корпоративтік басқару еңбек ұжымында қолайлы жəне шығармашылық атмосфераны
құру процестерін ынталандыруға, Қоғам жұмыскерлерінің біліктілігін
жоғарылатуға жəрдем жасауы тиіс.
7. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ПРИНЦИПТЕРІ
Қоғам өз қызмет процесінде қоршаған ортаға құнтты жəне тиімді қарым-
қатынастарды қамтамасыз етеді.
8. КОРПОРАТИВТІК ЖАНЖАЛДАРДЫ РЕТТЕУ САЯСАТЫ
Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасының мүшелері Қоғам жұмыскерлері
сияқты өз кəсіби міндеттерін мүдде жанжалдарынан құтыла отырып, Қоғам жəне
акционер мүддесіне тиісті қамқорлықпен жəне сақтықпен адал жəне саналы
түрде орындайды. Олар өз қызметін тек заңнама талаптары мен осы Кодекс
принциптеріне емес, сонымен қатар іскер этикасының этикалық стандарттары
мен көпшілік қолдаған нормаларға толық сəйкестігін қамтамасыз етеді.
Корпоративтік жанжал пайда болған жағдайда қатысушылар акционер құқығын
жəне Қоғамның іскер беделін тиімді қорғауды қамтамасыз ету мақсатында
келіссөздер жолымен шешілетін амалдарды іздестіреді.
Корпоративтік жанжалдарды келіссөздер арқылы шешу мүмкіндігі болмаған
жағдайда олар бекітілген заңнамалық тəртіп бойынша қатаң түрде шешіледі.
2 ТАРАУ. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ
1. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІНІҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ
Директорлар Кеңесі акционердің мүддесін жүзеге асыру мен құқығын қорғауын
қамтамасыз етеді.
Директорлар Кеңесінің құзыреті жататын маңызды мəселелер Қазақстан
Республикасы Акционерлік қоғамдар туралы Заңымен жəне Қоғам Жарғысымен
регламенттелген. Сонымен қатар, Қоғаммен корпоративтік басқару аясында
Қазақстан Республикасы заңнамасымен қарастырылған тəртіпте Директорлар
Кеңесі:
18
1) Қоғам дамуына арналған басым сипаттағы бағыттарды анықтайды жəне
мерзімімен бұрынғы перспектива үшін Қоғам қызметінің негізгі бағдарын
бекітеді.
2) нарықтық жағдайдың, Қоғамның қаржылық жағдайдың жəне Қоғамның қаржылық-
шаруашылық қызметіне əсерін тигізетін басқа факторлардың есепке ала,
бекітілген басым сипаттағы қадағалаудың объективті бағасын жүргізеді.
3) тəуекелдермен басқару жүйесінің жұмыс істеуіне бақылауды жүзеге асырады.
4) Корпоративтік хатшы туралы ережесін жəне Корпоративтік хатшы қызметіне
бақылауды бекітеді.
2. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІН ЖАСАУ
Директорлар Кеңесі мүшелерін сайлау процедурасы анық болуы тиіс.
Директорлар Кеңсесінің мүшелері мен үміткерлердің іскерлік жəне салалық
ортада жеткен оң жетістіктері мен беделдері болуы тиіс. Директорлар
Кеңесіне басқару жұмысының тəжірибесі жəне нақты дағдылары бар кəсіптер
тартылады.
Директорлар Кеңесі сандары Қазақстан Республикасының заңнамасымен
бекітілетін тəуелсіз директорларды енгізеді.
Директорлар Кеңесі мүшелеріне үміткерлерді таңдау үшін үміткерлердің сайлау
өлшемдері нақты айқындалған сəйкес ереже əзірленеді. Басқа да тең
талаптарымен Директорлар Кеңесіне үміткерлерді таңдау кезінде заңнамалық
талаптарды есепке ала отырып, тəуелсіз директорларды басқалардан жоғары
бағалайды.
3. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Директорлар Кеңесінің қызметі ақылдылық, тиімділік, белсенділік, адалдық,
жауапкершілік жəне ұқыптылық принциптеріне негізделеді.
Директорлар Кеңесінің мəжілісі ұтымдылық, тиімділік жəне жүйелілік
принциптерінен шығып жүргізіледі. Директорлар Кеңесі Қоғамның Директорлар
Кеңесі мəжілісін дайындау мен жүргізу бойынша ішкі процедураларды
қадағалайды. Директорлар Кеңесі мəжілісін өткізу ішкі жəне сыртқы нысанада
қарастырылады.
Қоғамның Директорлар Кеңесі мəжілісінің ішкі нысаны ең тиімді болып
табылады. Мəжілістің ішкі нысаны Қоғам қызметі жөнінде өте маңызды, қайнар-
көзді стратегиялық шешімдерді қабылдау бойынша мəселелерді қарастыру
кезінде міндетті болып табылады.
Ерекше жағдайларда Директорлар Кеңесі мəжілісінің екі нысаны да үйлесуі
мүмкін. Бұл Директорлар Кеңесінің бір немесе бірнеше (30% астам емес)
мүшелерінің жеке түрде Директорлар Кеңесінің мəжілісіне қатыса алмау
мүмкіндігі болған жағдайға қатысты. Сонымен қатар, Директорлар Кеңесінің
қатыспаған мүшесі техникалық байланыс тəсілдерін қолдана отырып,
қарастырылатын мəселені талқылауға қатыса алады жəне өз ойын жазбаша түрде
ұсынуға тиіс.
Директорлар Кеңесі келесі комитеттерді құруға құқықты:
- стратегиялық жоспарлау жөніндегі;
- аудит жөнінде;
- корпоративтік жанжалдарды реттеу жөнінде;
- этика жөнінде жəне басқа комитеттер.
Корпоративтік жанжалдарды реттеу жөніндегі комитет құрамы тəуелсіз
директорлар санынан қалыптастырады. Тəуелсіз директорлар саны жетіспей
қалған жағдайда осы комитеттің басшысымен тəуелсіз директор тағайындалады.
Этика жөніндегі комитет Қоғам қызметіне қатысты этикалық ережелерді əзірлеу
мен орындау үшін құрылады. Ереженің негізгі тармақтары болып келесілер
табылады:
- Қоғамның əлеуметтік жауапкершілігі;
- Іскер этикасы;
- өнім жəне қызмет сапасының стандарттарын қадағалау;
- экологиялық қауіпсіздік нормалары.
Қоғам жарияланған акцияларды шығару жобасында соңғы қаржы жылы үшін
Қоғамның лауазымды тұлғаларына төленген сыйақы жəне еңбекақының жалпы
сомасын
19
ашады. Есеп беру кезеңінде Директорлар Кеңесі мүшелерінің сыйақы мөлшері
туралы мəліметтер акционер үшін дайындалған жылдық есепте міндетті түрде
ашылуға жатады.
Директорлар Кеңесі құрамындағы қызметтері тоқтатылуынан кейін бұрынғы
Директорлар Кеңесі мүшелері Қоғам туралы ішкі (қызметтік) ақпараттарды
жарияламау бойынша ескіру мерзімін анықтайды.
4. ДИРЕКТОРЛАР КЕҢЕСІ ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒАСЫ
Директорлар Кеңес мүшелері қызметтерінің нəтижелеріне қоятын бағасын
Самрұқ мемлекеттік активтермен басқару жөніндегі қазақстандық холдинг
акционерлік қоғамы болып табылатын жалғыз акционер жүзеге асырады.
3 ТАРАУ. БАСҚАРМА
1. БАСҚАРМА ЖҰМЫСЫНЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
1. Басқарма Директорлар Кеңесімен бекітілген сайлау туралы ішкі ережелерін,
Қоғам Басқармасы мүшелерін ұйымдастыру жəне олардың қызметтері туралы
тəртібін анық қадағалайды.
2. Басқарма қызметінің негізгі принциптері ретінде адалдық, саналық, сақтық
болып табылады.
3. Басқарма қызметінің негізгі бағыттары болып келесілер табылады:
- Қоғамдық ағымдық қызметіне басшылық жасау;
- Жалғыз акционер жəне Қоғамның Директорлар Кеңесінің шешімін жүзеге асыру;
- Қоғамның əрекет ету жүйесі мен ережесін анықтау жəне бекіту;
- жоспарлау;
- ішкі еңбек тəртібін анықтау;
- тəртіпті дəлелдеу жəне қамтамасыз ету;
- лауазымдық нұсқауларды жəне бөлімшелер туралы ережені бекіту;
- жаза тартқызу жəне мадақтауға ұсыну жəне т.б.
4. Басқарма Қоғамның ішкі (бұқаралық емес) ақпараттардың сақталуын жəне
қорғалуын қамтамасыз ету бойынша барлық шараларды қолданады.
5. Басқарма қызметінің маңызды бағыты ретінде Қазақстан Республикасының
заңнамалық талаптарын сақтау болып табылады.
2. БАСҚАРМАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Басқармаға таңдап алу кезінде Директорлар Кеңесі тиісті лауазым
үміткерлерінің біліктілік талаптарын анықтайтын, əзірленген ішкі ережелерді
қадағалайды. Басқарма лауазымдарына басқару жұмысының тəжірибесі жəне нақты
дағдылары бар кəсіптер тартылады.
Басқарма мүшелерін таңдау жəне сайлау барынша анықтылық жəне нақтылық
механизм негізінде жүргізіледі.
4. КОРПОРАТИВТІК ХАТШЫ
Қоғамның лауазымдық тұлғалармен жəне органдармен акционердің құқығы мен
мүддесін қамтамасыз етуге бағытталған процедураларды қатаң түрде сақтау,
сонымен қатар Қоғамның Қазақтан Республикасы заңнамасының нормаларын, Жарғы
ережелерін жəне Қоғамның басқа да ішкі құжаттарын қадағалау Қазақстан
Республикасы заңнамасында қарастырылған тəртіпті жүргізуді, Қоғамның
Корпоративтік басқару институтын қамтамасыз етеді.
20
Корпоративтік хатшының негізгі рөлі Қоғам туралы ақпаратты ашу жəне ұсыну
байқалады, сондықтан дəл осы процедураларды сақтамау акционер құқықтары мен
мүдделерінің жөнсіздігіне əкеліп соқтырады.
Қоғамның корпоративтік хатшысы Қоғамдағы корпоративтік саясатқа жəне
корпоративтік процестерге жауап береді. Корпоративтік хатшы Қоғамдағы болып
жатқан жанжалдарды шешуді қамтамасыз етеді.
Корпоративтік хатшының беделі, функциясы мен міндеті Қоғамның сəйкес ішкі
ережелерімен анықталады.
Корпоративтік хатшыны тағайындау Директорлар Кеңесінің құзыретіне жатады.
5 ТАРАУ. МАҢЫЗДЫ КОРПОРАТИВТІК ЖАҒДАЙЛАР
Маңызды корпоративтік жағдайлар – Қоғам қызметіне елеулі өзгерістер алып
келетін жағдайлар қатары. Маңызды корпоративтік жағдайларға: Қоғамды қайта
құру, дауыс беруші акциялардың он жəне одан да көп пайыздарын сатып алу
немесе сату, ірі мəмілелерді жасасу, Жарғыға өзгерістерді енгізу жəне т.с.с
жатады.
Маңызды корпоративтік жағдайлардың мəні оларды жүзеге асыру кезінде ашылу
жəне сенімділік атмосферасын жасау, оларды жүзеге асырудың қарапайым жəне
анық процедураларын бекіту қажеттілігін болжамдайды.
1. ҚОҒАМДЫ ҚАЙТА ҚҰРУ
Қоғамды қайта құру процесі заңнамамен анықталғандықтан, қосымша түрде
Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасы деңгейінде жағдайды күрделі жəне
сенімді талқылау механизмін əзірленеді.
2. ҚОҒАМДЫ ЖОЮ
Қоғамның өз еркімен таратылуы жағдайында Директорлар Кеңесі Басқармамен
бірлесіп жалғыз акционерге Қоғамның жоюын жүргізу қажеттілігінің негіздерін
ұсынады.
6. АҚПАРАТТЫ АШУ
Ақпаратты ашу капиталдарды тартуға, Қазақстан Республикасы заңнамасымен
бекітілген талаптар мен нормативтік құқықтық актілерін орындау жолымен
өндірістік жəне қаржылық көрсеткіштердің сенімділігі мен өсу деңгейін
қолдауға көмегін тигізетін, Қоғамның қолайлы имиджін қамтамасыз етуге
бейімделген.
Ақпаратты ашу жүйесі Қоғам туралы ақпаратқа толық қол жетерлік жəне
Қоғамның корпоративтік (ішкі) ақпаратты толық түрде қорғау принциптерін
қанағаттандыруы тиіс.
Қоғамның ақпараттық ашылуы Қоғам туралы бұқаралық ақпаратқа еркін жəне
жеңіл түрде қол жетерлік мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс. Ақпаратты
тарату арналарын негізінен ашылатын ақпаратқа мүдделі тұлғалардың еркін
жəне саналы шығындарымен қол жеткізуін қамтамасыз ету тəсілі арқылы
таңдалады.
Бұқаралық ақпаратты ашу жүйелі түрде бұқаралық ақпарат құралдарын қолдану
негізінде жүргізу қажет. Қоғам ақпаратты ұсынудың басқа тəсілдерін қолдана
алады.
Қоғам ақпаратқа қол жеткізіп қоймай, корпоративтік (ішкі) ақпаратты
сақтауды жəне қорғауды қамтамасыз етеді.
Қоғамда өзінің құпиялылық сипатындағы жəне коммерциялық сырын құрайтын
(қызметтік жəне ішкі ақпараттар) мəліметтерді пайдалануға бақылау
жүргізудің тиімді жүйесі əзірленуде жəне қолдануда.
Қоғамда өзінің құпиялылық ақпаратқа жұмыскерлердің қол жетерлік, Қоғамның
құпиялылық ақпаратты таратқан кінəлі тұлғаларды Қазақстан Республикасы
заңнамасына сəйкес жауапкершілікке тартқызу процедуралары бекітіледі.
21
7 тарау. ҚАРЖЫ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ
ҚОҒАМНЫҢ ҚАРЖЫ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАҚЫЛАУ ЖҮЙЕСІ
Қаржы-шаруашылық қызметін бақылау жүйесінің қызметі заңнамалық, мемлекетті
реттеу органдарының талаптарын, Қоғамның ішкі нормативті актілерінің
сəйкестігін қамтамасыз етуге, операциялық жəне қаржылық тəуекелдердің
ескертулеріне, пайда болуына жəне оған шек қоюына, қаржылық есептілікпен
қамтамасыз ету бағытталған.
Қаржылық-шаруашылық қызметті бақылау жүйесінің тиімді механизмін қамтамасыз
ету үшін Қоғамда Ішкі аудит қызметі жұмыс істейді.
Тексеруді жүргізу, тексеруді жүргізуге қатысты тікелей тұлғаларды анықтау
жөнінде барлық ұйымдастыру мəселелері Қоғамның Ішкі аудит қызметінде алдын
ала анықталады.
Тексеруді жүргізу процедураларын тəртіпке келтіру мақсатында Қоғамның
Директорлар Кеңесімен Қоғамның қаржылық-шаруашылық қызметіне тексеру
жүргізу туралы ереже бекітіледі.
Қоғам өзінің барлық мүшелерінің пікірлері есепке алынған ішкі аудит қызметі
есебінің корпоративтік нысаны қолданылады.
Қоғам қаржылық есептілігінің сенімділігін тексеру жəне растау үшін Жарғы
ережесіне сəйкес бəсекелестік іріктеу негізінде кəсіби аудиторлық
кəсіпорынды (сыртқы аудиторды) тартады.
Сыртқы аудитормен аудиторлық тексеру жүргізудің негізгі мақсаты Қоғамның
қаржылық есептілігін тексеру жəне Қоғамның қаржылық есептілігін құруда
сенімділік пен объективтік туралы тəуелсіз пікірлерді алу болып табылады.
8 ТАРАУ. ДИВИДЕНТТІ САЯСАТ
Қоғамда Қоғамның дивидентті саясатты жүзеге асырудың принциптері мен
механизмдерін дəл анықтайтын, Дивидентті саясат туралы ереже əзірленіп,
бекітіледі.
Дивидентті саясат туралы ереженің негізгі принциптерінің бірі ретінде
дивидент мөлшері мен оларды төлеу талаптарын анықтаудың қарапайым жəне анық
механизмін қамтамасыз ету болып табылады.
Дивидентті саясат акционер мен мүдделі инвесторлардың оқып үйренуі үшін
жеткілікті анық жəне қол жетерлік болуы тиіс.
9 ТАРАУ. КАДРЛЫҚ САЯСАТ
Корпоративтік басқарудың жүйесі еңбекті жəне жұмыскерлер денсаулығын
қорғау, еңбекақы төлеу, əлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету саласында еңбек
туралы заңнамасын қатал түрде орындауға көмегін тигізуге бейімделген.
Кадрлық əлеуеттің дамуын Қоғам өзінің ұзақ уақыты, тұрақты дамудың
негіздерінің бірі ретінде қарастырады. Корпоративтік мəдениетті жетілдіру
жəне нығайту əр жұмыскердегі Қоғамның маңызды міндетін, олардың алдында
тұрған стратегиялық тапсырмаларды орындау жəне бірге орындау сезімін құруға
бағытталған.
Қоғам қызметінде басымдылықтың бірі ретінде жұмыскерлерді оқытуға
ұйымдастыру жəне біліктілігін жоғарылату болып табылады.
Қоғам жұмыс орындарын тиімді пайдалану принципін қадағалайды жəне түпкі
нəтижеге сəйкес жəне тепе-тең еңбекақы деңгейін қолдауға ниетті.
Қоғам еңбек ұжымында қолайлы жəне шығармашылық атмосферасын құру процесін
барынша ынталандырады.
10 ТАРАУ. КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУДЫҢ ЖАНЖАЛДАРЫ
1. Директорлар Кеңесі мен Қоғам Басқармасының мүшелері Қоғам жұмыскерлері
сияқты өз кəсіби міндеттерін мүдде жанжалдарынан құтыла отырып, Қоғам жəне
акционер мүддесіне тиісті қамқорлықпен жəне сақтықпен адал жəне саналы
түрде орындайды. Олар
22
өз қызметін тек заңнама талаптарын ғана емес, сонымен қатар іскер
этикасының этикалық стандарттары мен көпшілік қолдаған нормаларға толық
сəйкестігін қамтамасыз ету қажет.
2. Шешімдері Қоғам мен акционер мүддесіне барынша жауап беретін, сонымен
қатар, негізді жəне заңды болып табылатын корпоративтік жанжалдарды реттеу
механизмін əзірлейді жəне қадағалайды.
3. Корпоративтік жанжал пайда болған жағдайда қатысушылар акционер құқығын
жəне Қоғамның іскер беделін тиімді қорғауды қамтамасыз ету мақсатында
келіссөздер жолымен шешілетін амалдарды іздестіреді. Корпоративтік
жанжалдарды келіссөздер арқылы шешу мүмкіндігі болмаған жағдайда олар
бекітілген заңнамалық тəртіп бойынша қатаң түрде шешіледі.
4. Басқарма басшысы Қоғам атынан барлық мəселелер бойынша корпоративтік
жанжалдарды реттеуді, Қоғамның уəкілетті органдарының құзыретіне жатпайтын
шешімдерді қабылдауды, сонымен қатар корпоративтік жанжалдарды реттеу
жөніндегі жұмыстарды жүргізу тəртібін өз бетінше анықтауды қамтамасыз етуге
тиіс.
5. Қоғамның Директорлар Кеңесі өзінің құзыретіне қатысты мəселелерді
бойынша корпоративтік жанжалдарды реттеуді жүзеге асырады. Осы мақсатпен
Директорлар Кеңесі өз мүшелерінің санынан корпоративтік жанжалдарды реттеу
жөніндегі арнайы комитет құра алады.
6. Директорлар Кеңесінің немесе олармен құрылған корпоративтік жанжалдарды
реттеу жөніндегі комитеттің қарауына Қоғам Басқармасы басшысының құзыретіне
қатысты емес бөлек корпоративтік жанжалдар берілуі тиіс.
7. Корпоративтік жанжалдарды реттеу жөніндегі комитеттің қалыптасу жəне
жұмыс тəртібін Директорлар Кеңесі анықтайды.
11 ТАРАУ. ҚОРЫТЫНДЫ
Осы Корпоративтік басқару кодексі корпоративтік басқару мəселелеріне
қатысты халықаралық тəжірибе, Корпоративтік басқарудың экономикалық
ынтымақтастық пен дамуды ұйымдастыру принциптері, қазақстандық акционерлік
қоғамдарымен корпоративтік басқарудың принциптерін қолдану жөніндегі Ұлттық
банкі ұсыныстарының есебімен əзірленген құжат болып табылады.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал 4
1.1. Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және
2004 жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау 4
1.2. Салық саясатын іске асыру 5
1.3. Бюджет жүйесін жетілдіру 6
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
9
2.1. Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.2. Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары 9
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері 10
3.1. Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсетікштері 10
3.2 Кірістер саясаты 13
Салық саясаты 13
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері 14
3.3 Шығындар саясаты 17
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету 19
Қорғаныс 21
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 22
Білім беру 23
Денсаулық сақтау 25
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек 27
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық 29
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік 30
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану 32
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау 35
Өнеркәсіп және құрылыс 37
Көлік және байланыс 38
3.4. Бюджеттік кредит беру 41
3.5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар 42
3.6 Бюджетаралық қатынастар. 43
3.7. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты
басқару 46
4. Фискалдық тәуекелдер 52
Қорытынды 54
Кіріспе
Ағымдағы жылы қабылданған Бюджет кодексі бюджет процесін жүзеге асырудың
жаңа ұстанымдарын айқындады. Ең алдымен, мемлекеттің экономикалық саясатына
сәйкес орта мерзімдік бюджетті жоспарлау қажеттігіне назар аударылуда.
Бюджетті жоспарлау процесіне стратегиялық бағдар беру мақсатында алдағы үш
жылдық кезеңге арналған салық-бюджет саясатын анықтайтын құжат – Орта
мерзімді фискалдық саясатты жыл сайын әзірлеу шешімі қабылданды.
Бұл құжаттың қажеттілігі экономикалық реформалар жетістігінің қоғамның
қаржы жүйесін дамыту бағыттарына, жүргізіліп жатқан салық-бюджет
саясатының заман талабына барабарлығына тікелей тәуелділігімен
негізделген. Қазақстандағы экономикалық өсудің жоғары қарқындары, бюджет
кірістерінің өсуі, қаржы институттарының нығаюы, Ұлттық қордың құрылуы,
мемлекеттік бюджет тапшылығының ыңғайлы деңгейі мемлекеттің неғұрлым
белсенді фискалдық саясатын жүргізуді талап етеді. Мұндай жағдайларда
бюджет мемлекеттің ресурстарын жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы ретінде
саяси билікке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын
қаржыландыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды көтермелеуге,
халықтың неғұрлым аз қорғалған жіктерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз
етуге шынайы мүмкіндік береді. Тиісті қаржы жылына арналған бюджетті
әзірлеу кезінде Орта мерзімді саясат негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді
фискалдық саясаты (бұдан әрі - Орта мерзімді фискалдық саясат) Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға
арналған орта мерзімді жоспары, мемлекеттік және салалық (секторалдық)
бағдарламалар негізінде әрі Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге
қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге
қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына Жолдауын есепке ала отырып
әзірленді.
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал
1.1 Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және 2004 жылға
арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау
2003 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 9,2 %-ды құрады, ал орташа жылдық инфляция
6,4 %-ға деңгейінде қалыптасты.
Өткен жылы болжамдалғандай, әлемдік экономика үрдістерінің негізінде
мұнайдың жоғары бағасының және доллардың еркін айырбасталатын басқа
валюталарға қатысты 20 %-дан астам құнсыздануының әсерінен теңгенің АҚШ
долларына қатысты айырбас бағамы күшейді.
Саудадағы негізгі әріптес елдер валюталарының қоржынына (евро, ресей рублі,
қытай юані) қарағанда, теңгенің АҚШ долларына қатысты күшейуіне қарамастан,
теңгенің нақты мәні 2,5 %-ға құнсызданды.
Елдегі макроэкономикалық тұрақтылық экономиканың дамуына ынталандырушы
ықпал етуін жалғастырды, бұл тауарлар мен қызметтер көрсету өндірісін,
тікелей шетелдік инвестициялардың едәуір ағыны мемлекеттік бюджетке
кірістер түсімін ұлғайтудың және, сайып келгенде, ел халқының әл-ауқатын
арттырудың басты факторына айналды.
Бағалау бойынша 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта өткен жылдың осындай
кезеңімен салыстырғанда жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) өсуі 9,1 %-ды құрады. 9,4
%-ға өнеркәсіптегі, 5,2 %-ға ауыл шаруашылығындағы көлемнің ұлғаюы өсуді
қамтамасыз етті. Қызметтер көрсету секторында барлық көлік түрімен жүк
тасымалдау көлемі 9,3 %-ға, бөлшек тауар айналымының көлемі 7,1 %-ға
ұлғайды.
2004 жылғы бірінші жарты жылдықта 2003 жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда
ЖІӨ құрылымында айтарлықтай өзгеріс болған жоқ. Бағалау бойынша, тауарлар
өндірісінің ЖІӨ-гі үлесі 40,6 %-ды құрады (2003 жылғы қаңтар-маусымда 39,1
%), қызметтер көрсету өндірісі - 53,3 % (55,5 %).
Ағымдағы жылдың бірінші жарты жылдығының қорытындылары бойынша инфляцияның
орташа деңгейі 6,6 %-ды құрады және өткен жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ (6,7 %).
Әлемдік рыноктағы қазақстандық негізгі тауарлардың әлемдік бағаларының
жоғары деңгейі экспорттық түсімдер көлемінің едәуір ұлғаюына ықпал етті.
Ағымдағы жылдың бес айы ішінде сыртқы сауда айналымы 11,5
млрд. АҚШ долларын құрады және 2003 жылғы осындай кезеңнен 46 %-ға артық
болды. Экспорт 7 млрд. АҚШ долларын құрады, импорт - 4,5 млрд. АҚШ доллары,
өсу тиісінше 42 және 52 %.
Мұнай өндіру саласында шетелдік инвесторлардың қатысуымен ірі
инвестициялық жобаларды, Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске
асыру, сондай-ақ бірқатар салалық бағдарламаларды жүзеге асыру экономикаға
тартылатын инвестициялардың көлемін жоғары деңгейде сақтап қалуға мүмкіндік
берді. Өткен жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда негізгі капиталға
инвестициялар 12,1 %-ға ұлғайды.
Мұнайдың сақталып отырған жоғары бағалары және елге валюта түсімінің ірі
көлемінің ағыны теңге бағамы нығаюының негізгі себебіне айналды. Осылайша,
2004 жылғы бірінші жарты жылдықта теңгенің орта өлшенген айырбас бағамы 1
АҚШ доллар үшін 138,42 теңге құрады. Жыл басынан бері АҚШ долларына
номиналды көріністегі теңге 5,07 %-ға нығайды.
Бағалау бойынша 2004 жылы инфляцияның орташа деңгейі 5,6-7 %-ды құрайды,
бұл индикативтік жоспардың болжамына сай келеді.
Бағалар өсуіне қатысты қайта қаржыландырудың ресми ставкасының деңгейі
әлсіз оң болып ұсталады (7 %), бұл іскерлік белсенділікті кеңейтуді
көтермелеуге мүмкіндік береді.
Елдің сауда теңгерімі нығайтылады. 2004 жылы оң сальдо 4,5 АҚШ доллары
мөлшерінде бағаланып отыр.
Өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсуі 9,2 %-ды құрайды, ауыл шаруашылығының
жалпы өнімінің көлемі өткен жылғы деңгейге қарағанда 2,8 %-ға өседі.
Негізгі капиталға инвестициялар 10 %-ға артады.
Қызметтер көрсету саласындағы даму қарқындарының басып өсуі күтілуде.
2003 жылғы деңгейге қарағанда көрсетілетін байланыс қызметтері көлемінің
өсу қарқыны 30 %-ды, көліктікі 8,6 %-ды, сауданікі 8,5 %-ды құрайды.
1.2 Салық саясатын іске асыру
2003 жылы салық заңдарындағы өзгерістер салық жүктемесін азайту, жаңа
техника мен алдыңғы қатарлы технологиялар ағынын көтермелеу және оларды
енгізу жолымен елдің экономикалық өсуін көтермелеуге, мемлекет пен салық
төлеушілердің өзара қарым-қатынастарын жақсартуға бағытталған және елдің
инвестициялық тартымдылығын жоғарылатуға арналған.
Қазақстан Республикасы Президентінің Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға
арналған негізгі бағыттары атты Қазақстан халқына Жолдауына, Қазақстан
Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-
2015 жылдарға арналған стратегиясына сәйкес салық жүктемесін азайту және
елдің экономикалық өсуін ынталандыру, сондай-ақ белгілі бір санаттағы
азаматтардың кірістерін заңдастыруын ынталандыру және еңбекақыны ұлғайту
мақсатында 2004 жылдан бастап жеке табыс салығының ставкалары азайтылды,
әлеуметтік салық бойынша ставкалардың кемімелі шәкілі енгізілді, қосылған
құн салығының ставкасы азайтылды, арнайы экономикалық аймақтар аумағында
салық салудың ерекше режимі белгіленді, арнайы салық режимдерін қолдану
салалары кеңейтілді.
Экономиканы одан әрі тұрақты дамыту, жүргізіліп жатқан реформаларды
тереңдету мақсатында мұнай операцияларына, қаржы лизингіне, резидент
еместерге, қаржы құралдарына салық салу, сондай-ақ салықтық әкімшілендіру
нормалары жетілдірілді.
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың жаңа шарттарын енгізудің
негізгі мақсаттары: бюджет кірістерін мұнай операцияларынан барынша көп
алу, жер қойнауын пайдаланушылардың экономикалық ниеттерін сақтай отырып,
тараптар мүдделерінің ең жоғарғы теңгеріміне қол жеткізу болып табылады.
Қаржы лизингіне салық салуды жетілдіру Қазақстанда негізгі құралдарға
инвестицияларды қаржыландырудың аса маңызды құралдарының бірі ретінде
лизингті одан әрі дамытуға ықпал етеді.
1.3 Бюджет жүйесін жетілдіру
Бюджет жүйесін жетілдіру мақсатында соңғы жылдары Қазақстанда
бірқатар шаралар кешені жүргізілді.
Тұрақты негізде жұмыс істейтін бюджет комиссиялары құрылды, олардың
мақсаты бюджеттер жобаларының уақтылы және сапалы әзірленуін қамтамасыз
ету, бюджеттерді нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар тұжырымдау,
әкімшілердің бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуы туралы есептерін
қарау болып табылады.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін
бағдарламалық, мақсатты бюджетті қалыптастыру жүзеге асырылуда. Қазіргі
уақытта мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалар мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асырудың негізгі құралы болып
табылады.
2003 жылдан бастап қолданыстағы және әзірленетін мемлекеттік, салалық
(секторалдық) бағдарламалар тізбесі Қазақстан Республикасының әлеуметтік-
экономикалық дамуының орта мерзімді кезеңге арналған индикативтік
жоспарының құрамында бекітіледі. Бюджеттен қаржыландыруды талап ететін
мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалардың бәрінде жылдар мен
қаржыландыру көздері бөлінісінде қаржы қаражатының талап етілетін көлемі
айқындалған.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін нақты
бюджетті қалыптастыру мақсатында, 2002 жылдан бастап бюджет оның есебінен
мемлекеттің ағымдағы мұқтаждарын орындауға бағытталған бағдарламалар жүзеге
асырылған ағымдағы бюджет және экономикаға инвестициялық шығыстарды, яғни
инфрақұрылымды дамытуға, қала құрылысына, ақпараттық жүйелерді, ғылымды,
адами капиталға инвестицияларды құру мен дамытуға және т.с.с. арналған
шығыстарды қамтитын даму бюджеті болып бөлінді. Бюджеттің мұндай бөлінуі
мемлекеттің заңдарда айқындалған және мемлекеттік мекемелердің бар желісін
ұстауға бағытталған өзінің функцияларын орындау құнын және мемлекеттің
әлеуметтік экономикалық дамуына оның инвестициялық салымының көлемін нақты
бағалауға, сондай-ақ бюджеттік бағдарламаларды жүйелеуге мүмкіндік берді.
Бюджет қаражатын жұмсаудың ашықтығын қамтамасыз ету және олар бойынша
бюджеттік бақылау жүргізу үшін 2002 жылдан бастап әкімшінің өзіне жүктелген
функцияларды орындау жөніндегі қызметін бағалаудың негізгі құжаты ретінде
бюджеттік бағдарламаның паспорты енгізілді. Мұндай шараны ұтымды жоспарлау,
бюджеттік бағдарламаларды орындау және әкімшілердің бюджет ақшасының тиімді
пайдаланылуы үшін жауапкершілігін күшейту қажеттігі айқындап берді.
Бюджет жүйесін жетілдіру жөніндегі жекелеген іс-шаралар барысында
шешімі жүйелік ұстанымды талап ететін көптеген мәселелер анықталды. Осыған
байланысты қолданыстағы заңдар нормаларын реттеуге және жүйелеуге, олардың
неғұрлым икемді құрылымын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін Бюджет
кодексі әзірленді.
Бюджет кодексінде бюджет жүйесінің орнықтылығы мен тұрақтылығын
қамтамасыз ететін жаңа қағидаттар бар, бұрын қолданылған бюджетті жоспарлау
қағидаттары, барлық бюджет деңгейлерінің шығыс және кіріс бөліктерін
қалыптастыру жөніндегі ұстанымдар қайта қаралды.
Қолданыстағы заң кесімдеріне функционалдық талдау жүргізу нәтижесінде
және орталық пен өңірлер арасындағы қатынастардағы жинақталған оң және
теріс тәжірибені ескере отырып, бюджетаралық қатынастар қағидаттары, ресми
трансферттердің нысандары, республикалық бюджеттің, облыстық бюджеттің,
республикалық маңызы бар қала, астана, аудандар (облыстық маңызы бар
қалалар) бюджетінің кірістері айқындалды. Барлық бюджет деңгейлеріне
қаржылық орнықтылық беру мақсатында Бюджет кодексінде бюджет деңгейлерінің
шығыстық өкілеттіктері нақты бөлінді. Бюджеттердің дербестігін күшейту
үшін, сондай-ақ бюджетаралық қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
бюджеттік субвенциялар мен алып қоюлардың мөлшері үш жылға арналып
белгіленетін болады.
Бюджет кодексінде бюджеттiк бағдарламалардың тиiмдiлiгiн бағалау
туралы бап көзделген, оған сәйкес тиісті есептерді жүргізу, бюджеттiк
бағдарламалардың негiздемесiн, олардың орындалу барысы мен олар көрсететін
елдің әлеуметтiк-экономикалық жағдайына ықпал етуiн талдау және бюджеттiк
бағдарламалардың тиімсіз бағыттарын айқындау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі әзірлеген және бекіткен бюджеттiк
бағдарламалардың тиiмдiлiгiне бағалау жүргізу әдістемесі бюджетті
жоспарлау, атқару және оның атқарылуын бақылау процесінде бюджеттік
бағдарламалардың тиімділігіне бағалау жүргізу тәртібі мен көрсеткіштерінің
жүйесін айқындайды.
2005 жылға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің 2005-2007 жылдарға арналған бюджеттік
өтінімдерін қараған кезде Республикалық бюджет комиссиясы республикалық
бюджеттік бағдарламалардың 2003 жылы және 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта
іске асырылуы туралы ақпаратты қарады. Қарау нәтижелері нақты бюджеттік
бағдарламаны алдағы қаржы жылында орындаудың орындылығына және оны
қаржыландыру көлемдеріне қатысты шешімдер қабылдау үшін негіз болды.
Бюджеттік инвестициялар ұғымы кеңейтілді, инвестициялық жобаларды
кезең-кезеңмен іріктеу, сондай-ақ жобалардың тиімділігін бағалау тәртібі
енгізілуде.
Жергілікті атқарушы органдардың тек жоғары тұрған бюджеттен ғана
қарыз алу құқығы сақталып, сыртқы және ішкі капитал рыноктарынан қарыз алуы
алынып тасталады.
Ұлттық қорға қаражат аударудың жаңа тетігі енгізілді, осыған сәйкес
Ұлттық қорды қалыптастыру көзі болып табылатын барлық ресми трансферттер
тікелей мемлекеттік бюджеттен аударылатын болады.
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
2.1 Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
Орта мерзімді кезеңдегі фискалдық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты
экономикалық дамудан және барлық өңірлердегі азаматтардың әл-ауқатының
өсуінен көрінетін ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып
табылады.
Орта мерзімді кезеңде бұл мақсатқа қол жеткізуге мынадай негізгі
міндеттерді шешу:
экономика салаларын әртапартандыру, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-
технологиялық экономикаға көшу үшін жағдайлар дайындау;
көлеңкелі экономика үлесін азайту;
ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік борыштың мөлшерін қысқарту, оның құрылымын
оңтайландыру;
инфрақұрылымды және адами капиталды дамыту;
мемлекет көрсететін қызметтер сапасын арттыру ықпал етеді.
Бұдан басқа, фискалдық саясат мемлекеттің жалпы экономикалық саясатының
маңызды құрамдаушысы бола отырып, жоспарланған кезеңде инфляцияның орташа
жылдық деңгейі бойынша белгіленген межені, төлем балансының орнықтылығын,
тауарлар мен қызмет көрсетулердің соңғы тұтынуының өсуін және капиталдың
жинақталуын қолдауға ықпал етуі тиіс.
2.2 Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары
Фискалдық саясат міндеттерін іске асыру мынадай негізгі бағыттар бойынша
жүзеге асырылатын болады:
салық заңдарын және салық әкімшілігін жүргізуді жетілдіру;
мемлекеттің мұнай кірістерін Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры арқылы
пайдалану тетіктерін жетілдіру;
шығыстарды, бір жағынан, мемлекеттік функциялардың толық көлемде тиімді
орындалуын және, екінші жағынан, макроэкономикалық тұрақтылыққа
жәрдемдесуді қамтамасыз ететін деңгейде ұстау;
мемлекеттік шығыстардың нәтижелілігі мен тиімділігін, соның ішінде бюджет
процесінің барлық деңгейлерінде бюджеттік бағдарламалау әдістерін одан әрі
енгізу жолымен арттыру;
дамуға бағытталатын бюджет шығыстарын тиімді қалыптастырудың жүйелілігін
қамтамасыз ету мақсатында инвестициялық жобаларды дайындау, қарау, іріктеу
процесін реттеу;
бюджетаралық қатынастарды жетілдіру бюджет жүйесінің түрлі деңгейлері
арасында кіріс және шығыс өкілеттіктерді нақты ажыратуды белгілеу.
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері
3.1 Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсеткіштері
Мақсатты өлшемдерді, қолдағы даму резервтері мен сыртқы және ішкі
факторлардың күтілетін әсерін есепке ала отырып айқындалатын республиканың
әлеуметтік-экономикалық дамуының ықтимал сценарийлерін қалыптастыру
Үкіметтің орта мерзімді перспективадағы салық-бюджет саясатының
мүмкіндіктерін айқындауға, мемлекеттік шығыстар туралы салмақты шешімдер
қабылдауға және тиісінше мемлекеттік қаржы ресурстарын пайдаланудың
тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Орта мерзімді фискалдық саясатты іске асырудың міндеттері мен негізгі
бағыттарын айқындау кезінде ел экономикасын дамытудың
2005-2007 жылдарға арналған базалық сценарийі негіз ретінде алынды
(1-кесте).
Базалық сценарийде мұнайға әлемдік баға бір баррель үшін 28-33 АҚШ доллар
аралығында болады деп болжанады. Сыртқы конъюнктура индексі 2003 жылмен
салыстырғанда 2005 жылы тағы да 1,6 %-ға одан әрі азая отырып, 5,4 %-ға
кемиді. 2006-2007 жылдары индекс неғұрлым аз, жылына 0,5 %-ға өсетін
болады. Мұнайдың экспорттық бағасы бір баррель үшін 21-25 АҚШ доллары
деңгейінде тұрақталады. Сауда теңгерімінің оң сальдосы жылына орта есеппен
2,3 млрд. астам АҚШ долларын құрайды.
Осы сценарийге сәйкес ЖІӨ-нің орташа жылдық өсуі 2005-2007 жылдары 8,1 %-ды
құрайды.
Тауарлар өндірісімен салыстырғанда қызметтер көрсетудің басып өсу үрдісі
сақталады. Болжанып отырған кезеңде тауар өндірісі орта есеппен жылына
7,8 %-ға, ал қызметтер көрсету өндірісі 8,7 %-ға өседі.
Кәсіпорындардың қаржы жағдайының жақсаруымен бірге халықтың нақты кірісінің
ұлғаюы экономиканың нақты секторына инвестициялардың өсуі үшін қажетті
жағдайлар жасайды.
Инвестициялық сұраныстың кеңеюі бірінші кезекте кәсіпорындардың дербес
қаражаты есебінен алынатын инвестициялық қаржыландырудың ішкі көздерімен
байланысты болады. Негізгі капиталға инвестициялар көлемінің өсу қарқыны
жоспарланып отырған кезеңде 12-15 %-ды құрайды.
Инфляция деңгейі орта есеппен 2004 жылғы 5,6-7 %-дан 2007 жылы 4,1-
5,5%-ға дейін төмендейді.
Үкіметтің фискалдық саясатының іске асырылуына тәуелсіз макроэкономикалық
факторлар өзгерген жағдайда оның негізгі параметрлері кейіннен мұндай
өзгерістердің дәрежесіне қарай түзетілетінін не нақтыланатынын атап өту
қажет.
1-кесте
Қазақстан Республикасының макроэкономикалық көрсеткіштерінің
2004-2007 жылдарға арналған болжамы
(базалық сценарий)
Атауы 2003 2004 болжам
есеп бағалау
2005 2006 2007
ЖІӨ, млрд. теңге 4449,8 5138 5850 6640 7557
ЖІӨ-нің нақты өзгеруі, 109,2 109,0 107,9 108,0 108,5
өткен жылға %-бен
ЖІӨ дефляторы, % 107,9 105,9 105,5 105,0 104,9
ЖІӨ, млрд. АҚШ доллары 29,8 37,6 44,4 51,4 59,0
Жан басына шаққандағы ЖІӨ, АҚШ 1997,2 2504,5 2942,4 3378,3 3853,7
долл.
Тұтыну бағаларының индексі,
%-бен
жылына орта есеппен 6,4 5,6-7 4,9-6,54,8-6,2 4,1-5,5
Теңгенің АҚШ долларына бағамы
жыл соңына 143,3 133,6 130,0 128,4 127,6
жылына орта есеппен 149,5 136,7 131,7 129,2 128,0
Ақша массасы, млрд. теңге 971,2 1325,0 1631,0 1938,0 2266,0
Экономиканы монеталандыру 21,8 25,8 27,9 29,2 30,0
деңгейі, %
Ұлттық Банктің қайта 7,0 7,0 6,8 6,5 6,0
қаржыландыруының ресми
ставкасы, % (кезең соңында)
Тауарлар экспорты, млн. АҚШ 13201,416832 17566 17328,3 17872,2
долл. (ФОБ)
Тауарлар импорты, млн. АҚШ 9030,7 12324,213486,614237,0 15320,0
долл. (ФОБ)
Сауда теңгерімі, млн. АҚШ долл.4170,7 4507,9 4079,4 3091,3 2552,2
Қызметтер көрсету теңгерімі, -2251,5-2302,0-1972,0-1887,0 -1723,0
млн. АҚШ долл.
Ағымдағы шот, млн. АҚШ доллары -69 -357 -335 -1460 -1818
Негізгі капиталға инвестициялар
өткен жылға %-бен 110,6 110,0 112,0 115,0 114,0
Ауыл шаруашылығының жалпы 606,7 648,6 701,9 757,2 810,3
өнімінің көлемі, млрд. теңге
өткен жылға %-бен 101,4 102,8 103,3 103,4 102,9
Өнеркәсіптік өнім көлемі, млрд.2794,4 3147,4 3445,1 3704,5 3898,6
теңге
өткен жылға %-бен 108,8 109,2 107,3 108,1 107,4
мұнай және газ конденсатын 51,3 56,1 59,0 64,4 68,7
өндіру, млн. тонна
оның ішінде, экспорт, млн. 44,3 48,6 50,9 55,5 59,0
тонна
Мұнайдың әлемдік бағасы (Вrent 28,9 32,6 32,9 29,0 28,5
қоспасы), бір баррель үшін АҚШ
доллары
Мұнайдың экспорттық бағасы, бір21,6 24,5 24,7 21,8 21,4
баррель үшін АҚШ доллары
Құрылыс, млрд. теңге 446,9 528,2 650,7 812,4 1027,6
өткен жылға %-бен 109,3 111,5 112,0 113,5 114,0
Көлік қызметтері, млрд. теңге 880,0 975,7 1069,8 1189,5 1439,2
өткен жылға %-бен 107,8 108,6 108,0 109,0 110,0
Байланыс, млрд. теңге 144,0 196,6 247,7 299,1 357,7
өткен жылға %-бен 125 130,0 120 115 115
Сауда, млрд. теңге 1191,8 1411,3 1615,2 1892,5 2206,6
өткен жылға %-бен 109,4 108,5 109,0 109,5 110,0
2-кестеде Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде айқындалған құрылым*
бойынша ел экономикасын дамытудың базалық сценарийі негізінде жасалған 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы көрсетілген.
2-кесте
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы
(ЖІӨ-ге пайызбен)
* Ескерту.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес салық және басқа да
мiндеттi төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке өтеусiз негiзде
берiлетiн, қайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттiң қаржы активтерiн
сатуға байланысты емес, бюджетке eceптелуге тиiстi ақша бюджет кiрiстерi
болып табылады.
Қайтарылмайтын негiзде бөлiнетiн бюджет қаражаты бюджет шығындары
болып табылады.
Операциялық сальдо бюджет кiрiстерi мен шығындары арасындағы айырма
ретiнде айқындалады. Бюджет шығындарында бюджеттiк даму бағдарламалары
болған жағдайда терiс операциялық сальдоға жол берiледi.
Бюджеттiк кредит - бюджеттен қайтарымды, мерзiмдi және ақылы негiзде
бөлiнетiн ақша. Бюджеттiк кредитті өтеу - кредиттiк шартқа және Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес бюджеттiк кредит бойынша негiзгi борышты
қарыз алушының өтеуi. Таза бюджеттiк кредит беру бюджеттiк кредиттердiң
және бюджеттiк кредиттердi өтеудiң арасындағы айырма ретiнде айқындалады.
Қаржы активтерiн сатып алу - заңды тұлғалардың, соның iшiнде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерiн, бағалы қағаздарын мемлекеттiк
меншiкке сатып алу жөніндегі операциялармен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдер - мемлекеттiк
меншiктегi заңды тұлғалардың, соның iшiнде халықаралық ұйымдардың, мүлiктiк
кешен түрiндегi мемлекеттiк мекемелер мен мемлекеттiк кәсiпорындардың
қатысу үлесiн, бағалы қағаздарын, сондай-ақ мемлекеттiк кәсiпорындардың
жедел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz