Қазақ Ислам дінін қашан қабылдаған

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ы бет Тарих Қазақ Ислам дінін қашан қабылдаған?
Қазақ Ислам дінін қашан қабылдаған?

Қазақ халқының мұсылманшылдығына деструктивті діни топтардың өкілдері
күдікпен қарайтынын талайдан бері ашық айтып келеді. Олардың пікірінше
ата-бабаларымыз Хақ дінді толық қабылдай қоймаған, қабылдаса да адасқан
сенімде болыпты-мыс. Онысына дәлел ретінде Қазақ халқының әдет-ғұрыпқа
беріктігін, молаға зиярат жасап, әруақтарды құрметтегенін, сопылықты
ұстанып, пірлерге қол бергенін, қала берді көшпелі өмір сүріп,
мешіт-медіресе ұстамағанын т.б осындай негізсіз уәждерін алға тартады.
Исламтанушы Қайрат Жолдыбай Дін мен Діл атты еңбегінде бұл
мәселелердің басым көпшілігінің негізсіз екеніне жан-жақты дәлелмен
жауап берген болатын. Сондықтан, аталған мәселелерді қайта қоздатудың
қажеті жоқ қой деп ойлаймыз. Ал, біз бүгін Қазақ халқының Ислам дінін
қашан қабылдағаны жөнінде өз ойымызды ортаға салмақпыз.

Қазақ халқының мұсылманшылдығына деструктивті діни топтардың өкілдері
күдікпен қарайтынын талайдан бері ашық айтып келеді. Олардың пікірінше
ата-бабаларымыз Хақ дінді толық қабылдай қоймаған, қабылдаса да адасқан
сенімде болыпты-мыс. Онысына дәлел ретінде Қазақ халқының әдет-ғұрыпқа
беріктігін, молаға зиярат жасап, әруақтарды құрметтегенін, сопылықты
ұстанып, пірлерге қол бергенін, қала берді көшпелі өмір сүріп,
мешіт-медіресе ұстамағанын т.б осындай негізсіз уәждерін алға тартады.
Исламтанушы Қайрат Жолдыбай Дін мен Діл атты еңбегінде бұл
мәселелердің басым көпшілігінің негізсіз екеніне жан-жақты дәлелмен
жауап берген болатын. Сондықтан, аталған мәселелерді қайта қоздатудың
қажеті жоқ қой деп ойлаймыз. Ал, біз бүгін Қазақ халқының Ислам дінін
қашан қабылдағаны жөнінде өз ойымызды ортаға салмақпыз.
Саяси күрделі кезең
Ілкі саяси-фатх кезеңге тоқталмай тұрып, алғаш рет ата - бабаларымыз хақ
дінмен қай кезеңде қауышқан деген мәселеге тоқталсақ деймін. Мәшһүр
Жүсіп Көпейұлының еңбектерінде түріктердің алғаш рет исламды қалай
қабылдағаны туралы тың деректер айтылады. Бабамыздың келтірген
деректеріне қарағанда түркілер Исламды Пайғамбарымыз (с.а.у)-ның өмір
сүрген дәуірінде қабылдай бастаған. Хақ діннің келгені туралы хабар
алғанда түркілердің бір тобы араб түбегіне сапар шегіп, Мұхаммед
(с.а.у)-мен жүздесіп өздерін: Озған (Оғыз қаған) пайғамбардың үмбетіміз
деп таныстырғанда, Алла Елшісі түркілердің сенімін терістемеген
көрінеді. Осыдан кейін түркілер исламды қабылдап, Алла Елшісі өзінің
сахабасы Үкаш атаны оларға ұстаз ретінде жіберіпті. Исламды қабылдаған
жүз қаралы адам елге келіп хақ дінді насихаттайды. Үкаш ата мен оның
үзеңгілес серігі Ер Қоян (тегі түрік) сахаба дінді тарату жолында шейіт
болады. Осы екі тұлғаның қабірінің оңтүстік өңірде жатқанын ескерсек,
Мәшһүр Жүсіптің бұл дерегін жоққа шығара алмаймыз. Яғни, түркілер
Исламды Пайғамбарымыз (с.а.у)-ның көзі тірісінде-ақ қабылдай бастаған
деп тұжырымдауға негіз бар.
Ал, фатх жорығына келетін болсақ, Құтайба ибн Мүслимнің 705-714 жылғы
Бұхара, Самархан, Шаш, Ферғана және Қашқарияны күшпен жаулап алғаны
белгілі. Алайда, осы аймақта өмір сүретін соғдылар мен түркілер
Омаяттардан саяси тұрғыдан жеңіліс тапқанымен рухани тұрғыдан Исламға
бірден мойынсұна қоймады. 720-740 жылдары Түркеш қағанаты Омаяттарға
қарсы ұдайы қарсы тұрды. Тегінде, түркештердің бір бөлігі Көк тәңірі
сенімінде болса, келесі бір бөлігі (билеушілері) будда сенімінде,
сондай-ақ, Орталық Азияның көптеген қалалық аумақтарында зорастаризм мен
манехейлік сенімі салтанат құрған болатын. Осы ескі сенімдер мен жаңа
Ислам дінінің арасындағы күрес ондаған жылдарға созылды.
VIII ғасырдың орта тұсында Орталық Азия күрделі геосаяси ахуалды басынан
кешірді. Күн шығыстан Тан империясы Орталық Азияға үлкен қауіп тудырса,
күнгей тұстан Омаядтар ұдайы фатх жорықтарын жасады. Сол кезеңде
түркілердің қос өкпеден қысқан алпауыттарға қарсы тұратын қауқары болған
жоқ еді. Сөйтіп, Орталық Азия үшін Омаядтар немесе Тан империясы
тайталасқа түсті. Ал, түркілер осы екі саяси күштің біріне таңдау жасауы
керек болды. Орталық Азиядағы сол кезеңдегі белсенді саналған қарлұқтар
Тан империясына қарсы тойтарыс беруі үшін Омаядттардың көмегіне сүйенді.
751 жылы Талас өзенінің Атлах жазығында болған Омаядтар мен
Қарлұқтардың біріккен әскери күші Тан империясының әскерін тас-талқан
етіп жеңді. Бұның нәтижесінде Орталық Азияда Ислам діні саяси тұрғыдан
басым күшке ие болды. Дегенмен, бұл жеңістен кейінде Орталық Азия
халықтары Исламға біріңғай бет құра қойған жоқ. Оған Омаядтардың билігі
тұсында қылаң берген араб ұлтшылдығының әсері себеп болды. Тарихшы
Наршахидің Бұқара тарихы атты еңбегінде Омаядтар династациясының
жергілікті наместниктерінің халықты ескі түркі жазуынан күштеп бас
тартқызғаны, ономастикалық атауларды күштеп өзгерткені туралы жазылған.
Ал, араб үстемдігіне қарсы Орта Азиядағы халық көтерілісі 776 – 783
жылдары орын алды. Көтерілісті Мервтегі қолөнерші Муканна Хашим ибн
Хаким басқарды. Әсілі, бұл көтерілістің басқыншылыққа қарсы сипатынан
көрі, діни сипаты басым еді. Муканнаның діни сенімі мен саяси көзқарасы
шииттердің ғулат тобына жататын. Ол хулул сенімінде болды (өзінде
тәңірдің рухы бар деп санады). Орталық Азиядағы екінші үлкен көтерілісті
VIII ғасырдың аяғында Мубайдиттер (ақкиімділер) жасады. Көтеріліс
басшысы Ысхақ ат-Түрік (бүгінде Созақта жерленген Ысқақ баб) шииттердің
Кайсания ағымын жақтаған тұлға болатын. Яғни, бұл көтерілістің
тұрпатында араб басқыншылығына қарсылық байқалғанымен, негізінен
көтеріліс шииттердің саяси қозғалысына жататын еді. Осы саяси кезеңде
Омаядтардың билігіне қызмет еткен билеуші әулеттер ислам дінін қабылдай
бастады. Сонымен бірге, араб елдеріне барып келіп жүрген саудагерлердің
бір шоғыры да хақ дінге мойынсұнды. Сөйтіп, түркілердің бір парасы
исламды ресми түрде қабылдады.
Исламның бейбіт уағыздалуы
Ислам діні фатх жорықтары кезінде саяси тұрғыдан жеңіске жеткенімен, Хақ
шұғыласы халықтың жүрегінен орын алуы үшін ислам өз табиғатына сай
бейбіт насихатталуы керек-тін. Адамды күшпен бағындыру оңай, бірақ оның
жүрегі алынбас қамал деген сопылардың тәмсілі тікелей осы біздің
тарихымызға қарата айтылған. Орта ғасырлық қолжазба Насабнамада
Мубайдиттердің көсемі Ысқақ бабтың (VIII ғасырдың аяғы) соғысты қойып,
исламды бейбіт түрде насихаттауға көшкені айтылады. ІХ ғасырдан бастап
ислам күшпен емес, бейбіт түрде насихатталып, түркілер біртіндеп исламды
қабылдай бастады. Мысалы, 961 жылы Қарақан қағаны Мұса Ислам дінін
мемлекеттік дін етіп жариялады. Задында, бір дінді мемлекеттік дін етіп
жариялау үшін сол дінге халықтың басым көпшілігі илануы тиіс. Яғни, Мұса
қағанның бұл шешімінен сол кездегі Қарақан мемлекетіне бағынышты елдің
Исламды қабылдағанын аңғарамыз. Тарихшы З.Китапшы, В.Кляшторний,
Т.Сұлтановтың келтірген деректеріне сүйенсек, бір күнде он мың үй
қыпшақ-түркі исламды қабылдаған кездер де болған көрінеді. Исламның
бейбіт түрде насихатталуының нәтижесінде халық хақ дінді кең арнада
қабылдап қана қойған жоқ, түркілердің ішінен көптеген дін ғұламалары
шыға бастады. ІХ ғасырда Муғтазалияілімінің Аббасидтер идеологиясына
айналуына байланысты Орталық Азияда Исламның рационалистік ағымдары өмір
сүрді. Осының нәтижесінде Фараби, Ибн Сина, Бируни, Матуриди секілді
шариғатпен қатар пәлсапа ілімін менгерген ғалымдар шықты. Сондай-ақ,
наклді (Құран мен Сүннет) жоғары қойған Бұхари, Муслим секілді
хадистанушылар төбе көрсетті. Факиһтер мен сопылардың арасындағы
қақтығыс кезінде Марғинани, Дабуси, Сарахси, Бәздауи секілді фыкһ
ғалымдары бой көрсетті. Тіпті, Қарақан дәуірін терең зерттеген З.Кабакшы
осы кезеңде Мәуреннахрдан үш жүзден астам фыкһ ғұламаларының шыққанын
айтады. Ал сопылық ілімнің таралуына келетін болсақ, Жүсіп Хамадани,
Абдулхалық Ғыждуани, Ахмет Ясауи, Сүлеймен Бақырғани, Нәжмидденн Кубра
секілді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.