Қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану жайлы
Тақырыбы: Қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
І бөлім. Бастауыш сынып оқушыларының білімін қалыптастыруда дидактикалық
ойындарды пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқушылардың білімін қалыптастыруда дидактикалық ойындарды пайдаланудың
ерекшеліктері туралы ой-
пікірлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында сөйлемді ойын әдісімен оқыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ бөлім. Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында оқушылардың оқу- танымдық
қабілетін қалыптастыру әдістемесі.
2.1. Бастауыш сынып оқушыларын дидактикалық ойындар арқылы танымдық іс-
әрекетін
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .
2.2. 2-сынып оқушыларын қазақ тілі сабағында танымдық қабілетін
қалыптастыруда сөйлемді меңгертуге арналған дидактикалық
ойындар ... ... ... ... ... ... ... ...
Мазмұны
Кіріспе
I. Бастауыш мектепте сөйлемді оқыту мәселесінің зерттелу
тарихы ... ... ...5-9
1. Бастауыш мектепте сөйлемді оқыту жолдары ... ... ... ...9-14
2. Сөйлемдегі сөздердің байланысын оқыту ... ... ... ...14-19
1.3 Бастауыш мектепте сөйлем мүшелерін оқыту әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... .19-32
III. Бастауыш мектепте сөйлемді ойын әдісімен оқыту жолдары
1. Ойын теориясы және бастауыш мектепте сөйлемді оқыту барысында
дидактикалық ойындарды іріктеу ... ... ... ... ... ... ..32-45
2. Бастауыш мектепте сөйлемді меңгертуге арналған
ойындар ... ... ... ... ...45-52
Қорытынды ... ... ... .52-54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... .54-57
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму
бағытында жан-жақты дамыған сауатты, саналы азамат тәрбиелеу мәселесі
жүктеліп отыр. Мемлекетіміз осының бәрін ескеріп білім беру жүйесін баса
дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне аса мән беруде. Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаев өз Жолдауында: Болашақта өркениетті дамыған елдердің
қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50
елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім, - деп нақтылап
берді. Білім беру – қоғамдық процесс, ол арқылы алдыңғы ұрпақтың
әлеуметтік маңызды тәрбиесі кейінгі ұрпаққа беріледі. Оқушылардың білімін
жетілдіруде дидактикалық ойындарды қолдана отырып танымдық қабілетін
қалыптастыру бүгінгі таңда әрбір педагогтың алдына қойған мақсаты болып
табылады. Қазіргі кезеңде дидактиканың кімді, қалай, және нені оқыту қажет
деген сұрағы орта мектептегі оқыту үрдісіне де тікелей байланысты. Себебі,
бүгінгі қоғамның дамуы, ғылымның және техниканың алға басуы мектеп
оқушыларының сана-сезімін, ойлау туғызды. Сондықтан бастауыш мектепте
оқушыларды сабаққа түрлі әдіс- тәсілдермен қызықтырып отыру керек. Сондай
педагогикалық құралдың бірі - ойын әдісі. Дидактикалық ойындар арқылы
бастауыш мектепте сөйлемді оқыту арқылы оқушылардың сабаққа деген
қызығушылықтары ғана артып қоймайды, сонымен қатар олардың Дұрыс сөйлеу
қабілеттері де артады. Сөйлем адам ойын шығаратын басты материал. Сондықтан
бастауыш мектепте сөйлемді оқыту ісіне басты назар аудару қажет.
Диплом жұмысының мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының қазақ тілі
пәні сабақтарында дидактикалық ойын іс-әрекеті арқылы танымдық
қызығушылықтарын дамытудың жолдарын көрсету.
Диплом жұмысының міндеттері:
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлем туралы
білімдерін жетілдіру;
Оқушылардың сөйлемді Дұрыс қолдану дағдыларын
қалыптастыру;
Қазақ тілі сабағында пайдаланылатын дидактикалық
ойындардың тиімді түрлерін анықтау;
4. Дидактикалық ойындарды сабақта қолдану жолдарын
айқындау;
5. Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту жолдарын айқындау
Диплом жұмысының нысаны болып Бастауыш мектепте кдзақ тілін
оқыту процесі алынды.
Диплом жұмысының әдістері. Диплом жұмысында баяндау, талдау,
салыстыру, сараптау, жинақтау, жүйелеу, қорыту әдістері қолданылды.
Диплом жұмысы жұмысы үш кезеңде жұргізілді.
Бірінші кезеңде диплом тақырыбына сай педагогикалық, лингвистикалық
және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынды. Осының негізінде диплом
жұмысының мақсаты, нысаны анықталды. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында
оқушылардың сөз тіркесін оқыту тәсілдерін қолданудың міндеттері айқындалды.
Екінші кезеңде Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында оқушылардың тілін
дамыту тәсілдерін қолданудың тиімді жолдары қарастырылды. Оқушылардың тілін
дамыту тәсілдерінің тиімді түрлері анықталып, жүйеге келтірілді. Оқыту
процесінде сөйлемді оқыту тәсілдерін қолдануды үйымдастыру және тиімді
пайдалану жолдары айқындалды.
Диплом жұмысының теориялық маңызы Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында
оқушыларға сөйлемді ойын әдісі арқылы оқытуға байланысты алынған ғылыми
қағидалар мен түжырымдар қазақ тіл білімі мен қазақ тілін оқыту әдістемесін
теориялық тұрғыдан толықтырады.
Диплом жұмысының практикалық маңызы
Диплом жұмысында үсынылып отырған әдістеме оқушылардың қазақ тілінің
сөйлем жөнінде алған білімін тереңдетуге және тілдік материалдарды Дұрыс
игеруіне ықпал етеді. Диплом жұмысы мектеп мұғалімдеріне және қазақ тілін
оқыту әдістемесін зерттеушілерге көмекші кұрал бола алады.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларының білімін қалыптастыруда дидактикалық
ойындарды пайдаланудың теориялық негіздері
1.1 Оқушылардың білімін қалыптастыруда дидактикалық ойындарды пайдалану
туралы ой-пікірлер.
Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан-жақты дамыған сауатты,
саналы азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мемлекетіміз осының бәрін
ескеріп білім беру жүйесін баса дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге
көтерілуіне аса мән беруде. Білім беру, тәрбиелеу және балалардың ой-өрісі
қабілетінің дамуы бұл сабақтың алға қояр мақсаты болып табылады. Өмір сүру
үшін білімді меңгерудің маңызды екендігі жайлы ғұлама бабаларымыз Әл-
Фараби, Қ.А.Ясауи, М.Х.Дулати, Ж.Баласағұн тамаша өсиеттер қалдырған.
Ұлы ойшылдар, ағартушы-педагог Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци,
Ж.Ж.Руссо, А.Дистерверг, Ы.Алтынсарин, К.Д.Ушинский оқыту арқылы
оқушылардың ақыл-ой қабілеттерін, дербестігін, ойлауын дамытуға көңіл бөлу
керектігін айтқан болса, оқыту үрдісінің ерекшеліктері мен ұстанымдары,
оқыту әдістері мен құралдарын М.А.Данилов, Б.Н.Есипов, Н.Скаткин,
Ю.К.Бабанский, М.Жұмабаев, Т.Сабыров т.б. өз еңбектерінде оқушылардың өз
бетінше жұмыс орындауда дидактикалық ойындардың пайдалы жақтарын
талқылаған, ғылыми түсініктер берген.
Оқушылардың білімін қалыптастыруда дидактикалық ойындар арқылы оқушыны
білім алуға, оқуға қызықтыра отырып, тұлғалық дамуын қалыптастыруға болады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында белгіленген орта білім берудің негізгі міндеттерінің бірі
...білім алушылардың еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз
ету үшін тілдік фактілерді жалаң емес, қатысымдық тұрғыдан меңгерту қажет.
Бұл Отанымыздың келешекте дамуымен, әлемнің алдыңғы қатарлы елдері сапына
қосылуымен, қазіргі мектеп оқушыларының білім дәрежесімен, шығармашыл ойлай
алу қабілеттерімен сабақтаса орайласады. Осыған орай, білім беру
салаларында оқыту мен тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдану жұмыстары
жедел қарқынмен жүргізілуі тиіс.
Орта ғасырда баланың ойынының мәні ашылмаған. Осыған қарамастан, ойын
әрекеті алдыңғы қатардағы ғалымдардың, соның ішінде ұлы педагогтардың Дж.
Локктың, Я.А.Коменскийдің және т.б. назарын аударды. Өскелең ұрпақты оқыту
мен тәрбиелеудегі теориясының негізін салушы Я.А.Коменский өзінің әлемге
әйгілі Аналық мектебінде мектеп азаптау мен ұрып соғудың емес, ойын мен
ермек балалардың қоршаған орта туралы нақты түсініктердің, білімдердің
жинақталуына себепкер болуы тиіс деп атап көрсетті.
Елуінші жылдары дидактикалық ойынның оқу үдерісінде орны ерекше
бағаланып, мектепті өмірмен байланыстыру міндеттері қойылды. Оқу үдерісінде
ойынды қолдану оқушылардың ойлау әрекетін белсенді ету, формализммен күресу
құралы ретінде қаралды. Ол ойын сабақтардың әдістемесін, дидактикалық
ойындар құрастырды.
Психологтардың – Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Д.Н.Узнадзе
және басқалардың жұмыстарында ойынның әлеуметтік-психологиялық феномен
сияқты рөлі басым талданған болатын.
Б.Г.Ананьев ойын – адам өмірінің барлық дәуірлері қамтылған, өзінің
даму тарихы бар қызметтің ерекше түрі деп тұжырымдаған. Кейбір зерттеушілер
ойынды ықыласпен оқуға және қоғамдық жұмыспен белсенді шұғылдануға міндетті
оқушы үшін болмашы қосымша қызмет деп қараған. Ал басқалары балалардың
қоғамдық ұйымдары аймағында өзіндік инициативасынан және еркін қуаныштан
айырылғандарға арналған қандай да бір формальды процедура ретінде түсінді.
Сонда ойын іс-әрекетінде бала қарым-қатынас, еңбек және таным субъектісі
бола алады.
Ы.Алтынсарин қазақ балаларына мағыналы анекдоттар, жұмбақтар, ойына ой
қосатын әңгімелер, танымдық қызығуын тудыратын жайттар адамгершілікке, ақыл
ойды тәрбиелеуде аса тиімді болады деп санаған. Бүгінгі қоғам мүддесіне
лайықты жан-жақты жетілген бойында ұлттық сана, ұлттық психология
қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, мектептің барлық
халықтың міндеті. Заман өзгерген сайын адам баласының басынан
өткендерібалалардың ойынында көрініс табады. Білімді меңгеру және оны
бекіту үшін, дағды мен әдет қалыптастыруда балаға қайталау және жаттығу
қажет. Бала әрбір затты ұстап, дәмін татып, сан рет байқап көреді.
Дегенмен, оқушылардың танымдық қабілетін қалыптастыруда дидактикалық
ойынның маңызы зор.
ХХ ғасырдың ортасында 60 жылдары білім беруде дидактикалық ойындар
танымал бола бастады. Ойын білімдік көзқарас бойынша жеке
қызығушылықтарымен түйісуімен мүмкін болатын дидактикалық зерттеу тәсілі.
Ойын оқушылардың өздерінің маңызды қасиеттерін көрсете алатын және басқа
адамдармен бірлесіп әрекет ете алатын, белсенді бақыланатын қатынас
жасауына мүмкіндік беретін оқытудың белсенді құралы болып табылады.
Дидактикалық ойын – оқылатын жүйелерді, құбылыстарды, үдерістерді
еліктеу бойынша үлгерудің белсенді оқу қызметі. Дидактикалық ойын - әрбір
қатысушы және топ бүтіндей негізгі мақсаттарды шешуге біріккен және өз
әрекетін ұтуға бағыттайтын ұжымдық, мақсатқа бағытталған оқу қызметі. Бірақ
дидактикалық ойын рөлдік ойынның эволюциялық нәтижесінде пайда болады. Бұл
жөнінде ғалымдар түрліше атаулар мен түсініктемелер берді. Д.Б.Эльконин
рөл жасырын, ал ереже ашық деп түсіндіріп, ойын жаттығу деп атады.
Дидактикалық ойын – қарым-қатынас және еңбек арқылы тану құралы, олардың
өзара байланысы мен өзара тәуелділігін жинақтауы. Дидактикалық ойын
балаларды оқыту және тәрбиелеу құралы, дидактикалық ойын сабақтың
құрылымының бір бөлігі және оқу материалын тереңдету және бекіту қызметін
атқарады. Педагогикалық энциклопедияда дидактикалық ойын – ақыл-ой
тәрбиесінің құралы, балалардың заттар, құбылыстар, қоршаған өмір туралы
білімін нақтылап, ойлауға, сөйлеуге, санауға және т.б. үйретеді делінген.
Сондықтан біздің пікірімізше, дидактикалық ойындар – бұл әрекет түрі ойын
және оқу-танымдық әрекеттерді біріктіреді.
Ойынның тәрбиелік және оқу табиғатын ашуға, оның оқу үдерісінде қолдану
заңдылығын түсіндіруге уақыт келді. Осы кезеңдерде мынандай бағыттағы
жұмыстары жүргізілді:
- ойынның оқу үдерісінде мүмкіндігі анықталып, бейнелеу өнерінде
тиімділігін анықтаған (А.А.Баранов);
- көркем кітаптар мен суреттердің әсерінен ойын бейнелерін жасау
(Л.П.Бочкарев);
- оқушылардың танымдық мүмкіндіктеріне дидактикалық ойындардың ықпалын
зерттеген (Г.А.Ляпина, Л.П.Гамбург);
- оқу үдерісінде танымдық қабілетін белсендіру оқушылардың тәжірибесін
талдау (А.А.Баранов, Л.И.Бердешева);
- дидактикалық ойынның құрылымы (Е.И.Удальцова, А.А.Баранов);
- оқу-тәрбие үдерісін жетілдірудегі дидактикалық ойындардың
педагогикалық өзара әрекетімен нәтижесі бағаланады (М.В.Стронин);
- оқу-тәрбие үдерісіндегі дидактикалық ойынның негізгі ерекшелігі
анықталады (В.А.Верхогляд, Г.А.Ляпина);
- дидактикалық ойынға жетекшілік жасаудың негізгі әдістемелік тәсілдері
(В.А.Верхогляд, Г.А.Ляпина);
- дидактикалық ойындарды сабақта және сабақтан тыс жұмыстарда қолдану
тәжірибесі зерттелді (Н.Н.Ушаков, Н.М.Касаткин, З.Р.Расулова).
70-90 жылдары дидактикалық ойынның рөлін кеңірек мағынада тұлғаның
адамгершілігін қалыптастыру позициясында түсіндірілді. Осы бағыттағы
Г.И.Камаева тұлғаның идеалын қалыптастырудағы ойынның рөлін, оқушының
адамгершілік бейнесін қалыптастырудағы орнын көрсетті. Дидактикалық
ойындағы оқу танымдық әрекеттің қалыптасуының құралы ретінде, оны белсенді
етудің жолы ретінде қарастырды.
С.Жиенбаевтың "Қазақ тілінің методикасы" (1946), "Бастауыш мектепте
кітап оқыту методикасы" (1957), "Бастауыш мектепте кітап оқыту методикасы"
(1939), тағы басқа секілді қазақ тілін оқыту әдістемесіне қосқан еңбектері
мен мақалалары бар.
С.Жиенбаевтың "Қазақ тілінің методикасы" (1949) жылы шыққан атты еңбегі
үлкен-үлкен екі тараудан тұрады.
Бірінші тарауы - "Грамматика оқыту методикасы" деп аталса, екіншісі -
"Кітап оқыту методикасы" — деп аталады. С.Жиенбаев сөздің мағынасы жеке
тұлғада емес, басқа сөздермен байланысқа түскен жағдайларда ғана өз
мағынасын береді, - деген пікір айтады. "Сөздің мағынасы сөйлем ішінде
тұрғанда ғана байқалады. Жеке тұрғанда бір мағына беретін сөз, сөйлем
ішінде басқа мағына беретін тілде көп үшырасады", - дейді.
Ғ.Бегалиев "Әріп, дыбыс, буын" (1935), "Бастауыш мектепте қазақ тілі
методикасының мәселелері" (1950) т.б. еңбектері арқылы қазақ тілін оқыту
әдістемесіне өзіндік үлес қосқан бірегей ғалым.
Ғ.Бегалиев "Бастауыш мектепте қазақ тілі методикасының мәселелері"
(1950) атты еңбегінде грамматиканы оқытуға ерекше тоқталған. Кітап алты
тараудан тұрады:
Оқу-жазуға үйрету методтары;
Жазуға және көркем жазуға үйрету;
Оқу сабағына қойылатын міндеттер мен оқыту методтары
туралы;
Грамматика мен емле программасы материалының мазмұны;
Дұрыс жазуға үйрету;
Тіл дамыту.
Ғ.Бегалиев "Оқушы қаншалықты пысық тиянақты болмасын -өз ойындағысын
ауызша айтып беретіндігідей етіп жазбаша білдіре алмайды, ауызша тиянақты
тұрде мазмұндай алғанын жазуға келгенде, ауыз екі айтқандағысыдай еркін
мазмұндай алмайды", - деп түбір сөзге жалғанып оған қосымша мән беретін
жұрнақтардың мағынасын түсіндіру керек болғанда, сол жұрнақтарды білдіретін
2-3 сөз келтіру керек", - дейді. Х.Арғынов — бастауыш мектепте қазақ тілін
оқыту мәселесіне өзіндік құнды үлес қосқан ғалым. Оның "2-класс "Қазак
тілі" оқулығына методикалық нүсқау" (1970), "Қазақ тілі методикасы" (1974),
"Қазақ тілінен 2-классқа арналған дидактикалық материалдар" (1980) т.б.
еңбектері бар.
Х.Арғынов, бастауыш сынып оқушылары грамматикасыз ешқандай
білімді игере алмайды, тілдің басқа салаларын түсіне алмайды,- дейді.
Бастауыш класс оқушылары, оның ішінде 3-ші класс оқушылары, сөздің
түбіріне саналы түсінбесе, сөз құрамының басқа салаларын да меңгере
алмайды".
Ш.Сарыбаев - қазақ тілінің методикасын қалаған ғалымдардың бірі.
Ш.Сарыбаевтың "Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері" (1959), атты
еңбегінде "Бір тақырыпты не бір тақырыпшаны оқыту үшін сол пәннің өзін
жақсы білу керек. Оқытатын пәнді көңілдегідей білмей тұрып, оны оқытудың
методикасына жармасу бос еңбек" - мұғалімнің білімді болуы, көп ізденуі
қажет екендігін атап көрсетті.
Аталған еңбегінде ғалым зат есіім, сын есім, сан есім, үстеу етістік,
шылау секілді сөз таптарына тоқталып, өзінің оқыту әдістемесін ұсынады.
И.Қ.Ұйықбаев "Қазақ тілі методикасының очерктері" (1962) атты еңбегінде
сөз таптарын оқытудың қажеттілігіне баса назар аударады. Балалардың сөз
байлығын молайтуға, тілін жаттықтыруға грамматиканың орыны ерекше екендігін
көрсетеді. "балалардың сөз байлығын көбейтіп тілін жаттықтыру үшін бірнеше
сөз беріп, олардан жұрнақтар арқылы жаңа мағыналы сөз жасатып, сол
сөздердің кейбіреулерін келтіре, сөйлемдер құрату керек, сонда оқушылар
жұрнақ пен жалғаудың мәнін іс жүзінде анық байқайды."
М.Балақаев - қазақ тілі білімінде алатын орын ерекше ғалым.
М.Балақаевтың қазақ тілін оқыту мәселесені арналған "Бастауыш мектептің
екінші сыныбына арналған "Қазақ тілі" байқау оқулығына методикалық нұсқау",
"Тіл әдебиеті және қазақ тілін оқыту" т.б. М.Балақаев грамматикалық
жаттығуларды іріктеуде мынадай талаптар қояды.
Біріншіден, жаттығу материалдары мазмұнды болуға тиіс.
Материалдағы жеке дыбыстар, әріптер, буындар сөз ішінде, сөздер, сөз
тіркесі, сөйлем ішінде алынып талданылады.
Екіншіден, әрбір мысал, әңгіме, өлең, сөз, сөйлем, тіл (стиль)
жағынан мұлтіксіз әдеби норманы ұстануы тиіс. Ол үшін оқушылар Дұрыс
құралмаған жасанды мысалдардан аулақ болып, әдеби тілдің жақсы
үлгілері бойынша әдеби тілге тән басқа да мысалдар
бойынша
тәрбиеленеді.
3. Үшіншіден, алынған жатіығу тағы да басқа матераилдар құрамынан,
керекті сөздер, дыбыстар, әріптер, грамматикалық тұлғалар, сөйлемдер жиі
кездесетін болсын
М.Балақаев грамматикалық жаттығулар, бытыраңқы, шашыраңқы болады дей
келе "оның себебі - грамматикалық, орфографиялық ережелер белгілі нақты
сөздер тұлғалар негізінде емес, абстракцияланған көптеген фактілерді қорыту
негізінде жасалады. Баланы соған жетектеу үшін көптеген байқау, жаттығу
жұмыстары жұргізілуі тиіс" — деп грамматиканы оқыту арқылы "баянды білімнің
белсенді "ойшылы" етіп тәрбиелейтіндігін атап көрсетеді".
Бұлардан бөлек бастауыш мектепте грамматиканы оқыту мәселесіне
арналған: Х.Арғынов пен Ғ. Сүлейменов "2 - сыныпта каритна бойынша тіл
дамытуға арналған көрнекті құралдарға қосымша ңүсқау" (1965), Х.Арғынов
"қазақ тілі программасы мен оқулығын жетілдіру жайында" (1965), Х.Арғынов
"Қазақ тілінен 3 - сыныпқа раналған таблицаларға нүхқау" (1967), Ш.Сарыбаев
"Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері" (1959), Р.Әміров "1 класта
қазақ тілін оқыту" (1962), Р.Әміров, А.Асқарова "2-3 класс "Қазақ тілі"
оқулығына методикалық нұсқау" (1983), Ш.Сарыбаев "3 класта "Қазақ тілі"
оқулығына методикалық нұскаулар" (1955), Р.Әміров "1 .класта оқушылардың
тілін дамыту үшін істелетін жұмыстар" (1957), Ә.Садуақасов "Қазақ тілінен
методикалық құрал" (1964), Бозжанова К, Әміров"бастауыш мектепте қазақ
тілін оқыту" (1964), С.Рахметова "Қазақ тілін оқыту методикасы" (1992),
М.Балақаев "Бастауыш мектептің 2 класына арналған "Қазақ тілі" методикалық
нұсқау" (1969), Байқуатова "Бастауыш мектепте синтаксис материалдарын оқыту
" (1997), "Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту методикасы" тағы басқа
еңбектер жарық көрді.
Мұның барлығы бастауыш мектепте грамматиканы оқыту мәселесіне үлес
қосқан еңбектер.
2. . Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында сөйлемдегі сөздердің
байланысын ойын әдісімен оқыту ерекшеліктері.
Оқу - тәрбие үрдісінде баланы жаңаша әдіспен оқыту үшін әрбір пәннің
иесі - мұғалім сол жаңа технологияларды толық түсініп, меңгеріп алуы керек.
Соның нәтижесінде ғана әрбір жалпы білім беретін мектеп мұғалімі
тәжірибесінің жоғары деңгейге көтерілері анық. Ол мұғалім тек оқушыны
дамытып қоймайды, сонымен қатар өзінің де жеке қасиеттерін жаңаша түрғыдан
ашуына мүмкіндік алады.
Осыған орай, жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің инновациялық
іс-әрекетін қалыптастырудың алғы шарттарын жасаған болатынбыз:
Мектеп мұғалімінің инновацилық іс-әрекетін қалыптастырудың
педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан -жақты
меңгеру; инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны
тәжрибеге өндіру жұмыстары; практикада дұрыс қолдану.
Үздіксіз өзгеріп тұрған заман адамнан сол заман талабына сай білім
алып, жаңа істерді меңгеруді талап етеді. Осыған орай, оқу-тәрбие үрдісіне
жаңа педагогикалық техналогияларды жүйелі пайдаланудың маңызы зор. Оқу-
тәрбие үрдісін жаңалықтармен қамтамасыз ету барысында ғана, біз саналы да
білімді азамат тәрбиелей аламыз. Ал, қазіргі уақытта жалпы білім беретін
мектеп мұғалімдерінің жаңа технологияларды пайдалану практикасын дамытсақ,
мұғалім оны өз сабағында орында пайдалану арқылы еңбек тәжірибесін дамыта
алады. Окушылардың қабілеттерін арттырып, сабаққа деген қызығушылықтарын
оятып, өздеріне сенімді білімді азамат етіп тәрбиелей алады.
Сондықтан бастауыш мектеп оқушылырының шығармашылық қабілеттерін
дамыту, белсенділіктері мен танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру
күнделікті сатылап атқарылатын мақсатты бағдарлы міндеттер орындалатын
күрделі әдіс-тәсілдер жүргізу процесі арқыла іске асады. Яғни оқушылардың
оқу іс-әрекетінде барлық танымдық әрекеттер қозғалысқа түсіп, дамуға ықпал
жасады.
Психологтар Д.Д.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулерінде оқу іс-
әрекетінің негізгі қүрылымы оқу мақсаты және оқу әрекеттерінен түрады.
Олардың пікірінше, оқу үрдісін басқарушы бөліктер оқу пәндерін оқыту
(мұғалімнің іс-әрекеті) және оқу (оқушының іс-әрекеті) өзара бірлесіп
әрекеттескенде және терең байланысып өзара тәуелдікте болғанда ғана оқудың
сапасы артады, балалардың психикалық дамуы тиімді қамтамасыз етіледі.
Оқыту арқылы баланың танымын дамытудағы көзделетін басты мақсат оларды
тиісті білім қоры мен ғылыми мағлұматтарды саналы түрде менгертуге баулу.
Ал мүндай мақсатты білім беру үрдісімен шебер үштастыра отырып жүзеге асыру
үшін әдістемелік шеберлік қажет. Осыған сәйкес қазақ тілі сабақтарында да
өзіне тән танымдық іс-әрекеттерді арттыру, дамыту мақсагтары, міндеттеріне
көптеген әдістемелік жұмыстары кіреді. Яғни, оқушылардың танымдық іс-
әрекетін, қалыптастырып, қызығушылық, шығармашылық қабілеттерін дамытудың
мазмүнына мына жұмыстар жатады: педогогикалық оқулар, ғылыми семинарлар,
кәсіби бақылаулар, шығармашылық тапсырмалар, олимпиадалар, көрмелер,
іскерлік ойындар. Осылардың негізінде танымы кең, үшқыр ойлары бар,
шығармашылық ойлау қабілиеті жоғары дара түлғаны тәрбиелеуге ұмтылыстар
нәтижелі болмақ.
4 - сыныптағы қазақ тілі сабақтары қазіргі оқытыльш жатқан бағдарлама
бойынша тараулар мен тақырыптарды қамтиды, мысалы:
1.3- сыныпта өткенді қайталау.
2. Төл және сөйлем.
3. Дыбыс және әріп.
4. Мәтін.
5. Сөз тіркесі сөйлем және сөйлем мүшелері.
Сөз тіркесі. Сөйлем. Жай сөйлем мен құрмалас сөйлем.
6. Сөз және оның мағынасы күрделі сөздер. Біріккен сөздер
7. Сөз таптары.
Зат есім.
Етістік.
Сын есім.
Сан есім.
Есімдік.
Үстеу.
Шылау.
Одағай.
Жыл бойы өткенді қайталау.
Бастауыш сынып оқушыларын оқытып тәрбиелеудегі негізгі мақсат -оларды
мектептегі оқуға, көпшіл болуға, еңбек ете білуге даярлау, олардың бойында
адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, ойлау қабілетін, сөйлеу мәдениетін
дамыту. Сабақ үстінде жүргізілетін ойын түрлері, тақырыпқа сай алынған
тәрбиелік мәні бар ойын элементтері оқушылардың ойлау белсенділігін қажет
етеді. Сондықтан мұғалім әр сабағында ойын түрлерін орнымен қолданып, оны
қызықты ету арқылы жас бүлдіршіндердің білімге ынта - ықыласын, пәнге деген
сүйіспеншілігін қалыптастыруды көздейді. Демек ол сабақта баланың қабілет
қарымына, психалогиялық ерекшелігіне сай шығармашылықпен жоспарлауы тиіс.
Сонда ғана сабақ тартымды, жеңіл болады да, оқушыларды жалықтырмайды.
Бастауыш сынып оқушыларына 45 минут сабақты түгелдей білім беруге
жұмсауға болмайды. Өйткені олардың ақыл -ойы, зейіні, бір жерде отыру
дағдысы толық жетілмеген - деп жазды, - С.Көбеев өз шығармаларының
бірінде.
Сабақтың үстінде 2-3 сюжеттік дидактикалық ойындар ойнату тәрбие
жұмысын жақсартуға игі эсерін тигізеді. Сюжеттік және дидактикалық
ойындар, ең мәні бар маңызды ойын - деп жазды, психолог Жарықбаев, баланың
зейінін, есін, ойлау қабілетін, сөйлеу тілін жетілдіріп, қалыптастыруда аса
зор роль атқарып ойындағы белгілі бір ережелерді сақтап, ойлаумен
байланыстырып ойнау тарқылы қоршаған өмірді танытуға көзқарас
қалыптастыруға мүмкіндік алады.
Ойын дұрыс беріліп, сауатты жазуға оқушыны үйрету үшін әрбір мұғалім
орфография мен грамматиканы тығыз байланыста оқытуы қажет. С. Көбеевтің
байқауынша, бұл байланыс орфографиядан жүгізілетін жазбаша жұмыстарды
грамматикалық жаттығулармен үштастыру арқылы жүзеге асырылады.
Төртінші сынып оқушыларының төртінші тоқсанда өтілетін сөз таптары
тарауы, оның ішіндегі сын есім тақырыбында өтілген сабақ жоспары.
Сабақтың тақырыбы. Сын есім.
Сабақтың мақсаты:
а) Білімділігі. Сын есім туралы түсінік бері. Сын есімді сөйлем
ішінен
тауып, оған Дұрыс сұрақ қоя білуге үйрету.
ә) Дамытушылығы. Тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың сын түрғысы
ойлауын, ақыл - ойын, байқағыштық қабілетін, коллеграфиясын, сөздік қорын,
шығармашылық қабілетін дамыту.
б) Тәрбиелігі. Оқушыларды Дұрыс мәнерлі сөйлеуге тәрбиелеу,
кішіпейілділікке, адамгершілікке, адалдыққа, үқыптылыққа, үйымшылдыққа
тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: ауызша, көрнекіліктер, сұрақ - жауап, ойын, түсіндіру.
Сабақтың көрнекілігі: тақта, кітап дәптер, дидактикалық материалдар,
ғажайып алаңы, Кедергіден өту ойындары.
Пәнаралық байланыс: ана тілі, математика, бейнелеу өнері, ән мен күй,
дүниетану.
Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі.
а) Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ә) Қазір қандай сабақ екенін сұрау мақсатында қазақ тілі жайлы бір шумақ
өлеңді хормен айтқызу.
Қазақ тілі - өз тілім, ана тілім, Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл- қызың мәңгі сені, Болашағым, бақытым - дара тілім. -
Міне кенменгер, ғұлама ақын - жазушыларымыздың тілі, туған тіліміз қазақ
тілімізді бастаймыз.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.
- Кәнеки олай болса балалар осы туған тіліміз қазақ тілін кім қалай
білетінін байқап көрейік. (сабақты сұрақ - жауап және баяндау әдісімен
бастаймын)
Оқушыларды 2 топқа бөліп, оларға зат есім және етістік сөздер
жазылған үлестірмелі текшелер таратамын.
Тапсырма: 1 - топ берілген сөздердің ішінен зат есім болатын сөздерді
теріп жазып, оларға сұрақ қояды.
2-топ берілген сөздердің ішінен етістік болатын сөздерді теріп жазып,
оларға сұрақ қояды.
Тапсырма орындалып, тексеріледі.
Үй тапсырмасын Кедергіден өту ойыны арқылы бекіту. Бұл ойында өтілген
тақырыпқа байланысты сұрақтар жазылған кітапша жасалады. Әр топ оқушыларына
бір-бір кітапшадан беріледі де, сұрақ бойынша бірінен соң бірі кезектесіп,
орындарында отырып, жауап береді. Дұрыс болмаған жауап оқушылардың балл
санын төмендетіп, жеңілуіне
себеп болады.
1. Зат есім дегеніміз не?
2. Зат есім болатын сөздерге қандай сұрақтар қойылады?
3. Етістік дегеніміз не?
4. Етістіктің сұрақтары қандай? Ой қозғау:
- Балалар бүгінгі сабақ кызықты өту үшін (топпен жұмыс) үш ауылға
бөлінейік. Топбасшыларын сайлаймыз.
I топ II топ III топ
Абай ауылы Оралхан ауылы Махамбет ауылы.
Көктемгі ай аты.
Кел балалар оқылық өлеңінің авторы.
Ел басының есімі.
200 жылдығы тойланған ақын.
Аудан аты.
Ауылдың аты.
Қазақтың ұлттық аспабы.
8. Жаңа тақырып:
Мінекей балалар, мына сөзжұмбақты шешу арқылы сөз таптарының тағы бір
түрі - сын есімді таптық
Тақтаға Айгүл қандай қыз? іліп қоямын.
Оқушылар Айгүлдің бойындағы жақсы қасиеттерін тауып жазу арқылы сын
есімді табады.
Осы сияқты көптеген мысалдар келтіре отырып заттың түрін, түсін,
дәмін, көлемін білдіретін сөздерді сын есім дейміз деп анықтама қорытып
шығарамыз.
Дәптермен жұмыс: Бүгінгі күнді жазу, коллиграфияға мән беру.
Кітаппен жұмыс:
I - 430, II - 431, III - 433. жаттығуларды орындау. Суретпен жұмыс:
Мұндай жұмыс түрлері арқылы балалар: біріншіден - сын есімді меңгереді.
Екіншіден - салыстыру арқылы сөйлем қүрап сауаттылығы, шығармашылық ойы
арта түседі.
Сергіту сәті:
Ал кәнеки көжектей
Ырғып ырғып қашайық
Шөпке тойған көжектей
Танаудан дем алайық.
Шығармашылық жұмыс:
- Енді балалар сабағымыздың ең негізгі, көңілді сәтіне келдік. Ғажайып
алаң ойынын ойнайық. Абай, Оралхан, Махамбет ауылының балалары өз аттарына
лайық па?
I - топ Абай ауылы.
а) Тесттік тапсырмалар.
1. Зат есім қандай сұрақтарға жауап береді.
а) Кім не кімдер нелер
ә) Не істеді қайтті неғылды
2. Сөздердің қайсысы сын есім.
а) әдемі
ә) дәптер
б) оқыды
3. Сөздердің қайсысы болымды етістік.
а) оқып отыр
ә) барған жоқ
б) шулама
ә) Мына сөйлемді сөйлем мүшелеріне талда.
Балалар серуенге шықты.
б) Абай өлеңінен үзінді оқы.
II - топ. Оралхан ауылы.
а) Өлеңді әнмен айт, сын есімді тап.
Акпыз, қарамыз, сарымыз Ағайынбыз бәріміз. Ортақ болсын асқар тау Жеміс
толы бақша бау.
ә) Мына сөздерді сөз құрамына талда. Бишілер.
б) Өлеңді мәнерлеп оқы.
III - топ.
а) Мүмкіндік деңгейі орындалады.
Қарындаштар сөзінен мүмкіндігінше сөздер ойлап жазады. ( қар, арық,
терек, шана, т. б.)
ә) Мына сөзге дыбыстық талдау жаса. Ұқыпты.
б) Махамбеттің бір өлеңін мәнерлеп оқы.
Тапсырманы тексеру, бағалауды окушыларға жүктеймін. Төмендегі кестеге
бағаларды оқушылар өздері қояды.
І-топ. II -топ. Ill -топ.
тапсырма Абай ауылы. Оралхан ауылы. Махамбет ауылы.
1.
2.
А.
Ә.
Б.
Сабақты қорыту.
Сабаққа қатысқан оқушыларды, топтарды мадақтай отырып, 5 жолды өлеңді
үйқастыру арқылы қорытамын.
Үйқасын тап. Сын есімге байланысты 5 жолды өлең. Біздер алғыр баламыз
Өседі ой- санамыз. Достықты біз ту етіп Ілгерілеп барамыз Біз бақытты
баламыз!
Үйге тапсырма: Ережені жаттау 435- жаттығуды жазбаша орындау. Бастауыш
мектептің 4- сыныбындағы қазақ тілі пәні бойынша өткізілген Сын есім
тақырыбындағы тәжірибелік сабақ төмендегідей нәтижелер берді:
Ойын түрінде өткізілген сабақ оқушылардың ықыласын арттырып, жеке
белсенділіктерін көрсетуге және білімін
1. арттыруға, заман талабына сай жек тұлғаның қалыптасуына ықпал
етті.
2. Сабақ барысында сыныптағы оқушылардың барлығы сабаққа
қызығушылықпен түгел қатысты.
3. Өтілген ойын сабағында оқушылар өздерін әдеттегідей еркін
сезініп, зор қүлшыныс білдірді.
4. Сабақта қолданылған ойындық кезеңдердің эсерінен
оқушылардың танымдық белсенділіктері дамыды.
Бұл сабақта арнайы ұйымдастырылған жоспар бойынша ойын элементтері бар
оқыту, оқу элементтері қолданылды. Қосымша бақылау жұмыстары жасалынып,
оқушылардың сабаққа қызығушылық деңгейі, танымдық белсенділіктерінің
потенциалы анықталды.
Нәтижесінде, мынадай салыстырмалы зерттеу қорытындылары белгілі болды:
1. ойын сабағында оқушылардың жаңа материалды қабылдауы, ұғынуы жоғары
деңгейде болатындығы анықталды;
2. ойын сабағында тапсырманы орындау құлшынысы жоғарылады.
3. Сабақтағы ойын іс-әрекеті барысында оқушылардың жеке белсенділіктерінің
нәтижесінде танымдық қызығушылықтары артады;
4. Ойын арқылы оқушылардың ақыл-ой белсенділігі қалыптасады;
5. Ойын сабағында оқушылар ұжымдасып, берілген тапсырманы бірге орындауы,
ой-өрісінің дамуы, оқуға ынтасы, өзіне-өзі қызмет ету дағдысы
қалыптасатындығы байқалды.
Қазақ тілі пәнін оқыту-мемлекеттік тілде жұретін мектеп пәндерінің
ішіндегі ең бастысы, бәрінің ортақ өзегі әрі үйытқысы. Ана тілін жақсы
білмей тұрып, ол тілде дүрыс, еркін сөйлеп сауатты да сындарлы жазуға
үйренбей тұрып, қалған пәндерді ойдағыдай саналы меңгеру жайында айтудың
өзі артық. Осы білім, дағды, біліктіліктердің барлығының негізгі бастауыш
сыныптарда қалатыны белгілі. ұлы педагог К.Д.Ушинский: "Халық тілі - тарих
шекарасынан әрі қайда әріректен басталатын және өмір бойы қайтадан шешек
атып тұратын тамаша гүлі, оның күллі барлық терең, толық ойы мен сезімі
туған елінің тілінде",- деп көрсеткен болатын. Сондықтан бастауыш сынып
оқушыларын дамытудың маңызды факторы олардың білімі мен дағдыларының
қалыптастыруға мүмкіндік-беретін бүкіл оқу барысын жолға қою болып
табылады. Осындай күрделі міндеттерді шешуде ерекше орын алатын пән - ана
тілі. Ана тілінің маңызы туралы Ж.Аймауытов былай дейді: "Ана тілі - халық
болып жасағаннан бергі жан дүниесінің айнасы: өсіп, өніп, тұрлене беретін
мәңгі құламайтын бэйтерегі. Жанның барлық толқындарын түқымнан түқымға
жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы - сол халықтың тілі ". Бұған "Мүралардың
ең қымбаты — сөз. Сөз күн шалмас қараңғы көңілді шалады, күн шықпас суық
көңілді жылытады. Асыл сөз мәңгі жасайды.", - деген Ғ.Мұстафиннің сөздеріне
қоса ана тіліміздің алатын орнын, Конституцияға қазақ тіліне мемлекеттік
тіл мәртебесі берілгенін, халқымызмыздың егемендікке ие болуы нэтижесінде
қолы жеткен үлы қуаныш, бақытымыз екені жайында әңгімелей келе
оқушыларымызға оның мәнін терең ұғырдыру түсу үшін көрнекті тұлғалардың ана
тілі жайында айтатын қанаттысөздерінен мысал келтіруді жөн көрдім.
Л.Н.Толстойдың "Қанша айтсаң да, ана тілі қашанда ана тілі болып қала
береді. Шешіліп бір сөйлегін келген кезде бірде-бір француз сөзі басқа
кірмейді, ал бір жарқ етіп қалғың келеді екен, онда мәселе басқа",
М.И.Калинин "Ана тілін үйрену-үлы іс. Әркім өз ана тілімен сөйлеуге,
анасынан туа үйренген тілімен сөйлеуге тырысуы керек.Ең жақсы тіл -ана
тілі", М.Әуезовтің "Кімде-кім қазіргі уақытта ана тілін, өзінің әдебиетін
сыйламаса, бағаламаса, оны сауатты, мәдениетті, үжым деп санауға болмайды",
Ғ.Мүсіреповтің "Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенін де, болашағынан
қол үзеді," - деген сөздерінен - ақ ана тілінің ерекше екендігі көрінеді.
Осыдан қазақ тілі пәнін оқытудың бес тұрлі маңыздылығы шығады:
1. Білімділік (ғылым негіздерімен қаруландыру)
2.Тәрбиелік (адамгершілік, имандылық қасиеттерді
қалыптастыру).
Дамытушылық (баланың таным қабілеттерін арттыру).
3. Аралық қызмет (ұлттық дәрісханаларда қазақ тілі арқылы басқа
пәндерді ұғындыру)
Қатысымдық қызмет (қазақ тілін оқыту арқылы басқа қабілетін
жетілдіруі).
Қазіргі танда қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мақсатында
мұғалімдер алдында қалай және нені оқыту керек деген сұрақтар туы заңды.
Білімді толығымен ендіру, бағдарламаны толық ұғындыру-әрбір мұғалімнің
алдында тұрған мақсат. Сондықтан казіріг екзеңде қазақ тілін оқыту
әдістемесінің жаңа көзқарастары шығуда, соған орай жаңаша бағдарламалар
жасалып, оқытудың бағыттары беріле бастады. Сонымен бірі - бастауыш сынып
оқушыларына арналған "Атамұра" баспасынан шыққан жаңа бағдарламаларға
негізделген "Қазақ тілі" оқулықтары. Бұл оқулықтар жаңаша оқыту бағыттарын
талап етеді. Себебі "Атамұра" баспасынан шыққан "Қазақ тілі" оқулықтары
мынадай оқу-әдістемелік принциптерге негізделген:
1. Оқулықтарды жасау барысында авторлар мынадай мәселелерге
басты назар аударған:
а) Қызметтік. Қазақ тілінің фонологиялық,
лексикалық,
грамматикалық жақтарынан білі ала отырып оқушы, қатынас қызметін
қолдану мүмкіншілігі.
ә) Жүйелілік. Қазақ тілін оқыту барысы белгілі бір жүйеге бағындырыла
жасалынған.
б) Тәрбиелік. Әрбір сөйлем, мәтін оқушыға тәрбие
беру
мақсатында іріктеліп алынған.
2. Оқыту барысын жеңілдету үшін оқулықтармен қоса оқыту
кешенін құрайтын көмекші оқу - әдістемелік құралдар шықты. Бұл
кешенде басты орынды, негізі болып "Қазақ тілі" оқулығы тұрады.
"Қазақ тілі" оқулығын негіз ете отырып "Таза жазу" дәптерлері, тұрлі
"Қазақ тілі" оқыту жөніндегі әдістемелік құрал, көмекші, диафильмдер
тұрлі бағдарламалар, көрнекті құралдары т.б. шықты.
3. Оқулықта баларға білім беру жүйесі толық сақталынған. Әрбір тақырып
бастауыш мектеп оқушыларына оқу және жазу икемділіктері мен дағдыларын
қалыптастыру мақсатында берілген. Сондай-ақ әрбір тақырып жеңілден -
ауырға, оңайдан — қиынға принципіне сүйене отырып, бүкіл бастауыш мектеп
бағдарламаларына сэйкес жүйемен берілген.
4. Оқулықтардың құрылымы мен мазмұны оқушылардың жазу және оқу
дағдылары мен икемділіктерін қалыптастыру ісін жетілдіруде өтілген
тақырыпқа қоса келесі тақырыпқа негізделіп отырады.
5. Оқулықтарда тілдік материалдың берілуі мен іріктелуі қаза
тілінің фонологиялық, лексикалық, орфографиялық, орфоэпиялық,
грамматикалық заңдылықтарына негізделе отырып алынған. Тілдік
материалдар эліппеге дейінгі, эліппе кезеңі, эліппеден кейінгі кезеңдерді
толық қамтиды. Тілдік материалдар негізінен лексикалық және
грамматикалық принциптерге сүйенген. Әрбір сөздің мағынасы жекеше
тұрып та, басқа сөздермен байланысқан түскен жағдайларда толық
ашуға әрекет жасалынған.
6. Оқулықта оқушылардың фонетикалық, орфографиялық,
грамматикалық, лексикалық дағдыларын қалыптастыру үшін тұрлі
практикалық жаттығулар берілген.
7. Оқулықтағы тұрлі тапсырмалар мен сұрақтар балалрдың оқу
және жазу, түсіну дағдыларын қалаптастыруға негіз болады.
Оқулықта оқушылардың саналылығы мен белсенділігін
арттыруға тұрлі іс-әрекеттер басым.ъ
Оқулықтар оқушылардың жас ерекшіліктеріне сәйкес
психологиялық заңдылықтар мен түжырымдары негізге алынған.
10. Оқулықтар бастауыш мектеп бағдарламаларына сәйкес
жасалынған:
а) әліппе және тіл дамыту.
э) оқу, фонетика, грамматика және тіл дамыту.
б) Фонетика, грамматика, емле және тіл дамыту.
в) грамматика, емле және тіл дамыту.
11. Әрбір сынып оқулығы келесі сынып оқулығының басы, келесі
сынып оқулығы бүрынғы сынып оқулығының жалғасы ретінде
жасалынған.
Бірінші сынып оқулығында - • қазақ тілінің дыбыстық заңдылықтары мен
жүйесі жөнінде, лексика мен грамматиканың алғы шарттары ғана берілген.
Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің
заңдылықтарына жекелей тоқталып, грамматика мен емле үйретіле бастайды.
Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында — бүкіл бастауыш мектепте
үйретілуге тиіс материалдар толығымен оқытылып, жоғары сыныптардағы оқуға
негіз жасалынады.
Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман
талабы. XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік эскерлердің
арасында оқыту ісін жетілдіру жұмытары сөз болып, тұрлі семинарлар
өткізе бастады. Әдіскерлердің осында эс-әрекеттері нэтижесінде жаңа
ғылыыми бағых дүниеге келді. Бұл ғылыми бағыт - лонгводидактика
деп аталады Терминды академик' Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл ғылымының психологиялық,
педагогикалық заңдылықтарын өзіне жинақтайтын оқыту әдістері жиынтығы.
Оқулық әдістері тек оқулықтағы берілген тапсырмалар мен жаттығуларға
сэйкестеліне жасалуы қажет деген пікір қалыптасқан. Осыдан оқушы тек
тапсырманы ғана орындауы қажет, басқа тапсырмалардың қажеті шамалы деген
қағида шықты Мысалы: Сабақта № 321, 322 жаттығуларды орындап үйге № 325,
326 жаттығуларды орындалуы шартталынады. Бұл сабақта өту жұмысын бір
тектес, бір сарынды етіп қойды. Балалардың сабаққа деген қызығушылығын
төмендетіп, белсенділігін артыруға негіз-тұрткі екендігі қазір барша
әдіскерлерге аян. Тұрткісіз сабақ шаблон секілді алдын - ала белгілі, пәнге
деген қызығушылығын тудырмауы заңды.
Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа
көзқарастары оған жаңаша әдіс-тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бү_л ретте
алған қойылған бағдарламалық талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды.
Түпкі мақсат, тәрбиелік міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын түжырымды
да түшымды айтуға үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізі алатын болуына
қол жеткізу десек, ең алдымен олардың , сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік
түйсік-талғамын жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін
еңбегі зор.
Мұндай нэтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру,
оны тиімді пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға
бағдарламаға сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер казіргі
кезеңдегі ғылым жетілдіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің үсынған
әдістерін саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тәжірбие
тұрінде сыналып, жинақталынып алынған нүсқау. Егер де мұғалім әдістерді
дүрыс қолдана білсе, бү_л әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді,
толыққанды білім мен тәрбйе алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды
қамтамасыз етеді. Бірінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық
заңдылықтары мен жүйесі жөнінде, лексика мен грамматиканың алғы шарттары
ғана берілген.
Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің
заңдылықтарына жекелей тоқталып, грамматика мен емле үйретіле бастайды.
Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында - бүкіл бастауыш мектепте
үйретілуге тиіс материалдар толығымен оқытылып, жоғары сыныптардағы оқуға
негіз жасалынады.
Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман талабы.
XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік эскерлердің арасында оқыту
ісін жетілдіру жұмытары сөз болып, тұрлі семинарлар өткізе бастады.
.Әдіскерлердің осында эс-әрекеттері нэтижесінде жаңа ғылыми бағыт дүниеге
келді. Бұл ғылыми бағыт - лонгводидактика
деп аталады Терминды академик Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл ғылымының психологиялық,
педагогикалық заңдылықтарын өзіне жинақтайтын оқыту әдістері жиынтығы.
Оқулық әдістері тек оқульщтағы іэерілген тапсырмалар мен жаттығуларға
сэйкестеліне жасалуы қажет деген пікір қалыптасқан. Осыдан оқушы тек
тапсырманы ғана орындауы қажет, басқа тапсырмалардың қажеті шамалы деген
қағида шықты Мысалы: Сабақта № 321, 322 жаттығуларды орындап үйге № 325,
326 жаттығуларды орындалуы шартталынады. Бұл сабақта өту жұмысын бір
тектес, бір сарынды етіп қойды. Балалардың сабаққа деген қызығушылығын
төмендетіп, белсенділігін артыруға негіз-тұрткі екендігі қазір барша
әдіскерлерге аян. Тұрткісіз сабақ шаблон секілді алдын - ала белгілі, пәнге
деген қызығушылығын тудырмауы заңды.
Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа
көзқарастары оған жаңаша әдіс-тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бұл ретте
алған қойылған бағдарламалық талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды.
Түпкі мақсат, тәрбиелік міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын тұжырымды
да түшымды айтуға үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізі алатын болуына
қол жеткізу десек, ең алдымен олардың , сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік
түйсік-талғамын жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін
еңбегі зор.
Мұндай нэтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру,
оны тиімді пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға
бағдарламаға сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер казіргі
кезеңдегі ғылым жетілдіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің ұсынған
әдістерін саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тәжірбие
тұрінде сыналып, жинақталынып алынған нүсқау. Егер де мұғалім әдістерді
дүрыс қолдана білсе, бұл әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді,
толыққанды білім мен тәрбие алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды
қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде ғалымдардың зерттеулері бойынша сабақты ойын тұрде
өткен жағдайларда ғана бала санасына білі тез және толық енетіндігін
көрсетеді.
1 -сызба
Оқыту пирамидасы. (игерудің орташа проценті)
Дәріс 5%
Оқу 10%
Көрнекі және аудио материалдар 20%
Көрсету 30%
Пікірталас тобындағы жұмыс 5 0%
Іс-қимыл арқылы оқу 75%
Басқаларды үйрету 90%
Ғалымдардың көрсетуі бойынша сабақты тек мұғалімнің өзі ғана
жұргізіп, оқушылар мен мұғалім арасында, іс-әрекет тек бір жақты болған
жағдайда бүкіл сабақты игеру мүмінкіндіктері 50%-ке жетпейтіндігін
көрсетті. Мұндай сабақтарды оқушылардың іс-әрекеті төмен, тек дәріс, оқу,
көру ғана болғандықтар сабақтан тез жалығады, қызығушылығы төмендейді. Егер
сабақты мұғалім мен оқушының арасындағы қатынас "таратқыш-қабылдағыш"
тұрінде емес, "мұғалім-оқушы" немесе "тұлға-тұлға" тұрінде өткен
жағдайларда оқушы білімді тезірек және сапалы тұрде сіңіре алады. Мұндай
сабақтарда оқушылардың іс-әрекеті жоғары, бір-бірімен сөйлесу, сабақты ойын
тұрде өткізіп бүкіл білімін 75%-тйін өзіне сіңіре алатындығын сызбадан
көрінеді.
Балалардың оқуына тұрткі болған жағдайларды психолог ғалымдар екіге
бөледі.
1- сыртқы тұрткілер болса, 2- ішкі тұрткілер. Бірақ бұл тұрткілердің
арасында белгілі бір шекара. жоқ, сыртқы тұрткі ішкі тұрткіге, керісінше
ішкі тұрткі сыртқы тұрткіге оңай өте алады. Бастауыш сынып оқушыларына
мұғалімнің сөйлеген сөзі, жұріс-тұрысы, қимыл іс-әрекеттерінің барлығы
баланың ішкі тұрткісінің оянуына себеп болады. Бастауыш сынып оқушыларына
тағы бір тән кдсиет - мұғалім сөзіне имандай сену айтқанын бұлжыппай
орындай мұғалімді "ата-аналар" қатарына қосу. Міне сондықтан, мұғалімнің
істеген іс-қимылдары, айтқан ақылдары, оқушылардың оқуға деген ішкі
тұрткісіне айналады. Ал сыртқы тұрткісіне оқитын сыныптастары, тұрлі
әдістемелік құралдар, көрнектеліктер т.б. жатады. Егер сыртқы тұрткілер
оқушылардың бойында психологиялық және физиологиялық белсенделегін
арттырған жағдайда балалар бойында ішкі тұрткі іске асады. Балалардың
сабақта бір орында тыныш отырып, сабақ тындауы, сабаққа қатысуы төмен болса
оқуды жөнді игере алмайды.
Сабақ неғұрлым қызықты жан-жақты ойын тұрде өтілетін болса,
оқушылардың білімді игеруі де соғүрлым жақсара бермек. Бастауыш сынып
оқушыларына сабақты ойнап отырып қабылдайды, ойнай отырып оқйды. Мұндай
сабақтарда мұғалім де ойынға қатысушы мүшелерінің біріне айналуға тиіс.
Н.А.Байбуртян, И.А.Геодекян, т.б. ғалымдар ойын сабақтардың балалрға
тигізетін ұғымды тұстарын атап өткен, сондықтан, біз ойын —
сабақтарға терең тоқталмай, тек оқушыларға іс-әрекеттің қаншалықты пайдалы
екенін атап көрсетті.
Білімді игерудің ең жоғары тұрі балалардың біріне-бірі сабақ өтуі,
түсіндіруі болып табылады.. Мұндай қос оқушышынң сабақтарында мұғалім
оқушыға ертеңгі тапсырманы түсіндіріп, үйде оқып, дайындалып келуін
тапсырады. Дайындалып келген оқушы өзінің білгенін жанындағы оқушыға
түсіндіреді. Мұндай тәсіл екінші тілді оқытқан кезде ғана тиімді болып
есептелінеді.
Бастауыш сынып оқушыларына зат есімді оқыту барысында сабақты ойын —
сабақ тұрінде, этнопедагогикамен байланыстыра өтуді жөн көрдік. Осындай
жағдайда оқушыларға мынадай білімді, біліктілікті:
а) Өз ойларын мазмұнды грамматикалық тұрғыдан сауатты
стильдік жағынан жатық, дәл бейнелеп айта және жаза білу дағдылары
мен икемділіктерін қалыптастыру;
э) Оқушылардың сөздік қорын молайтудың, өз мағыналарын дүрыс ұғынып,
сөздерді орынды жұмсай білу дағдысын қалыптастыру;
б) Мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін, сөйлем және сөйлеу
үлгілерін негіз ете отырып сөйлемді дұрыс құруды үйрету;
в) Халық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
І бөлім. Бастауыш сынып оқушыларының білімін қалыптастыруда дидактикалық
ойындарды пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Оқушылардың білімін қалыптастыруда дидактикалық ойындарды пайдаланудың
ерекшеліктері туралы ой-
пікірлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында сөйлемді ойын әдісімен оқыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ бөлім. Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында оқушылардың оқу- танымдық
қабілетін қалыптастыру әдістемесі.
2.1. Бастауыш сынып оқушыларын дидактикалық ойындар арқылы танымдық іс-
әрекетін
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .
2.2. 2-сынып оқушыларын қазақ тілі сабағында танымдық қабілетін
қалыптастыруда сөйлемді меңгертуге арналған дидактикалық
ойындар ... ... ... ... ... ... ... ...
Мазмұны
Кіріспе
I. Бастауыш мектепте сөйлемді оқыту мәселесінің зерттелу
тарихы ... ... ...5-9
1. Бастауыш мектепте сөйлемді оқыту жолдары ... ... ... ...9-14
2. Сөйлемдегі сөздердің байланысын оқыту ... ... ... ...14-19
1.3 Бастауыш мектепте сөйлем мүшелерін оқыту әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... .19-32
III. Бастауыш мектепте сөйлемді ойын әдісімен оқыту жолдары
1. Ойын теориясы және бастауыш мектепте сөйлемді оқыту барысында
дидактикалық ойындарды іріктеу ... ... ... ... ... ... ..32-45
2. Бастауыш мектепте сөйлемді меңгертуге арналған
ойындар ... ... ... ... ...45-52
Қорытынды ... ... ... .52-54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... .54-57
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму
бағытында жан-жақты дамыған сауатты, саналы азамат тәрбиелеу мәселесі
жүктеліп отыр. Мемлекетіміз осының бәрін ескеріп білім беру жүйесін баса
дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне аса мән беруде. Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаев өз Жолдауында: Болашақта өркениетті дамыған елдердің
қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50
елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім, - деп нақтылап
берді. Білім беру – қоғамдық процесс, ол арқылы алдыңғы ұрпақтың
әлеуметтік маңызды тәрбиесі кейінгі ұрпаққа беріледі. Оқушылардың білімін
жетілдіруде дидактикалық ойындарды қолдана отырып танымдық қабілетін
қалыптастыру бүгінгі таңда әрбір педагогтың алдына қойған мақсаты болып
табылады. Қазіргі кезеңде дидактиканың кімді, қалай, және нені оқыту қажет
деген сұрағы орта мектептегі оқыту үрдісіне де тікелей байланысты. Себебі,
бүгінгі қоғамның дамуы, ғылымның және техниканың алға басуы мектеп
оқушыларының сана-сезімін, ойлау туғызды. Сондықтан бастауыш мектепте
оқушыларды сабаққа түрлі әдіс- тәсілдермен қызықтырып отыру керек. Сондай
педагогикалық құралдың бірі - ойын әдісі. Дидактикалық ойындар арқылы
бастауыш мектепте сөйлемді оқыту арқылы оқушылардың сабаққа деген
қызығушылықтары ғана артып қоймайды, сонымен қатар олардың Дұрыс сөйлеу
қабілеттері де артады. Сөйлем адам ойын шығаратын басты материал. Сондықтан
бастауыш мектепте сөйлемді оқыту ісіне басты назар аудару қажет.
Диплом жұмысының мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының қазақ тілі
пәні сабақтарында дидактикалық ойын іс-әрекеті арқылы танымдық
қызығушылықтарын дамытудың жолдарын көрсету.
Диплом жұмысының міндеттері:
Бастауыш мектеп оқушыларының сөйлем туралы
білімдерін жетілдіру;
Оқушылардың сөйлемді Дұрыс қолдану дағдыларын
қалыптастыру;
Қазақ тілі сабағында пайдаланылатын дидактикалық
ойындардың тиімді түрлерін анықтау;
4. Дидактикалық ойындарды сабақта қолдану жолдарын
айқындау;
5. Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту жолдарын айқындау
Диплом жұмысының нысаны болып Бастауыш мектепте кдзақ тілін
оқыту процесі алынды.
Диплом жұмысының әдістері. Диплом жұмысында баяндау, талдау,
салыстыру, сараптау, жинақтау, жүйелеу, қорыту әдістері қолданылды.
Диплом жұмысы жұмысы үш кезеңде жұргізілді.
Бірінші кезеңде диплом тақырыбына сай педагогикалық, лингвистикалық
және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынды. Осының негізінде диплом
жұмысының мақсаты, нысаны анықталды. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында
оқушылардың сөз тіркесін оқыту тәсілдерін қолданудың міндеттері айқындалды.
Екінші кезеңде Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында оқушылардың тілін
дамыту тәсілдерін қолданудың тиімді жолдары қарастырылды. Оқушылардың тілін
дамыту тәсілдерінің тиімді түрлері анықталып, жүйеге келтірілді. Оқыту
процесінде сөйлемді оқыту тәсілдерін қолдануды үйымдастыру және тиімді
пайдалану жолдары айқындалды.
Диплом жұмысының теориялық маңызы Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында
оқушыларға сөйлемді ойын әдісі арқылы оқытуға байланысты алынған ғылыми
қағидалар мен түжырымдар қазақ тіл білімі мен қазақ тілін оқыту әдістемесін
теориялық тұрғыдан толықтырады.
Диплом жұмысының практикалық маңызы
Диплом жұмысында үсынылып отырған әдістеме оқушылардың қазақ тілінің
сөйлем жөнінде алған білімін тереңдетуге және тілдік материалдарды Дұрыс
игеруіне ықпал етеді. Диплом жұмысы мектеп мұғалімдеріне және қазақ тілін
оқыту әдістемесін зерттеушілерге көмекші кұрал бола алады.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларының білімін қалыптастыруда дидактикалық
ойындарды пайдаланудың теориялық негіздері
1.1 Оқушылардың білімін қалыптастыруда дидактикалық ойындарды пайдалану
туралы ой-пікірлер.
Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан-жақты дамыған сауатты,
саналы азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мемлекетіміз осының бәрін
ескеріп білім беру жүйесін баса дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге
көтерілуіне аса мән беруде. Білім беру, тәрбиелеу және балалардың ой-өрісі
қабілетінің дамуы бұл сабақтың алға қояр мақсаты болып табылады. Өмір сүру
үшін білімді меңгерудің маңызды екендігі жайлы ғұлама бабаларымыз Әл-
Фараби, Қ.А.Ясауи, М.Х.Дулати, Ж.Баласағұн тамаша өсиеттер қалдырған.
Ұлы ойшылдар, ағартушы-педагог Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци,
Ж.Ж.Руссо, А.Дистерверг, Ы.Алтынсарин, К.Д.Ушинский оқыту арқылы
оқушылардың ақыл-ой қабілеттерін, дербестігін, ойлауын дамытуға көңіл бөлу
керектігін айтқан болса, оқыту үрдісінің ерекшеліктері мен ұстанымдары,
оқыту әдістері мен құралдарын М.А.Данилов, Б.Н.Есипов, Н.Скаткин,
Ю.К.Бабанский, М.Жұмабаев, Т.Сабыров т.б. өз еңбектерінде оқушылардың өз
бетінше жұмыс орындауда дидактикалық ойындардың пайдалы жақтарын
талқылаған, ғылыми түсініктер берген.
Оқушылардың білімін қалыптастыруда дидактикалық ойындар арқылы оқушыны
білім алуға, оқуға қызықтыра отырып, тұлғалық дамуын қалыптастыруға болады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында белгіленген орта білім берудің негізгі міндеттерінің бірі
...білім алушылардың еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз
ету үшін тілдік фактілерді жалаң емес, қатысымдық тұрғыдан меңгерту қажет.
Бұл Отанымыздың келешекте дамуымен, әлемнің алдыңғы қатарлы елдері сапына
қосылуымен, қазіргі мектеп оқушыларының білім дәрежесімен, шығармашыл ойлай
алу қабілеттерімен сабақтаса орайласады. Осыған орай, білім беру
салаларында оқыту мен тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдану жұмыстары
жедел қарқынмен жүргізілуі тиіс.
Орта ғасырда баланың ойынының мәні ашылмаған. Осыған қарамастан, ойын
әрекеті алдыңғы қатардағы ғалымдардың, соның ішінде ұлы педагогтардың Дж.
Локктың, Я.А.Коменскийдің және т.б. назарын аударды. Өскелең ұрпақты оқыту
мен тәрбиелеудегі теориясының негізін салушы Я.А.Коменский өзінің әлемге
әйгілі Аналық мектебінде мектеп азаптау мен ұрып соғудың емес, ойын мен
ермек балалардың қоршаған орта туралы нақты түсініктердің, білімдердің
жинақталуына себепкер болуы тиіс деп атап көрсетті.
Елуінші жылдары дидактикалық ойынның оқу үдерісінде орны ерекше
бағаланып, мектепті өмірмен байланыстыру міндеттері қойылды. Оқу үдерісінде
ойынды қолдану оқушылардың ойлау әрекетін белсенді ету, формализммен күресу
құралы ретінде қаралды. Ол ойын сабақтардың әдістемесін, дидактикалық
ойындар құрастырды.
Психологтардың – Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Д.Н.Узнадзе
және басқалардың жұмыстарында ойынның әлеуметтік-психологиялық феномен
сияқты рөлі басым талданған болатын.
Б.Г.Ананьев ойын – адам өмірінің барлық дәуірлері қамтылған, өзінің
даму тарихы бар қызметтің ерекше түрі деп тұжырымдаған. Кейбір зерттеушілер
ойынды ықыласпен оқуға және қоғамдық жұмыспен белсенді шұғылдануға міндетті
оқушы үшін болмашы қосымша қызмет деп қараған. Ал басқалары балалардың
қоғамдық ұйымдары аймағында өзіндік инициативасынан және еркін қуаныштан
айырылғандарға арналған қандай да бір формальды процедура ретінде түсінді.
Сонда ойын іс-әрекетінде бала қарым-қатынас, еңбек және таным субъектісі
бола алады.
Ы.Алтынсарин қазақ балаларына мағыналы анекдоттар, жұмбақтар, ойына ой
қосатын әңгімелер, танымдық қызығуын тудыратын жайттар адамгершілікке, ақыл
ойды тәрбиелеуде аса тиімді болады деп санаған. Бүгінгі қоғам мүддесіне
лайықты жан-жақты жетілген бойында ұлттық сана, ұлттық психология
қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, мектептің барлық
халықтың міндеті. Заман өзгерген сайын адам баласының басынан
өткендерібалалардың ойынында көрініс табады. Білімді меңгеру және оны
бекіту үшін, дағды мен әдет қалыптастыруда балаға қайталау және жаттығу
қажет. Бала әрбір затты ұстап, дәмін татып, сан рет байқап көреді.
Дегенмен, оқушылардың танымдық қабілетін қалыптастыруда дидактикалық
ойынның маңызы зор.
ХХ ғасырдың ортасында 60 жылдары білім беруде дидактикалық ойындар
танымал бола бастады. Ойын білімдік көзқарас бойынша жеке
қызығушылықтарымен түйісуімен мүмкін болатын дидактикалық зерттеу тәсілі.
Ойын оқушылардың өздерінің маңызды қасиеттерін көрсете алатын және басқа
адамдармен бірлесіп әрекет ете алатын, белсенді бақыланатын қатынас
жасауына мүмкіндік беретін оқытудың белсенді құралы болып табылады.
Дидактикалық ойын – оқылатын жүйелерді, құбылыстарды, үдерістерді
еліктеу бойынша үлгерудің белсенді оқу қызметі. Дидактикалық ойын - әрбір
қатысушы және топ бүтіндей негізгі мақсаттарды шешуге біріккен және өз
әрекетін ұтуға бағыттайтын ұжымдық, мақсатқа бағытталған оқу қызметі. Бірақ
дидактикалық ойын рөлдік ойынның эволюциялық нәтижесінде пайда болады. Бұл
жөнінде ғалымдар түрліше атаулар мен түсініктемелер берді. Д.Б.Эльконин
рөл жасырын, ал ереже ашық деп түсіндіріп, ойын жаттығу деп атады.
Дидактикалық ойын – қарым-қатынас және еңбек арқылы тану құралы, олардың
өзара байланысы мен өзара тәуелділігін жинақтауы. Дидактикалық ойын
балаларды оқыту және тәрбиелеу құралы, дидактикалық ойын сабақтың
құрылымының бір бөлігі және оқу материалын тереңдету және бекіту қызметін
атқарады. Педагогикалық энциклопедияда дидактикалық ойын – ақыл-ой
тәрбиесінің құралы, балалардың заттар, құбылыстар, қоршаған өмір туралы
білімін нақтылап, ойлауға, сөйлеуге, санауға және т.б. үйретеді делінген.
Сондықтан біздің пікірімізше, дидактикалық ойындар – бұл әрекет түрі ойын
және оқу-танымдық әрекеттерді біріктіреді.
Ойынның тәрбиелік және оқу табиғатын ашуға, оның оқу үдерісінде қолдану
заңдылығын түсіндіруге уақыт келді. Осы кезеңдерде мынандай бағыттағы
жұмыстары жүргізілді:
- ойынның оқу үдерісінде мүмкіндігі анықталып, бейнелеу өнерінде
тиімділігін анықтаған (А.А.Баранов);
- көркем кітаптар мен суреттердің әсерінен ойын бейнелерін жасау
(Л.П.Бочкарев);
- оқушылардың танымдық мүмкіндіктеріне дидактикалық ойындардың ықпалын
зерттеген (Г.А.Ляпина, Л.П.Гамбург);
- оқу үдерісінде танымдық қабілетін белсендіру оқушылардың тәжірибесін
талдау (А.А.Баранов, Л.И.Бердешева);
- дидактикалық ойынның құрылымы (Е.И.Удальцова, А.А.Баранов);
- оқу-тәрбие үдерісін жетілдірудегі дидактикалық ойындардың
педагогикалық өзара әрекетімен нәтижесі бағаланады (М.В.Стронин);
- оқу-тәрбие үдерісіндегі дидактикалық ойынның негізгі ерекшелігі
анықталады (В.А.Верхогляд, Г.А.Ляпина);
- дидактикалық ойынға жетекшілік жасаудың негізгі әдістемелік тәсілдері
(В.А.Верхогляд, Г.А.Ляпина);
- дидактикалық ойындарды сабақта және сабақтан тыс жұмыстарда қолдану
тәжірибесі зерттелді (Н.Н.Ушаков, Н.М.Касаткин, З.Р.Расулова).
70-90 жылдары дидактикалық ойынның рөлін кеңірек мағынада тұлғаның
адамгершілігін қалыптастыру позициясында түсіндірілді. Осы бағыттағы
Г.И.Камаева тұлғаның идеалын қалыптастырудағы ойынның рөлін, оқушының
адамгершілік бейнесін қалыптастырудағы орнын көрсетті. Дидактикалық
ойындағы оқу танымдық әрекеттің қалыптасуының құралы ретінде, оны белсенді
етудің жолы ретінде қарастырды.
С.Жиенбаевтың "Қазақ тілінің методикасы" (1946), "Бастауыш мектепте
кітап оқыту методикасы" (1957), "Бастауыш мектепте кітап оқыту методикасы"
(1939), тағы басқа секілді қазақ тілін оқыту әдістемесіне қосқан еңбектері
мен мақалалары бар.
С.Жиенбаевтың "Қазақ тілінің методикасы" (1949) жылы шыққан атты еңбегі
үлкен-үлкен екі тараудан тұрады.
Бірінші тарауы - "Грамматика оқыту методикасы" деп аталса, екіншісі -
"Кітап оқыту методикасы" — деп аталады. С.Жиенбаев сөздің мағынасы жеке
тұлғада емес, басқа сөздермен байланысқа түскен жағдайларда ғана өз
мағынасын береді, - деген пікір айтады. "Сөздің мағынасы сөйлем ішінде
тұрғанда ғана байқалады. Жеке тұрғанда бір мағына беретін сөз, сөйлем
ішінде басқа мағына беретін тілде көп үшырасады", - дейді.
Ғ.Бегалиев "Әріп, дыбыс, буын" (1935), "Бастауыш мектепте қазақ тілі
методикасының мәселелері" (1950) т.б. еңбектері арқылы қазақ тілін оқыту
әдістемесіне өзіндік үлес қосқан бірегей ғалым.
Ғ.Бегалиев "Бастауыш мектепте қазақ тілі методикасының мәселелері"
(1950) атты еңбегінде грамматиканы оқытуға ерекше тоқталған. Кітап алты
тараудан тұрады:
Оқу-жазуға үйрету методтары;
Жазуға және көркем жазуға үйрету;
Оқу сабағына қойылатын міндеттер мен оқыту методтары
туралы;
Грамматика мен емле программасы материалының мазмұны;
Дұрыс жазуға үйрету;
Тіл дамыту.
Ғ.Бегалиев "Оқушы қаншалықты пысық тиянақты болмасын -өз ойындағысын
ауызша айтып беретіндігідей етіп жазбаша білдіре алмайды, ауызша тиянақты
тұрде мазмұндай алғанын жазуға келгенде, ауыз екі айтқандағысыдай еркін
мазмұндай алмайды", - деп түбір сөзге жалғанып оған қосымша мән беретін
жұрнақтардың мағынасын түсіндіру керек болғанда, сол жұрнақтарды білдіретін
2-3 сөз келтіру керек", - дейді. Х.Арғынов — бастауыш мектепте қазақ тілін
оқыту мәселесіне өзіндік құнды үлес қосқан ғалым. Оның "2-класс "Қазак
тілі" оқулығына методикалық нүсқау" (1970), "Қазақ тілі методикасы" (1974),
"Қазақ тілінен 2-классқа арналған дидактикалық материалдар" (1980) т.б.
еңбектері бар.
Х.Арғынов, бастауыш сынып оқушылары грамматикасыз ешқандай
білімді игере алмайды, тілдің басқа салаларын түсіне алмайды,- дейді.
Бастауыш класс оқушылары, оның ішінде 3-ші класс оқушылары, сөздің
түбіріне саналы түсінбесе, сөз құрамының басқа салаларын да меңгере
алмайды".
Ш.Сарыбаев - қазақ тілінің методикасын қалаған ғалымдардың бірі.
Ш.Сарыбаевтың "Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері" (1959), атты
еңбегінде "Бір тақырыпты не бір тақырыпшаны оқыту үшін сол пәннің өзін
жақсы білу керек. Оқытатын пәнді көңілдегідей білмей тұрып, оны оқытудың
методикасына жармасу бос еңбек" - мұғалімнің білімді болуы, көп ізденуі
қажет екендігін атап көрсетті.
Аталған еңбегінде ғалым зат есіім, сын есім, сан есім, үстеу етістік,
шылау секілді сөз таптарына тоқталып, өзінің оқыту әдістемесін ұсынады.
И.Қ.Ұйықбаев "Қазақ тілі методикасының очерктері" (1962) атты еңбегінде
сөз таптарын оқытудың қажеттілігіне баса назар аударады. Балалардың сөз
байлығын молайтуға, тілін жаттықтыруға грамматиканың орыны ерекше екендігін
көрсетеді. "балалардың сөз байлығын көбейтіп тілін жаттықтыру үшін бірнеше
сөз беріп, олардан жұрнақтар арқылы жаңа мағыналы сөз жасатып, сол
сөздердің кейбіреулерін келтіре, сөйлемдер құрату керек, сонда оқушылар
жұрнақ пен жалғаудың мәнін іс жүзінде анық байқайды."
М.Балақаев - қазақ тілі білімінде алатын орын ерекше ғалым.
М.Балақаевтың қазақ тілін оқыту мәселесені арналған "Бастауыш мектептің
екінші сыныбына арналған "Қазақ тілі" байқау оқулығына методикалық нұсқау",
"Тіл әдебиеті және қазақ тілін оқыту" т.б. М.Балақаев грамматикалық
жаттығуларды іріктеуде мынадай талаптар қояды.
Біріншіден, жаттығу материалдары мазмұнды болуға тиіс.
Материалдағы жеке дыбыстар, әріптер, буындар сөз ішінде, сөздер, сөз
тіркесі, сөйлем ішінде алынып талданылады.
Екіншіден, әрбір мысал, әңгіме, өлең, сөз, сөйлем, тіл (стиль)
жағынан мұлтіксіз әдеби норманы ұстануы тиіс. Ол үшін оқушылар Дұрыс
құралмаған жасанды мысалдардан аулақ болып, әдеби тілдің жақсы
үлгілері бойынша әдеби тілге тән басқа да мысалдар
бойынша
тәрбиеленеді.
3. Үшіншіден, алынған жатіығу тағы да басқа матераилдар құрамынан,
керекті сөздер, дыбыстар, әріптер, грамматикалық тұлғалар, сөйлемдер жиі
кездесетін болсын
М.Балақаев грамматикалық жаттығулар, бытыраңқы, шашыраңқы болады дей
келе "оның себебі - грамматикалық, орфографиялық ережелер белгілі нақты
сөздер тұлғалар негізінде емес, абстракцияланған көптеген фактілерді қорыту
негізінде жасалады. Баланы соған жетектеу үшін көптеген байқау, жаттығу
жұмыстары жұргізілуі тиіс" — деп грамматиканы оқыту арқылы "баянды білімнің
белсенді "ойшылы" етіп тәрбиелейтіндігін атап көрсетеді".
Бұлардан бөлек бастауыш мектепте грамматиканы оқыту мәселесіне
арналған: Х.Арғынов пен Ғ. Сүлейменов "2 - сыныпта каритна бойынша тіл
дамытуға арналған көрнекті құралдарға қосымша ңүсқау" (1965), Х.Арғынов
"қазақ тілі программасы мен оқулығын жетілдіру жайында" (1965), Х.Арғынов
"Қазақ тілінен 3 - сыныпқа раналған таблицаларға нүхқау" (1967), Ш.Сарыбаев
"Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері" (1959), Р.Әміров "1 класта
қазақ тілін оқыту" (1962), Р.Әміров, А.Асқарова "2-3 класс "Қазақ тілі"
оқулығына методикалық нұсқау" (1983), Ш.Сарыбаев "3 класта "Қазақ тілі"
оқулығына методикалық нұскаулар" (1955), Р.Әміров "1 .класта оқушылардың
тілін дамыту үшін істелетін жұмыстар" (1957), Ә.Садуақасов "Қазақ тілінен
методикалық құрал" (1964), Бозжанова К, Әміров"бастауыш мектепте қазақ
тілін оқыту" (1964), С.Рахметова "Қазақ тілін оқыту методикасы" (1992),
М.Балақаев "Бастауыш мектептің 2 класына арналған "Қазақ тілі" методикалық
нұсқау" (1969), Байқуатова "Бастауыш мектепте синтаксис материалдарын оқыту
" (1997), "Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту методикасы" тағы басқа
еңбектер жарық көрді.
Мұның барлығы бастауыш мектепте грамматиканы оқыту мәселесіне үлес
қосқан еңбектер.
2. . Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында сөйлемдегі сөздердің
байланысын ойын әдісімен оқыту ерекшеліктері.
Оқу - тәрбие үрдісінде баланы жаңаша әдіспен оқыту үшін әрбір пәннің
иесі - мұғалім сол жаңа технологияларды толық түсініп, меңгеріп алуы керек.
Соның нәтижесінде ғана әрбір жалпы білім беретін мектеп мұғалімі
тәжірибесінің жоғары деңгейге көтерілері анық. Ол мұғалім тек оқушыны
дамытып қоймайды, сонымен қатар өзінің де жеке қасиеттерін жаңаша түрғыдан
ашуына мүмкіндік алады.
Осыған орай, жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің инновациялық
іс-әрекетін қалыптастырудың алғы шарттарын жасаған болатынбыз:
Мектеп мұғалімінің инновацилық іс-әрекетін қалыптастырудың
педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан -жақты
меңгеру; инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны
тәжрибеге өндіру жұмыстары; практикада дұрыс қолдану.
Үздіксіз өзгеріп тұрған заман адамнан сол заман талабына сай білім
алып, жаңа істерді меңгеруді талап етеді. Осыған орай, оқу-тәрбие үрдісіне
жаңа педагогикалық техналогияларды жүйелі пайдаланудың маңызы зор. Оқу-
тәрбие үрдісін жаңалықтармен қамтамасыз ету барысында ғана, біз саналы да
білімді азамат тәрбиелей аламыз. Ал, қазіргі уақытта жалпы білім беретін
мектеп мұғалімдерінің жаңа технологияларды пайдалану практикасын дамытсақ,
мұғалім оны өз сабағында орында пайдалану арқылы еңбек тәжірибесін дамыта
алады. Окушылардың қабілеттерін арттырып, сабаққа деген қызығушылықтарын
оятып, өздеріне сенімді білімді азамат етіп тәрбиелей алады.
Сондықтан бастауыш мектеп оқушылырының шығармашылық қабілеттерін
дамыту, белсенділіктері мен танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру
күнделікті сатылап атқарылатын мақсатты бағдарлы міндеттер орындалатын
күрделі әдіс-тәсілдер жүргізу процесі арқыла іске асады. Яғни оқушылардың
оқу іс-әрекетінде барлық танымдық әрекеттер қозғалысқа түсіп, дамуға ықпал
жасады.
Психологтар Д.Д.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулерінде оқу іс-
әрекетінің негізгі қүрылымы оқу мақсаты және оқу әрекеттерінен түрады.
Олардың пікірінше, оқу үрдісін басқарушы бөліктер оқу пәндерін оқыту
(мұғалімнің іс-әрекеті) және оқу (оқушының іс-әрекеті) өзара бірлесіп
әрекеттескенде және терең байланысып өзара тәуелдікте болғанда ғана оқудың
сапасы артады, балалардың психикалық дамуы тиімді қамтамасыз етіледі.
Оқыту арқылы баланың танымын дамытудағы көзделетін басты мақсат оларды
тиісті білім қоры мен ғылыми мағлұматтарды саналы түрде менгертуге баулу.
Ал мүндай мақсатты білім беру үрдісімен шебер үштастыра отырып жүзеге асыру
үшін әдістемелік шеберлік қажет. Осыған сәйкес қазақ тілі сабақтарында да
өзіне тән танымдық іс-әрекеттерді арттыру, дамыту мақсагтары, міндеттеріне
көптеген әдістемелік жұмыстары кіреді. Яғни, оқушылардың танымдық іс-
әрекетін, қалыптастырып, қызығушылық, шығармашылық қабілеттерін дамытудың
мазмүнына мына жұмыстар жатады: педогогикалық оқулар, ғылыми семинарлар,
кәсіби бақылаулар, шығармашылық тапсырмалар, олимпиадалар, көрмелер,
іскерлік ойындар. Осылардың негізінде танымы кең, үшқыр ойлары бар,
шығармашылық ойлау қабілиеті жоғары дара түлғаны тәрбиелеуге ұмтылыстар
нәтижелі болмақ.
4 - сыныптағы қазақ тілі сабақтары қазіргі оқытыльш жатқан бағдарлама
бойынша тараулар мен тақырыптарды қамтиды, мысалы:
1.3- сыныпта өткенді қайталау.
2. Төл және сөйлем.
3. Дыбыс және әріп.
4. Мәтін.
5. Сөз тіркесі сөйлем және сөйлем мүшелері.
Сөз тіркесі. Сөйлем. Жай сөйлем мен құрмалас сөйлем.
6. Сөз және оның мағынасы күрделі сөздер. Біріккен сөздер
7. Сөз таптары.
Зат есім.
Етістік.
Сын есім.
Сан есім.
Есімдік.
Үстеу.
Шылау.
Одағай.
Жыл бойы өткенді қайталау.
Бастауыш сынып оқушыларын оқытып тәрбиелеудегі негізгі мақсат -оларды
мектептегі оқуға, көпшіл болуға, еңбек ете білуге даярлау, олардың бойында
адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, ойлау қабілетін, сөйлеу мәдениетін
дамыту. Сабақ үстінде жүргізілетін ойын түрлері, тақырыпқа сай алынған
тәрбиелік мәні бар ойын элементтері оқушылардың ойлау белсенділігін қажет
етеді. Сондықтан мұғалім әр сабағында ойын түрлерін орнымен қолданып, оны
қызықты ету арқылы жас бүлдіршіндердің білімге ынта - ықыласын, пәнге деген
сүйіспеншілігін қалыптастыруды көздейді. Демек ол сабақта баланың қабілет
қарымына, психалогиялық ерекшелігіне сай шығармашылықпен жоспарлауы тиіс.
Сонда ғана сабақ тартымды, жеңіл болады да, оқушыларды жалықтырмайды.
Бастауыш сынып оқушыларына 45 минут сабақты түгелдей білім беруге
жұмсауға болмайды. Өйткені олардың ақыл -ойы, зейіні, бір жерде отыру
дағдысы толық жетілмеген - деп жазды, - С.Көбеев өз шығармаларының
бірінде.
Сабақтың үстінде 2-3 сюжеттік дидактикалық ойындар ойнату тәрбие
жұмысын жақсартуға игі эсерін тигізеді. Сюжеттік және дидактикалық
ойындар, ең мәні бар маңызды ойын - деп жазды, психолог Жарықбаев, баланың
зейінін, есін, ойлау қабілетін, сөйлеу тілін жетілдіріп, қалыптастыруда аса
зор роль атқарып ойындағы белгілі бір ережелерді сақтап, ойлаумен
байланыстырып ойнау тарқылы қоршаған өмірді танытуға көзқарас
қалыптастыруға мүмкіндік алады.
Ойын дұрыс беріліп, сауатты жазуға оқушыны үйрету үшін әрбір мұғалім
орфография мен грамматиканы тығыз байланыста оқытуы қажет. С. Көбеевтің
байқауынша, бұл байланыс орфографиядан жүгізілетін жазбаша жұмыстарды
грамматикалық жаттығулармен үштастыру арқылы жүзеге асырылады.
Төртінші сынып оқушыларының төртінші тоқсанда өтілетін сөз таптары
тарауы, оның ішіндегі сын есім тақырыбында өтілген сабақ жоспары.
Сабақтың тақырыбы. Сын есім.
Сабақтың мақсаты:
а) Білімділігі. Сын есім туралы түсінік бері. Сын есімді сөйлем
ішінен
тауып, оған Дұрыс сұрақ қоя білуге үйрету.
ә) Дамытушылығы. Тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың сын түрғысы
ойлауын, ақыл - ойын, байқағыштық қабілетін, коллеграфиясын, сөздік қорын,
шығармашылық қабілетін дамыту.
б) Тәрбиелігі. Оқушыларды Дұрыс мәнерлі сөйлеуге тәрбиелеу,
кішіпейілділікке, адамгершілікке, адалдыққа, үқыптылыққа, үйымшылдыққа
тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: ауызша, көрнекіліктер, сұрақ - жауап, ойын, түсіндіру.
Сабақтың көрнекілігі: тақта, кітап дәптер, дидактикалық материалдар,
ғажайып алаңы, Кедергіден өту ойындары.
Пәнаралық байланыс: ана тілі, математика, бейнелеу өнері, ән мен күй,
дүниетану.
Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі.
а) Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ә) Қазір қандай сабақ екенін сұрау мақсатында қазақ тілі жайлы бір шумақ
өлеңді хормен айтқызу.
Қазақ тілі - өз тілім, ана тілім, Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл- қызың мәңгі сені, Болашағым, бақытым - дара тілім. -
Міне кенменгер, ғұлама ақын - жазушыларымыздың тілі, туған тіліміз қазақ
тілімізді бастаймыз.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.
- Кәнеки олай болса балалар осы туған тіліміз қазақ тілін кім қалай
білетінін байқап көрейік. (сабақты сұрақ - жауап және баяндау әдісімен
бастаймын)
Оқушыларды 2 топқа бөліп, оларға зат есім және етістік сөздер
жазылған үлестірмелі текшелер таратамын.
Тапсырма: 1 - топ берілген сөздердің ішінен зат есім болатын сөздерді
теріп жазып, оларға сұрақ қояды.
2-топ берілген сөздердің ішінен етістік болатын сөздерді теріп жазып,
оларға сұрақ қояды.
Тапсырма орындалып, тексеріледі.
Үй тапсырмасын Кедергіден өту ойыны арқылы бекіту. Бұл ойында өтілген
тақырыпқа байланысты сұрақтар жазылған кітапша жасалады. Әр топ оқушыларына
бір-бір кітапшадан беріледі де, сұрақ бойынша бірінен соң бірі кезектесіп,
орындарында отырып, жауап береді. Дұрыс болмаған жауап оқушылардың балл
санын төмендетіп, жеңілуіне
себеп болады.
1. Зат есім дегеніміз не?
2. Зат есім болатын сөздерге қандай сұрақтар қойылады?
3. Етістік дегеніміз не?
4. Етістіктің сұрақтары қандай? Ой қозғау:
- Балалар бүгінгі сабақ кызықты өту үшін (топпен жұмыс) үш ауылға
бөлінейік. Топбасшыларын сайлаймыз.
I топ II топ III топ
Абай ауылы Оралхан ауылы Махамбет ауылы.
Көктемгі ай аты.
Кел балалар оқылық өлеңінің авторы.
Ел басының есімі.
200 жылдығы тойланған ақын.
Аудан аты.
Ауылдың аты.
Қазақтың ұлттық аспабы.
8. Жаңа тақырып:
Мінекей балалар, мына сөзжұмбақты шешу арқылы сөз таптарының тағы бір
түрі - сын есімді таптық
Тақтаға Айгүл қандай қыз? іліп қоямын.
Оқушылар Айгүлдің бойындағы жақсы қасиеттерін тауып жазу арқылы сын
есімді табады.
Осы сияқты көптеген мысалдар келтіре отырып заттың түрін, түсін,
дәмін, көлемін білдіретін сөздерді сын есім дейміз деп анықтама қорытып
шығарамыз.
Дәптермен жұмыс: Бүгінгі күнді жазу, коллиграфияға мән беру.
Кітаппен жұмыс:
I - 430, II - 431, III - 433. жаттығуларды орындау. Суретпен жұмыс:
Мұндай жұмыс түрлері арқылы балалар: біріншіден - сын есімді меңгереді.
Екіншіден - салыстыру арқылы сөйлем қүрап сауаттылығы, шығармашылық ойы
арта түседі.
Сергіту сәті:
Ал кәнеки көжектей
Ырғып ырғып қашайық
Шөпке тойған көжектей
Танаудан дем алайық.
Шығармашылық жұмыс:
- Енді балалар сабағымыздың ең негізгі, көңілді сәтіне келдік. Ғажайып
алаң ойынын ойнайық. Абай, Оралхан, Махамбет ауылының балалары өз аттарына
лайық па?
I - топ Абай ауылы.
а) Тесттік тапсырмалар.
1. Зат есім қандай сұрақтарға жауап береді.
а) Кім не кімдер нелер
ә) Не істеді қайтті неғылды
2. Сөздердің қайсысы сын есім.
а) әдемі
ә) дәптер
б) оқыды
3. Сөздердің қайсысы болымды етістік.
а) оқып отыр
ә) барған жоқ
б) шулама
ә) Мына сөйлемді сөйлем мүшелеріне талда.
Балалар серуенге шықты.
б) Абай өлеңінен үзінді оқы.
II - топ. Оралхан ауылы.
а) Өлеңді әнмен айт, сын есімді тап.
Акпыз, қарамыз, сарымыз Ағайынбыз бәріміз. Ортақ болсын асқар тау Жеміс
толы бақша бау.
ә) Мына сөздерді сөз құрамына талда. Бишілер.
б) Өлеңді мәнерлеп оқы.
III - топ.
а) Мүмкіндік деңгейі орындалады.
Қарындаштар сөзінен мүмкіндігінше сөздер ойлап жазады. ( қар, арық,
терек, шана, т. б.)
ә) Мына сөзге дыбыстық талдау жаса. Ұқыпты.
б) Махамбеттің бір өлеңін мәнерлеп оқы.
Тапсырманы тексеру, бағалауды окушыларға жүктеймін. Төмендегі кестеге
бағаларды оқушылар өздері қояды.
І-топ. II -топ. Ill -топ.
тапсырма Абай ауылы. Оралхан ауылы. Махамбет ауылы.
1.
2.
А.
Ә.
Б.
Сабақты қорыту.
Сабаққа қатысқан оқушыларды, топтарды мадақтай отырып, 5 жолды өлеңді
үйқастыру арқылы қорытамын.
Үйқасын тап. Сын есімге байланысты 5 жолды өлең. Біздер алғыр баламыз
Өседі ой- санамыз. Достықты біз ту етіп Ілгерілеп барамыз Біз бақытты
баламыз!
Үйге тапсырма: Ережені жаттау 435- жаттығуды жазбаша орындау. Бастауыш
мектептің 4- сыныбындағы қазақ тілі пәні бойынша өткізілген Сын есім
тақырыбындағы тәжірибелік сабақ төмендегідей нәтижелер берді:
Ойын түрінде өткізілген сабақ оқушылардың ықыласын арттырып, жеке
белсенділіктерін көрсетуге және білімін
1. арттыруға, заман талабына сай жек тұлғаның қалыптасуына ықпал
етті.
2. Сабақ барысында сыныптағы оқушылардың барлығы сабаққа
қызығушылықпен түгел қатысты.
3. Өтілген ойын сабағында оқушылар өздерін әдеттегідей еркін
сезініп, зор қүлшыныс білдірді.
4. Сабақта қолданылған ойындық кезеңдердің эсерінен
оқушылардың танымдық белсенділіктері дамыды.
Бұл сабақта арнайы ұйымдастырылған жоспар бойынша ойын элементтері бар
оқыту, оқу элементтері қолданылды. Қосымша бақылау жұмыстары жасалынып,
оқушылардың сабаққа қызығушылық деңгейі, танымдық белсенділіктерінің
потенциалы анықталды.
Нәтижесінде, мынадай салыстырмалы зерттеу қорытындылары белгілі болды:
1. ойын сабағында оқушылардың жаңа материалды қабылдауы, ұғынуы жоғары
деңгейде болатындығы анықталды;
2. ойын сабағында тапсырманы орындау құлшынысы жоғарылады.
3. Сабақтағы ойын іс-әрекеті барысында оқушылардың жеке белсенділіктерінің
нәтижесінде танымдық қызығушылықтары артады;
4. Ойын арқылы оқушылардың ақыл-ой белсенділігі қалыптасады;
5. Ойын сабағында оқушылар ұжымдасып, берілген тапсырманы бірге орындауы,
ой-өрісінің дамуы, оқуға ынтасы, өзіне-өзі қызмет ету дағдысы
қалыптасатындығы байқалды.
Қазақ тілі пәнін оқыту-мемлекеттік тілде жұретін мектеп пәндерінің
ішіндегі ең бастысы, бәрінің ортақ өзегі әрі үйытқысы. Ана тілін жақсы
білмей тұрып, ол тілде дүрыс, еркін сөйлеп сауатты да сындарлы жазуға
үйренбей тұрып, қалған пәндерді ойдағыдай саналы меңгеру жайында айтудың
өзі артық. Осы білім, дағды, біліктіліктердің барлығының негізгі бастауыш
сыныптарда қалатыны белгілі. ұлы педагог К.Д.Ушинский: "Халық тілі - тарих
шекарасынан әрі қайда әріректен басталатын және өмір бойы қайтадан шешек
атып тұратын тамаша гүлі, оның күллі барлық терең, толық ойы мен сезімі
туған елінің тілінде",- деп көрсеткен болатын. Сондықтан бастауыш сынып
оқушыларын дамытудың маңызды факторы олардың білімі мен дағдыларының
қалыптастыруға мүмкіндік-беретін бүкіл оқу барысын жолға қою болып
табылады. Осындай күрделі міндеттерді шешуде ерекше орын алатын пән - ана
тілі. Ана тілінің маңызы туралы Ж.Аймауытов былай дейді: "Ана тілі - халық
болып жасағаннан бергі жан дүниесінің айнасы: өсіп, өніп, тұрлене беретін
мәңгі құламайтын бэйтерегі. Жанның барлық толқындарын түқымнан түқымға
жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы - сол халықтың тілі ". Бұған "Мүралардың
ең қымбаты — сөз. Сөз күн шалмас қараңғы көңілді шалады, күн шықпас суық
көңілді жылытады. Асыл сөз мәңгі жасайды.", - деген Ғ.Мұстафиннің сөздеріне
қоса ана тіліміздің алатын орнын, Конституцияға қазақ тіліне мемлекеттік
тіл мәртебесі берілгенін, халқымызмыздың егемендікке ие болуы нэтижесінде
қолы жеткен үлы қуаныш, бақытымыз екені жайында әңгімелей келе
оқушыларымызға оның мәнін терең ұғырдыру түсу үшін көрнекті тұлғалардың ана
тілі жайында айтатын қанаттысөздерінен мысал келтіруді жөн көрдім.
Л.Н.Толстойдың "Қанша айтсаң да, ана тілі қашанда ана тілі болып қала
береді. Шешіліп бір сөйлегін келген кезде бірде-бір француз сөзі басқа
кірмейді, ал бір жарқ етіп қалғың келеді екен, онда мәселе басқа",
М.И.Калинин "Ана тілін үйрену-үлы іс. Әркім өз ана тілімен сөйлеуге,
анасынан туа үйренген тілімен сөйлеуге тырысуы керек.Ең жақсы тіл -ана
тілі", М.Әуезовтің "Кімде-кім қазіргі уақытта ана тілін, өзінің әдебиетін
сыйламаса, бағаламаса, оны сауатты, мәдениетті, үжым деп санауға болмайды",
Ғ.Мүсіреповтің "Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенін де, болашағынан
қол үзеді," - деген сөздерінен - ақ ана тілінің ерекше екендігі көрінеді.
Осыдан қазақ тілі пәнін оқытудың бес тұрлі маңыздылығы шығады:
1. Білімділік (ғылым негіздерімен қаруландыру)
2.Тәрбиелік (адамгершілік, имандылық қасиеттерді
қалыптастыру).
Дамытушылық (баланың таным қабілеттерін арттыру).
3. Аралық қызмет (ұлттық дәрісханаларда қазақ тілі арқылы басқа
пәндерді ұғындыру)
Қатысымдық қызмет (қазақ тілін оқыту арқылы басқа қабілетін
жетілдіруі).
Қазіргі танда қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мақсатында
мұғалімдер алдында қалай және нені оқыту керек деген сұрақтар туы заңды.
Білімді толығымен ендіру, бағдарламаны толық ұғындыру-әрбір мұғалімнің
алдында тұрған мақсат. Сондықтан казіріг екзеңде қазақ тілін оқыту
әдістемесінің жаңа көзқарастары шығуда, соған орай жаңаша бағдарламалар
жасалып, оқытудың бағыттары беріле бастады. Сонымен бірі - бастауыш сынып
оқушыларына арналған "Атамұра" баспасынан шыққан жаңа бағдарламаларға
негізделген "Қазақ тілі" оқулықтары. Бұл оқулықтар жаңаша оқыту бағыттарын
талап етеді. Себебі "Атамұра" баспасынан шыққан "Қазақ тілі" оқулықтары
мынадай оқу-әдістемелік принциптерге негізделген:
1. Оқулықтарды жасау барысында авторлар мынадай мәселелерге
басты назар аударған:
а) Қызметтік. Қазақ тілінің фонологиялық,
лексикалық,
грамматикалық жақтарынан білі ала отырып оқушы, қатынас қызметін
қолдану мүмкіншілігі.
ә) Жүйелілік. Қазақ тілін оқыту барысы белгілі бір жүйеге бағындырыла
жасалынған.
б) Тәрбиелік. Әрбір сөйлем, мәтін оқушыға тәрбие
беру
мақсатында іріктеліп алынған.
2. Оқыту барысын жеңілдету үшін оқулықтармен қоса оқыту
кешенін құрайтын көмекші оқу - әдістемелік құралдар шықты. Бұл
кешенде басты орынды, негізі болып "Қазақ тілі" оқулығы тұрады.
"Қазақ тілі" оқулығын негіз ете отырып "Таза жазу" дәптерлері, тұрлі
"Қазақ тілі" оқыту жөніндегі әдістемелік құрал, көмекші, диафильмдер
тұрлі бағдарламалар, көрнекті құралдары т.б. шықты.
3. Оқулықта баларға білім беру жүйесі толық сақталынған. Әрбір тақырып
бастауыш мектеп оқушыларына оқу және жазу икемділіктері мен дағдыларын
қалыптастыру мақсатында берілген. Сондай-ақ әрбір тақырып жеңілден -
ауырға, оңайдан — қиынға принципіне сүйене отырып, бүкіл бастауыш мектеп
бағдарламаларына сэйкес жүйемен берілген.
4. Оқулықтардың құрылымы мен мазмұны оқушылардың жазу және оқу
дағдылары мен икемділіктерін қалыптастыру ісін жетілдіруде өтілген
тақырыпқа қоса келесі тақырыпқа негізделіп отырады.
5. Оқулықтарда тілдік материалдың берілуі мен іріктелуі қаза
тілінің фонологиялық, лексикалық, орфографиялық, орфоэпиялық,
грамматикалық заңдылықтарына негізделе отырып алынған. Тілдік
материалдар эліппеге дейінгі, эліппе кезеңі, эліппеден кейінгі кезеңдерді
толық қамтиды. Тілдік материалдар негізінен лексикалық және
грамматикалық принциптерге сүйенген. Әрбір сөздің мағынасы жекеше
тұрып та, басқа сөздермен байланысқан түскен жағдайларда толық
ашуға әрекет жасалынған.
6. Оқулықта оқушылардың фонетикалық, орфографиялық,
грамматикалық, лексикалық дағдыларын қалыптастыру үшін тұрлі
практикалық жаттығулар берілген.
7. Оқулықтағы тұрлі тапсырмалар мен сұрақтар балалрдың оқу
және жазу, түсіну дағдыларын қалаптастыруға негіз болады.
Оқулықта оқушылардың саналылығы мен белсенділігін
арттыруға тұрлі іс-әрекеттер басым.ъ
Оқулықтар оқушылардың жас ерекшіліктеріне сәйкес
психологиялық заңдылықтар мен түжырымдары негізге алынған.
10. Оқулықтар бастауыш мектеп бағдарламаларына сәйкес
жасалынған:
а) әліппе және тіл дамыту.
э) оқу, фонетика, грамматика және тіл дамыту.
б) Фонетика, грамматика, емле және тіл дамыту.
в) грамматика, емле және тіл дамыту.
11. Әрбір сынып оқулығы келесі сынып оқулығының басы, келесі
сынып оқулығы бүрынғы сынып оқулығының жалғасы ретінде
жасалынған.
Бірінші сынып оқулығында - • қазақ тілінің дыбыстық заңдылықтары мен
жүйесі жөнінде, лексика мен грамматиканың алғы шарттары ғана берілген.
Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің
заңдылықтарына жекелей тоқталып, грамматика мен емле үйретіле бастайды.
Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында — бүкіл бастауыш мектепте
үйретілуге тиіс материалдар толығымен оқытылып, жоғары сыныптардағы оқуға
негіз жасалынады.
Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман
талабы. XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік эскерлердің
арасында оқыту ісін жетілдіру жұмытары сөз болып, тұрлі семинарлар
өткізе бастады. Әдіскерлердің осында эс-әрекеттері нэтижесінде жаңа
ғылыыми бағых дүниеге келді. Бұл ғылыми бағыт - лонгводидактика
деп аталады Терминды академик' Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл ғылымының психологиялық,
педагогикалық заңдылықтарын өзіне жинақтайтын оқыту әдістері жиынтығы.
Оқулық әдістері тек оқулықтағы берілген тапсырмалар мен жаттығуларға
сэйкестеліне жасалуы қажет деген пікір қалыптасқан. Осыдан оқушы тек
тапсырманы ғана орындауы қажет, басқа тапсырмалардың қажеті шамалы деген
қағида шықты Мысалы: Сабақта № 321, 322 жаттығуларды орындап үйге № 325,
326 жаттығуларды орындалуы шартталынады. Бұл сабақта өту жұмысын бір
тектес, бір сарынды етіп қойды. Балалардың сабаққа деген қызығушылығын
төмендетіп, белсенділігін артыруға негіз-тұрткі екендігі қазір барша
әдіскерлерге аян. Тұрткісіз сабақ шаблон секілді алдын - ала белгілі, пәнге
деген қызығушылығын тудырмауы заңды.
Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа
көзқарастары оған жаңаша әдіс-тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бү_л ретте
алған қойылған бағдарламалық талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды.
Түпкі мақсат, тәрбиелік міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын түжырымды
да түшымды айтуға үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізі алатын болуына
қол жеткізу десек, ең алдымен олардың , сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік
түйсік-талғамын жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін
еңбегі зор.
Мұндай нэтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру,
оны тиімді пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға
бағдарламаға сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер казіргі
кезеңдегі ғылым жетілдіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің үсынған
әдістерін саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тәжірбие
тұрінде сыналып, жинақталынып алынған нүсқау. Егер де мұғалім әдістерді
дүрыс қолдана білсе, бү_л әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді,
толыққанды білім мен тәрбйе алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды
қамтамасыз етеді. Бірінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық
заңдылықтары мен жүйесі жөнінде, лексика мен грамматиканың алғы шарттары
ғана берілген.
Екінші сынып оқулығында - қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің
заңдылықтарына жекелей тоқталып, грамматика мен емле үйретіле бастайды.
Үшінші мен төртінші сынып оқулықтарында - бүкіл бастауыш мектепте
үйретілуге тиіс материалдар толығымен оқытылып, жоғары сыныптардағы оқуға
негіз жасалынады.
Оқулықтардың осындай принциптеріне негізделе жасалуы - заман талабы.
XX ғасырдың 60-70 жылдарынан бастап кеңестік эскерлердің арасында оқыту
ісін жетілдіру жұмытары сөз болып, тұрлі семинарлар өткізе бастады.
.Әдіскерлердің осында эс-әрекеттері нэтижесінде жаңа ғылыми бағыт дүниеге
келді. Бұл ғылыми бағыт - лонгводидактика
деп аталады Терминды академик Н.М.Шанский енгізді.
Лонгводидактика бүкіл тіл ғылымының психологиялық,
педагогикалық заңдылықтарын өзіне жинақтайтын оқыту әдістері жиынтығы.
Оқулық әдістері тек оқульщтағы іэерілген тапсырмалар мен жаттығуларға
сэйкестеліне жасалуы қажет деген пікір қалыптасқан. Осыдан оқушы тек
тапсырманы ғана орындауы қажет, басқа тапсырмалардың қажеті шамалы деген
қағида шықты Мысалы: Сабақта № 321, 322 жаттығуларды орындап үйге № 325,
326 жаттығуларды орындалуы шартталынады. Бұл сабақта өту жұмысын бір
тектес, бір сарынды етіп қойды. Балалардың сабаққа деген қызығушылығын
төмендетіп, белсенділігін артыруға негіз-тұрткі екендігі қазір барша
әдіскерлерге аян. Тұрткісіз сабақ шаблон секілді алдын - ала белгілі, пәнге
деген қызығушылығын тудырмауы заңды.
Сондықтан, қазіргі кезеңде қазақ тілін оқыту әдістемесінің жаңа
көзқарастары оған жаңаша әдіс-тәсілдерді қажет ететіні белгелі. Бұл ретте
алған қойылған бағдарламалық талаптарды бір-біріне бөле қарауға болмайды.
Түпкі мақсат, тәрбиелік міндеттерге қоса, оқушылардың өз ойларын тұжырымды
да түшымды айтуға үйрету, сауатты да сындарлы жазып жеткізі алатын болуына
қол жеткізу десек, ең алдымен олардың , сөздік қорын үнемі молайтып, тілдік
түйсік-талғамын жетілдіре беруде бастауыш сынып мұғалімдірінің ететін
еңбегі зор.
Мұндай нэтижеге мұғалім өзінің сабақ өту әдістерін үнемі жетілдіру,
оны тиімді пайдалану арқылы қол жеткізеді. Қандай әдіспен өтсе де балаға
бағдарламаға сай білімді сіңдіру түпкі мақсат. Сондықтан мұғалімдер казіргі
кезеңдегі ғылым жетілдіктерін пйдалана отырып, әдіскерлердің ұсынған
әдістерін саралай кел өзіне қажетін іріктеп алады. Әрбір әдіс тәжірбие
тұрінде сыналып, жинақталынып алынған нүсқау. Егер де мұғалім әдістерді
дүрыс қолдана білсе, бұл әдістер тек оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
тудырып қана қоймай, сонымен қатар пәннің мазмұнын терең түсіріп меңгеруді,
толыққанды білім мен тәрбие алуына, білім көрсеткіштерін арттыруды
қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде ғалымдардың зерттеулері бойынша сабақты ойын тұрде
өткен жағдайларда ғана бала санасына білі тез және толық енетіндігін
көрсетеді.
1 -сызба
Оқыту пирамидасы. (игерудің орташа проценті)
Дәріс 5%
Оқу 10%
Көрнекі және аудио материалдар 20%
Көрсету 30%
Пікірталас тобындағы жұмыс 5 0%
Іс-қимыл арқылы оқу 75%
Басқаларды үйрету 90%
Ғалымдардың көрсетуі бойынша сабақты тек мұғалімнің өзі ғана
жұргізіп, оқушылар мен мұғалім арасында, іс-әрекет тек бір жақты болған
жағдайда бүкіл сабақты игеру мүмінкіндіктері 50%-ке жетпейтіндігін
көрсетті. Мұндай сабақтарды оқушылардың іс-әрекеті төмен, тек дәріс, оқу,
көру ғана болғандықтар сабақтан тез жалығады, қызығушылығы төмендейді. Егер
сабақты мұғалім мен оқушының арасындағы қатынас "таратқыш-қабылдағыш"
тұрінде емес, "мұғалім-оқушы" немесе "тұлға-тұлға" тұрінде өткен
жағдайларда оқушы білімді тезірек және сапалы тұрде сіңіре алады. Мұндай
сабақтарда оқушылардың іс-әрекеті жоғары, бір-бірімен сөйлесу, сабақты ойын
тұрде өткізіп бүкіл білімін 75%-тйін өзіне сіңіре алатындығын сызбадан
көрінеді.
Балалардың оқуына тұрткі болған жағдайларды психолог ғалымдар екіге
бөледі.
1- сыртқы тұрткілер болса, 2- ішкі тұрткілер. Бірақ бұл тұрткілердің
арасында белгілі бір шекара. жоқ, сыртқы тұрткі ішкі тұрткіге, керісінше
ішкі тұрткі сыртқы тұрткіге оңай өте алады. Бастауыш сынып оқушыларына
мұғалімнің сөйлеген сөзі, жұріс-тұрысы, қимыл іс-әрекеттерінің барлығы
баланың ішкі тұрткісінің оянуына себеп болады. Бастауыш сынып оқушыларына
тағы бір тән кдсиет - мұғалім сөзіне имандай сену айтқанын бұлжыппай
орындай мұғалімді "ата-аналар" қатарына қосу. Міне сондықтан, мұғалімнің
істеген іс-қимылдары, айтқан ақылдары, оқушылардың оқуға деген ішкі
тұрткісіне айналады. Ал сыртқы тұрткісіне оқитын сыныптастары, тұрлі
әдістемелік құралдар, көрнектеліктер т.б. жатады. Егер сыртқы тұрткілер
оқушылардың бойында психологиялық және физиологиялық белсенделегін
арттырған жағдайда балалар бойында ішкі тұрткі іске асады. Балалардың
сабақта бір орында тыныш отырып, сабақ тындауы, сабаққа қатысуы төмен болса
оқуды жөнді игере алмайды.
Сабақ неғұрлым қызықты жан-жақты ойын тұрде өтілетін болса,
оқушылардың білімді игеруі де соғүрлым жақсара бермек. Бастауыш сынып
оқушыларына сабақты ойнап отырып қабылдайды, ойнай отырып оқйды. Мұндай
сабақтарда мұғалім де ойынға қатысушы мүшелерінің біріне айналуға тиіс.
Н.А.Байбуртян, И.А.Геодекян, т.б. ғалымдар ойын сабақтардың балалрға
тигізетін ұғымды тұстарын атап өткен, сондықтан, біз ойын —
сабақтарға терең тоқталмай, тек оқушыларға іс-әрекеттің қаншалықты пайдалы
екенін атап көрсетті.
Білімді игерудің ең жоғары тұрі балалардың біріне-бірі сабақ өтуі,
түсіндіруі болып табылады.. Мұндай қос оқушышынң сабақтарында мұғалім
оқушыға ертеңгі тапсырманы түсіндіріп, үйде оқып, дайындалып келуін
тапсырады. Дайындалып келген оқушы өзінің білгенін жанындағы оқушыға
түсіндіреді. Мұндай тәсіл екінші тілді оқытқан кезде ғана тиімді болып
есептелінеді.
Бастауыш сынып оқушыларына зат есімді оқыту барысында сабақты ойын —
сабақ тұрінде, этнопедагогикамен байланыстыра өтуді жөн көрдік. Осындай
жағдайда оқушыларға мынадай білімді, біліктілікті:
а) Өз ойларын мазмұнды грамматикалық тұрғыдан сауатты
стильдік жағынан жатық, дәл бейнелеп айта және жаза білу дағдылары
мен икемділіктерін қалыптастыру;
э) Оқушылардың сөздік қорын молайтудың, өз мағыналарын дүрыс ұғынып,
сөздерді орынды жұмсай білу дағдысын қалыптастыру;
б) Мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін, сөйлем және сөйлеу
үлгілерін негіз ете отырып сөйлемді дұрыс құруды үйрету;
в) Халық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz