Қазақ халқы этнографиялық ескерткіштерінің мұралық маңызы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 39.502.77

Қазақ халқы этнографиялық ескерткіштерінің мұралық маңызы

М. С.Қосанбаева
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент қ.

Қазақ халқы- өзінің ұлан байтақ жеріндегі ежелден қалыптасқан көне
мәдениеттің мұрагері және сол дәстүрді жалғастырып дамытушы ел. Ол өзінің
рухани және материалдық мәдениеті болып табылатын өміршең асыл мұраларын
дүниеге келтіріп, жоғалтпай жаңғыртып ұрпақтан – ұрпаққа жеткізіп отырған.
Оған әр кезеңде жан – жақтан келген рулар мен ұлыстардың, сондай–ақ Сібір
және Орта Азия халықтары мәдениетінің де ықпалы болды.Өзіндік мәдениет
сырттан келген мәдениет элементтерінің сан түрлілігін бойына сіңіріп, үнемі
жаңарып, толысып отырған.
Қазіргі кезеңде елімізің ертеден дәріптеп, қастерлеп келген ұлттық
мәдениет пен өнеріміздің тегін тектеу, болмысын тану, оның асылын тарихтың
рухани көш – керуеніне ілестіріп отыру өскелең өмір талабы болып отыр.
Халқымыздың жақсы дәстүрлері мен тағлымдарын, ата – бабалардың қалдырып
кеткен қол таңбасы – ескерткіш мұраларымызды өнеге тұтпай , жастарды
ізгілікке, парасаттылыққа баулу мүмкін емес.Ескерткіштер – қоғам үшін
маңызды тарихи дерек. Ол өмірдің құндылыққа айналған бір бөлігі. Олардың
ішіндегі заманына сай мәдениет деңгейін көрсететін этнографиялық
ескерткіштердің өзіндік ерекшеліктері бар. Кең өріс алған материалдық
мәдени мұралардың алғашқы белгілері ағаш ұқсату, сүйек ұқсату, көркем құйма
секілді халық шығармашылығынан бой көрсетті. Халық шеберлері жасаған
тұрмысқа пайдаланатын бұйымдарды әшекейленген алуан түрлі ою беделер,
сондай – ақ ұлттық өнердің нақыштары, көз тартар сәнділігімен, түс пен
түрдің үйлесім табуы әрі үздік орындау шеберлігімен ерекше көзге түседі.
[1, 597 б.]
Ұлтымыз өзінің тұрмыс - тіршілігін, қоршаған дүниені, ерекше
әсемдікті, өздерінің табиғатпен біте қайнасқан заманнан келе жатқан қарым –
қатынасын бөлінбес бірлігін қол өнерінде көрсете білген. Қолөнер – барлық
ұлттарда ескіден келе жатқан өнер. Дегенмен, қазақ қолөнерінің ерекшелігі
оның өзіндік өрнегінде. Бұл өрнектер ежелгі сақтардың өнерінде молынан
кездеседі. Олар бұйым – мүліктеріне аң – құстың, малдың суреттерін өрнектеп
салған. Сақтардан кейін үйсін, қаңлы тайпаларының өнерінде де өрнек
элементтері кптеп ұшырасады. Түрік қағанаты, қарлұқтар дәуірінде
ер – тұрманды, басқа да бұйымдарды әшекейлеуде, киім – кешекте өрнек өнері
жақсы дамыды. Ол мазарлық ескерткіштерде жиі пайдаланылды. Өкінішке орай,
ұзаққа созылған жоңғар шапқыншылығы кезінде қол өнердің көптеген мұралары
жойылып кеткен.
Қазақтардың ата – бабалары негізінен мал өсірушілер болды. Осы
шаруашылықтың қыр – сырын жете меңгерген еңбекшілде, епті халқымыз мал
өнімдерін де тұрмыстық салаға кеңінен пайдаланды. Оның сүйегін де, мүйізін
де, жүнінде, терісін де қолдана білді. Жылқы сүйегін өңдеп, қобди сандықтар
бетін өрнектеді. Қой жүнінен киіз, текемет басып, кілем, сырт киім тоқыды,
түйе жүнінен тоқылған шекпен кәделі, қымбат киім деп бағаланды. Жылқы
терісінен аса бағалы жақы деп аталатын тон тігіп, оны құлын жақы,
тай жақы, құнан жақы деп атады. Сиыр мүйізінен тарақ жасап, терісін
илеп сәнді ер – тоқым барлық ат - әбзелдерін оюлап, өрнектеп, қамшы өріп
кісе, белбеу жасап, сәнді етік, кебіс тікті. Қой терісінен тон, жарғақ
шалбар тігіп, ең соғы теріні тулақ етіп төсеніш етті, диіірменге де
пайдаланып, оны диірмен тері деп атады. [2, 69 б.]. Сонымен бірге аса
шебер ағаш ұсталары екендігін де бабалар қолтаңбасынан білеміз. Олардың
бөренеден салынған тұрақтарының көлемі мен сипаты хақында бертінде табылған
көлемі 4,5 х 6,5м киіз кілем хабардар етеді. [3, 9 б.].
Қол кәсібінің ел қажетін өтейтін тамаша үлгілері өте көп. Солардың
танылмай жатқан түрлері баршылық, осндай этнографиялық өнер мұралары әлі де
болса анықтауды, саралауды қажет етеді. Халық арасында үй жиһаздарын
жасаудың алуан тәсілдері бар, ал олардың кейбір түрлері қазіргі заманға
дейін өз мәнән жоғалтқан жоқ..[4, 94 б.].
Қазақтардың темір ұсталығы, тұрғындарды шаруашылық және тұрмыстық
бағытта қамтамасыз етіп отырды.[5, 741 б.]. Қолөнерінің әсемдігін
айғақтауда кәсіпқой шеберлер мен ісмерлердің еңбегі ерекше екендігі
белгілі. Олардың халық шығармашылығы болып есептелетін қазақ өнерін
байытқан қайталанбас бұйымдық заттары бүгінгі күнге дейін жетті. Зергерлік
бұйымдар, қалыңдықтың бас киімдері, ерлердің белдігі, ағаштан жасалған
заттар және т.б.еліміздегі және Ресейдің,атап айтқанда Мәскеудің, Санк –
Петербург, Омбы музейлерінде сақтаулы. [6, 217 б.].
Қазақ халқына қатысты этнографиялық мұралар шет елдің зерттеушілердің
қорын іздестіру үлкен ізденісті қажет етеді. Қазақстан тарихы бойынша дерек
көздерінің бірі швейцар саяхатшысы Анри Мозердің қоры. 1880 жылдары ол
Орта Азия мен Қазақстанға бірнеше сапар шеккен. Осы сапарларының
қорытындылары бойынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.