Қазақстан және халықаралық ұйымдар

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

С.ДҮЙСЕНОВ,
№4 мектептің тарих пәнімугаіімі, ҚРБілім беру ісінің үздігі Астана қаласы

Қазақстан және халықаралық ұйымдар

Сабактың жоспары:
1. Тәуелсіз Кдзақстанның сыртқьғеаясатын айқындау.
2. Қазақетанның БҮҮ-дағы қызметі.
3. Қазакетанның Еуроодакпен, Еуропадағы кауіпсіздік пен ынтымактас-гықұйымы
(ЕҚЫҮ), НАТО-мен әріптестік байланыстары.
4. Қазақстан Республикасының Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Азия-дагы өзара
сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) ұйымдарымен байла-ныстары.
5. Еліміздін, халыкаралық қаржы институттарымен ынтымақтастығы.
Сабақтьщ мақсаты:
Біліічділік: Оқушыларға Қазақстан Республикасының сырткы саясат са-
ласынын қалыптасуы, оның әлемдік кауымдастықтың тең қүқылы мүшесі болу үшін
БҮҮ, ЮНЕСКО, ЕО, ЕҚЫҮ, НАТО, ШЫҮ, АӨСШК жәнетағы басқа халы қаралық беделді
саяси және каржы экономикалық ұйымдарымен, халықаралық қаржы
институттарымен тұрақты байланыс орнатып, ел мүддесіне сай жұмыс жүргізіп
жатқанын түсіндіру; окушыларға ғаламдас-тыру ұғымыныңмәнін ашу.
Дамытуіпылық: Оқушыларды Қазақстанның сыртқы саясатыңда қандай беделді
халықаралық ұйымдарымен қаңцай салаларда тең кұқылы әріптестік байланыс
жүргізіп жатканын, оның еліміздің кауіпсіздігі мен халықаралық беделін
көтерудегі маныздылығын түсінуге жеткізу. Оқушыларға тәуелсіз еліміздің
халықаралық ұйымдарымен жүргізіп жатқанын сан салалы қызметінің түрлерін
білуге деген қызығушылығын, ынтасын ояту, осы ба-ғытта олардың ізденушілік
қабілеттерін дамыту, тапсырмалар беру.
Тәрбиелік: Окушыларға Қазақстанның сырткы саяси және экономика-лық
қызметі туралы алғашқы түсініктер беру, осы саланың мамандықтарьша деген
олардьщ қызығушылығын ояту, мамандьгк тандауда бағыт-бағдар беру.
Сабақта игерілетін негізгі ұғымдар мен терминдер: Казақстан Республика-
сыныңСыртқы істер министрлігі, НАТО, БҮҮ, ШЫҮ, АӨСШК, ЕҚЫҮ, ИДБ, АДБ, ХВК,
ЕКДБ, Давос форумы, Еуроодак, ДСҮ, ғаламдастыру.
Сабақтьщ көрнекілігі: Д үние жүзінің және Қазақстанның саяси картала-ры,
тарихокулықтары, аныктамалыктар, сөздіктер, т.б.
Сабақтыңтүрі: Жаңа материалды игеру сабағы.
Сабақты өткізу әдісі: Ауызша баяндау әдісі.
Сабақтың барысы: Біз бүл сабақта еліміз мүіііе болып табылатын барлық
халықаралық ұйымдармен жұмысьш сөз етпейміз. Ол жүмысты бір әдістемелік
құрал көлемінде жүзеге асыру мүмкін емес және қажетгілігі де жок. Соңцық-
тан біз Қазакстан Республикасымен ең тиімді байланыса жұмыс жүргізіп жатқан
негізгі ұйымдарға ғана тоқталамыз.
Сабақтьщ бірінші мәселесі Қазақстан Республикасының сыртқы саяси бағытын
айкыңдауға және тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саясат ведомство-сьшың қалай
қалыптасқанына арналады. Кеңес елі ыдырап, капитализм мен социализм теке
тіресі аяқталған уақытта тәуелсіздік алған Қазақстан әлемдік
саясатгыңкіндік нүктесіне айнальш шыға келді. Әлем назары бізге неге ауды?
Оқушыларға аддымен осыны кеңірек түсіңдіреміз.
Біріншіден, әлем картасында ұлан байтақ жері бар, жер көлемінен тоғы-
зыншы орын алатын жаңа мемлекет пайда бодцы. Геосаяси, геоэкономика-лық
жағьшан орналасуы біршама қолайлы болды. Еуропа мен Азияның орта-сында, екі
құрлықты байланыстыратын теміржол, автомобиль жолы, әуе жолы, байланыс
жүйелерінің бойында орналасты.
Сонымен қатар оқушыларға осы арада еліміздің орналаскан жерінің қолай-сыз
жақтарын да айтқан жөн. Еліміз Ресей мен Қытай сиякты екі алып мемлекетгің
арасыңда орналасқан. Жері үжен болғанымен, халқы аз, 15 мил-лиондай ғана.
Халқының саны жағынан әлемде 71-ші орын алады. Теңізге шығатьш жолы жоқ
қырық елдің бірі және әлемдік теңіз, мұхит жодцары-ның ең алыс жаткан ел
болып саналады. Теңізге қашықтық 3750 шақырымды құрайды. Бұл Қазақстанның
әлемдік экономикаға кірігуіне киындық туғыза-тьш фактор.
Екіншіден, халықаралық сарапшылар бағалағандай, жерінің асты мен үсті
табиғи байлықтарға толы минераддық қазба байлықтар корынан сол кездегі
дүние жүзіндегі 170-тен астам едцердің арасыңда Қазақстан мынадай орын
адды: вольфрамнан -1 орын, хромиттен - 2 орын, фосфордан - 2 орын, марга-
нецтен - 3 орын, мыстан - 6 орын, күмістен - 7 орын, темір рудасы корынан -
8 орын (371 жылға жетеді), кемір - 9 орын, никель -10 орын, мүнай -12 орын
(81 жылға жетеді) [ 1]. Оның үстіне елімізце жоғары дамыған қуатты
маманданды-рылған еңбек ресурстары бар.
Үшіншіден, халық аз болғанымен қоймай, көп ұлтты болды. 130-ға жуық ұлт
пен ұлыстың өкілдерінен құрадды. Сонымен катар кейін кеп дінці мемле-кетке
айналды, 40-тан астам діни конфессиялар болды.
Тертіншіден, бұрынғы КСРО-ның ядролық қарауының біраз белігіне ие
болып калды және халықаралык дәрежедегі бірде бір келісімге қол қоймаған,
езіне ешқандай міндеттеме алмаған саяси бағыты белгісіз ел болды. Әлем үшін
ол кезде Қазақстан Елбасымыздың бейнелі сөзімен айтқанда 1епІаіпсо§пііо -
бейтаныс өлке болды [2].
Сол кездері әлемдік ақпарат құралдарында біздің еліміз туралы үсті
үстіне жазылып жатты. Біздің шын жай-жапсырымызды ешкім жөндеп
білмейтіндіктен. кейбір саясатшылар мен ақпарат қүралдары әуелі Қазақ-
станды үнамсыз кейіпте бейнелеп, әлемдік қауымдастыққа үрей туғызатын
ядролық каруы бар ислам мемлекеті ретінде көрсетгі. Біз туралы бүлай
жазуға кейбір сыртқы фокторлар да әсер етті. Мүндай жағымсыз бейне біздің
елімізге тек кырсығын тигізіп қана қоймай, сыртқы дүниемен болашакта
ьвдаддасуымьізға қолбайлау болатын еді.
Бізгеосьшдай кедергілерді жойып, халықаралықбайланыстарға шығу ке-рек
болды. Бірнёше мәселені қатар шешуге тура келді, деп жазады Елбасы-мыз.
Біріншіден, біздің мемлекетіміздің шъш сипатын танытуымыз керек бол-ды.
Екіншіден, Қазақстанды халықаралық дәрежеде мойындатып, оның қауіпсіздігі
мен аумақтык түтастығын қамтамасыз етуіміз қажет болды. Үшішгвден, әлемдік
шаруашылық жүргізу мен экономикалык байланыстарға белсене араласуымыз қажет
болды
Вһдіңсыргқы саясатымыздың қалыптасу кезеңі осындай өреш міндеттерді жүзег
е асырудан басталады [ 3 ].
Алдымен сырткы саясатымызды жүзеге асыратын сырткьі саясат ведом-стврсын
қайга құрудан бастадық. Кеңес заманында КазақстанныңСыртқы істер министрлі
гі 1944 жылы құрылып, жұмыс істегенімен, ол дипломатиядан алыс кызметпен
шүғылданатын. Біздіңсыртқы саяси қызметтегі дәстүріміз тым ж ұтаң еді. Шет
мемлекеттерде бірде бір дипломатиялык өкілдігіміз бол-мады. КСРО өкіметі
кезінде Казакстан үшін дипломаттар даярлауға көңіл
бөлмеді.Осысаланынмамаіщары КеңесзаманыңдатекМәскеудеғанадаяр-л анаі ын.
Санаулы ғана қазаказаматтары бірден бір дипломаттар даярлайтын арнаулы
жоғары оқу орындары - Мәскеу Мемлекеттік Халыкаралық Қаты-наетар Институты
мен КСРО Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясын бітіре алды.
Мәскеу осы оку орындарын бітірген қазак дипло-маттарын алдынғы катарлы
дамыған елдерге жолатпай, Азия және Африка елдеріне ғана жүмыска жіберетін.
Кеңесші және елшіліктін бірінші хатшы-сы деген кызметген әрі өсірмейтін.
ҚазақстанныңСырткыістер министрлігі кызметкерлерін шет елдерге іс-
сапарларға, тәжірибе жинақтауға да жібермейтін. Кырық жылдай уақытга Еуропа
мен Америка елдерінде және халыкаралык ұйымдарда енбек еткен казақ
дипломаттарынын саны 3-4 ғана бодцы.
Бұл мәселені толығырак білгісі келетін оқушыларға мұғалім осы автордың
Қазақтарихы журналының 2002 жылғы 5-6 санындағы Нәзір Төрекұлов
-мәлімгер деген мақаласын және 2001 жылы Астана қаласыңца шығарылған
Қазақстан Республикасының сыртқы және халыкаралық жағдайы. 1991 -2001
жылдар деп аталатын оқушыларға арналған көмекші құралын, 2004 жылы 6
наурыздағы Астана хабары газетіңдегі Қазақтың дипломат қыздары атты
мақаласын ұсьшуьша болады.
Тәуелсіздікке қол жеткізген тұста еліміздің Сырткы істер министрлігіне
Ақмарал Арыстанбекова жетекшілік ететін және мұнда бар - жоғы 20 шақгы ғана
адам жұмыс істеді.
Сондықган тәуелсіздіктің алғашқы күңдерінде-ақ елімізді әлемдік қауым-
дастыққа танытып, мойындататьш белсенді сыртқы саясат жүргізу қажеттігі
туды. Тәуелсіздіктің бір белгісі республикамызды басқа мемлекеттердің
беделді халыкаралық ұйымдарьшьщтануы еді.
Осы арада оқушыларға сырткы саясатымызды қалай айқыңдадық, оны алғашқы
кезеңде кімдер және қалай жүзеге асырды, елімізді дүние жүзіне қалай
таныттық, Қазакстан шет мемлекеттермен дипломатиялық байланыс-ты кашан,
қалай орнатты, алғашқы елшілігіміз қай мемлекетте ашылды және біздің тұнғыш
елшіміз кім, біздің елімізде қандай мемлекетгің елшілігі бірінші больш
ашылды деген маңызды мәселелерді түсіндіреміз.
Ең алдымен баяндайтынымыз Конституцияда белгіленгендей, еліміздің сыртқы
саясатын белгілеу, Сыртқы істер министрін, елшілерді тағайындау
Президентгің құзырыңда болатын.
Кдзақстанньщсьірткьісаясатьшьщтұжьі рьіодшасьшПрезидентімізөзінің 1992
жылғы мамыр айыңда шыққан Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде
калыптасуы мен дамуының стратегиясы атты еңбегіңде атап көрсетгі. Кейін
оны Қазақстан - 2030 еңбегінде және одан да басқа сөйлеген сәздері мен
еңбектерінде дамытып, толықтырады.
Тұжырымдамада еліміз өзінің геосаяси жағдайын, этнодемографиялық және
басқа да факторларды ескере отырьш, көпвекторлы (яғни көпбағытты)
дипломатияны жүзеге асыратыны көрсетілді. Мұның мәні - әлемдік деңгейдегі
істерде елеулі орын алатын және еліміздің нақты мүдделері тоқайласатын
мемлекеттердің бәрімен достық және езара сенімділік сипатындағы карым-
қатьшасты дамыту деген сез.
1992 жылы шілдеде Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі
туралы Ереже, кейінірек 1997 және 2000 жылдары Диплома-тиялык қызмет
туралы Зандар қабылданды. Тәжірибелі дипломат Төлеутай Сүлейменовке сыртқы
саясат ведомствосын қайта кұру жүктелді. Сырткы саяси кьізметтің тиімділігі
кебіне дипломатиялық кадрларға байланысты шешіледі. Француздың бір ойшылы
Едді сыртқа танытатын екі тұлға бар.
Оның бірі - дипломат, екіншісі - соддат деген екен. Алғашқы кезде елімізде
дипломаттар жетіспегендіктен КСРО СІМ-нің орталық аппаратында жұмыс істеп
жүрген немесе шет елдердегі елшіліктерде қызмет істеген қазақстан-дықтар
республиканың сыртқы саяси ведомствосьша қызметке шақырылды. Соның
нәтижесінде елімізге 12 жоғары мамаңдандырылған дипломатгар кедді. Солардың
бірі қазіргі Сыртқы істер министріміз ҚасымжомартТоқаев бол-ды. Сонымен
қатар бүл жұмысқа бүрын елімізде комсомол, партия, кеңес органдарыңда еңбек
еткен,ғылыми- педагогикалық жұмыста болған тәжірибелі адамдар да тартыдды.
Елбасы жарлығымен біздің еліміздің бірінші елшілігі 1992 жылы 16 ма-мырда
Түркияда ашьглды, ал келесі күні Президент осы елдегі Қазақстан
Республикасының Төтенше және өкілетті елшісі етіп Қанат Саудабаевты
тағайыңдады. Осылайша ол тәуелсіз Қазақстанның шет елдегі тұңғыш елшісі
болды [4].
Оқушыларға Қазақстан Республикасының шет елдердегі алғашқы елшілері
туралы айтуды дұрыс деп санаймыз. Олар:
Египетте - Тайжанов Болатхан Құлжанұлы
Венгрияда - Құрманғожин Сәлім Алмағамбетұлы
Ираңда - Жоддасбеко^ Мырзатай Жоддасбекұлы
Пәкістаңда - Айтмұхамбетов Тамас Қалмұхамбетұлы
Қытайда - Әуезов Мұрат Мұхтарұлы
Бельгияда - Қырбасов Әуесхан Мақатайұлы
БҮҮ-да - Арыстанбекова АқмаралХайдарқызы
Қырғызстанда - Шаханов Мұхтар Шаханұлы
Өзбекстанда - Есқалиев Нәжімедиен Ысқақұлы
АҚШ-та - С үлейменов Төлеутай Ысқақұлы
Францияда - Қабдырахманов Телеухан Самарханүлы
ГФР-да - Тұрсынов Сағымбек Тоқабайұлы
Украинада - Глачков Юрий Алексеевич
Беларусьта - Темірбаев Валерий Ботаұлы
Әзірбайжанда - Аманғалиев Ибрагим Әжейұлы
Ресей Федерациясыңда - Мансұров Тайыр Аймұхаметұлы [5].
Қазақстанда өз елшілігін алғаш ашқан ел - Түркия. 1992 жылы 21 сәуірде
Түркия Республикасының Қазақстаңдағы елшісі Аргун Өзпай Президент Н.Ә.
Назарбаевка сенім грамотасьш тапсырды.
Қазір 121 елмендипломатиялыққатьшасорнатылған .БүгіндеҚазақстан-ның Б¥Ү,
ЮНЕСКО, ЕҚЫҮ сияқта 68 халықаралық үйымда өкіддігі бар. Шет едде 50
шетелдік мекемеміз, соның ішіңде, 32 елшілік, тұрақты екідділік, 2
дипломатиялық миссия, 3 бас консулдық, және 1 төлкүжат-виза қызметі жүмыс
істейді. Көптеген еддерде Қазақстанның елшілері қосымша елшілік қызмет
атқарады [6].
ҚазақстанныңБҮҮ-дағықызметі. Кез келгентәуелсіздік алған мемлекет үшін
оны әлемдік кауымдастыктыңтану процесі оңай бола бермейді. Біздің еліміз
бұл мәселені өте кысқа мерзімде және сәтті шеше білді.
Қазақстан дербестіктің алғашкы күндерінен халықаралык қоғамдастыққа
кіріп, өзінің халықаралык мәртебесін алу үшін БҮ¥-на кіруді мақсат етіп
қойды.
жылы 20 желтоксанда сол кездегі еліміздің Сыртқы істер министрі Ақмарал
Арыстанбекованы Елбасымыз Қазакстан Республикасын Б¥¥-на өкіл етіп жіберді.
31 желтоқсанда Б¥¥-ның Бас хатшысына Қазақстан Рес-публикасын Б¥Ү-на мүше
етіп кабылдау туралы Н.Ә. Назарбаев кол қойған өтініш табыс етіледі. Осы
мәселеге қатысты қажетгі құжаттар әзірленіп, көптеген кездесулер
өткізіледі. Осы ұйымның Қауіпсіздік Кеңесі мен Бас Ассамблеясы Қазакстанды
мүшелікке кабылдау туралы шешім қабыддайды. Біздің елімізді осы ұйымға
қабылдау кезіңце АҚШ, Жапония, Ресей, Украи-на, Қытай, Үндістан сиякты
еддердің тұрақты өкілдері бізге үлкен көмек пен қолдау көрсетеді.
жыдцың 2 наурызы тәуелсіз Казақстан үшін айрыкдіа күн болды. Бұл күні өз
жұмысын қайта бастаған БҮҮ-ның Бас Ассамблеясының46-сессия-
сындашешімдауысберусізбірауыздан мақұлдау негізіндеқабыдданды. Кон-сенсус
арқылы Казақстаңцы БҮҮ-на мүше етіп қабыддады. Осылайша біздің еліміздің
тәуелсіздігі мен мемлекеттік егемендігі халықаралык түрде таныл-ды. Д үние
жүзінің картасыңца жаңа егемен мемлекет пайда болды. Біз БҮҮ-ның 168-
шімүшесіболдык,алонынбарқұрамы 176мүшегедейінөсті [7].
1992 жыддың 15 сәуірінде Президент өз жарлығымен А. Арыстанбекова-ны
Қазақстан Республикасының БҮҮ жанындағы Тұрақты өкілі етіп тағай-ындады.
Сөйтіп Акмарал Хайдарқызы Қазақ мемлекетініңтарихында шет елде елшілік
қызмет атқарған тұңғыш казақ қызы болды.
1992 жыдцың 5 маусымыңца БҮҮ-ның жанындағы Қазақстан Республика-сының 6
адамнан тұратын Тұрақты өкілдігін құру туралы Президент Жар-лығы
жарияланды. Бұл миссияның алғаш қызметкерлері кыркүйек айында Б¥Ү-ға келіп,
жұмысқа кірісті. [8].
Еліміз үшін 1992 жылдың 5 қазаны да тарихи күн болды, сол күні
мемлекетіміздің басшысы Н.Ә. Назарбаев алғаш рет БҮ¥-ның мінбесінен сөз
сөйледі.
Осыдан кейін окушыларды Қазакстанның БҮҮ-дағы кызметімен таныс-тырамыз.
Қазақстан халықаралықаса беделді ұйымға қабылданғаннан кейін оның оңдаған
ұйымдары мен бағдарламаларына мүше немесе катысушы болып, жемісті жұмыс
жүргізе бастады. Қазақстанның БҮҮ шеңберіңцегі жұмысы-нын ең маңызды бағыты
- Қазақстан аумағындағы экологиялық апаттарға
байланыстыпроблемалардыңшешілуінедү ниежүзілікқоғамдастыктарапы-нан кемек
алдыру және соның ішінде ең алдымен бұрынғы Семей полигонын-дағы ядролык
сынақтардан зардаптарын жою болып табылады. Казақстан делегациясының
бастамасы бойьшша 1997-1998 және 2000 жылдары БҮ¥-ның Бас Ассамблеясы
Халыкаралық Ынтымақтастық және Қазақстандағы Се-мей аймағы халқы мен
экологиясын оңалту және экономикалықдамыту мак-сатындағы қызмепі үйлестіру
атты карар қабылдады. Осы қарардыңнегізіңде денсаулық сактау, экология,
экономика, гуманитарлық көмек және ақпарат-пен камтамасыз егу саласындағы
көп салалы жобалардан кұралатын іс-қимыл бағдарламасы әзірлеңді.
Б¥¥ аясыңңа 1999 жылы Токиода Семей аймағынын проблемалары женінде
халықаралық конференция болып өтті. Конферендияның қорытьш-дылары
ядролык.сынақтар салдарының проблемаларына деген халык.аралық қау
ымнастыктың айтарлыктай мүдделілік танытып отырғанын, Семей айма-ғын
сауыктыру женііадегі ынтымактастықтың дамуына үлес косуға әзір екеңдікі
ерін көрсеггі. 2002 жьшғы мәлімет бойынша Семей аймағын сауық-тыруға
тартылғаи В¥¥ каражатыныңжалпы сомасы 26 миллион АҚШ дол-ларын кұрады \9].
Қачақстан БҮ ¥ шеңбфіндегі көптеген істерге ұйыткы болып жүр. Атап
айтқаңда, Қазақстан аймақтардағытүрактылықты сақтау істеріне, халықара-лык.
кауіисіздік, интеграция жүйелерін кұруға, терроризммен күрес қимыл-дарына,
ұлтарадык, дінаралықкелісімдерге, халықаралықдеңгейдегі кеңау-қымды
байланыстарға көп қырлы сыртқы саясатқа басымдык береді.
БҮҮ-ныңқолдауымен Қазақстан ЕуразиялықМедиа-форум (2002,2003 жылдар),
АӘСШК саммитін (2002 ж.), Еуразиялық экономикалықсаммит (2003 ж.), Тенізге
шығатын жолы жоқ және тасымал жолынан алыс орнала-скан дамушы елдердің
проблемалары туралы халыкаралық конференция (2003 ж.), Әлемдік және
дәстүрлі діндер басшыларының I съезі (2003 ж.) си-яқты халыкаралық маңызы
бар жиыңдарды үйымдастырып еткізеді.
2002 жылы Б ҮҮ-ның Бас хатшысы Кофи Аннан арнайы іс-сапармен Қазақ-станға
келіп қайтгы. Б¥¥-ның Бас хатшысынын ұйымға мүше барлықелдер-ге бара
бермейтінін окушылардың есіне саламыз, Әлемдегі ең беделді халы-қаралық
ұйымның басшысының сапары біздің Елбасымыз бен республика-мыздың әлемдік
аренадағы орны мен беделінің жоғары екенін көрсетеді.
Үстаздык тәжірбиемізден көріп жүргендей, оқушылар БҮҮ-ның Бас хат-шысы
туралы білгілері келіп, сұрактар қояды. Сондыктан осы кызмет және оны
атқарған адамдар туралы деректер келтіреміз.
Б¥¥-ның Бас хатшысы деген кызмет айрықша биік лауазым. Ол жеке адамның
ғана мәртебесі емес, ұлт, халықгың мактанышы. Оған кездейсок адамның қолы
жетпейді. Сонымен қатар бұл кызметке күшті мемлекеттердің
екілдері ұсынылмайды, себебі Бас хатшы ұлы держава өкілі болса, әлемдік
саясатты өз елінің мүддесіне бұрып кетуі мүмкін деген қауіп туады. БҮҮ-ның
тарихында Бас хатшылық кызметті атқарған адамдар:
1. Трюгве Ли (норвег)
2. Даг Хаммершельд (швед)
3. У. Танн (бирмалық)
4. Курд Вальдхайм (австриялық)
5. Перес де Куэльяр (перулік)
6. Бутрос Гали (египеттік)
7. Кофи Аннан (ганалық)
Кофи Аннан (1938 жылы туған) бұл қызметті 1996 жылдан атқаруда, 2001 жылы
екінші рет сайланған, экономика саласының маманы. БҮҮ-ның мекемелеріңде
1962 жылдан бері тұрақты қызмет атқарып келеді. Көптеген шет тідцерін
меңгерген. К. Аннан - БҮҮ тарихында осы беделді ұйымды бас-карған тұңғыш
кәсіби маман. Бас хатшылық қызметті бір африкалықтан екінші африкалыққа (Б.
Гали- Египеттен, К. Аннан - Гана Республикасынан) берілген күнді Африка
халқы ең ұлы күңцерінің бірі деп есептейді. Калыптаскан дәстүр бойынша Бас
хатаіыны аймақгардың өкілдері ұсынумен әрбір Ь жыдда қайта сайлайды. Өткен
жолы (2001 жылы) Бас хатшыны сайлау Азия құрылығының кезегі еді. Бірақ К.
Аннанның екінші мерзімге дауысқа түсуін БҮҮ-ның Кауіпсіздік Кеңесінің4
тұрақты мүшесі - Үлыбритания, Ресей, АҚШ және Франция қолдаған еді.
Сондықтан Азия кезегі тағы 5 жылға кейін шегерілді [10].
Осы сабақта назар аударатын келесі бір мәселе - БҮҮ-на төленетін мүшелік
жарна көлемі. Ең кеп жарнатөлеуші ел - АҚШ. Мысалы, 2002 жылы АҚШ-тың
төлеген жарнасы 283 млн. доллар, ал Қазақстандікі 373 мың дол-лар.
Салыстыру үшін айта кетсек, Украина - 681 мьщ, Өзбекстан - 141 мың,
Қырғызстан 12 мың доллар келемінде тәлеген.
Сабақгың келесі мәселесі - Қазақстанның Еуроодакпен байланысына ар-
налады. Еуропалық одақ (ЕО) әлемдік саясаттьщ негізгі бір тарапы болып
табылды. Қазіргі уакытта ЕО-ға қарағанда анағұрлым дамыған сауда-эконо-
микалық әрі саяси интеграцияланған басқа бірлестік жоқ. 370 млн. адамы бар
біртұтас ішкі рынок жағдайында ЕО-ның ішкі жалпы өнімі АҚШ-ка тең. (5,5
триллион доллар). ЕО-да тауарлардың әлемдік саудасының 40%-і және кыз-мет
көрсету саудасының 30%-і шоғырланған, ғылыми-техникалық және қар-
жылықәлеуегі АҚШ-тан кейін 2-орын алады. 2003 жылдьщ 16 сәуірінде Афина
каласында Эстония, Латвия, Литва, Полъша, Чехия, Венгрия, Словакия, Сло-
вения, Кипр мен Мальта мемлекеттерін ЕО-ға мүшелікке қабыддау туралы
келісімге қол койылды. Бұл каңдидат елдер 2004 жыдцың 1 мамырында ресми
түрде мүшелікке өтті. Осы 10 мемлекетпен ЕО территориясы бірнеше есе
кеңейіп, жалпы ішкі өнімнін көлемі 5 триллион евродан тұратын әлемдегі ен
ірі сауда блогына айналды. Сарапшылардың пікірінше ЕО-ның бюджетіне бұл
қосылу айтарлыктай салмактар да түсіреді екен. Өйткені 15 бай елдің
катарына 10 кедейлеу мемлекеттер косылады.
2004 жылы мамырда Еуроодақ елдерінің саны 25-ке жеткен соң,
Еуропарламешінің депутаттарының саны да 626-дан 732 депутатка дейін есті.
Еуроодак елдері 2004 жылы 13 маусымда Еуропарламентке сайлау өткізді.
Депутаттар 5 жылға сайланды. Еуропарламентке әр ел езінін халқының са-нына
карайөкіддік жібереді. Мысалы, Германия99, Швеция 19 депутатсай-лайды. 2004
жылы маусым айында бұл еуропалык қауымдастық өзінің алға-шқы Консгатуциясын
қабылдады.
Қазақсіан мен ЕО арасындағы ресми дипломатиялық қатынастар 1993 жылы
орнатылды. ЕО-ға қатысты Қазақстанның саясаты оның әлемдік эко-номикадағы
ролімен және Еуропаның 15 дамыған елдері кіретін осы бірлестіктін жемісті
интеграциялык саясатымен айқыңдалады. ЕО біздің еліміздің ен. ірі сауда-
экономикалық әріптесі больт табылады. 1999 жылы біздің еліміздің ЕО
мемлекеттерімен сауда айналымы 2,2 млрд. долларды құрады (бұл Казакстанның
сыртқы саудасының жалпы көлемінің 23,9%). 2002 жылы ЕО елдерімен сауда
көлемі 3 млрд. долларды күрады.
Қазақстан Батыс Еуропа елдерімен егемеңдікті және аумактыңтүтастык-ты
құрмет гүгу, бір-біріне шабуыл жасамау және ішкі істеріне араласпау, күш
қолданбау және күш колдану каупін болдырмау, тендік әрі өзара тиімділік
ііритшиітгерін баяндайтын саяси шарттар жасасты.
ЕО елімі зге ТАСИС (ТМ Д елдеріне техникалық көмек көрсету бағдарла-
масы), ТЕМПУС (білім саласындағы ЕО тарапынан көмек керсету бағдарла-масы)
бағдарламалары бойынша көмек берілді. 1992 жылдан бастап ТАСИС
біздіңелімізге 120 млн. евро сомасында көмек керсетті [11].
Қазакстан ЕО-ка мүше емес. Оған мүше болу да оңай шаруа емес. Біздің ел
Азия құрлығында орналасқан. Түркия 40 жыдцан бері ЕО-ға мүше бола алмай
жүр. Ресей де ЕО-ға кіруден үміткер. Егер сарапшылардың пікірінше, осы екі
ел ЕО-ға кабылданбаса, Шығыстағы ЕО шекарасы кандай болады. шекара-ның қай
жерден белгіленетіні аныктадды.
Қазақстанның ЕҚЫ¥-мен ынтымақгастығы. Түркі халықтар кауіпсіздік
құрылымдарымен тығыз байланыс орнату және ынтымактастықты дамыту
Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатымен және теңгерімділік
принциптерімен үндеседі, сондай-ак оның ұлттык қауіпсіздігін ұлғайту
мүдделеріне жауап береді. Еуропалык бағытта бұл ең алдымен Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымактастык үйымы (ЕҚЫҮ) және Солтүстік Атлан-тикалык
Шарт Одағы (НАТО).
ЕКЫҮ (1994 жылға дейін Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастык
жөніндегі Кеңес деп аталған) - XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасыр басындағы
еуропалық кауіпсіздік жүйесінің маңызды элементі болып табылады. Бұл орайда
өзіне ТМ Д, Орталык және Батыс Еуропа елдерін, АКШ пен Канаданы қосатын
ЕКЫҮ-ның басыңда еуро-атлантикалык сипат болса, Орталық Ази-яда жаңа кауіп-
катердің пайда болуына байланысты соңғы уакытта осы ұйым-ның азиялық мәні
де арта түсуде.
ЕҚЫҮ-ныңталқылауына, айналысуына жататын проблемаларды шарт-ты түрде үш
топка бәледі: біріншісіне - әскери-саяси қауіпсіздік және қару-жаракқа
бақылау жасау мәселелері, екіншісіне - экономикалық, ғылыми-техникалық және
экологиялық ынтымақтастыққа қатысты мәселелер, үшіншісіне - гуманитарлық
саладағы ынтымақтастық мәселелері (ақпарат, мәдениет, білім) және адам
қүқығы.
Біздің еліміз 1993 жылы осы ұйыммен ресми байланыс орнатты. Жаңа мүше
мемлекетгерге көмек көрсету бағдарламасы шеңберінде ЕҚЫ¥-ның басшылығының
өкідцері бірнеше рет болып, еліміздегі саяси, әлеуметтік-экономикапық
реформалар туралы түсінік алды. Казақстан басшылығы мен өкілдері ЕҚЫҮ
институттары мен құрылымдары ©ткізетін түрлі іс-шарала-рға қатысып жүр.
ЕҚЫҮ елімізге азамттық қоғам күруда адам күқығын сақ-тау проблемалары
бойынша көмек көрсетуге тырысуда [12].
Сарапшылардын айтуына қарағанда 2009 жылы Казақстан ЕҚЫҮ-ның жұмысына
терағалық етуі мүмкін.
Қазақстан және НАТО. Нато дегеніміз қандай ұйым және ол қазіргі таңда
қандай мақсаттар көздейді деген сауалға 11 сынып окушылары дүниежүзі та-
рихы курсынан жауап алады. Мұғалім бұл тақырыпшадағы НАТО ұйымы туралы
оқушылардың білімін кеңейтеді.
НАТО -әскери-саяси одақ. Оның шешім қабыддаушы негізгі органы -Солтүстік
Атлантикалық Кеңес. Онда әрбір қатысушы мемлекет елші дәрежесіндегі тұрақты
екіл аркылы көрініс табады. Үйымды 4 жылға тағай-ындалатын Бас хатшы
баскарады. 2003 жылы желтокеанда осы кызметте бо-лып келген британдық Д.
Робертсонды Нидерланд Сырткы істер министрі болған 55 жастағы Яап де Хоп
Схеффер алмастырды.
НАТО-ның кұрамыңда 2003 жылы 19 ел болды. Үйымның өз қарулы күштері жоқ.
Қажет кезіңде мүше мемлекеттер бұл ұйымға әскер бөледі. 2003 жылы
ұйымныңәскерибюджеті 700 млн. доллар, ал азаматтыкбюджеті 170 млн. евро
көлемінде бодды. НАТО-да барлық жағынан АҚШ-тың үстемдігі басым. Өйткені ол
осы ұйым бюджетінің 30%-ын төлейді және карулы күштерінің көбін де Америка
шығарады.
КСРО ыдырағаннан кейін бұл ұйым да өзгеріске ұшырауда. Енді тек қана
Солтүстік Америка мен Еуропада ғана емес, әлемнің барлык жерінде демок-
ратия мен тұрақтылыкты қамтамасыз ету экономикалық өсуді дамыту ұшін
қауіпсіз жағдайлар жасау максатын коюда. КСРО гарапынан бұрынғы әске-ри
қауіп жойылған соң, әскери шығынды азайтып, шамамен 20 мың адамдай болатын
шапшаң кимылдаушы қарулы күштер кұруға ниет білдіруде. Н АТО
халыкзралыккызметтестіктіңдетыңжолд арын іздестіруде [13].
КСРО ыдырап, Варшава Шарты үйымы тараған соң 1994 жылы НАТО-ға мүше
мемлекетгер басшыларының бас қосуына АҚШ Бейбітшілік жолын-дағы
әріптестік бағдарламасын ұсыңцы. Оның максаты - Н АТО-ға мүше емес
мемлекеттерді тарта отырьш, Еуропадағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті одан
ары нығайту еді. Бүл бағдарламаға 25-тен астам мемлекеттартылған. Оның
қүрамында ТМД елдері түгелге жуық бар. Оның мүмкіндіктерін кеңейте түсу,
езара консудьтациялар алмасу үшін арнайы Еуроатлантикалық Серіктестік
Кеңесі күрыдды. Қазақстанбұлбағдарламаға 1996жылданбастапқатысаба-стады.
Қазақстан жауынгерлеріНАТОәскерлеріменбіргеО ртаазбатәске-ри
құрамаларыныңжатгығуларына қатысып келеді. НАТО үйымы Қазбат-ты жасақтау
көмегін берді. Үйым еліміздің қорғаныс қабілетін нығайтуға, оны қару-
жарақпен камтамасыз ету ге, офицер кадрларын даярлауға жәрдем-десуде.
КазақсгандаНАТО-меньщтьмакгастьіқба рысындажаңадантөнген катерлерге бірлесе
қимыл көрсетуге басымдылықберіп отыр [ 14].
Осы арада ҚазақстанньҮң АҚШ-пен НАТО әскерінің Ауғаныстандағы операциясы
кезінде ауғанхалқынаазык-түлікпен жәрдемдескенін, ал Ирак-тағы еоғыстан
кейін Қазакстан бүл елге бітімгершілік баталъонын жібергенін окушылардын
есіне салуды мүғалімнің ұмытпағаны дүрыс.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың 1999 жылы НАТО-ның 50 жылдық мерекелік
саммитіне арнайы шакырумен Вашингтонға барғаны, НАТО-ның бүрынғы Бас
хатшысы Д. Робертсонның Қазакстанға 2000 және 2003 жыдда-ры ресми сапармен
келуі Н АТО мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастық-тыңдамып келе
жатқаныныныңбір көрінісі.
Казакстан және Шанхай ынтымактастық ұйымы (ШЫҮ). Қазакстан Ази-ядағы тағы
бір халықаралық ұйым - Шанхай ынтымақтастык ұйымын құру-шылардың бірі және
онда белсенді қызмет атқарушы ел болып табылады. Бұл үйымды құру туралы
келісім Қытайда жасалды. 1996 жылы 26 сәуірде Шанхай қаласыңда Қазақстан,
Қытай, Қырғызстан, Тәжікстан және Ресей шекара аймағьшда әскери
саладасенімділік шараларын нығайту үшін келісім-шартка қол койды. Шекара
дауы кашанда қиын. Бір кездері КСРО мен Қытай арасындағы шекара дауы канды
кактығыска дейін барғаны тарихтан белгілі.
Окушыларға Д үниежүзі және Қазақстан тарихынан алған білімдерін естеріне
салып, олардан Даманск аралы мен Жалаңашкөл окиғалары кашан, қалай бол-
ғандарын сұрау керек. Егер тарихшы мұғалімдер бұрынғы сабақтарда колдан-
баған болса, осы әдістемелік күрал авторының Қазактарихы журналындағы
мақаласын окушылардың есіне салып, окуларьша кеңес бергендері дүрыс.
Өйткені елімізтәуелсіздік алғаннан бері Жалаңашкел оқиғасы туралы әзірше
республика келемінде баска материалдар шыға койған жок [ 15].
Бесел басшылары алғашқы кездесуде-ақшекараныңтөңірегіңцегі әскери
күштерді өзара қыскарту женіндегі мәмілеге бірауыздан келді. Олардың
әрқайсысы шекарадан 100 шақырым әріге әскери күштері мен соғыс техника-сын
алып кетуге, әскери құрамды қыскартуға міндеттенді. Бұл келісім 2020 жылға
дейін әрекет етеді және кажет деп табылған жағдайда келесі бес жъілға
ұзартылады[16].
Бес елдің бұл келісімі 1997 жылдан бастап Шанхай бестігі деп аталатын
болды. Қытай мен ТМД-ның Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан си-яқты
едцердің ортак шекарасы 10 мың шақырымдай болатын. Олар бірін үжен, бірін
кіші деп алаламай, тең тұрғыда тіл табысып, шекара мәселелерін ба-рынша
түсіністікпен шешуге кірісті.
2001 жылы ортақ шекарасы болмаса ца Өзбекстан қосылып, Шанхай бестігі
енді Шанхай ынтымақтастық ұйымы деп атын езгертті.
ШЫ¥ басшылары, Сыртқы істер министрлері жыл сайьш кездесіп, өздері үшін
өмірлік маңызы бар мәселелерді талқылап, толық тіл табысу жағдай-ында
шешімдер кабыдцап отырацы. Қазақстан делегациясы ол кездесулерде әрқашан
белсенділік танытып, құнды ұсыныстар енгізіп отырады. ШЫ¥-ға қатысушы елдер
тек осы өңірді ғана емес, бүкіл әлемді аландатып отырған терроризм,
экстремизм, сепаратизм, есірткі бизнесі, қару-жарақтың заңсыз айналымы,
ұйымдасқан қылмыс сияқты қауіпті қатерлерге карсы бірлесіп тоскауыл қою
жөнінде де ынтымақтаса жұмыс жүргізуге ұмтылуда.
Сөйтіп, Шанхай бестігі мемлекеттік шекара мәселелерін шешу женіндегі
кеңестен ШЫҮ Қазақстанның сыртқы саясатыңца халыкаралық кепжақты
ынтымақтастық саласынцағы және ең маңызды басым бағыттарының бірі
болыптабылады.
Қазақстан және АӨСІНК деген мәселені айтпас бұрын окушыларды алды-мен осы
ұйымды шақыру неден туындады, бұл идеяны кім көтерді деген проблемалармен
таныстыру керек.
Бір кездері әлемнің ең тұракты аймағы саналған Азия екінші
дүниежүзіліксоғыстан кейін шиеленіскентүйіндер аймағынаайналды. Бұл аймақта
соңғы 50 жылда қаншама ірілі-ұсақты соғыстар болып, мемлекет-терде бір-
біріне деген сенімнін жоктығы, жаппай қырып жою қаруын қоса алғанда, қару-
жарақтың көптеп жинақталуына соқтырды. Азияның кейбір аймақтарында
жанталаса карулану жәйіттері әлі де байқалуда. Терроризм, сепаратизм,
экстремизм, есірткі бизнесі, ұйымдасқан қылмыс сияқты оқиғалар ғаламдық
аукымға ие болуда. Бақылаусыз көш-қон ағыны, бос-қыңцар санының есуі
Азияцағы қауіпсіздікке тенген аландатарлық қатердің бірі болып отыр.
Еуропа елдері 70-ші жылдары өз проблемасын бірлесіп шешетін ЕҚЬІҮ үйымын
құрса, Азияда мұндай тетік болмады.
Осыны көріп біліп, оның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.