Қазақстан КСРО-ның ірі өнеркәсіп аймағы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан КСРО-ның ірі өнеркәсіп аймағы
Қазақстанда химия өнеркәсібінің даму тарихы Қаратау фосфорит кенінің
игерілуімен тығыз байланысты. Республикамызда минералды және органикалық
бай қордың болуы химия өнеркәсібінде технологиялардың жетілдірілуіне және
өндіріс орындарының салынуына игі әсерін тигізді.
Жамбыл облысы республикадағы өнеркәсібі жан-жақты дамыған ірі аймақтың
бірі болып табылады. Халық шаруашылығының барлық дерлік салаларының
өркендеуіне обылыстың табиғи – географиялық жағынан қолайлы орналасуы
мүмкіндік береді. Қаратауда теңдесі жоқ бай (жалпы қоры 1,6 млрд. тн.)
фосфорит кені жинақталған. Мұндағы байлық облыс өнеркәсібінде жетекші орын
алады. Химия кәсіпорындарының қуаты жыл сайын 80 000 тн дейін сары фосфор,
150 000 тн минералдық тыңайтқыштар 120 000 тн натрий триполифосфатын,
ортофосфорлық қышқылдар өндіруді қамтамасыз ете алады [1].
Қазақстандағы фосфорит алабын зерттеу ХХ ғасырдың басында басталды.
Оларды 1909-1915 жылдары Я.В. Самойлов бастаған геологтар зерттеді.
1936 жылы И.И. Машкара Кіші Қаратау (Батыс Тянь-Шянь) жотасында құрамы
18-37 % Р2О5 тұратын ұсақ түйірлі кремнийлі – карбонатты төменгі кембрийлік
фосфорит қабаттарын ашты. 1937 – 1946 жылдары П.Л. Безруков және Б.М.
Гиммельфарб басқаруымен НИУИФ геологтары ұзындығы 120 км, ені 25-30 км
болатын Қаратау фосфорит алабын ашты. Мұнда 40-тан астам кен орындары және
әртүрлі мөлшерді табылды. Бұл кезде фосфорит алабының қоры 2 млрд. деп
бағаланды [2].
1937-1939 жылдары НИУИФ барлау жұмыстарының нәтижесінде фосфорит шығатын
алаңда масштабы 1: 100 000 геологиялық карта жасалды. Бұл алаңдағы зерттеу
бөлімінде 42 кен орны анықталды. Оның 11-і алғаш рет 1939 жылы ашылды. Жаңа
кен орындары – Шолақтау және Жаңатас алдыңғы табылған Көксу және Ақсай ірі
кен орындарымен теңесті [3].
1960-1980 жылдары Қаратау алабына мемлекет үлкен маңыз беріп, оны арнайы
барлау үшін Жаңатас геологиялық барлау экспедициясы ұйымдастырылған.
Б.М. Гиммельфарб және А.М.Тушин геологиялық құрылымының ерекшелігіне
байланысты кен орнын негізгі бес топқа бөледі [4].
Бірінші топ алаптың оңтүстік-шығыс бөлігіндегі кен орындарын қамтиды.
Олардың ең ірісі – Шолақтау. Жүргізілген жұмыстар көрсеткендей Шолақтаудың
басты артықшылығы – оның темір жолға (100 км) жақын орналасқандығы [3, 27
бет]. Шолақтау фосфорит кенін басқа бірқатар шағын: Тамды, Арбатас,
Сүлейменсай, Насынқұл, Шолақтау III, Қотырбұлақ, Жетімшоқы I және II кен
орындары кіреді.
Екінші топ Ақсай фосфорит кені, Түйесай кені және қоры шағын: Көктал,
Тесіктас, Шилібұлақ, Қыршабақты кен орындарын құрайды. Бұл топтың жалпы
қоры алаптың барлық қорының 12 % құрайды.
Үшінші топқа ірі өндіріс және ұсақ кен орындары: Ақжар, Үшбас, Жартас,
Арқалықсай кен орындары кіреді.
Төртінші топ Ақсай және Көксу кен орындарының аралығындағы ұсақ кен
орындарын құрайды.
Бесінші топқа Көкжон және Жаңатас кен орындары кіреді. Бұл топ кен
орындарының өнеркәсіптегі маңызы зор. Алаптың жалпы қорының 61% осында
шоғырланған.
Қаратау фосфорит кені Жамбыл облысының Талас және Сарысу аудандарында
және Оңтүстік Қазақстан облысының Созақ ауданында орналасқан [3, 23 бет].
1941 жылы Қаратау кен-химия комбинатының құрылысы басталып, тұңғыш руда
ұсақтау-ұнтақтау цехтары 1946 жылы іске қосылды. Осы жылғы алаптың алғашқы
кен орны игерілуіне байланысты Шолақтау кенті салынды. Қала өмірі Қаратау
фосфорит алабымен тікелей қатысты болды. Қаратау кеніші алғашқы өнімін 1946
жылы бере бастады. Мұнда фосфорит өндіру жұмысы үш жерде – Шолақтау, Ақсай,
Жаңатас кен орындарында жүргізілді. Комбинаты төрт рудник жұмыс істеді.
Олар: Молодежный, Ақсай, Орталық және Оңтүстік-батыс рудниктері.
Карьерден руда ашық әдіспен өндірілді. Қаратау кен-химия комбинаты
минералды тыңайтқыш өндіруге қажетті шикізат – фосфорит рудасын және
кварцит пен мәрмәр шығарды. Қаратау алабы фосфорлы тыңайтқыштар өндіру
жөнінен Одақ көлемінде Апатит комбинатынан кейін екінші орынды иемденді.
Қаратау кен – химия комбинаты 1966 жылы 1677 тн, ал 8 – ші бесжылдықта
комбинаттың өндірістік қуаты 48% артып, 1970 жылы 3 292 000 тн руда
өндірді. Одақ көлеміндегі табиғи фосфатты шикізат қорының 11,5% Қаратау кен
алабының үлесіне тиді [5].
1943 жылы соғыс кезінде фосфорит кен орындарына халық құрылысы әдісі
бойынша облыс колхозшыларының күшімен темір жол бұтақтары төселді. Оның
ұзындығы соғылып жатқан Жамбыл суперфосфат зауытына фосфор шикізатын апару
үшін 144 км созылды. Оның құрылысы 1948 жылы басталып, екі жылдан соң
пайдалануға бірінші суперфосфат цехы, ал 1951 жылы ортофосфор қышқылы цехы
берілді [6]. Алғашқыда бұл зауыттың ісі алға баспады. Себебі, цехтардың өз
уақытында іске қосылмауы және фосфор ұнының жетіспеушілігі кері әсерін
тигізді жоспарды 140 000 тн жеткізіп орындау үшін қажетті 82 000 тн фосфор
ұнын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.