Қазақстан үшін Шетелдік инвеститцияның маңызы, оның құқықтық негіздері
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 Қазақстан Республикасында инвестициялық қызметтің түсінігі мен құқықтық
жағдайы
1.1 Инвестициялық қызметтің түсінігі мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Инвестициялық қызметтің құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асырудың құқықтық
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2 Шет елдік инвестицияның құқықтық режимі
2.1. Шет елдік инвесторлар қызметінің құқықтық
режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... .24
2.2.Шетелдік инвестицияның құқықтық реттелуі мен оны жетілдіру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.3.Шетелдік инвестиция тартудың ерекшеліктері мен құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.4. Инвестицияларды мемлекеттік басқару және
қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.61
Кіріспе
Қазіргі таңда нарықтық қатынастарға өткен дербес егеменді еліміздің
алға қарай даму барысынды түрлі әрекеттер атқарыла бастады. Кеңестік
экномикадан нарықтық экномикаға өткенде еліміздің экномикасындағы
байланыстар (өндірістік, экномикалық, сауда-саттық) үзіліп қалды, яғни
экномикамыздың әсіресе үзілген байланыс салдарынан тоқтап қалған
кәсіпорындарының жұмыс істеуі мен қайта жандануға инвестициялық көздердің
маңызы зор. Осы инвестициялық қатынастарды қазіргі таңда Қазақстан
Республикасында Инвестиция туралы заңы реттейді [1].
Қазақстан Республикасы нарықтық экномикаға өтуіне байланысты
өз нарықтық институтын, мемлекеттік басқару жүйесін, экномикалық
шаруашылық жүйесін қалыптастырды. Осыған байланысты күрделі бақылау
жүргізу барысында мемлекет экномикасына инвестицияны тарту жөнінде
көлемі ұлғайғанын бақылап, және тартудың маңыздылығы байқалып,
әсерінен мемлекет экномикасының дамуы көрінуде. Мемлекеттегі
инвестициялық климоттың тұрақтылығы оның көлемі, құрылымы,
тиімділігі шетел инвесторларға бизнесін дамытуға, үлкен табыс алуға,
елдің жағдайын көтеруге жол ашты.
Қазақстан Республикасының “Шетелдік инвестиция туралы” 1994
жылғы Заңында: “Инвестициялар дегеніміз— мүліктік құндылықтардың барлық
түрлері және оларға деген құқық, сондай-ақ пайда (табыс) алу мақсатында
инвесторлардың кәсіпкерлік қызмет нысандарында жұмсалған интеллектуалдық
меншікке құқық” делінген. Ал Қазақстан Республикасының Инвестиция туралы
2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 Заңында: Инвестциялар – лизинг шартын
жасаған кезден бастап қаржы лизингі заттарын, сондай-ақ оларға құқықтарды
қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық капиталына инвестор салатын мүліктің
барлық түрлері (жеке тұтынуға арналған тауарлардан басқа) немесе
кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын тіркелген активтерді ұлғайту,
сондай-ақ концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінде
жасаған және алған тіркелген активтері болып өзгерілген.
Жалпы инвестиция арқылы қоғамның прогрессшіл дамуында таптар мен
әлеуметтік топтардың мүліктік жағдайы, алатын табысы, орны мен маңызы,
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халқына 2009 жылғы 6
наурыз Дағдарыстан жаңару мен дамуға атты жолдауында перспективалық
инвестициялық жобаларды қаржыландыру және іске асыруды жалғастырамыз деген.
Ең алдымен бұл мұнай өңдеу зауыттарын жаңарту керектігін және бұл іспен
айналысу керектінін айттып өтті. Қазақстанның дүние жүзі мемлекеттері
арасындағы, экномикалық көрсеткіштері мен абыройы артады, қоғам дамуында
кешегі, бүгінгі және ертеңгі сатыларының рөлі анықталып, ол болашаққа
екпінді қарқынмен жүруіне, дүниежүзілік цивилизацияланған елдерге
интеграциялануына кеңістік ашты. Сонымен қатар, жаңа өндірісті рационалды
орналастыру, барлық кәсіпорындар ішінде ірі,орта, шағын және шетел
фирмалары толығымен қатысатындарының үлесін оптималды ету, экномикалық
өрлеудің әкстинсивтік түрінде қарағанда интенсивтік түрін барынша тиімді
дамыту үлкен көлемде инвестициялар ағымдарына тәуелді [4].
Өнеркәсіпке едәуір инвестиция тарту оның салаларын дамытуға жаңа
серпін береді, қолда бар шикізат пен еңбек әлеуетін пайдалануға, шетелдің
арзан әрі сапасыз тауарын ығыстыруға қабілетті импорт алмастырушы отандық
тауарлар өндірісін құруға, қорытындысында, қосымша жұмыс орындарын құруға
мүмкіндік береді. Ал мұнын барлығын заңгерлер және заң шығарушы органдар
құқықтық нормалармен бекіту керек.
Дипломдық жұмысыта Шетелдік инвеститцияның өзекті мәселелері, ғылыми
жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы, қазіргі ғылыми мәселелерді шешу,
ахуалын бағалау және тағы басқада ғылыми-теориялық ізденістер жүргізілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін Шетелдік инвеститцияның маңызы,
оның құқықтық негіздері.
Дипломдық жұмыстың міндеттері: Шетелдік инвеститцияның құқықтық реттелуі
мен жетілдіру мәселелері.
1 Қазақстан Республикасында инвестициялық қызметінің түсінігі мен құқықтық
жағдайы
1. Инвестициялық қызметтің түсінігі мен мазмұны
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан.
Енді кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген
сұрақтарға жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялар – кәсіпкерлік қызметтің және нәтижесінде пайда
(табыс) құралатын немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің
басқа да түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интеллектілік
құндылықтардың барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі
экномикаға ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестиция:
1) Материалдық-заттықтай инвестиция
2) Ақшалай нысан болып бөлінеді.
Материалдық-заттық инвестиция −ол салынуға тиісті өндірістік және
өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар және т.б. сонымен қатар,
ол − ауыстыруға немесе техникалық парктерді көбейтуге, материалдық
заттарды басқа инвестициялық тауарларды арттыруға бағытталған.
Ал инвестицияның ақшалай нысаны ол − ақшалай капиталдың материалдық-
заттық инвестициясын жасауға, инвестициялық тауарларды қамтамасыз етуге
жұмсалады.
Экномикалық жалпы инвестицияны өнім инвестиция деп атайды. Ол
−негізгі капиталдың (негізгі қор ) артуын қадағалауға бағытталады. Жалпы
инвестиция біріктірушінің екеунен қосылады. Оның ішінде біреуі
−амортизация. Ол −негізгі өндіріс құралдарының ұдайы тозу және оның құнын
әндірілетін өнімге көшіру процесі.
Екінші біріктіруші таза инвестиция−бұл капиталдың қаржы жұмсау
негізгі қорларды арттыру, өсіре беру, ғимараттар салу, өндіру және қондыру,
қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс қуаттығын жаңғырту мақсатында іске
асырылады. Материалдық өндіріс салаларындағы инвестициялармен қатар,
олардың едәуір бөлігі әлеуметтік-мәдени салаларына, яғни ғылым, білім,
денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған табиғи ортаны қорғау, осы
салалардағы жаңадан салынатын объектілерге, олардағы қолданылып жүрген
техника мен технологияларды одан әрі жетілдіруге жұмсалады.
Инвестициялар жалпы ішкі өнімнің ең маңызды және ең өзгермелі
компоненттерінің бірі болып табылады. қашанда болмасын құлдырау кезінде
тауарлар мен қызметтерге деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі
инвестициялық шығындар көлемінің құлдырауына қатысты.
Қазақстан Республикасының “Шетелдік инвестиция туралы” 1994
жылғы Заңында: “Инвестициялар дегеніміз— мүліктік құндылықтардың барлық
түрлері және оларға деген құқық, сондай-ақ пайда (табыс) алу мақсатында
инвесторлардың кәсіпкерлік қызмет нысандарында жұмсалған интеллектуалдық
меншікке құқық” делінген. Ал Қазақстан Республикасының Инвестиция туралы
2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 Заңында: Инвестциялар – лизинг шартын
жасаған кезден бастап қаржы лизингі заттарын, сондай-ақ оларға құқықтарды
қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық капиталына инвестор салатын мүліктің
барлық түрлері (жеке тұтынуға арналған тауарлардан басқа) немесе
кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын тіркелген активтерді ұлғайту,
сондай-ақ концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінде
жасаған және алған тіркелген активтері болып өзгерілген.
Негізгі қорға қаржы жұмсау ( өндірістің негізгі қоры) босалқы
қорларға, резервтерге, сондай-ақ пайда, дивиденд және басқа да табыс табу
мақсатымен құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция
деп атайды.Қазақстстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы 2003
жылғы 2 шілдедегі №461-ІІ Заңында:Инвестициялық портфель арқылы бағалы
қағаздар рыногы субектісінің меншігіндегі немесе басқаруындағы қаржы
құралдары болып табылады.
Инвестициялар қаржы ресурстарын пайдалануды қысқа мерзімді және ұзақ
мерзімді күрделі қаржылар формасында жүзеге асырылады. Инвестициялардың
түрлері бойынша тәуекелдік (венчурлік), тікелей, портфельдік және
аннуитеттік болып бөлінеді.
Венчурлік капитал− үлкен тәуекелге байланысты жаңа саладағы қызмет
көрсетудегі жаңа акциялар формасында шығарылатын инвестициялар болып
табылады. Венчурлік капитал жүмсалған қаржынық үлкен өтелімділігі
есебіндегі өз өзінен байланысты емес жобаларды инвестициялайды. Ол өзіне
түрлі формадағы капиталды ұштастырады: несиелік, акционерлік, кәсіпкерлік.
Тікелей инвестициялау - шаруашылық субъектілерінің табыстар
түсіруіне және осы субъектіні басқаруға қатысу құқығын алу мақсатындағы
жалға капиталға жұмсалуы болып табылады.
Портфельдік инвестициялар −портфельді қалыптастыруға байланысты
(түрлі инвестициялық құндар жиынтығы) және құнды қағаздарды сатып алу, сол
сияқты болса да активтер болып есептеледі [1].
Аннуитеттік− түрақты аралық уақыт арқылы салымшыға елеулі табыс
әкелетін, сақтандыру және зейнетақы қорларына жұмсалатын қаржыларды
көрсетеді.
Қазақстан Республикасының инвестициясы:
- мемлекеттік бюджет қаражатынан инвестцияларды жүзеге асыруга;
- коммерциялық емес ұйымдарға, оның ішінде білім беру, қайырымдылық,
ғылыми немесе діни мақсаттар үшін капитал салуға байланысты
қатынастарды реттемейді;
- инвестицияларды жүзеге асыру кезінде туындайтын және Қазақстан
Республикасының өзге де заңдарының қолданылатын аясына қатысты
қатынастарға осы Заңның ережелері Қазақстан Республикасының осындай
заңдарына қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады.
- Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың ережелері
қолданылады.( Қазақстан Республикасының инвестиция туралы 2003 жылғы 8
қаңтардағы №373 Заңының 2 бабында)
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялық қызмет – жеке және заңды тұлғалардың коммерциялық
ұйымдардың жарғылық капиталына қатысуы жөніндегі не кәсіпкерлік қызмет үшін
пайдаланатын тіркелген активтерді құру немесе ұлғайту жөніндегі, сондай-ақ
концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінде жасаған
және алған тіркелген активтері жөніндегі қызметі [11].
Инвестициялық қызмет Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау
туралы Заң. Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығын өзгерулер мен
толықтырулары туралы Заң кұшіне ие, бюджетке төленетін салық және басқа
міндетті төлемдер туралы. Шетел инвестициялары туралы Заң және
Банкроттық туралы, Коннцессия туралы, Бағалы қағаздар нарығы туралы,
Қазақстан Республикасының инвестициялық қорлары туралы және де басқа да
нормативтік актілермен реттеледі.
Инвестициялық қызмет- Заңды тұлғалардың, азаматтардың және
мемлекеттің инвестицияларды жүзеге асыру жөніндегі практикалық іс-
әрекеттердің жиынтығы болып табылады.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі — оның жалпы шаруашылық қызметінің
ажыратылмайтын бөлегі болып табылады. Кәсіпорынның экномикасында
инвестицияның маңызы орасан зор. қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді
формалардың маңызының өсуі ерекше. Егер кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін,
өнімнің сапасын арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс қуаттарын
кеңейтетін, өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдығын арттыратын және
рынокта өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда капитал салу қажет және
оны салу пайдалы. Сондықтан да оған инвестициялық стратегияны мұқият
әзірлеп, жоғарыдағы айтылған мақсаттарға жету үшін оны үнемі жетілдіріп
отыру қажет [19] .
Инвестициялық қызметті жүзеге асыру көздері екіге бөлінеді:
• Тартылған құралдар;
• Қарызға алынған құралдар.
Тартылған құралдар тұрақты түрде берілген және олардың иелеріне табыс
төлене алатын (дивидент, процент түрінде) және иелеріне қайтарылмайтын
құралдар жатады. Олардың қатарына: акция эмиссиясынан түсетін құралдар,
қосымша салымдар (поллар), сонымен қатар қайтарымсыз несие үлестік негізде
жасалатын мақсатты мемлекеттік қаржыландыру жатады.
Қарызға алынған құралдар белгілі бір мерзімге беріліп, уақыты
аяқталған соң процентерімен қайтарылатынақша ресурстары жатады. Қарызға
алынған құралдарға: облигацияларды шығарумен байланысты құралдар, сондай-ақ
банктер мен басқа да қаржы –несиелік институттарымен , мемлекетпен берілген
несиелер.
Тартылған және қарызға алынған құралдарды мобилизациялау әртүрлі
әдістермен жүргізіледі, олардың негізгілеріне, несие ресурстары нарығы
арқылы, мемлекеттік қаржыландыру арқылы капиталды тарту. 2008 жылы
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметтің нәтижесі – қаржы емес
активтерге жұмсалған 1509,5 млрд.теңге инвестициясы негізгі капиталға
жұмсалған. Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың жалпы
көлеміндегі негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың үлесі 94,2 пайызды
құрады.
Капиталды бағалы қағаздар нарығы арқылы тарту нарықтың экномикада
маңызы зор. Бағалы қағаздарды эмиссиялау мен орналастырудан түсетін
құралдар инвестицияларды қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Қаржы нарығында айналымда жүрген бағалы қағаздарэкномикалық мазмұны
бойынша екі екі негізгі түрге бөлінеді:
• Үлестік, нақты меншіктегі иеленушінің белгілі бір үлесін анықтайды
(акционерлік қоғамдардың жай және артықшылығы бар акцияларға
бөлінеді).
• Қарыздық, иеленушіменн төлеуге міндеттелетін нақты процент ставкасы
мен нақты өтеу мерзімі бар бағалы қағаздар (мысалы, облигация).
Қаржы құралдарын осындай критериге сәйкес эмиссия негізінде пайда
болған бағалы қағаздар келтірген және қарызға алынған болып бөлінеді.
Акциялар эмиссиясы. Акцияларды эмиссиялағаннан түскен қаржы құралдары
акциянерлік қоғамдармен акциянерлік капиталды келтіруге арналған
инвестициялық көздерді қаржыландыруда маңызы үлкен. Акцияларды шығару
арқылы меншікті капиталды ұлғайту тек қаржы құралдарына қажеттілігі бар
фирманың қайта жаңару негізде ғана болады.
Айта кету керек меншікті капиталдың ұлғаюы басқа шотпен жүзеге
асады—бөлінбеген пайданың капитализация арқылы. Меншікті капиталды осы әдіс
арқылы ұлғайтуды акционерлік қоғам басшылығы акционерлік қоғам жиналысының
қабылдаған шешімі негізінде қарапайым акция ұстаушылардың бөлінбеген
пайдадан дивиденттерін төлемей, оны әр түрлі іс-әрекеттерге
инвестициялайды. Пайданың қалған бөлігін акционерлік қоғамның акционерлері
оларды болашақта табыс алу мақсатында инвестициялайды.
Пайданы ұстап қалу акционерлік капиталды ұлғайтудың акцияны
эмиссиялауға қарғанда қарапайым, әрі арзан әдіс болып табылады. Өйткені бұл
жағдайда акцияларды сақтау шығындар болмайды. Сонымен қатар пайдаланған
инвестициялау практикасы ағымдағы дивиденттерді көбейтуге кедергі келтіріп,
акция курсына теріс әсер етуі мүмкін. Өткені, дивиденттерді төлеу
үздіксіздігін акция курсының нақты формалары болып табылады. Акциялардың
парақтық құнының өсуі олардан түсетін табыстық шоғырлануына байланысты.
Сондықтан да неғұрлым көп дивиденттер төлеу , соғұрлым қосымша акцияларды
сатқаннан капиталды ұлғайтуды жеңілдетеді [16] .
Пайданы ұстап қалғанда құралдар жоғарғы табыс нормасын беретіндей
және дивидентті төлеумен байланысты шығындарды жабатындай инвестициялану
қажет. Осылайша жаңа акцияларды сатудан түскен қаржы құралдарына сол
акцияның дивиденттерін, сол акция курс кезіндегідей бұрын болған акцияларын
капитал көлеміндегі табыстар қайтамсыз ететіндей инвестициялау қажет.
Жалпы алғанда акциянерлеу, инвестициялау әдісі тек бәсекеге қабілетті
кәсіпорынға ғана тиімді болады. Акцияларды эмиссиялау мен орналастыру үлкен
шығындармен байланысты. Сондықтан бірге алдындағы акциялардың құнсыздануы
мүмкін, акциялардың бақылау пакетінің жоғалуы, акционерлік қоғам басқа
фирмамен сатып алынуы.
Қазіргі уақытта кәсіпорындардың тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ететін
экномикалық құрылымдарды қалыптастыру өте маңызды. Олардың жұмысының алға
басуы көп жағдайда қаржы ресурстардың, яғни инвестицияларды тартуды талап
етеді.Осыған орай кәсіпорындарда инвестициялық қызметті күшейтуде. Себебі,
кәсіпорындар бәсекеге қабілетті болып, өз өндіріс ауқымын кеңейтуде, яғни
инвестициялық қызметті дамыту бірден-бір жол болып табылады. Инвестициялық
қызмет жеке және заңды тұлғалардың коммерциялық ұйымдардың жарғылық
капиталына қатысуы жөніндегі не кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын
тіркелген активтерді құрау немесе ұлғауту жөніндегі, сондай-ақ
концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінеде жасаған
және алған тіркелген активтері жөніндегі қызметі.( Қазақстан
Республикасының инвестиция туралы 2003 жылғы 8 қаңтардағы №373 Заңының І-
тарау, 1- бабында).
Инвестициялық қызметтің субъектілері болып- инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмысты жүзеге асырушылар. Инвестициялық қызметтің объектілері
болып пайдаланушылар, сонымен қатар жабдықтаушылар, заңды тұлғалар және
басқа да инвестициялық қызметтің қатысушылары табылады. Инвестициялық
қызметтің объектілерін пайдаланушылар инвестор және басқа да жеке және
заңды тұлғалар, мемлекеттік және муниципалдық органдар, инвестициялық
қызметтің объектісі арналған шетелдік мемлекеттер және халықаралық ұйымдар
болуы мүмкін. Инвестициялық қызметтің субъектілері инвестицияның іске
асырылуы тәжірибелік түрде жүзеге асырылып жатқан инвестициялық салада іс-
әрекет жасайды.
Инвестициялық қызмет объектілері Қазақстан Республикасының заң
актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, инвесторлардың кәсіпкерлік
қызметтің кез келген объектілері мен түрлеріне инвестициялар салуды жүзеге
асыруға құқығы бар. Инвесторлардың кәсіпкерлік қызметтің инвестициялар
жүзеге асырылатын объектілері мен түрлеріне қатысты құқықтары мен
міндеттері осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық
актілерінде және тиісті шарттарда белгіленеді [13].
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттігі негізге алына отырып,
Қазақстан Республикасының заң актілерімен инвестициялық қызмет шектелетін
немесе оған тыйым салынатын қызмет түрлері және аумақтар белгіленуі
мүмкін.(Қазақстан Республикасының инвестиция туралы 2003 жылғы 8 қаңтардағы
№373 Заңының ІІ-тарау,3- бабында).
Сыртқы экномикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экномикасын тұрақтандыру үшін шетел
кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-әкімшілік рәсімдерді ықшамдау:
жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және шекаралық
бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып табылады.
2. Инвестициялық қызметтің құқықтық жағдайы
Кез келген ел экномикасына капитал келтіру сол елдегі қалыптасқан
инвестициялық құқықтық жағдайға байланысты.
Инвестициялық құқықтық жағдай - бұл күрделі қаржы келтіруге және оны
тиімді пайдалануға қолайлы саяси, экномикалық, заңдық, әлеуметтік,
тұрмыстық және тағы басқа факторлардың жиынтығы.
Құқықтық база елдің қабылданған заңдар жүйесіне сүйенетіні белгілі.
Бұлардың арқасында қазірдің өзінде қалыптасқан экномикалық заңдар елеулі
роль атқарады. Іс жүзінде алғанда Қазақстанда шетелдік және отандық
инвестицияларды тарту және қолданудың жалпы мемлекеттік жүйесін құру
аяқталып келеді. Оған ел конституциясымен бірге Азаматтық және Салық
кодекстері, Шаруашылық Серіктестік туралы, Жекешелендіру туралы,
Шетелдік инвестициялар туралы, тікелей шетелдік инвестицияларды
мемлекеттік қолдау туралы, валюталық реттеу туралы, қүнды қағаздар нарығы
туралы, инвестициялық қорлар туралы, банктер мен банк жүйесі туралы, жер
қайнаулары және жер қайнауларын пайдалану туралы, мүнай туралы, сақтандыру
туралы және т.б. зандар зандық негіз болып табылады [9].
"Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы", ҚР Заңы, Салық
кодексі, Кеден кодексі, "Жер туралы" ҚР Заңы, "Шетел инвестициялары туралы"
ҚР Заңы мен 2010 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының стратегиялық
жоспары отандық және шетелдік инвестицияларды Қазақстан экномикасына
тартуды реттейтін негізгі заңнамалық құжаттар болып табылады.
Құқықтық база жасалғанымен, оларды орындау міндеттемелері бар. Ал бұл өз
кезегінде мемлекеттік реттеуші органдар мен инвестициялардың қызметіне
байланысты болады. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау мыналардан
тұрады:
* артықшылықтар мен жеңілдіктер жүйесін белгілеу;
* инвесторлардың алдында Қазақстан Республикасы атынан өкілдік ете
алатын мемлекеттік органның болуы.
Елдің инвестициялық климаты инвестицияларды тарту механизмімен,
инвестициялар үшін тартымдылық және инвестициялау кауіп-қатері
факторларымен анықталынады. Қазақстанға шетелдік инвесторларды тарту
саясатында инвесторлардың келу себептерін есеп алу қажет.
Сонымен қатар, Қазақстанда шетелдік инвесторлар үшін инвестициялық
климат жасауға мемлекеттің сыртқы саясаты, ішкі саяси түрақтылық,
инвесторларға қолайлы жағдайлар жасау жатады.
Казақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Инвестициялар
жөніндегі комитеті отандық және шетелдік тікелей инвестициялардың
экномиканың басым секторларына баруына мемлекеттік қолдау жасаушы өкілетті
орган болып табылады. Республикадағы инвестициялық ахуалды жақсарту жөнінде
жарнамалық-ақпараттық қызметті белсенді жүргізу, Қазақстан Республикасының
Президенті жанындағы Шетел инвесторлары кеңесі мен оның бірлескен жұмыс
топтарының қызметін үйлестіру, Қазақстан Республикасының заңнамаларында
белгіленген кепілдіктердің орындалуын қамтамасыз етуге ықпал жасау, сондай-
ақ, инвесторлардың заңды құқыларын қорғау, оларға мемлекеттік қолдау
шараларын көрсету Инвестициялық комитеттің міндеттеріне жатады.
Инвестиция саласында еліміздің тәжірибесі біртіндеп нығайып келеді. Әу
бастағы жіберілген кемшіліктер қалпына келтірілуде. Бұл тұрғыдағы
инвесторлармен қарым-қатынасты реттейтін заңдық база да қалыптасты. Ірі
инвесторлардың арасында елеміздің экномикалық дамуына салмақты үлес қосып,
қазына қоржынына қомақты салық төлеп отырған компаниялар да жеткілікті.
Алайда, байлықты басты қағидасына айналдырып, алған міндеттемелерін
қалтарыста қалдырған шетелдік инвесторлар да бар. Бұл мәселе де біртіндеп
шешімін тапса оң болар еді. Әсіресе, бүл тұрғыда Қазақстан Президенті
жанындағы шетелдік инвесторлар Кеңесіне үміт артуға болады. Осы күнге дейін
аталған Кеңестің жеті отырысы болып өтті. Онда инвестиция саласындағы
қордаланған мәселелер талқыланып, оны шешудің тиімді жолдары жан-жақты сөз
болады [ 6 ].
Қазақстандағы инвестициялық жағдайдың негізгі бағыт-бағдарына оларға
неғұрлым қолайлы мүмкіндіктер жасау жатады.
Қолайлы инвестициялық жағдай жасаудың бір саласы инфрақұрылым
объектілері - әнергетика, газ, және мүнай қүбырлары, әуежайлар, қонақ
үйлер, байланыс қүралдары, автомобиль және темір жолдар, су қүбырлары -
мейлінше назар аударатын объектілер. Бұл міндеттерді шешу қолайлы
инвестициялық жағдай жасау деген сөз. Экспорт пен импорттық, жалпы іскерлік
бизнестің дамуы инфрақұрылымның ойдағыдай жұмыс істеуінсіз мүмкін емес.
Қолайлы инвестициялық ахуал жасауда ең алдымен халықты жүмыспен қамту
мәселесін ойластыру қажет.
Республикада инвестициялық қолайлы жағдай жасау үшін шетел және
бірлескен мекемелерді тіркеу жүмысын жеңілдетіп, жобалардың өту жылдамдығын
тездетіп, олардың жариялылығына мүмкіндік беріп, сыртқы экномикалық іс-
әрекетті макроэкномикалық деңгейде реттеп, салық кеден тәртібін, барлық
экномикалық заңдарды тұрақтандырып, Қазақстанның әртүрлі халықаралық сауда,
қаржы және экномикалық ұйымдарға кіруін тездету қажет. [11].
Инвестициялық қолайлы климатты құру үшін мынадай негізгі шараларды
жүргізген жөн:
* инфляция қарқынын одан әрі төмендету;
* шетелдік және отандық инвестицияларға кепілдік бере алатындай
мүмкіншілігі бар жекелеген банк секторларының жағдайын жақсарту;
* акционерлік нарықты дамыту;
* заңцарды жетілдіру және түрақтандыру;
* инвестициялық және информациялық көмек көрсететін қызмет
орындарын құру;
* инвестициялық жобаларды лицензиялап, сараптайтын қатаң
талаптарды бекіту және жете зерттеу;
* контрактілер мен келісімдер шартын қатаң сақтаудың құқықтық
негізін жасау;
* тұрақты салық туралы зандар шығару;
* сауда саясатының кез келгең жағдайға икемделуі, сандық шектеулерді
(квота және лицензиялар) жою.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық
процесс әлеуметтік – экномикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экномиканың маңызды да қажетті қоры болып
саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экномикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық қызметтің операцияларының тиімділігіне
экномикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің
маңызы зор. Инвестициялық қызмет мынадай әлементтерден және операциялар іс-
әрекеттің нәтижесінен тұрады:
1. Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды: экномикалық, яғни
инвесторлар пайда тауып оны қайта өндіріске жұмсайды – реинвестирование
және әлеуметтік, тапқан пайданының белгілі бір бөлігі инвестордың
әлеуметтік қажеттілігіне жұмсалады.
2. Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс тауып,
соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік қажеттілігін
өтейді.
3. Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға жұмсалады:
• Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
• Мемлекеттік зейнетақы қорына;
• Аймақтық бюджетке;
• Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса,
онда олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі
керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Замазкалау" принципі.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі.
Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы, яғни
тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің
ақшалай бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай
тәсілдік инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем
батырады. Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек
болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі. Бұл
тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3) Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл
бизнестегі нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы:
әзірше Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4. Үйренушілік шығындар принципі. Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа
инвестицяялық ортаға үйренуге байланысты болған барлық шығындар. Бұларды
қайта құрудан және кадрларды қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен
өлшенеді, жаңа жабдықтар қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай,
қайтадан өзгертіп, құрастыру керек болады. Уақытша жоғалту деген - табысты
да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде
асыру, орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді.
Бірден үйренушілік болмайды. Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің
шығындары болады: жаңа хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта
даярлауға қаржы керек болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек.
Мысалы, жаңа заводты қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ
мұндай құрылыстың құны "алтынмен" тең болып кетеді.
Өндірістік инвестицияаудағы үйренушілік шығындары одан да асып
кетеді. Жабдықтарды орнаттық делік, технологиясы да дұрысталды. Бірақ
нарықтық конъюнктура өзгерді де, енді технологияны қайтадан өзгертіп, оған
орай жабдықтарды да қайтадан жаңғырту керектігі туады.
Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да белгілі
үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.
Мұнан туындайтын қорытынды : үйренушілік шығындарды жаңадан
өндірілген өнімдерді сататын бағаға қосып жіберу. Бұл баға өндіріске
қажетті шикізат, материалдар, технологиялар, жабдықтарға кететін бағалардан
жоғары болғанда ғана, бұл вариант бойынша капиталды салудың артықтығы айқын
көрінеді. Сіздің өнімге сұраным көбейген сайын, үйренушілік шығынына да
іркілмей бара беретін боласыз [13].
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт
осылай тұра берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл
инвестицияларыңыздың тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.
3. Инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асырудың құқықтық
тәртібі
Республиканың әлеуметтік-экномикалық дамуын басқарудың түпкілікті
жаңа жүйесіне көшу осы процестің бас мәселелерін анықтауға себепші болады.
Олардың бірі болып инвестициялық қамсыздандыру мәселесі табылады, Көшуді
алғашқы кезеңінде заң шығаратын негіздер мен ұйымды құрлымдарды құру,
сондай-ақ, республиканың қаржылық ресурстарын пайдалану мен шетел
инвестицияларын тарту жөніндегі өзіндік саясатты құру қажет болды.
Қазақстандағы мемлекеттік инвестициялар жүйесін оның айландыру
мақсатымен инвестицияларды басқарудың заң шығаратын негізі мен органдары
құрылды. Осы мәселе бойынша шаралардың біртұтас кешені қабылдануда. Сонын
ішінде, Шетел инвестициялары туралы Заң (1991ж.) Инвестициялық
жекешелендіру қорлары жөніңдегі Ереже (1993ж.); Қазақстан Республикасының
шетел инвестициялры бойынша ұлттық агенттігін құру туралы ҚР Президентінің
Жарлығы (маусым 1992ж.); Инвестициялар бойынши ҚР Мемлекеттік комитетін
құру жөніндегі ҚР Президентінщ Жарлығы (қараша 1996 ж.); Қазақстан
Республикасындағы ревестациялық қорлар туралы ҚР-ның Заңы наурыз 1997
және жекеленген жылдарға арналған инвестициялық бағдарламалар қабылданды.
Бұл құжаттар елдегі инвестициялық процесті басқаруды негізін қалады;
жұмыс орындарын құру, инфрақұрылымды дамыту, елдің өнеркәсіптік және
техникалық потенциалы дамытудың өсу қарқыны мен әртараптандыру саласыщ
мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асыру мен көг теген экномикалық
мәселелерді шешудегі органдарды дұрыс жүйесін, олардың функциялары мен
міндеттерін анықтады [16].
Өткен кезеңдердің инвестициялық саясатын талдау экномикаға
инвестицияларды тарту бойынша басқару тиімділігінің төмендігінің бірқатар
негізгі кемшіліктерін анықтады. Олар мына төмендегіге болады: шетел
инвесторларымен жұмыс тәжірибесінің жоқтығы; несиелер бөлу, әсіресе,
алғашқі кезеңде,- оларды бөлудің мақсаттылығы мен қайтарымдылы ғын
қамтамасыз етудің сарапшылық бағалауының жеткіліксіз дігінсіз несие бөлу;
Қазақстанда тартымды инвестициялыз климат құру бойынша ынталандыру
жүйесінің жетіспеушілігі шетел несиелерін беру мен олардың мақсатты
қолдануыі бақылау механизмі қатысында нақты құрылған стратегияныі жоқтығы;
әлеумЬттік, өндірістік, нарықтың инфрақұрылымның жетілмегендігі; нарықтық
жағдайларға көшу барысындс кәсіпорындарды басқару бойынша маман
қызметкерлердің жетіспеушілігі.
Инвестицияларды мемлекеттік басқару жүйесіне инвестициялық
белсенділікті қамтамасыз ету кіреді. Бұл елдік экномикасына
отандық пен шетелдік капиталды тарту үшін әсерлі ынталандыруды құруды
жорамалдайды. Ынталандыру құрамына келесілер кіру қажет: шетел мен отандың
инвесторлар үшін қолайлы климат жасау; жалпы ішкі өнімдегі
мемлекеттік капитал салымдарының үлесін ұлғайту, соның ішінде, пайдалы
қазба кен орындарын пайдаға асырудан алынған табысты қайта бөлу есебінен;
әрбір инвестициялық жобаны әлеуметтік-экномикалық дамуың мақсаттары мен
басымдыңтарына сәйкестігін алдын-ала міндетті сарапшылдаудан кейін,
жарыс (конкурстық) негізінде орталықтандырылған капитал салымдарын
үлестіру; халықаралық ұйымдармен бірлескен мемлекеттік-коммерциялық
қаржыландыру мен қайта қаржыландыру практикасын едәуір кеңейту.
Инфрақұрылымға салынған капиталдағы инвестицияның экномикалық өсуі
мен өндіріс көлемін қалпына келтіре алған елдің мысалын тарих әлі білмейді.
Сондыңтаы республикада жақын болашақта шамамен мемлекеттік инвестициялық
ресурстардың 70% өндірістік инфрақұрлымның кәсіп-орындары мен объектілерін
қолдауға бағытталынады. Бұл қаражаттар көбінесе әрекеттегі кәсіпорындар мен
импортты алмастырушы өндірістерді реформалаумен байланысты жобаларды
қаржыландыруға бағытталынады.
2007 жылға дейінгі кезеңнің индикативті жоспарының жорамалы бойынша
отандық пен шетел инвесторларының жеке капиталын салудың басым бағыттарына
төмендегілерді жатқызу мақсатқа сай болады: жеңіл өнеркәсіптің,
агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салаларының, машина жасаудың, құрылыс
материалдары өнеркәсібі мен мұнай, химия өнер-кәсібінің жаңа кәсіпорындарын
салу мен реформалар жүргізу.
Орталықтандырылған капитал салымдары есебінен әлеуметтік сала
объектілерінің құрылысын мақсатты республикалық бағдарламалар шеңберінде
жүзеге асыру қарастырылады.
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге
асырылуы қажет:
1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау.
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік-экномикалық дамудың орта мерзімді
бағдарламасы мен оны макроэкномикалық деңгейде, сондай-ақ, әрбір секторға
қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратеғиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл
кезеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды тандау мен алдын
ала бағалауға басты наіар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер
жобаларды қаржылық-экномикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі
негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет,
жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестицііялар бойынша ұсыныстарды
дайындауы керек.
Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат-жоспарда бекітілген
мақсаттарды қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік
инвестициялар бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту
бюджеттік продеске арналатын таңдаудың сол бәсекелестік қағидаларына
негізделуі қажет.
Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын, макроэкномикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері, соның
ішінде экномикалық аспектілер.
Егер инвестициялық жобаларды (кеңее беру мен сатып алуда талдау)
жүзеге асыру бюджеттік мекемелердің міндеті болып табылса, инвестициялық
жобаларды қауіпке жиі қойса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден
аулақ болу үпіін сақтықтың қосымша шараларын қабылдау қажет.
Қазақстанда ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды басқарудың
тиісті институционалдың жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың
(жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдың пен
тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет.
Қазақстанда Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы Заң
(28 ақпан 1997 ж.) қабылданған. Онда инвестицияның қызметі -
инвестицияларды жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп
көрсетілген.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келссілерден
тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
-жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе
басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау
мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі);
-Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге өкілетті,
бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары
мен міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты - экномиканың басым секторі ларында тауар
өндірісін, жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін
қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін
төмендегідей міндеттердің бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу-хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандың тауар өндірушілерді мемлекетік қолдау мен ынталандыру;
- экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді
жетілдіру;
- Қазақстан Республикасының шикізат базасын ұтымды және кешенді
пайдалану;
- менеджмент пен маркетингтің қазіргі әдістерін енгізу:
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін
жоғарлатудың жүйесін енгізу;
-өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
-қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды
ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер
жүйесі: бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша Қазақстан
Республикасының берген кепілдері, сондай-ақ, келісім шартқа отыру мен оны
бұзудың шартар мен тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асырады мемлекеттік орган,
инвестициялар бойынша Мемлекеттік комитет болып табылады. Ол Қазақстан
Республикасына тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру;
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызші
үйлестіру; барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын шағаруды қамтамасыз
ету; инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты
функцияларды атқарады .
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы Заңды дамытуға
байланысты Қазақстан Республикасының Президенті 1997 жылдың сәуір айының 5
жұлдызында тікелей отандық пен шетел инвестицияларын тарту үшін ҚР
экономикасының басым секторларының тізімі жөнінде Жарлық шығарды. Бұл
секторларға:
- өндірістік инфрақұрылым. (жолдар, көлік, көпірлер, әлектр
және жылу станциялары, телебайланыс топ-тары);
-өндеуші өнеркәсіп (халық тұтынатын тауарларды, өнді-ріс құралдарын
өндіру);
- Астана қаласының объектілері;
- тұрғын үй, әлеуметтік сала мен туризм объектілері (денсаулық
сақтау, білім беру, спорт, мәдениет, туризм объектісі);
- ауыл шаруашылығы жатқызылды.
Инвестициялар бойынша Қазақстан Республикасының мемлекеттік
комитеті белгілеген, ең маңызды өндірістерге салынатын инвестициялар,
инвестициялық жобаны жүзеге асырудың бүкіл кезеңінде мемлекет тарапынан
ынталандырылатындығы мен қолданатындығы Жарлықта бекітілген.
Экономиканы тиімді басқару жүйесіне шет елдердің саналы тарту
жатады. Өтпелі кезеңнің тарихи ерекшеліктеріиің бірі - шетел
инвестицияларын тарту мен пайдаланудың оңтайлы жолын табу болып табылады.
Әрине кез келген стратегияның құндылығы түпкі ойында
емес, сәтті жүзеге асырылуында. Ал біздің жағдайымызда сәттілік
көбінде шетел инвестицияларын белсенді тарту мен инвесторларға саяси
кепілдер беруді болжайды.
Шетел капиталы ақша қаражатының жай массасы ретінде ғана қажет емес,
жаңа әлемдік ғылыми-техникалық жетістіктер, технологиялар енетін маңызды
арна ретінде қажет. Олар ірі коммерциялық өміршең инвестициялау негізі
ұлттық шаруашылық субъектілерінің дамыған тауарлық қатынастарға бейімделу
дәрежесін арттыруға, олардың өндіруін; қызметін ұтымды етуге мүмкіндік
туғызады.
Жаңа қазіргі өндірістік қуаттылықтарды құру үшін Қазақстанға ең
алдымен, тікелей өндіруші капитал импорпты қажет, бұл шетел инвестицияларын
республикаға тарту бағдарламаларын құруды талап етеді.Бұл процесс барысын
инвестициялық жобалардың мақсатқа лайықтылығын көрсететін, белгілі бір
қағидаларды жетекшілікке алу қажет.
Бұл қағидалар:
- экономикалық мақсатқа сәйкестілік - ол сол немесе басқа
әлеуметтік-экономикалық мәселелерді, ивестиция тапшылығын, ішкі резервтер
мен мүмкіндіктердің шектеулігін, шетел инвесторлары қатысуымен болатын ішкі
инвестициялық жобалар шарттарының тартымдылығын шешудің тығыз
қажеттілігінен туындай отырып анықталады;
- әлеуметтік экономикалық тиімділік - кез келген нысанда да шетел
инвестицияларын тартудың бірден-бір шарты бұл қағида: шетел компанияларының
қатысуымен болатын жобалардың жоғары табыстылығы мен пайдалылығы,
қарыз бен несие беру шарттарының тиімділігі жаңа жұмыс орындарын
құру мен тұрғын халықтың жұмыс бастылығын арттыруды пайымдайды;
- экономикалық-экологиялық, қауіпсіздік-егемендік қауіпсіздігінің
қағидасы республиканың табиғи байлықтарын айқындықпен пайдалануға,
қоршаған ортаға орналастыру елден тысқары капиталды заңсыз шығаруға,
артта қалған технологиялар мен техниканы қолдануға, отандық тауар
өндірушілерді нарықтан бәсекелестікке қарсы тәсілдермен ығыстыруға жол
беретін жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік бермеуі тиіс. Бұл қағиданы
қолдану ұлттық ресурстардың жекелеген түрлеріне (мысалы, жер)
шетел капиталының еркін кіруін шектеу қажет;
- шетел инвестицияларын тарту барысында өзара
тиімділік қағидасы. Бірде бір мемлекет, бірде бір кәсіпкер өзіне
пайдасыз болатын серіктестікке кірмейді, республика экономикасын
инвестицияламайды;
-экономикаға шетел инвестицияларына басымдылықты салу қағидасы.
Бұл Қазақстанда жүргізіліп жатқан құрылымдың пен инвестициялық саясатқа
сәйкес оларды ең мәртебелі объектілерге бағыттауды білдіреді.
Сондыңтан Республикада 2007 жылға дейінгі кезеңге тікелей отандың пен шетел
инвестицияларын тарту үшін ең маңызды өндірістердің тізімі бекітілген. Бұл
қағиданың енді бір жағының мәні мынада:
- ел белгілі бір елдердің, олардың компанияларының,
фирмаларының инвестицияларына олардың экномикалық жағдайын, әлемдік
экономикалық жүйедегі орыны, экномикаңың нақты сфералары мен
салаларындағы жетекші жағдайын және басқа да сипаттамаларын ескере
отырып, басымдылықтар беруі тиіс;
Республика үшін маңызды қағида болып, барынша аз коммерциялық
тәуекел қағидасы табылады. Оны жүзеге асырудың негізі - осы процесті
басқарудың толық құқылы органдарын, кәсіпорындарын жеткілікті
хабардарлылығын қамтамасыз ету болып табылады, ең соңында, шетел
инвестицияларын тартудың әлемдік тәжірибесін барынша ескеру қағидасы
маңызды рөл атқарады. Әрбір елдің өзіне ғана тән көптеген ерікшеліктері
бар: экномикалық, технологиялық, қаржылық және басқа да
потенциалдарының жекелеген аспектілерінің жетілгендігінен немесе
қалуымен ерекшеленеді.
Аталған қағидалар инвестиция тартуды басқарудың
тәжірибелік негізін құрайды. Оларды тарту елдің экномикасын жалпы
алғанда және етпелі кезеңде реформалауда тиімді сәт болып табылады,
әсіресе, ол халық шаруашылығын реконструкциялау, құрылымын өзгерту,
жаңаландыру ақсаттарына қызмет етеді [21].
Сонымен қатар елде бұл процесті басқару барысында оның дамуының
стратегиясын анықтаушы және тартымды күші бар бірқатар глобалды факторларды
ескеру қажет.
Бірінші, республиканың қуатты потенциалы туралы сөз болуы тиіс. Біздің
мемлекетіміз мұнай, газ, көмір мен уран рудаларының әлемдік қорын жетекші
иеленушілерінің бірі болып табылады. Осы салаларды дамыту мен оларды бас-
қарудың тиімділігін арттыру мемлекеттің ерекше назар аударуын талап етеді.
Республиканың жер қойнауынан алынатын минералды шикізаттың потенциалды
құндылығы - 8,7 триллион долларға бағаланады. Минералды шикізат кешеніндегі
реформалауға сәйкес заңдар, сондай-ақ жер қойнауын пай-далану мен жер
қойнауын қорғауды басқару мен реттеу қағидаларының негізінде жүргізіледі,
Екіншіден, Қазақстанда ауыл шаруашылық өніхмдерік өндірудің қуатты
әлеуетінің болуы мен оларды ең алдымен дәнді дақылдарды Орта Азия нарығына
экспорттау мүмкін діктері болып табылады.
Үшіншіден, Қазақстан дамуының ұзақ мерзімді страте гиясының
басымдыңтарының бірі көлік инфрақұрылымь дамыту болып табылуда. Бұл мұнай
құбырларын, магистралды трассалар, темір жолдар, теңіз және өзен
терминалдары, әуежайлар құрылысы. Басқаша айтқанда - дамыған байланыс
торабын құру.
Төртіншіден, адам ресурстарына капитал салу. Қазақстанның
тұрғын халқының білім алу деңгейінің жетіктігі әрқашан оның
интеллектуалдық әлеуетінің айрықша белгісі болатын. Бұл фактор
республиканың бәсекелестікке қабілеттілігінің импульсивті негізін
көрсетеді. Кадр әлеуетін қалыптастыру мен жеке тұлғаны дамытуға
бағытталынған инвестциялар ең тиімді инвестициялар болып табылатындығы
бұрыннан есептеліп келуде.
Инвестициялық қызметті басқаруда жоғарыда келтірілген қағидаларды
тиімді және саналы қолдану, сондай-ақ, елдің потенциалды мүмкіндіктерін
барынша ескеру, шетелдік және отандың инвестициялар үшін де қолайлы,
тартымды атмосфера жасайды.
Шетел инвестицияларын тартудың тарту арналары мен нысандары бар.
Шетел капиталы төмендегі 3 арна бойынша түседі:
- экпорттық несиелер: инвестициялық және тауарлық;
-дамуға ресми көмек: қаржылық және техникалық;
- инвестициялар: тікелей және портфельдік.
Кредитор (несие беруші) - елден тауарларды немесе
қызметтерді сатып алу шарты бар экспорттық несиелер.
Инвестициялық несиелер технологияны, жабдықты және басқаны жеткізіп беру
мақсатымен, ал тауарлық несие - дайын тұтыну тауарларын жеткізіп беру
шартымен беріледі. Дамытуға ресми көмек мемлекетке өкімет аралық дең-гейде
көрсетіледі. Мұнда техникалық көмек дегенде - әр түрлі салаларда қызмет
көрсету: оқыту, кеңес беру, жұмысты ұйымдастыру мен оқыту барысында
қолданатын жабдықтар кіреді.
Инвестициялар республика экономикасына шетел капиталының ағымы ретінде
түсіндіріледі. Олардың 2 нысаны бар: тікелей; портфельдік. Олардың
біріншісі, кәсіпкердің өзіне тәуекел ала отырып, республика экономикасына
шетел капиталын салуы, ал екіншісі, фиктивті капиталға акциялар мен басқа
да құнды қағаздарға қаржы-қаражат салу.
Алушы ел үшін тікелей инвестициялардың басқа нысандармен салыстырғанда
бірталай артықшылықтары бар: біріншіден, олардың кейбір нысандары алатын
жаққа ескірген технологиялар мен техника әкелу мүмкіндігіне жол бермейді;
екіншіден, олар елдің сыртқы қарызын құру және өсірумен байланысты емес;
үшіншіден, олар ең бастысы, тауарлар мен қызмет көрсетулер өндіруге,
өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың, маркетингтің, ноу-хаудың алдыңғы
қатарлы әдістеріне бағытталынады.
Соңында олар республика экномикасының әлімдік интеграциясына,
халықаралық экномикалық қатынастардың дамуына тікелей ықпалын көр-сетеді.
Барлық сфералар мен салаларда қолданатын тікелей инвестициялардың ең
таралған нысаны бірлескен кәсіпорындар (БК) болып табылады. Қабылдаушы
жақтың табысы өнімнің өз үлесінен, роялтиден (нақты тұрақты төлемдер;
марапаттау болып табылады) және шетел серіктесінің табысына салығынан
құралады.
Тікелей шетел инвестициясының нысанын өнім бөлінісі (Продакшн-
ширинг) атқарады. Бұл нысан экспорттық салалар мен өзгерістерде кеңінен
қолданылуы мүмкін, ішкі нарыққа жұмыс істейтін салалар мен өндірістерде
біршама шектелген, бұл теңгенің толық айырбастылығының жоқтығымен
байланысты.
Республикада шетел кәсіпорындарын құру сияқты тікелей
инвестициялардың басқа да нысандары бар. Ең алдымен, жекешелендіруге қатысу
арқылы әрекеттегі кәсіпорындарды сатып алу немесе жаңаларын салу. Сондай-
ақ, шетел инвестицияларының нысаны кепілденген ақшалай сыйлық үшін жұмыстың
жекелеген түрлерін (темір жолдар, өткізгіш құбырлар салу (трубопровод)
геологиялық барлау және басқа) шетел мердігерлері жүзеге асыратын,
техникалық қызмет көрсетулер туралы келісім, басқару келісім шарттары
(өндірісті ағымдың басқару) бола алады.
Бұрын айтылғандай, тікелей инвестицияларды тарту үшін тартымды
жағдайлар жасау бойынша жедел шаралар республикада қабылдануда, бұл олардың
көбеюі үшін шынайы мүмкіндіктер береді,
Қазақстан Республикасы Президентінің тұжырымдауынша халқының жан
басына шаққандағы тікелей шетел инвестицияларын тарту деңгейі бойынша
Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің, сондай-ақ ТМД-ның алғашқы бестігіне
сенімді түрде кіреді.
Шетел инвестицияларын тартудың басқа нысандары шетел компанияларына
республика кәсіпорындарының акцияларын сату; шетел мемлекеттері жеке
компаниялар беретін инвестициялық қарыздар мен несиелер бола алады.
Ең бірінші кезекте, шетел инвестицияларының негізгі бағыттары
капитал сыйымдылығы жоғарылар мен өзгерістер, ең бастысы мемлекеттік сектор
арқылы экспортқа бейімделген ірі кәсіпорындар болып табылады. Республика
экномикасына шетелдік капитал салымдарының негізгі бағыттарының бірі шағын
мен орта кәсіпкерлік сферасы болып табылады. Мұнда салалар инвестициялар
басымдылықты объектілерге өндірістер мен аймақтарға бағытталынуы тиіс, Бұл
басымдыңтар республикада ресми түрде белгіленген.
2. Шетелдік инвестицияның құқықтық режимі
2.1 Шетелдік инвесторлар қызметінің құқықтық режимі
Қазақстан Республикасының аумағында инвестор қызметін құқықтық қорғау
жағдайы сәйкес инвесторлардың құқықтары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 Қазақстан Республикасында инвестициялық қызметтің түсінігі мен құқықтық
жағдайы
1.1 Инвестициялық қызметтің түсінігі мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Инвестициялық қызметтің құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асырудың құқықтық
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2 Шет елдік инвестицияның құқықтық режимі
2.1. Шет елдік инвесторлар қызметінің құқықтық
режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... .24
2.2.Шетелдік инвестицияның құқықтық реттелуі мен оны жетілдіру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.3.Шетелдік инвестиция тартудың ерекшеліктері мен құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.4. Инвестицияларды мемлекеттік басқару және
қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.61
Кіріспе
Қазіргі таңда нарықтық қатынастарға өткен дербес егеменді еліміздің
алға қарай даму барысынды түрлі әрекеттер атқарыла бастады. Кеңестік
экномикадан нарықтық экномикаға өткенде еліміздің экномикасындағы
байланыстар (өндірістік, экномикалық, сауда-саттық) үзіліп қалды, яғни
экномикамыздың әсіресе үзілген байланыс салдарынан тоқтап қалған
кәсіпорындарының жұмыс істеуі мен қайта жандануға инвестициялық көздердің
маңызы зор. Осы инвестициялық қатынастарды қазіргі таңда Қазақстан
Республикасында Инвестиция туралы заңы реттейді [1].
Қазақстан Республикасы нарықтық экномикаға өтуіне байланысты
өз нарықтық институтын, мемлекеттік басқару жүйесін, экномикалық
шаруашылық жүйесін қалыптастырды. Осыған байланысты күрделі бақылау
жүргізу барысында мемлекет экномикасына инвестицияны тарту жөнінде
көлемі ұлғайғанын бақылап, және тартудың маңыздылығы байқалып,
әсерінен мемлекет экномикасының дамуы көрінуде. Мемлекеттегі
инвестициялық климоттың тұрақтылығы оның көлемі, құрылымы,
тиімділігі шетел инвесторларға бизнесін дамытуға, үлкен табыс алуға,
елдің жағдайын көтеруге жол ашты.
Қазақстан Республикасының “Шетелдік инвестиция туралы” 1994
жылғы Заңында: “Инвестициялар дегеніміз— мүліктік құндылықтардың барлық
түрлері және оларға деген құқық, сондай-ақ пайда (табыс) алу мақсатында
инвесторлардың кәсіпкерлік қызмет нысандарында жұмсалған интеллектуалдық
меншікке құқық” делінген. Ал Қазақстан Республикасының Инвестиция туралы
2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 Заңында: Инвестциялар – лизинг шартын
жасаған кезден бастап қаржы лизингі заттарын, сондай-ақ оларға құқықтарды
қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық капиталына инвестор салатын мүліктің
барлық түрлері (жеке тұтынуға арналған тауарлардан басқа) немесе
кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын тіркелген активтерді ұлғайту,
сондай-ақ концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінде
жасаған және алған тіркелген активтері болып өзгерілген.
Жалпы инвестиция арқылы қоғамның прогрессшіл дамуында таптар мен
әлеуметтік топтардың мүліктік жағдайы, алатын табысы, орны мен маңызы,
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халқына 2009 жылғы 6
наурыз Дағдарыстан жаңару мен дамуға атты жолдауында перспективалық
инвестициялық жобаларды қаржыландыру және іске асыруды жалғастырамыз деген.
Ең алдымен бұл мұнай өңдеу зауыттарын жаңарту керектігін және бұл іспен
айналысу керектінін айттып өтті. Қазақстанның дүние жүзі мемлекеттері
арасындағы, экномикалық көрсеткіштері мен абыройы артады, қоғам дамуында
кешегі, бүгінгі және ертеңгі сатыларының рөлі анықталып, ол болашаққа
екпінді қарқынмен жүруіне, дүниежүзілік цивилизацияланған елдерге
интеграциялануына кеңістік ашты. Сонымен қатар, жаңа өндірісті рационалды
орналастыру, барлық кәсіпорындар ішінде ірі,орта, шағын және шетел
фирмалары толығымен қатысатындарының үлесін оптималды ету, экномикалық
өрлеудің әкстинсивтік түрінде қарағанда интенсивтік түрін барынша тиімді
дамыту үлкен көлемде инвестициялар ағымдарына тәуелді [4].
Өнеркәсіпке едәуір инвестиция тарту оның салаларын дамытуға жаңа
серпін береді, қолда бар шикізат пен еңбек әлеуетін пайдалануға, шетелдің
арзан әрі сапасыз тауарын ығыстыруға қабілетті импорт алмастырушы отандық
тауарлар өндірісін құруға, қорытындысында, қосымша жұмыс орындарын құруға
мүмкіндік береді. Ал мұнын барлығын заңгерлер және заң шығарушы органдар
құқықтық нормалармен бекіту керек.
Дипломдық жұмысыта Шетелдік инвеститцияның өзекті мәселелері, ғылыми
жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы, қазіргі ғылыми мәселелерді шешу,
ахуалын бағалау және тағы басқада ғылыми-теориялық ізденістер жүргізілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін Шетелдік инвеститцияның маңызы,
оның құқықтық негіздері.
Дипломдық жұмыстың міндеттері: Шетелдік инвеститцияның құқықтық реттелуі
мен жетілдіру мәселелері.
1 Қазақстан Республикасында инвестициялық қызметінің түсінігі мен құқықтық
жағдайы
1. Инвестициялық қызметтің түсінігі мен мазмұны
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан.
Енді кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген
сұрақтарға жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялар – кәсіпкерлік қызметтің және нәтижесінде пайда
(табыс) құралатын немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің
басқа да түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интеллектілік
құндылықтардың барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі
экномикаға ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестиция:
1) Материалдық-заттықтай инвестиция
2) Ақшалай нысан болып бөлінеді.
Материалдық-заттық инвестиция −ол салынуға тиісті өндірістік және
өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар және т.б. сонымен қатар,
ол − ауыстыруға немесе техникалық парктерді көбейтуге, материалдық
заттарды басқа инвестициялық тауарларды арттыруға бағытталған.
Ал инвестицияның ақшалай нысаны ол − ақшалай капиталдың материалдық-
заттық инвестициясын жасауға, инвестициялық тауарларды қамтамасыз етуге
жұмсалады.
Экномикалық жалпы инвестицияны өнім инвестиция деп атайды. Ол
−негізгі капиталдың (негізгі қор ) артуын қадағалауға бағытталады. Жалпы
инвестиция біріктірушінің екеунен қосылады. Оның ішінде біреуі
−амортизация. Ол −негізгі өндіріс құралдарының ұдайы тозу және оның құнын
әндірілетін өнімге көшіру процесі.
Екінші біріктіруші таза инвестиция−бұл капиталдың қаржы жұмсау
негізгі қорларды арттыру, өсіре беру, ғимараттар салу, өндіру және қондыру,
қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс қуаттығын жаңғырту мақсатында іске
асырылады. Материалдық өндіріс салаларындағы инвестициялармен қатар,
олардың едәуір бөлігі әлеуметтік-мәдени салаларына, яғни ғылым, білім,
денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған табиғи ортаны қорғау, осы
салалардағы жаңадан салынатын объектілерге, олардағы қолданылып жүрген
техника мен технологияларды одан әрі жетілдіруге жұмсалады.
Инвестициялар жалпы ішкі өнімнің ең маңызды және ең өзгермелі
компоненттерінің бірі болып табылады. қашанда болмасын құлдырау кезінде
тауарлар мен қызметтерге деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі
инвестициялық шығындар көлемінің құлдырауына қатысты.
Қазақстан Республикасының “Шетелдік инвестиция туралы” 1994
жылғы Заңында: “Инвестициялар дегеніміз— мүліктік құндылықтардың барлық
түрлері және оларға деген құқық, сондай-ақ пайда (табыс) алу мақсатында
инвесторлардың кәсіпкерлік қызмет нысандарында жұмсалған интеллектуалдық
меншікке құқық” делінген. Ал Қазақстан Республикасының Инвестиция туралы
2003 жылғы 8 қаңтардағы № 373 Заңында: Инвестциялар – лизинг шартын
жасаған кезден бастап қаржы лизингі заттарын, сондай-ақ оларға құқықтарды
қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық капиталына инвестор салатын мүліктің
барлық түрлері (жеке тұтынуға арналған тауарлардан басқа) немесе
кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын тіркелген активтерді ұлғайту,
сондай-ақ концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінде
жасаған және алған тіркелген активтері болып өзгерілген.
Негізгі қорға қаржы жұмсау ( өндірістің негізгі қоры) босалқы
қорларға, резервтерге, сондай-ақ пайда, дивиденд және басқа да табыс табу
мақсатымен құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция
деп атайды.Қазақстстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы 2003
жылғы 2 шілдедегі №461-ІІ Заңында:Инвестициялық портфель арқылы бағалы
қағаздар рыногы субектісінің меншігіндегі немесе басқаруындағы қаржы
құралдары болып табылады.
Инвестициялар қаржы ресурстарын пайдалануды қысқа мерзімді және ұзақ
мерзімді күрделі қаржылар формасында жүзеге асырылады. Инвестициялардың
түрлері бойынша тәуекелдік (венчурлік), тікелей, портфельдік және
аннуитеттік болып бөлінеді.
Венчурлік капитал− үлкен тәуекелге байланысты жаңа саладағы қызмет
көрсетудегі жаңа акциялар формасында шығарылатын инвестициялар болып
табылады. Венчурлік капитал жүмсалған қаржынық үлкен өтелімділігі
есебіндегі өз өзінен байланысты емес жобаларды инвестициялайды. Ол өзіне
түрлі формадағы капиталды ұштастырады: несиелік, акционерлік, кәсіпкерлік.
Тікелей инвестициялау - шаруашылық субъектілерінің табыстар
түсіруіне және осы субъектіні басқаруға қатысу құқығын алу мақсатындағы
жалға капиталға жұмсалуы болып табылады.
Портфельдік инвестициялар −портфельді қалыптастыруға байланысты
(түрлі инвестициялық құндар жиынтығы) және құнды қағаздарды сатып алу, сол
сияқты болса да активтер болып есептеледі [1].
Аннуитеттік− түрақты аралық уақыт арқылы салымшыға елеулі табыс
әкелетін, сақтандыру және зейнетақы қорларына жұмсалатын қаржыларды
көрсетеді.
Қазақстан Республикасының инвестициясы:
- мемлекеттік бюджет қаражатынан инвестцияларды жүзеге асыруга;
- коммерциялық емес ұйымдарға, оның ішінде білім беру, қайырымдылық,
ғылыми немесе діни мақсаттар үшін капитал салуға байланысты
қатынастарды реттемейді;
- инвестицияларды жүзеге асыру кезінде туындайтын және Қазақстан
Республикасының өзге де заңдарының қолданылатын аясына қатысты
қатынастарға осы Заңның ережелері Қазақстан Республикасының осындай
заңдарына қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады.
- Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
өзгеше ережелер белгіленсе, халықаралық шарттың ережелері
қолданылады.( Қазақстан Республикасының инвестиция туралы 2003 жылғы 8
қаңтардағы №373 Заңының 2 бабында)
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялық қызмет – жеке және заңды тұлғалардың коммерциялық
ұйымдардың жарғылық капиталына қатысуы жөніндегі не кәсіпкерлік қызмет үшін
пайдаланатын тіркелген активтерді құру немесе ұлғайту жөніндегі, сондай-ақ
концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінде жасаған
және алған тіркелген активтері жөніндегі қызметі [11].
Инвестициялық қызмет Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау
туралы Заң. Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығын өзгерулер мен
толықтырулары туралы Заң кұшіне ие, бюджетке төленетін салық және басқа
міндетті төлемдер туралы. Шетел инвестициялары туралы Заң және
Банкроттық туралы, Коннцессия туралы, Бағалы қағаздар нарығы туралы,
Қазақстан Республикасының инвестициялық қорлары туралы және де басқа да
нормативтік актілермен реттеледі.
Инвестициялық қызмет- Заңды тұлғалардың, азаматтардың және
мемлекеттің инвестицияларды жүзеге асыру жөніндегі практикалық іс-
әрекеттердің жиынтығы болып табылады.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі — оның жалпы шаруашылық қызметінің
ажыратылмайтын бөлегі болып табылады. Кәсіпорынның экномикасында
инвестицияның маңызы орасан зор. қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді
формалардың маңызының өсуі ерекше. Егер кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін,
өнімнің сапасын арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс қуаттарын
кеңейтетін, өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдығын арттыратын және
рынокта өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда капитал салу қажет және
оны салу пайдалы. Сондықтан да оған инвестициялық стратегияны мұқият
әзірлеп, жоғарыдағы айтылған мақсаттарға жету үшін оны үнемі жетілдіріп
отыру қажет [19] .
Инвестициялық қызметті жүзеге асыру көздері екіге бөлінеді:
• Тартылған құралдар;
• Қарызға алынған құралдар.
Тартылған құралдар тұрақты түрде берілген және олардың иелеріне табыс
төлене алатын (дивидент, процент түрінде) және иелеріне қайтарылмайтын
құралдар жатады. Олардың қатарына: акция эмиссиясынан түсетін құралдар,
қосымша салымдар (поллар), сонымен қатар қайтарымсыз несие үлестік негізде
жасалатын мақсатты мемлекеттік қаржыландыру жатады.
Қарызға алынған құралдар белгілі бір мерзімге беріліп, уақыты
аяқталған соң процентерімен қайтарылатынақша ресурстары жатады. Қарызға
алынған құралдарға: облигацияларды шығарумен байланысты құралдар, сондай-ақ
банктер мен басқа да қаржы –несиелік институттарымен , мемлекетпен берілген
несиелер.
Тартылған және қарызға алынған құралдарды мобилизациялау әртүрлі
әдістермен жүргізіледі, олардың негізгілеріне, несие ресурстары нарығы
арқылы, мемлекеттік қаржыландыру арқылы капиталды тарту. 2008 жылы
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметтің нәтижесі – қаржы емес
активтерге жұмсалған 1509,5 млрд.теңге инвестициясы негізгі капиталға
жұмсалған. Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың жалпы
көлеміндегі негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың үлесі 94,2 пайызды
құрады.
Капиталды бағалы қағаздар нарығы арқылы тарту нарықтың экномикада
маңызы зор. Бағалы қағаздарды эмиссиялау мен орналастырудан түсетін
құралдар инвестицияларды қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Қаржы нарығында айналымда жүрген бағалы қағаздарэкномикалық мазмұны
бойынша екі екі негізгі түрге бөлінеді:
• Үлестік, нақты меншіктегі иеленушінің белгілі бір үлесін анықтайды
(акционерлік қоғамдардың жай және артықшылығы бар акцияларға
бөлінеді).
• Қарыздық, иеленушіменн төлеуге міндеттелетін нақты процент ставкасы
мен нақты өтеу мерзімі бар бағалы қағаздар (мысалы, облигация).
Қаржы құралдарын осындай критериге сәйкес эмиссия негізінде пайда
болған бағалы қағаздар келтірген және қарызға алынған болып бөлінеді.
Акциялар эмиссиясы. Акцияларды эмиссиялағаннан түскен қаржы құралдары
акциянерлік қоғамдармен акциянерлік капиталды келтіруге арналған
инвестициялық көздерді қаржыландыруда маңызы үлкен. Акцияларды шығару
арқылы меншікті капиталды ұлғайту тек қаржы құралдарына қажеттілігі бар
фирманың қайта жаңару негізде ғана болады.
Айта кету керек меншікті капиталдың ұлғаюы басқа шотпен жүзеге
асады—бөлінбеген пайданың капитализация арқылы. Меншікті капиталды осы әдіс
арқылы ұлғайтуды акционерлік қоғам басшылығы акционерлік қоғам жиналысының
қабылдаған шешімі негізінде қарапайым акция ұстаушылардың бөлінбеген
пайдадан дивиденттерін төлемей, оны әр түрлі іс-әрекеттерге
инвестициялайды. Пайданың қалған бөлігін акционерлік қоғамның акционерлері
оларды болашақта табыс алу мақсатында инвестициялайды.
Пайданы ұстап қалу акционерлік капиталды ұлғайтудың акцияны
эмиссиялауға қарғанда қарапайым, әрі арзан әдіс болып табылады. Өйткені бұл
жағдайда акцияларды сақтау шығындар болмайды. Сонымен қатар пайдаланған
инвестициялау практикасы ағымдағы дивиденттерді көбейтуге кедергі келтіріп,
акция курсына теріс әсер етуі мүмкін. Өткені, дивиденттерді төлеу
үздіксіздігін акция курсының нақты формалары болып табылады. Акциялардың
парақтық құнының өсуі олардан түсетін табыстық шоғырлануына байланысты.
Сондықтан да неғұрлым көп дивиденттер төлеу , соғұрлым қосымша акцияларды
сатқаннан капиталды ұлғайтуды жеңілдетеді [16] .
Пайданы ұстап қалғанда құралдар жоғарғы табыс нормасын беретіндей
және дивидентті төлеумен байланысты шығындарды жабатындай инвестициялану
қажет. Осылайша жаңа акцияларды сатудан түскен қаржы құралдарына сол
акцияның дивиденттерін, сол акция курс кезіндегідей бұрын болған акцияларын
капитал көлеміндегі табыстар қайтамсыз ететіндей инвестициялау қажет.
Жалпы алғанда акциянерлеу, инвестициялау әдісі тек бәсекеге қабілетті
кәсіпорынға ғана тиімді болады. Акцияларды эмиссиялау мен орналастыру үлкен
шығындармен байланысты. Сондықтан бірге алдындағы акциялардың құнсыздануы
мүмкін, акциялардың бақылау пакетінің жоғалуы, акционерлік қоғам басқа
фирмамен сатып алынуы.
Қазіргі уақытта кәсіпорындардың тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ететін
экномикалық құрылымдарды қалыптастыру өте маңызды. Олардың жұмысының алға
басуы көп жағдайда қаржы ресурстардың, яғни инвестицияларды тартуды талап
етеді.Осыған орай кәсіпорындарда инвестициялық қызметті күшейтуде. Себебі,
кәсіпорындар бәсекеге қабілетті болып, өз өндіріс ауқымын кеңейтуде, яғни
инвестициялық қызметті дамыту бірден-бір жол болып табылады. Инвестициялық
қызмет жеке және заңды тұлғалардың коммерциялық ұйымдардың жарғылық
капиталына қатысуы жөніндегі не кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын
тіркелген активтерді құрау немесе ұлғауту жөніндегі, сондай-ақ
концессионердің (құқық мирасқорының) концессия шарты шеңберінеде жасаған
және алған тіркелген активтері жөніндегі қызметі.( Қазақстан
Республикасының инвестиция туралы 2003 жылғы 8 қаңтардағы №373 Заңының І-
тарау, 1- бабында).
Инвестициялық қызметтің субъектілері болып- инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмысты жүзеге асырушылар. Инвестициялық қызметтің объектілері
болып пайдаланушылар, сонымен қатар жабдықтаушылар, заңды тұлғалар және
басқа да инвестициялық қызметтің қатысушылары табылады. Инвестициялық
қызметтің объектілерін пайдаланушылар инвестор және басқа да жеке және
заңды тұлғалар, мемлекеттік және муниципалдық органдар, инвестициялық
қызметтің объектісі арналған шетелдік мемлекеттер және халықаралық ұйымдар
болуы мүмкін. Инвестициялық қызметтің субъектілері инвестицияның іске
асырылуы тәжірибелік түрде жүзеге асырылып жатқан инвестициялық салада іс-
әрекет жасайды.
Инвестициялық қызмет объектілері Қазақстан Республикасының заң
актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, инвесторлардың кәсіпкерлік
қызметтің кез келген объектілері мен түрлеріне инвестициялар салуды жүзеге
асыруға құқығы бар. Инвесторлардың кәсіпкерлік қызметтің инвестициялар
жүзеге асырылатын объектілері мен түрлеріне қатысты құқықтары мен
міндеттері осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық
актілерінде және тиісті шарттарда белгіленеді [13].
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттігі негізге алына отырып,
Қазақстан Республикасының заң актілерімен инвестициялық қызмет шектелетін
немесе оған тыйым салынатын қызмет түрлері және аумақтар белгіленуі
мүмкін.(Қазақстан Республикасының инвестиция туралы 2003 жылғы 8 қаңтардағы
№373 Заңының ІІ-тарау,3- бабында).
Сыртқы экномикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экномикасын тұрақтандыру үшін шетел
кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-әкімшілік рәсімдерді ықшамдау:
жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және шекаралық
бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып табылады.
2. Инвестициялық қызметтің құқықтық жағдайы
Кез келген ел экномикасына капитал келтіру сол елдегі қалыптасқан
инвестициялық құқықтық жағдайға байланысты.
Инвестициялық құқықтық жағдай - бұл күрделі қаржы келтіруге және оны
тиімді пайдалануға қолайлы саяси, экномикалық, заңдық, әлеуметтік,
тұрмыстық және тағы басқа факторлардың жиынтығы.
Құқықтық база елдің қабылданған заңдар жүйесіне сүйенетіні белгілі.
Бұлардың арқасында қазірдің өзінде қалыптасқан экномикалық заңдар елеулі
роль атқарады. Іс жүзінде алғанда Қазақстанда шетелдік және отандық
инвестицияларды тарту және қолданудың жалпы мемлекеттік жүйесін құру
аяқталып келеді. Оған ел конституциясымен бірге Азаматтық және Салық
кодекстері, Шаруашылық Серіктестік туралы, Жекешелендіру туралы,
Шетелдік инвестициялар туралы, тікелей шетелдік инвестицияларды
мемлекеттік қолдау туралы, валюталық реттеу туралы, қүнды қағаздар нарығы
туралы, инвестициялық қорлар туралы, банктер мен банк жүйесі туралы, жер
қайнаулары және жер қайнауларын пайдалану туралы, мүнай туралы, сақтандыру
туралы және т.б. зандар зандық негіз болып табылады [9].
"Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы", ҚР Заңы, Салық
кодексі, Кеден кодексі, "Жер туралы" ҚР Заңы, "Шетел инвестициялары туралы"
ҚР Заңы мен 2010 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының стратегиялық
жоспары отандық және шетелдік инвестицияларды Қазақстан экномикасына
тартуды реттейтін негізгі заңнамалық құжаттар болып табылады.
Құқықтық база жасалғанымен, оларды орындау міндеттемелері бар. Ал бұл өз
кезегінде мемлекеттік реттеуші органдар мен инвестициялардың қызметіне
байланысты болады. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау мыналардан
тұрады:
* артықшылықтар мен жеңілдіктер жүйесін белгілеу;
* инвесторлардың алдында Қазақстан Республикасы атынан өкілдік ете
алатын мемлекеттік органның болуы.
Елдің инвестициялық климаты инвестицияларды тарту механизмімен,
инвестициялар үшін тартымдылық және инвестициялау кауіп-қатері
факторларымен анықталынады. Қазақстанға шетелдік инвесторларды тарту
саясатында инвесторлардың келу себептерін есеп алу қажет.
Сонымен қатар, Қазақстанда шетелдік инвесторлар үшін инвестициялық
климат жасауға мемлекеттің сыртқы саясаты, ішкі саяси түрақтылық,
инвесторларға қолайлы жағдайлар жасау жатады.
Казақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Инвестициялар
жөніндегі комитеті отандық және шетелдік тікелей инвестициялардың
экномиканың басым секторларына баруына мемлекеттік қолдау жасаушы өкілетті
орган болып табылады. Республикадағы инвестициялық ахуалды жақсарту жөнінде
жарнамалық-ақпараттық қызметті белсенді жүргізу, Қазақстан Республикасының
Президенті жанындағы Шетел инвесторлары кеңесі мен оның бірлескен жұмыс
топтарының қызметін үйлестіру, Қазақстан Республикасының заңнамаларында
белгіленген кепілдіктердің орындалуын қамтамасыз етуге ықпал жасау, сондай-
ақ, инвесторлардың заңды құқыларын қорғау, оларға мемлекеттік қолдау
шараларын көрсету Инвестициялық комитеттің міндеттеріне жатады.
Инвестиция саласында еліміздің тәжірибесі біртіндеп нығайып келеді. Әу
бастағы жіберілген кемшіліктер қалпына келтірілуде. Бұл тұрғыдағы
инвесторлармен қарым-қатынасты реттейтін заңдық база да қалыптасты. Ірі
инвесторлардың арасында елеміздің экномикалық дамуына салмақты үлес қосып,
қазына қоржынына қомақты салық төлеп отырған компаниялар да жеткілікті.
Алайда, байлықты басты қағидасына айналдырып, алған міндеттемелерін
қалтарыста қалдырған шетелдік инвесторлар да бар. Бұл мәселе де біртіндеп
шешімін тапса оң болар еді. Әсіресе, бүл тұрғыда Қазақстан Президенті
жанындағы шетелдік инвесторлар Кеңесіне үміт артуға болады. Осы күнге дейін
аталған Кеңестің жеті отырысы болып өтті. Онда инвестиция саласындағы
қордаланған мәселелер талқыланып, оны шешудің тиімді жолдары жан-жақты сөз
болады [ 6 ].
Қазақстандағы инвестициялық жағдайдың негізгі бағыт-бағдарына оларға
неғұрлым қолайлы мүмкіндіктер жасау жатады.
Қолайлы инвестициялық жағдай жасаудың бір саласы инфрақұрылым
объектілері - әнергетика, газ, және мүнай қүбырлары, әуежайлар, қонақ
үйлер, байланыс қүралдары, автомобиль және темір жолдар, су қүбырлары -
мейлінше назар аударатын объектілер. Бұл міндеттерді шешу қолайлы
инвестициялық жағдай жасау деген сөз. Экспорт пен импорттық, жалпы іскерлік
бизнестің дамуы инфрақұрылымның ойдағыдай жұмыс істеуінсіз мүмкін емес.
Қолайлы инвестициялық ахуал жасауда ең алдымен халықты жүмыспен қамту
мәселесін ойластыру қажет.
Республикада инвестициялық қолайлы жағдай жасау үшін шетел және
бірлескен мекемелерді тіркеу жүмысын жеңілдетіп, жобалардың өту жылдамдығын
тездетіп, олардың жариялылығына мүмкіндік беріп, сыртқы экномикалық іс-
әрекетті макроэкномикалық деңгейде реттеп, салық кеден тәртібін, барлық
экномикалық заңдарды тұрақтандырып, Қазақстанның әртүрлі халықаралық сауда,
қаржы және экномикалық ұйымдарға кіруін тездету қажет. [11].
Инвестициялық қолайлы климатты құру үшін мынадай негізгі шараларды
жүргізген жөн:
* инфляция қарқынын одан әрі төмендету;
* шетелдік және отандық инвестицияларға кепілдік бере алатындай
мүмкіншілігі бар жекелеген банк секторларының жағдайын жақсарту;
* акционерлік нарықты дамыту;
* заңцарды жетілдіру және түрақтандыру;
* инвестициялық және информациялық көмек көрсететін қызмет
орындарын құру;
* инвестициялық жобаларды лицензиялап, сараптайтын қатаң
талаптарды бекіту және жете зерттеу;
* контрактілер мен келісімдер шартын қатаң сақтаудың құқықтық
негізін жасау;
* тұрақты салық туралы зандар шығару;
* сауда саясатының кез келгең жағдайға икемделуі, сандық шектеулерді
(квота және лицензиялар) жою.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық
процесс әлеуметтік – экномикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экномиканың маңызды да қажетті қоры болып
саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экномикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық қызметтің операцияларының тиімділігіне
экномикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің
маңызы зор. Инвестициялық қызмет мынадай әлементтерден және операциялар іс-
әрекеттің нәтижесінен тұрады:
1. Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды: экномикалық, яғни
инвесторлар пайда тауып оны қайта өндіріске жұмсайды – реинвестирование
және әлеуметтік, тапқан пайданының белгілі бір бөлігі инвестордың
әлеуметтік қажеттілігіне жұмсалады.
2. Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс тауып,
соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік қажеттілігін
өтейді.
3. Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға жұмсалады:
• Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
• Мемлекеттік зейнетақы қорына;
• Аймақтық бюджетке;
• Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса,
онда олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі
керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Замазкалау" принципі.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі.
Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы, яғни
тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің
ақшалай бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай
тәсілдік инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем
батырады. Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек
болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі. Бұл
тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3) Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл
бизнестегі нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы:
әзірше Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4. Үйренушілік шығындар принципі. Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа
инвестицяялық ортаға үйренуге байланысты болған барлық шығындар. Бұларды
қайта құрудан және кадрларды қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен
өлшенеді, жаңа жабдықтар қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай,
қайтадан өзгертіп, құрастыру керек болады. Уақытша жоғалту деген - табысты
да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде
асыру, орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді.
Бірден үйренушілік болмайды. Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің
шығындары болады: жаңа хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта
даярлауға қаржы керек болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек.
Мысалы, жаңа заводты қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ
мұндай құрылыстың құны "алтынмен" тең болып кетеді.
Өндірістік инвестицияаудағы үйренушілік шығындары одан да асып
кетеді. Жабдықтарды орнаттық делік, технологиясы да дұрысталды. Бірақ
нарықтық конъюнктура өзгерді де, енді технологияны қайтадан өзгертіп, оған
орай жабдықтарды да қайтадан жаңғырту керектігі туады.
Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да белгілі
үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.
Мұнан туындайтын қорытынды : үйренушілік шығындарды жаңадан
өндірілген өнімдерді сататын бағаға қосып жіберу. Бұл баға өндіріске
қажетті шикізат, материалдар, технологиялар, жабдықтарға кететін бағалардан
жоғары болғанда ғана, бұл вариант бойынша капиталды салудың артықтығы айқын
көрінеді. Сіздің өнімге сұраным көбейген сайын, үйренушілік шығынына да
іркілмей бара беретін боласыз [13].
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт
осылай тұра берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл
инвестицияларыңыздың тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.
3. Инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асырудың құқықтық
тәртібі
Республиканың әлеуметтік-экномикалық дамуын басқарудың түпкілікті
жаңа жүйесіне көшу осы процестің бас мәселелерін анықтауға себепші болады.
Олардың бірі болып инвестициялық қамсыздандыру мәселесі табылады, Көшуді
алғашқы кезеңінде заң шығаратын негіздер мен ұйымды құрлымдарды құру,
сондай-ақ, республиканың қаржылық ресурстарын пайдалану мен шетел
инвестицияларын тарту жөніндегі өзіндік саясатты құру қажет болды.
Қазақстандағы мемлекеттік инвестициялар жүйесін оның айландыру
мақсатымен инвестицияларды басқарудың заң шығаратын негізі мен органдары
құрылды. Осы мәселе бойынша шаралардың біртұтас кешені қабылдануда. Сонын
ішінде, Шетел инвестициялары туралы Заң (1991ж.) Инвестициялық
жекешелендіру қорлары жөніңдегі Ереже (1993ж.); Қазақстан Республикасының
шетел инвестициялры бойынша ұлттық агенттігін құру туралы ҚР Президентінің
Жарлығы (маусым 1992ж.); Инвестициялар бойынши ҚР Мемлекеттік комитетін
құру жөніндегі ҚР Президентінщ Жарлығы (қараша 1996 ж.); Қазақстан
Республикасындағы ревестациялық қорлар туралы ҚР-ның Заңы наурыз 1997
және жекеленген жылдарға арналған инвестициялық бағдарламалар қабылданды.
Бұл құжаттар елдегі инвестициялық процесті басқаруды негізін қалады;
жұмыс орындарын құру, инфрақұрылымды дамыту, елдің өнеркәсіптік және
техникалық потенциалы дамытудың өсу қарқыны мен әртараптандыру саласыщ
мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асыру мен көг теген экномикалық
мәселелерді шешудегі органдарды дұрыс жүйесін, олардың функциялары мен
міндеттерін анықтады [16].
Өткен кезеңдердің инвестициялық саясатын талдау экномикаға
инвестицияларды тарту бойынша басқару тиімділігінің төмендігінің бірқатар
негізгі кемшіліктерін анықтады. Олар мына төмендегіге болады: шетел
инвесторларымен жұмыс тәжірибесінің жоқтығы; несиелер бөлу, әсіресе,
алғашқі кезеңде,- оларды бөлудің мақсаттылығы мен қайтарымдылы ғын
қамтамасыз етудің сарапшылық бағалауының жеткіліксіз дігінсіз несие бөлу;
Қазақстанда тартымды инвестициялыз климат құру бойынша ынталандыру
жүйесінің жетіспеушілігі шетел несиелерін беру мен олардың мақсатты
қолдануыі бақылау механизмі қатысында нақты құрылған стратегияныі жоқтығы;
әлеумЬттік, өндірістік, нарықтың инфрақұрылымның жетілмегендігі; нарықтық
жағдайларға көшу барысындс кәсіпорындарды басқару бойынша маман
қызметкерлердің жетіспеушілігі.
Инвестицияларды мемлекеттік басқару жүйесіне инвестициялық
белсенділікті қамтамасыз ету кіреді. Бұл елдік экномикасына
отандық пен шетелдік капиталды тарту үшін әсерлі ынталандыруды құруды
жорамалдайды. Ынталандыру құрамына келесілер кіру қажет: шетел мен отандың
инвесторлар үшін қолайлы климат жасау; жалпы ішкі өнімдегі
мемлекеттік капитал салымдарының үлесін ұлғайту, соның ішінде, пайдалы
қазба кен орындарын пайдаға асырудан алынған табысты қайта бөлу есебінен;
әрбір инвестициялық жобаны әлеуметтік-экномикалық дамуың мақсаттары мен
басымдыңтарына сәйкестігін алдын-ала міндетті сарапшылдаудан кейін,
жарыс (конкурстық) негізінде орталықтандырылған капитал салымдарын
үлестіру; халықаралық ұйымдармен бірлескен мемлекеттік-коммерциялық
қаржыландыру мен қайта қаржыландыру практикасын едәуір кеңейту.
Инфрақұрылымға салынған капиталдағы инвестицияның экномикалық өсуі
мен өндіріс көлемін қалпына келтіре алған елдің мысалын тарих әлі білмейді.
Сондыңтаы республикада жақын болашақта шамамен мемлекеттік инвестициялық
ресурстардың 70% өндірістік инфрақұрлымның кәсіп-орындары мен объектілерін
қолдауға бағытталынады. Бұл қаражаттар көбінесе әрекеттегі кәсіпорындар мен
импортты алмастырушы өндірістерді реформалаумен байланысты жобаларды
қаржыландыруға бағытталынады.
2007 жылға дейінгі кезеңнің индикативті жоспарының жорамалы бойынша
отандық пен шетел инвесторларының жеке капиталын салудың басым бағыттарына
төмендегілерді жатқызу мақсатқа сай болады: жеңіл өнеркәсіптің,
агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салаларының, машина жасаудың, құрылыс
материалдары өнеркәсібі мен мұнай, химия өнер-кәсібінің жаңа кәсіпорындарын
салу мен реформалар жүргізу.
Орталықтандырылған капитал салымдары есебінен әлеуметтік сала
объектілерінің құрылысын мақсатты республикалық бағдарламалар шеңберінде
жүзеге асыру қарастырылады.
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге
асырылуы қажет:
1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау.
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік-экномикалық дамудың орта мерзімді
бағдарламасы мен оны макроэкномикалық деңгейде, сондай-ақ, әрбір секторға
қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратеғиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл
кезеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды тандау мен алдын
ала бағалауға басты наіар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер
жобаларды қаржылық-экномикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі
негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет,
жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестицііялар бойынша ұсыныстарды
дайындауы керек.
Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат-жоспарда бекітілген
мақсаттарды қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік
инвестициялар бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту
бюджеттік продеске арналатын таңдаудың сол бәсекелестік қағидаларына
негізделуі қажет.
Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын, макроэкномикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері, соның
ішінде экномикалық аспектілер.
Егер инвестициялық жобаларды (кеңее беру мен сатып алуда талдау)
жүзеге асыру бюджеттік мекемелердің міндеті болып табылса, инвестициялық
жобаларды қауіпке жиі қойса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден
аулақ болу үпіін сақтықтың қосымша шараларын қабылдау қажет.
Қазақстанда ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды басқарудың
тиісті институционалдың жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың
(жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдың пен
тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет.
Қазақстанда Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы Заң
(28 ақпан 1997 ж.) қабылданған. Онда инвестицияның қызметі -
инвестицияларды жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп
көрсетілген.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келссілерден
тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
-жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе
басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау
мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі);
-Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге өкілетті,
бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары
мен міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты - экномиканың басым секторі ларында тауар
өндірісін, жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін
қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін
төмендегідей міндеттердің бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу-хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандың тауар өндірушілерді мемлекетік қолдау мен ынталандыру;
- экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді
жетілдіру;
- Қазақстан Республикасының шикізат базасын ұтымды және кешенді
пайдалану;
- менеджмент пен маркетингтің қазіргі әдістерін енгізу:
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін
жоғарлатудың жүйесін енгізу;
-өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
-қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды
ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер
жүйесі: бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша Қазақстан
Республикасының берген кепілдері, сондай-ақ, келісім шартқа отыру мен оны
бұзудың шартар мен тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асырады мемлекеттік орган,
инвестициялар бойынша Мемлекеттік комитет болып табылады. Ол Қазақстан
Республикасына тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру;
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызші
үйлестіру; барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын шағаруды қамтамасыз
ету; инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты
функцияларды атқарады .
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы Заңды дамытуға
байланысты Қазақстан Республикасының Президенті 1997 жылдың сәуір айының 5
жұлдызында тікелей отандық пен шетел инвестицияларын тарту үшін ҚР
экономикасының басым секторларының тізімі жөнінде Жарлық шығарды. Бұл
секторларға:
- өндірістік инфрақұрылым. (жолдар, көлік, көпірлер, әлектр
және жылу станциялары, телебайланыс топ-тары);
-өндеуші өнеркәсіп (халық тұтынатын тауарларды, өнді-ріс құралдарын
өндіру);
- Астана қаласының объектілері;
- тұрғын үй, әлеуметтік сала мен туризм объектілері (денсаулық
сақтау, білім беру, спорт, мәдениет, туризм объектісі);
- ауыл шаруашылығы жатқызылды.
Инвестициялар бойынша Қазақстан Республикасының мемлекеттік
комитеті белгілеген, ең маңызды өндірістерге салынатын инвестициялар,
инвестициялық жобаны жүзеге асырудың бүкіл кезеңінде мемлекет тарапынан
ынталандырылатындығы мен қолданатындығы Жарлықта бекітілген.
Экономиканы тиімді басқару жүйесіне шет елдердің саналы тарту
жатады. Өтпелі кезеңнің тарихи ерекшеліктеріиің бірі - шетел
инвестицияларын тарту мен пайдаланудың оңтайлы жолын табу болып табылады.
Әрине кез келген стратегияның құндылығы түпкі ойында
емес, сәтті жүзеге асырылуында. Ал біздің жағдайымызда сәттілік
көбінде шетел инвестицияларын белсенді тарту мен инвесторларға саяси
кепілдер беруді болжайды.
Шетел капиталы ақша қаражатының жай массасы ретінде ғана қажет емес,
жаңа әлемдік ғылыми-техникалық жетістіктер, технологиялар енетін маңызды
арна ретінде қажет. Олар ірі коммерциялық өміршең инвестициялау негізі
ұлттық шаруашылық субъектілерінің дамыған тауарлық қатынастарға бейімделу
дәрежесін арттыруға, олардың өндіруін; қызметін ұтымды етуге мүмкіндік
туғызады.
Жаңа қазіргі өндірістік қуаттылықтарды құру үшін Қазақстанға ең
алдымен, тікелей өндіруші капитал импорпты қажет, бұл шетел инвестицияларын
республикаға тарту бағдарламаларын құруды талап етеді.Бұл процесс барысын
инвестициялық жобалардың мақсатқа лайықтылығын көрсететін, белгілі бір
қағидаларды жетекшілікке алу қажет.
Бұл қағидалар:
- экономикалық мақсатқа сәйкестілік - ол сол немесе басқа
әлеуметтік-экономикалық мәселелерді, ивестиция тапшылығын, ішкі резервтер
мен мүмкіндіктердің шектеулігін, шетел инвесторлары қатысуымен болатын ішкі
инвестициялық жобалар шарттарының тартымдылығын шешудің тығыз
қажеттілігінен туындай отырып анықталады;
- әлеуметтік экономикалық тиімділік - кез келген нысанда да шетел
инвестицияларын тартудың бірден-бір шарты бұл қағида: шетел компанияларының
қатысуымен болатын жобалардың жоғары табыстылығы мен пайдалылығы,
қарыз бен несие беру шарттарының тиімділігі жаңа жұмыс орындарын
құру мен тұрғын халықтың жұмыс бастылығын арттыруды пайымдайды;
- экономикалық-экологиялық, қауіпсіздік-егемендік қауіпсіздігінің
қағидасы республиканың табиғи байлықтарын айқындықпен пайдалануға,
қоршаған ортаға орналастыру елден тысқары капиталды заңсыз шығаруға,
артта қалған технологиялар мен техниканы қолдануға, отандық тауар
өндірушілерді нарықтан бәсекелестікке қарсы тәсілдермен ығыстыруға жол
беретін жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік бермеуі тиіс. Бұл қағиданы
қолдану ұлттық ресурстардың жекелеген түрлеріне (мысалы, жер)
шетел капиталының еркін кіруін шектеу қажет;
- шетел инвестицияларын тарту барысында өзара
тиімділік қағидасы. Бірде бір мемлекет, бірде бір кәсіпкер өзіне
пайдасыз болатын серіктестікке кірмейді, республика экономикасын
инвестицияламайды;
-экономикаға шетел инвестицияларына басымдылықты салу қағидасы.
Бұл Қазақстанда жүргізіліп жатқан құрылымдың пен инвестициялық саясатқа
сәйкес оларды ең мәртебелі объектілерге бағыттауды білдіреді.
Сондыңтан Республикада 2007 жылға дейінгі кезеңге тікелей отандың пен шетел
инвестицияларын тарту үшін ең маңызды өндірістердің тізімі бекітілген. Бұл
қағиданың енді бір жағының мәні мынада:
- ел белгілі бір елдердің, олардың компанияларының,
фирмаларының инвестицияларына олардың экномикалық жағдайын, әлемдік
экономикалық жүйедегі орыны, экномикаңың нақты сфералары мен
салаларындағы жетекші жағдайын және басқа да сипаттамаларын ескере
отырып, басымдылықтар беруі тиіс;
Республика үшін маңызды қағида болып, барынша аз коммерциялық
тәуекел қағидасы табылады. Оны жүзеге асырудың негізі - осы процесті
басқарудың толық құқылы органдарын, кәсіпорындарын жеткілікті
хабардарлылығын қамтамасыз ету болып табылады, ең соңында, шетел
инвестицияларын тартудың әлемдік тәжірибесін барынша ескеру қағидасы
маңызды рөл атқарады. Әрбір елдің өзіне ғана тән көптеген ерікшеліктері
бар: экномикалық, технологиялық, қаржылық және басқа да
потенциалдарының жекелеген аспектілерінің жетілгендігінен немесе
қалуымен ерекшеленеді.
Аталған қағидалар инвестиция тартуды басқарудың
тәжірибелік негізін құрайды. Оларды тарту елдің экномикасын жалпы
алғанда және етпелі кезеңде реформалауда тиімді сәт болып табылады,
әсіресе, ол халық шаруашылығын реконструкциялау, құрылымын өзгерту,
жаңаландыру ақсаттарына қызмет етеді [21].
Сонымен қатар елде бұл процесті басқару барысында оның дамуының
стратегиясын анықтаушы және тартымды күші бар бірқатар глобалды факторларды
ескеру қажет.
Бірінші, республиканың қуатты потенциалы туралы сөз болуы тиіс. Біздің
мемлекетіміз мұнай, газ, көмір мен уран рудаларының әлемдік қорын жетекші
иеленушілерінің бірі болып табылады. Осы салаларды дамыту мен оларды бас-
қарудың тиімділігін арттыру мемлекеттің ерекше назар аударуын талап етеді.
Республиканың жер қойнауынан алынатын минералды шикізаттың потенциалды
құндылығы - 8,7 триллион долларға бағаланады. Минералды шикізат кешеніндегі
реформалауға сәйкес заңдар, сондай-ақ жер қойнауын пай-далану мен жер
қойнауын қорғауды басқару мен реттеу қағидаларының негізінде жүргізіледі,
Екіншіден, Қазақстанда ауыл шаруашылық өніхмдерік өндірудің қуатты
әлеуетінің болуы мен оларды ең алдымен дәнді дақылдарды Орта Азия нарығына
экспорттау мүмкін діктері болып табылады.
Үшіншіден, Қазақстан дамуының ұзақ мерзімді страте гиясының
басымдыңтарының бірі көлік инфрақұрылымь дамыту болып табылуда. Бұл мұнай
құбырларын, магистралды трассалар, темір жолдар, теңіз және өзен
терминалдары, әуежайлар құрылысы. Басқаша айтқанда - дамыған байланыс
торабын құру.
Төртіншіден, адам ресурстарына капитал салу. Қазақстанның
тұрғын халқының білім алу деңгейінің жетіктігі әрқашан оның
интеллектуалдық әлеуетінің айрықша белгісі болатын. Бұл фактор
республиканың бәсекелестікке қабілеттілігінің импульсивті негізін
көрсетеді. Кадр әлеуетін қалыптастыру мен жеке тұлғаны дамытуға
бағытталынған инвестциялар ең тиімді инвестициялар болып табылатындығы
бұрыннан есептеліп келуде.
Инвестициялық қызметті басқаруда жоғарыда келтірілген қағидаларды
тиімді және саналы қолдану, сондай-ақ, елдің потенциалды мүмкіндіктерін
барынша ескеру, шетелдік және отандың инвестициялар үшін де қолайлы,
тартымды атмосфера жасайды.
Шетел инвестицияларын тартудың тарту арналары мен нысандары бар.
Шетел капиталы төмендегі 3 арна бойынша түседі:
- экпорттық несиелер: инвестициялық және тауарлық;
-дамуға ресми көмек: қаржылық және техникалық;
- инвестициялар: тікелей және портфельдік.
Кредитор (несие беруші) - елден тауарларды немесе
қызметтерді сатып алу шарты бар экспорттық несиелер.
Инвестициялық несиелер технологияны, жабдықты және басқаны жеткізіп беру
мақсатымен, ал тауарлық несие - дайын тұтыну тауарларын жеткізіп беру
шартымен беріледі. Дамытуға ресми көмек мемлекетке өкімет аралық дең-гейде
көрсетіледі. Мұнда техникалық көмек дегенде - әр түрлі салаларда қызмет
көрсету: оқыту, кеңес беру, жұмысты ұйымдастыру мен оқыту барысында
қолданатын жабдықтар кіреді.
Инвестициялар республика экономикасына шетел капиталының ағымы ретінде
түсіндіріледі. Олардың 2 нысаны бар: тікелей; портфельдік. Олардың
біріншісі, кәсіпкердің өзіне тәуекел ала отырып, республика экономикасына
шетел капиталын салуы, ал екіншісі, фиктивті капиталға акциялар мен басқа
да құнды қағаздарға қаржы-қаражат салу.
Алушы ел үшін тікелей инвестициялардың басқа нысандармен салыстырғанда
бірталай артықшылықтары бар: біріншіден, олардың кейбір нысандары алатын
жаққа ескірген технологиялар мен техника әкелу мүмкіндігіне жол бермейді;
екіншіден, олар елдің сыртқы қарызын құру және өсірумен байланысты емес;
үшіншіден, олар ең бастысы, тауарлар мен қызмет көрсетулер өндіруге,
өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың, маркетингтің, ноу-хаудың алдыңғы
қатарлы әдістеріне бағытталынады.
Соңында олар республика экномикасының әлімдік интеграциясына,
халықаралық экномикалық қатынастардың дамуына тікелей ықпалын көр-сетеді.
Барлық сфералар мен салаларда қолданатын тікелей инвестициялардың ең
таралған нысаны бірлескен кәсіпорындар (БК) болып табылады. Қабылдаушы
жақтың табысы өнімнің өз үлесінен, роялтиден (нақты тұрақты төлемдер;
марапаттау болып табылады) және шетел серіктесінің табысына салығынан
құралады.
Тікелей шетел инвестициясының нысанын өнім бөлінісі (Продакшн-
ширинг) атқарады. Бұл нысан экспорттық салалар мен өзгерістерде кеңінен
қолданылуы мүмкін, ішкі нарыққа жұмыс істейтін салалар мен өндірістерде
біршама шектелген, бұл теңгенің толық айырбастылығының жоқтығымен
байланысты.
Республикада шетел кәсіпорындарын құру сияқты тікелей
инвестициялардың басқа да нысандары бар. Ең алдымен, жекешелендіруге қатысу
арқылы әрекеттегі кәсіпорындарды сатып алу немесе жаңаларын салу. Сондай-
ақ, шетел инвестицияларының нысаны кепілденген ақшалай сыйлық үшін жұмыстың
жекелеген түрлерін (темір жолдар, өткізгіш құбырлар салу (трубопровод)
геологиялық барлау және басқа) шетел мердігерлері жүзеге асыратын,
техникалық қызмет көрсетулер туралы келісім, басқару келісім шарттары
(өндірісті ағымдың басқару) бола алады.
Бұрын айтылғандай, тікелей инвестицияларды тарту үшін тартымды
жағдайлар жасау бойынша жедел шаралар республикада қабылдануда, бұл олардың
көбеюі үшін шынайы мүмкіндіктер береді,
Қазақстан Республикасы Президентінің тұжырымдауынша халқының жан
басына шаққандағы тікелей шетел инвестицияларын тарту деңгейі бойынша
Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің, сондай-ақ ТМД-ның алғашқы бестігіне
сенімді түрде кіреді.
Шетел инвестицияларын тартудың басқа нысандары шетел компанияларына
республика кәсіпорындарының акцияларын сату; шетел мемлекеттері жеке
компаниялар беретін инвестициялық қарыздар мен несиелер бола алады.
Ең бірінші кезекте, шетел инвестицияларының негізгі бағыттары
капитал сыйымдылығы жоғарылар мен өзгерістер, ең бастысы мемлекеттік сектор
арқылы экспортқа бейімделген ірі кәсіпорындар болып табылады. Республика
экномикасына шетелдік капитал салымдарының негізгі бағыттарының бірі шағын
мен орта кәсіпкерлік сферасы болып табылады. Мұнда салалар инвестициялар
басымдылықты объектілерге өндірістер мен аймақтарға бағытталынуы тиіс, Бұл
басымдыңтар республикада ресми түрде белгіленген.
2. Шетелдік инвестицияның құқықтық режимі
2.1 Шетелдік инвесторлар қызметінің құқықтық режимі
Қазақстан Республикасының аумағында инвестор қызметін құқықтық қорғау
жағдайы сәйкес инвесторлардың құқықтары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz