Қазақстан Республикасының көлік саласын дамытудың жолдары

Пән: Транспорт
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУДЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика факультеті

Менеджмент және маркетинг кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Қазақстан Республикасының көлік саласын

дамытудың жолдары

Ғылыми жетекші:

э. ғ. д., проф. Исабеков Б. Н.

Орындаған: СМБ-415 тобының

студенті Жарылқапов Ә. С.

Қазақстан Республикасы

Түркістан, 2009

Мазмұны

Қысқартулар, шартты белгілер, символдар мен терминдер тізімі . . . 2

Кіріспе . . . 4

1 . Қазақстан Республикасының көлік саласын дамытудың қазіргі

жай-күйі . . . 13

1. 1. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы автомобиль жолдарының рөлі . . . 13
1. 2. Жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдары желілерінің көлікті пайдалану жай-күйі . . . 17
1. 3. Жол қозғалысының қауіпсіздігі . . . 21
1. 4. Автокөлік тасымалдарын дамыту . . . 22
1. 5. Транзиттік көліктік әлеует . . . 24

2. Қазақстан Республикасының көлік саласын дамытудың жолдарынының қазіргі жай-күйін талдау . . . 29

2. 1 Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары және тетігі . . . 29
2. 2 Басымдылықтар және жұмыстардың негізгі көлемдері . . . 30

3. Қазақстан Республикасының көлік саласын

дамытудың жолдары . . . 32

3. 1. Автомобиль жолдарын пайдалануды жетілдіру және жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыру . . . 32
3. 2. Қазақстан Республикасының көлік саласын

дамытудың жетілдіру жолдары . . . 33

3. 3. Саланы одан әрі дамыту перспективалары . . . 43

Қорытынды . . . 51

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 57

Қысқартулар, шартты белгілер, символдар мен терминдер тізімі

БҒМ - Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

ККМ - Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі
ИСМ - Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі
РБ - республикалық бюджет
ЖБ - жергілікті бюджет

ЖІӨ - жалпы ішкі өнім

ЖҮӨ - жалпы ұлттық өнім

ЭЄД¦-экономикалыќ єріптестік жєне даму ±йымы

¦ИЖ-±лттыќ инновациялыќ ж‰йе

ШИК-шаѓын инновациялыќ кєсіпорындар

ТЌД-т±тыну ќ±ныныњ дењгейі

С¦Д-сатуды ±йымдастыру дењгейі

КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы

ХВҚ - Халықаралық валюталық қор

ССНҰ - санақтар мен сертификаттаудың Еуропалық ұйымы

ИЖҚ - Инвестициялық жекешелендіру қоры

АҚШ - Америка Қүрама Штаттары

АҚ - акционерлік қоғам

ААҚ - ашык акционерлік қоғам

ҚҚН - кұнды қағаздар нарығы

СК - салық кодексі

ССКБК - Соколов-Сарыбай кен байыту комбинаты

ҚКБК - Қашар кен байыту комбинаты

АТКБК - Атасу тау-кен байыту комбинаты

ПӘК - пайдалы әсер коэффициеиті

КСТ - кәсіпорын стандарты

ҚР - Қазақстан Республикасы

ШБО - шағын бизнес орталықтары

ШБҰО - шағын бичнестің ұлттык орталықтары

БҰҰ -Біріккен Ұлттар Ұйымы

СК - секретарлық компаниялар

Кіріспе

Қазақстан соңғы он жылдықта дүниежүзілік интеграциялық процестерге белсенді қатысушы болды. Жүктер мен жолаушыларды қызмет көрсету сервисінің жоғары деңгейімен ішкі және транзиттік тасымалдауды қамтамасыз ететін сапалы көліктік инфрақұрылымы экономикалық интеграцияның маңызды бөлігі болып табылады.

Бүгінде тек ірі халықаралық ұйымдар мінберінен көтеріліп жүрген құрлықаралық көлік желілері, транзиттік дәліздер туралы мәселелердің Астана төрінде талқылануы кездейсоқтық емес. Мұны Қазақстанның қос құрлықтың кіндігінде орналасқан түйістіруші нүкте рөлін атқаруымен түсіндіруге болатын шығар. Ө ткен ғасырдың 90-шы жылдарының бас кезінен бері көлік саласын дамыту проблемасы халықаралық ұйымдар мен Қаржы институттары тарапынан үздіксіз талқыланып келеді. Олардың қатарында Санкт-Петербург және Астана қаларында тұрақты өткізіліп келе жатқан халықаралық конференциялардың орны ерекше екенін атап өткен жөн. Астанадағы бұл форум осымен бесінші рет өткізіліп отыр. Сондықтан да бұл тарихы мен дәстүрі қалыптасқан, онда талқыланып өмірге жолдама алған идеялар Еуразия құрлығының миллиондаған тұрғындарына пайда әкеліп отырған жиын болып табылады.
Әлемдік қоғамдастықтың бүгінгі даму үрдісі халықаралық ынтымақтастықтың кең түрде нығаюы қажеттігін алға тартып отыр. Бұл тұрғыда “Трансеуразия” конференциясының басым бағыттарының бәрі көлік байланыстарының дамуына жан-жақты маңызды екенін естен шығармау керек.

Өткен конференция қорытындысының басты нәтижесі өңірде негізгі трансқұрлықтық және субөңірлік көлік дәліздерін құру қажеттігі жөніндегі ортақ байламға қол жеткізуіміз дер едім. Оған мынадай факторлар алғышарттар туғызған болатын.
Олар, Еуропа мен Оңтүстік-Шығыс Азия арасындағы көлік байланысының тиімділігін арттыру қажеттігі, Суэц каналы мен Босфор бұғазы мүмкіндіктерінің шектеулі болуы және Оңтүстік Шығыстағы Гонконг, Сингапур сияқты көптеген порттарға жеткізілетін жүктің шамадан тыс асып кетуінен теңіз тасымалының дамуына бөгет бола бастауы. Сонымен бірге Орталық және Оңтүстік Азия аймағындағы көптеген елдердің Еуропа және Шығыс Азия мемлекеттері арасындағы сауда-экономикалық байланыстардың күрт жандануы, іргелі мемлекеттердің құрлықтың түкпірінде орналасқан бай шикізат ресурстарына және құрлықішілік рыноктарға енуге деген қызығушылығы жаңа бастамалардың бастау алуына себеп болды.
Еуразия материгінің дәп ортасына орын тепкен және ширатылған көлік-коммуникациялық желісі бар Қазақстанның халықаралық транзиттік тасымал рыногында елеулі орынға ие бола алатыны анық. Өз кезегінде транзиттік тасымал саласын дамытудың маңыздылығы елімізге түсетін валюта ағынының жоғары әлеуеті де қозғау болып отыр. Сарапшылардың есептеуінше Қазақстан аумағы арқылы ұйымдастырылатын транзиттік тасымалдан түсуі тиіс болжамды кіріс көлемі жылына 2 млрд. долларды құрамақ.
Сонымен бірге Қазақстанның көлік дәліздері табиғи қоры мол пайдалы қазбалар табылған және алдағы уақытта кең түрде игерілетін өңірлер арқылы өтуі олардың маңыздылығын арттырып отыр. Әлбетте, еліміздің транзитін дамыту, көлік дәліздерін құру, коммуникацияны жаңғырту, сөз жоқ, өндіріске серпін беріп, өңірлердегі тұрғындарды жұмыспен қамтымақ. Бірқатар әлеуметтік проблемалар түпкілікті шешімін таппақ. Соған сәйкес транзит саласы көлік және басқа да аралас салалардың аршындауына мүмкіндік туғызып қана қоймай, тұтастай республика экономикасының өркендеуіне жол ашпақ.
Бұған қоса еліміздің көлік-коммуникациялық құрылымының даму деңгейі инвестициялық ахуал жағдайын жақсартып, экономиканың басқа да салаларына шет ел инвестициясының молынан тартылуына қолайлы мүмкіндік туғызбақ. Тағы бір атап өтер жәйт, Қазақстан аумағы арқылы кідіріссіз өтетін транзиттік жүк тасымалының ағыны Орталық Азия өңірі, тіпті Еуразия кеңістігіндегі интеграцияның дамуына мұрындық болмақ.
Темір жол көлігінің орасан мүмкіндіктері мен стратегиялық маңыздылығы ескеріле отырып Қазақстанда осы саланы дамытуға және оны одан әрі жетілдіруге бағытталған нысаналы қадамдар жасалуда.
Біздің республикамыз ТМД кеңістігінде ірі табиғи монополист темір жол көлігін қайта құрылымдау және реформалауды бірінші болып қолға алды. Бұл магистралдық желіні мемлекет бақылауында сақтай отырып жүк және жолаушылар тасымал рыногында тұрақты рынок қалыптастыру, барлық қызмет көрсету саласында бәсекелестік орта қалыптастыруға жол ашпақ. Былтырғы жылы темір жол көлігі секторының инвестициялық көлемі 335 млн. АҚШ долларын құрады. Соңғы жылдар бедерінде Ақсу-Дегелең темір жолы іске қосылып, Жаңасемей-Дегелең жолы қалыпқа келтірілді, Достық темір жол стансасының инфрақұрылымы дамытылды.
Қазақстан үшін халықаралық транзиттің негізгі нүктесі Достық-Алашаңқай халықаралық шекара өткелі болып табылады. Былтырғы жылы аталған өткел арқылы өткізілген жүк көлемі 7, 5 млн. тоннаны құраса, биылғы жылы Бұл көрсеткіш 9 млн. тоннаға жеткізілмек. Алдағы екі жылда Достық стансасын дамытуға 52 млн. АҚШ долларын бөлу жоспарланып отыр.
Үстіміздегі жылы тәуелсіз Қазақстанның темір жол желісін дамытудағы ең ірі жобасы болып саналатын Алтынсарин-Хромтау жаңа темір жол желісінің құрылысы аяқталмақ. Жоба жүзеге асырылуымен Қазақстан тұйықталған темір жол желісін құруды толық аяқтайды. Бұл кең бағыттағы жаңа транзиттік көлік дәліздерін дамытуға және Ақтау портының транзиттік мүмкіндіктерін арттыруға жағдай туғызбақ
Қазіргі уақытта Қазақстан арқылы транзиттік темір жол тасымалының көлемі ТМД елдеріндегі сауда-экономикалық байланыстардың жандануына сәйкес бірден 9-10 пайызға өсіп отыр. Былтырғы жылы біз алты жылда қол жеткізбеген көрсеткішке иек артқанымызды атап өткен жөн.
Сонымен бірге бүгінгі таңда еуропалық табандағы трансқазақстандық темір жол құрылысының жобасы қаралуда. Ол Азия-Тынық мұхит өңірін Еуропаның негізгі рыноктарымен, Ресеймен және Таяу Шығыс елдерімен қоспақ. Аталған жоба бойынша біздің Бұл ұсынысымыз Қытай, Иран және Түркия елдері көлік министрліктері тарапынан шынайы қолдауға ие болды. Жобаның болжамды құны 3, 5 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Тасымал сервисін дамыту мақсатында мүдделі жақтармен бірге біз тұрақты контейнерлік пойыздар қозғалысын ұйымдастыру бойынша белсенді саясат жүргізіп келеміз. Оның ішінде өткен жылы Находка-Локоть-Алматы, Находка-Локоть-Алматы-Ташкент, Алматы-Илецк-1, Алматы-Достық маршруттары бойынша 84 контейнерлік пойыздың өткізілімі ұйымдастырылды. Атап өтер жәйт, контейнердегі қосымша жүк көлемін тарту үшін 2002 жылы Эстония, Латвия және Литва мемлекеттері Қазақстанмен бірлесіп Балтық елдері арқылы Ресейге одан әрі Қазақстан, Өзбекстан елдері мен Иран, Қытай елдеріне шығатын “Балтика-Транзит” контейнерлік пойызы іске қосылды. Ал биылғы жылы Қытай елімен жасасқан ынтымақтастық туралы келісімге сәйкес Ляньюнган-Алматы қатынасындағы контейнерлік пойыз өз қозғалысын бастады.
Бүгінге дейін жол саласын дамытуға түрлі халықаралық қаржы ұйымдарынан тұтастай алғанда 450 млн. АҚШ доллары көлемінде қаржы тартылды. Ал биылғы жылы автомобиль жолдарын салу, қалыпқа келтіру, қайта жаңғырту жұмыстарына 319 млн. доллар бөлініп отыр. Оның 72 млн. доллары ішкі инвестиция есебінен тартылмақ. Келесі жылы жол саласын қаржыландыру 414 млн. АҚШ долларына дейін ұлғайтылмақ.
Естеріңізде болса осыған дейін Алматы-Астана жолы, Алматы-Астана-Петропавл көлік дәлізі қалыпқа келтірілсе, Ұлы Жібек жолы бойындағы Алматы-Қорғас маршрутына жөндеу жұмыстары жүргізілді. Ресей мен Өзбекстан елдерін байланыстыратын Самара-Шымкент халықаралық көлік дәлізі бойындағы, атап айтқанда Орал қаласы ауданындағы Жайық өзеніне және Қызылорда қаласы бойындағы Сырдария өзеніне салынып жатқан көпірлер құрылысы аяқталды.
Бұған қоса биылғы жылға тағы да бірнеше негізгі жобаларды жүзеге асыру жоспарланып отыр. Олар Ұлы Жібек жолы бойындағы автокөлік маршрутының бір телімі саналатын Алматы-Бішкек жолын, Атырау-Орал, Ақтөбе-Қарабұтақ телімдеріндегі Батыс Қазақстан жолдарын қайта жаңғырту, Самара-Шымкент транзиттік дәлізінің Қарбұтақ-Ырғыз учаскесін қайта қалыпқа келтіру тағысын-тағылар.
Қазіргі уақытта елміздегі су көлігін дамыту бағытында экспорттық операциялар бойынша халықаралық мәртебеге ие Ақтау, Баутино, Құрық порттары тұрақты жұмыс істеуде. Алдағы уақытта аталған порттардың инфрақұрылымдары дамытылмақ. Бұған қоса өзен көлігін өркендету қолға алынып, Ертіс өзені бассейні арқылы жүк тасымалын қамтамасыз ету мәселесі қарастырылуда.
Көлік саласын дамытуда әуе тасымалы да аз рөл атқармайды. Біз республикамыздың әуе кеңістігі арқылы транзиттік маршруттардың санын арттырудың барлық мүмкіндіктерін тудырудамыз. Атап айтқанда, кейінгі 10 жыл ішінде Қазақстан аумағы арқылы өтетін халықаралық әуе дәліздері 12 есеге артты.
Атап айсақ, Трансазиялық темір жол желісінің солтүстік дәлізі яғни, Еуроазиялық магистраль Қазақстан-Қытай темір жолдарының түйісуі, Достық-Алашаңқай халықаралық өткелінің ашылуымен құрылды. Бұл маршруттың басты ерекшелігі теңіз тасымалымен салыстырғанда жолдың ұзындығын соған сәйкес жүк жеткізілімінің уақытын екі есеге дейін қысқартты.
Екінші, Трансазиялық темір жол желісінің орталық дәлізі Қытайдың шығыс порттарынан Қазақстан, Өзбекстан, Иран елдері арқылы Ыстамбұл одан әрі Төртінші Крит дәлізіне жол ашады. Оның орталық бұтағы Серахс-Мешхед өткелі арқылы Иранның темір жол желісіне шығып, Бендар Аббас портына дейін жетеді.
Үшінші, ТРАСЕКА көлік дәлізі. Ақтау порты арқылы Қазақстан аумағына шығатын аталған дәліз жүк жөнелтушіге бір мемлекеттің транзиттік аумағын біртұтас құқықтық база және көлік жүйесі ретінде пайдалануына мүмкіндік береді. Осыған орай жүк жөнелтуші бірыңғай тасымал құжатын пайдаланып, тиімді төлем жүйесіне енеді.
Соңғысы, Солтүстік-Оңтүстік халықаралық көлік дәлізі. Ол Үнді бассейні мен Парсы шығанағын Каспий теңізі арқылы Батыс Еуропа елдері порттарымен және Ресейдің ішкі су жолдарымен жалғастырады. Сарапшылардың болжамынша алдағы он жыл ішінде аталған маршрут бойынша жүк ағыны жылына 10-15 млн. тоннаға дейін өспек.