Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің даму эволюциясы және қазіргі кездегі жағдайы

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің даму эволюциясы және қазіргі
кездегі жағдайы

Тәуелсіздік алғаннан бастап Қазақстанда нарық талаптарына сәйкес
келетін қаржы жүйесін құруға бағытталған күрделі реформалар жүргізілуде.
Реформалар барысында нарықтық экономика талаптарына сай, ұлттық
экономиканың тұрақтылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін қаржы жүйесін
қалыптастыру іс-шаралары жүйелі түрде жүзеге асырылуда.
Мемлекеттің қаржы жүйесі қаржы-экономикалық институттардың және олардың
арасындағы қаржы қатынастарының жиынтығынан құралатын болғандықтан,
егемендік алған уақыттан бастап нарықтық сипатқа ие субъектілерді және
қаржы-экономикалық қатынастарды құруға түбегейлі бет бұрыс жасалды.
Бүгінгі таңға дейінгі тәуелсіз Қазақстанның қаржы жүйесінің даму
тарихын түрлі объективті факторлардың әсерінен қалыптасқан 4 кезеңге бөліп
қарастыруға болады.
Бірінші кезең, орталықсыздану, 1991-1993 жылдар. Өткен ғасырдың 90-шы
жылдарының басында КСРО-ның халық шаруашылығының терең дағдарысқа ұшырауы,
қалыптасқан қаржы-экономикалық қатынастардың бұзылуы, одақтас республикалар
арасындағы шаруашылық байланыстардың үзілуі орталықтандырылған жүйенің
дәрменсіздігіне алып келді. Сол кездегі КСРО-ның Мемлекеттік банкі
мемлекеттік бюджеттің дефицитін жабу мақсатында бірнеше рет ақша эмиссиясын
жүргізді және айналымдағы ақша мөлшерін шамадан тыс көбейтіп жіберді. Кеңес
сомының төлемқабілеттілігі күрт төмендей бастағандықтан тұтынушылардың
ақшаны тауар формасына жедел айырбастауы кең етек жайды. Сонымен қатар,
бұрынғы Одақтас Республикалардың жедел, кей жерлерде асығыс өзінің ұлттық
валютасын енгізуі қолма-қол ақша массасының Қазақстан экономикасына шамадан
тыс шоғырлануына мүмкіндік туғызды, нәтижесінде инфляция, гиперинфляцияға
ұласты. Мысалыға, 1991 жылы кеңес сомының құнсыздану деңгейі 14.7%, 1992
жылы 296% болса, 1993 жылы инфляция қарқыны 216% құрады.
Тәуелсіздік алған сәтте Қазақстанда республиканың ерекшеліктері мен
мүдделерін есепке алатын өзіндік экономикалық саясаты болған жоқ. Сондықтан
да, алғашқы екі жылда ресейдің экономикалық бағдарламасына ұқсас саясат
жүргізілді, ал республиканың дербестілігі тек жекелеген мәселелерде көрініс
тапты.
Тек 1993 жылы 15 қарашада ұлттық валюта теңгені айналымға енгізу
нәтижесінде еліміз егеменді мемлекет ретінде тәуелсіз қаржы-экономикалық
жүйені құруға мүмкіндік алды. Ұлттық экономиканы нарықтық жүйеге көшірудің
принципиалды жаңа міндеттерін шешу үшін қаржы-несие жүйесін реформалау
қажеттілігі туындады. Орталықтандырылған, ескі қаржы жүйесін жою және жаңа
жүйені қалыптастыру өте қиын, әрі көп уақытты қажет ететін процесс болды.
Бұл кезеңде елімізде қаржы жүйесінің негізгі құрамдас бөліктері - қаржы
институттары құрыла бастады және олардың қалыпты жұмыс істеуіне алғышарттар
дайындалды. 1993 жылдың ортасынан бастап республикалық валюталық биржа
қызметін бастады. Еліміз Халықаралық Валюталық Қор, Дүниежүзілік Банк және
т.б. халықаралық қаржы институттарына мүшелікке енді және сырттан қарыз
капиталын тарту мүмкіндігіне ие болды.
1993 жылы теңгенің айналымға енгізілуімен қатар, Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі және Коммерциялық банктер туралы заң
қабылданды. Нәтижесінде, 1993 жылы Қазақстанда 203 коммерциялық банк
тіркелді.
ҚР-ның сақтандыру туралы заңы 1992 жылдың шілдесінде қабылданғаннан
соң, заңда бекітілген жарғылық капитал мөлшерлемесінің төмен болуы, түрлі
салықтық және кәсіпкерліктің басқа түрлерімен айналысуға жеңілдіктер
сақтандыру ұйымдарын ашуға қолайлы жағдай туғызды. Осылайша Республикамызда
1,5 жыл ішінде 700-ге жуық сақтандыру ұйымдары құрылды.
2-кезең. Қалыптасу және орнығу кезеңі, 1994-1999 жылдар. 1994-1995
жылдары өнеркәсіп өндірісінің 50% құлдырауы және Ұлттық Банктің бюджет
дефицитін жабуға тікелей қаржы жұмсауы теңгенің тез құнсыздануына алып
келді – мысалыға, 1994 жылы инфляция 1258 % құрады.
Ұлттық валютаны ендіру сәтіндегі тарихи қалыптасқан ахуал нәтижесінде
Ұлттық Банк іс жүзінде коммерциялық банктердің функциясын орындады:
кәсіпорындарға тікелей кредиттер берді, мемлекеттік бюджет тапшылығын
тікелей қаржыландыруды жүзеге асырды, бұл орталық банктің мәртебесіне
қайшы келді. Сондықтан Ұлттық Банк бірінші кезекте банк жүйесін
реформалауды жүзеге асырды:
• Ұлттық Банктің экономикаға тікелей несиелер беру және бюджет
дефицитін қамтамасыз ету практикасы тоқтатылды, нәтижесінде
инфляция 1995 жылы 60.3% болса 1998 жылы 1.9%-ды құрады;
• банктерді қайта қаржыландыру тетігі айтарлықтай өзгерді: кредиттік
ресурстарды Ұлттық Банк кредиттік аукциондар арқылы және ломбардтық
негізде орналастыра бастады;
• 1995 жылы Ұлттық Банк туралы заң өзгерістермен қайта қабылданды,
оған сәйкес Ұлттық Банктің тәуелсіздігі заң жүзінде айқындалды,
ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету
мақсаты алға қойылды;
• экономиканы несиелеу функциясы екінші деңгейлі банктерге өтті, олар
несие ресурстарын қалыптастыру үшін халықтың жинақ ақшасын,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаражатын және сыртқы заемдарды
тарта бастады.
Бұл кезеңде екінші деңгейлі банктердің саны қысқарды (1994 жылы 6
банкінің, 1995 жылы 31 коммерциялық банктің лицензиясы қайтып алынды). 1996
жылы банкаралық валюталық биржа Қазақстан қор биржасы болып қайта
құрылды, 1997 жылы Құнды қағаздар туралы заң қабылданып, қор биржасында
мемлекеттік қарыз міндеттемелері сатыла бастады. 1997 жылы Зейнетақымен
қамсыздандыру туралы заң қабылданып, 1998 жылы жинақтаушы зейнетақы
реформасы басталды, 1999 жылы ұлттық экспортерларды қолдау мақсатында теңге
девальвациясы жүзеге асырылды.
1994 жылдың сәуірінде сақтандыру ұйымдарының санын азайту және олардың
қызметін қадағалау мақсатында Сақтандыру нарығының құрылуы және дамуы
бойынша ұйымдық-құқықтық шаралар туралы ҚР-ның президентінің Жарғысы
бойынша сақтандыру бизнесін мемлекеттік реттеу жүйесі енгізілді. Осының
нәтижесінде 1995 жылдың соңында сақтандыру ұйымдарының саны 53-ке дейін
қысқарды.
3-кезең. Оңтайландыру және даму кезеңі 2000-2007 жылдың орта шеніне
дейін. Бұл кезеңде Қазақстан экономикасының даму ерекшеліктерін есепке ала
отырып, қаржы жүйесін дамытудың базалық шарттары ретінде монетарлық,
фискалдық және инвестициялық саясаттардың монетаристік және неокейнсиандық
модельдері жүйелі түрде жүзеге асырылды.
2000 жылдан бастап әлемдік қаржы нарықтарының тұрақтануы, әлемдік тауар
нарықтарындағы қолайлы баға конъюнктурасы, әлемдік экономиканың жандануы
Қазақстандағы макроэкономикалық ахуалға оң ықпал етті. Айтарлықтай капитал
ағымы байқалды, халықтың банктерге салымдары мен банктердің экономикаға
кредиттері қарқындап өсті. Бұл кезеңде инфляция бір қалыпты деңгейде
қалыптасты (жылына 6,4%-8,4%), ал ЖІӨ-нің орташа жылдық өсуі 10,3% құрады.
Екінші деңгейлі банктер сыртқы нарықтардан белсенді түрде қаржы
құралдарын тарту арқылы экономиканы кең көлемде қаржыландыруға мүмкіндік
алды. Күрделі құрылыс саласы, ипотекалық тұтыну несиелері, сауда
операциялары коммерциялық банктер тарапынан оңай қаржы алу мүмкіндігіне ие
болды.
2004 жылдың басынан бастап жеке тұлғалардың банктердегі салымдарының
көлемі 73,8%-ға ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 596,8 млрд. теңгені
құрады. Осы кезеңде салымдарды қорғау жүйесі депозиттерді сақтандырудың
негізгі халықаралық стандарттарының барлығына дерлік, атап айтқанда ХВҚ
жəне Қаржы тұрақтылығының форумы ұсынған стандарттарға сəйкестендірілді.
Сақтандыру ұйымдарының жиынтық активтері 2003 жылдың 1 қаңтарындағы
көрсеткіштермен салыстырғанда 5,9 есе ұлғайып, 2006 жылдың 1 қаңтарына 73,3
млрд. теңгені құрады, сақтандыру резервтері 2,5 есе ұлғайды (32,1 млрд.
теңге).
Бағалы қағаздар нарығын дамыту жəне инвестициялау мүмкіндіктерін
кеңейту мақсатында инвестициялаудың ұжымдық нысандары арқылы халықтың
(кəсіби емес инвесторлардың) ақшасын тарту тетіктерін жетілдіруді көздейтін
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығын дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған бағдарламасы қабылданды.
Тіркелген үлестік инвестициялық қорлардың саны 2005 жылдың 1 қаңтарынан
бастап 2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 2-ден 45-ке дейін ұлғайды.
Бұл ретте, қарастырылып отырған кезеңдегі үлестік инвестициялық қорлардың
жиынтық активтері 32 есе ұлғайып, 12 311 млн. теңгені құрады.
Міндетті зейнетақы жарналары бойынша салымшылардың (алушылардың) дербес
зейнетақы шоттарының (бұдан əрі - шот) саны 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап
2006 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кезеңде 41 % ұлғайып, 7 613 369 бірлікті
құрады. Ерікті зейнетақы жарналары бойынша салымшылар (алушылар) шоттарының
саны жинақталған зейнетақының жалпы сомасы 479,9 млн. теңгеден тұратын 32
336 бірлікті құрады.
Мемлекеттік инвестициялық қызметтің тиімділігін жетілдіру жəне арттыру
еліміздің экономикасына сыртқы жəне ішкі инвестицияларды тартуға септігін
тигізу мақсатында даму институттары құрылды.
Қазақстан Даму Банкі, Қазақстанның инвестициялық қоры, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.