Қазакстан Республикасының экономикасын көтеруде шетелдік инвесторлардың атқарар ролі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Қазакстан Республикасының экономикасын көтеруде және оны одан әрі дамытуда
шетелдік инвесторлардың атқарар ролі зор. Шетелдік инвестицияларға табыс
алу мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне инвесторлар салып
отырған мүліктік құндылықтар және оған қоса олардың қүқықтары, яғни
интеллектуалдық меншік қүқығы да кіреді.
Шетелдік инвестициялар Қазақстан Республикасының занды түлғаларының
жарлық капиталына қатыса отырып, ондағы қабылданатын шешімдерге өз
үлестерін және қүқықтарын қорғауына болады.
Шетелдік инвесторлар заңға қайшы келмейтін кез келген қызметпен, атап
айтқанда: бірлескен кәсіпорындарды қүруға және олардың шетелдік филиалдарын
ашуға, мүліктік қүқын сатып алуға, қарыз, несие беруге т.б. қызметтермен
шүғылдануына болады.
Шетелдік инвесторлар өздерінің қызметінен алған табысын өз қалаулары
бойынша пайдалануға қүқылы, Қазақстан аймағында қайта қаржыландыру үшін,
тауарлар алуға және басқа да мақсаттар үшін, яғни Қазақстан Республикасының
зандарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуына болады.

§ 2. Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің1, еншілестердің
және тәуелді серіктестіктердің инвестициясының есебі

Занды түлға басқа кәсіпорындардың пакет акциясын, қатысу үлесін алу
арқылы қаржылық салымдарын жүзеге асыруы мүмкін. Салынған қаржылық
салымдардың деңгейіне байланысты олар: не бақылаушы, не қаржылық немесе
субъектінің басқа да саясатына едәуір әсер ететін болып белгіленеді.
Егер де инвестордың қатысу үлесі 50% және оддн да көп болса немесе 50%
және одан да көп дауыс беру қүқы бар акциясы болса, онда ол
қаржыландырылатын объекті бойынша оныңбақылауында болатын және еншілес
серіктестігі болып табылады.
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20%-тен астам болса, бірақоның дауыс
беруге ққы бар акциясы 50%-тен аспаса, онда ол қаржыландырылатын об*ыжті
бойынша оның едәуір әсер етуінде болатын және тәуелді серіктестік болып
табылады.
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20% акциясынан аспаса, онда ол бірлесіп
бақыланатын занды түлға болып табылады.
Инвестицияның есебі 14 "Инвестициялар" бөлімшесінің шоттарында
жүргізіледі, оның қүрамына мынадай синтетикалық шоттар кіреді: 141 "Еншілес
серіктестіктерге салынған инвестициялар", 142 "Тәуелді серіктестіктерге
салынған инвестициялар", 143 "Бірлесіп-бақыланатын заңды түлғаларға
салынған инвестициялар", 144 "Басқа инвестициялар".
Бүл бөлімнің шотгары еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп
бақыланатын

Шаруашылық серіктестіктері деп, серіктестіісгердің меншігі ғанаемес,
және оған акционерлік коғамыдажатады.
заңды түлғалардың акциялары мен жарналарындағы инвестициялардың накты бары
мен қозғалысы туралы мәліметті талдап корытындылауға бағытталған.
141-144 шотгар активті және күрделі болып келеді. Талдамалы
(аналитикалык) есеп инвестицияланған кәсіпорындар мен инвестициялар түрлері
бойынша жүргізіледі.
Инвестицияларды есепке алу Бухгалтерлік есептің № 14 "Тәуелді шаруашылық
серіктестіктерінің инвестициялықесебі" деп аталатын стандарты бойынша
ретгеледі.
Төуелді шаруашылық серіктестіктердің инвестициялық есебі. Тәуелді
серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал етуінде болады және ол еншілес
шаруашылық серіктестігі де, бірлесіп бақыланатын занды түлғасы да бола
алмайды. Субъектің қызметіне инвестор едәуір ықпал етеді, оның тек 20%-тен
астам ғана дауыс беруші акциясы болса да. Тәуелді серіктестіктер өз
инвестициясын жүзеге асыру үшін мына екі әдістің бірін пайдаланады:
* үлестік қатысу әдісі;
* қүндық әдіс (немесе қүн әдісі).
Үлестік қатысу әдісі -инвестицияларды иёленген мезетте сатып алу қүнымен
көрсетіп, кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза
активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі мойындалуына байланысты
олардың қүнының өсуін (кемуін) есепке алу әдісі. Тәуелді
шаруашылықсеріктестігініңтаза кірісінде (шығысында) инвестор үлесінің
өзгеруі қаржылық-шаруашылық қызмет туралы есептегі табысқа (шығынға)
жатқызылады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының жалпы
сомасынан тиісті дивиденттер инвестициялардың баланстық қүнын кемітеді.
Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық қүны тәуелді
шаруашылық серіктестіктеріндегі алған зиянына тең немесе артық болса, онда
бүндай зияндар келешекте есепке алынбайды. Инвестиция нольдік қүны бойынша
көріністабады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалануына
байланысты инвестордың үлесінің өзгеруі инвестициялардың баланстық қүнын
көтереді (кемітеді) және ол меншік капиталыныңбөлімшесінде көрсетіледі.
Инвестор өзінің тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысында үлестік
қатысын қайта жаңғырту үшін Таза табыс пен таза шығындар тең болуы керек.
Егер де тәуелді серіктестіктің активтері қайта бағаласа, онда олардың
баланстық қүны да өзгереді. Баланстық қүнның өсуі меншік капиталындағы
төленбеген қосымша капиталда көрініс табады, ал егер де ол азайса, онда сол
төленбеген қосымша капиталды азайтады.
Мысал. "Шығыс" ААҚ қоғамы "Темір" ААҚ-ның 33% және "Цемент" ААҚ-ның 28 %
акциясын сатып алған, сол сатып алынған акцияға сәйкес олардың қүны: 3110
мың тенге және 4600 мың тенге қүраған.
"Шығыс" ААҚ сатып алғаннан кейін, бір жылдан соң, "Темір" ААҚ өзінің
кейбір негізгі қүралдарына 300 мың теңгеге қайта бағалауды жүргізген.
Бірінші жылдың қорытындысы бойынша "Темір" ААҚ 9900 мың тенге зиян шексе,
ал "Цемент" ААҚ 5000 таза табыс тауып, 2000 теңге деңгейінде дивидендті
жария
Инвестор инвестициялық мақсатына тәуелді бел гілі бір типтерді
қалыптастырады. Келесі типтерін бөліп көрсету қабылданған: бірінші тип —
өсім коржыны, екінші тип — табыс коржыны.
Қоржыниың бірінші типінің мақсаты өсімді көбіне дивиденттер мен
проценттер алу есебінен емес, бағалы қағаздардың бағамдық (курстық)
өсімінің есебінен алу болып табылады. Бұл негізгі салымның басым бөлігін
акция құрайды. Күтілетін капитал өсімімен және тәуекелділіктің ара
қатынасына байланысты қоржындық өсімнің ортасынан, тағы да басқа қоржынның
түрлерін, атап айткдңдд: агрессивті, консервативті және орташа есімін бөліп
көрсетуге болады. Агрессивті өсім қоржындары капитадцың максималды өсіміне
багытталады. Бұл қоржын үлкентәуекелділікпен байланысты екенін көрсетеді,
бірақ эмитент-кәсіпорындардың қолайлы ддмуы кезінде ол үлкен табыс әкелуі
мүмкін. Қоржынның бұл құрылымы, әдетге, тез өсетін жас компаниялардың
акцияларымен көрсетілуі мүмкін. Консервативтік қоржынның өсімі негізінен
ірі, жақсы белгілі және тұрақты компаниялардың акциясынан тұрады, бұндай
қоржынның тәуекелділігі де аса үлкен болмайды. Қоржынныңорташа өсімінде
афессивті қоржынға да, консервативті қоржынға датән инвестициялыққасиеттері
болады. Оның құрамына сенімді кәсіпорындармен қоса даму үстіндегі жас
кәсіпорынддрдың дд акциялары енеді. Мүнддй қоржын жеткілікті жоғары табысқа
және тәуекелдің орташа деңгейін үстауына қолайлы жағдай туғызады.
Қоржындардың екінші тті дивиденттер мен процентгер есебі нен табыс алу
бол ып табылады. Қоржынның бүл типі тәуекел кезінде алдын ала жоспарланған
табыстың деңгейін қамтамасыз етеді және онда тәуекелділіктің деңгейі нольге
тең болады. Қоржындардың аталған типін инвестициялау объектілері ретінде
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар алынады. Оның қүрамына енетін қорлардың
инструменттеріне байланысты олар: конверттелетін, нарыктық ақшалай және
облигациялар болып бөлінеді. Конверттелетін (айырбасталынатын) қоржындар:
айрықша акциялардан және облигацияларынан түрады. Мүндай қоржын оны
қүрайтын бағалы кағазддрдың есебінен нарык коньюктурасы мүмкіндік беретін
болса, онда оларға жай акциялардың өзі де, қосымша табыс әкелуі мүмкін.
Басқаша жағдайда, қоржын инвестициясы тек тәуекелділі к төмен болған
кезінде ғана табыспен қамтамасыз етіл еді.
Ақша нарығының қоржындары (портфелі) капиталды толықсактау мақсатынан
түрады. Оның қүрамына ақшалай қаражат пен тез сатылатьін активтер кіреді.
Егер де үлттық валюта өзінің төмендеу бағамын керсетсе, онда ол шетелдік
валютаға айырбасталуы мүмкін. Сөйтіп, салынған капитал нольдік тәуекелділік
кезінде өз есімін сақтайды. Облигациялар қоржындары облигациялардың
есебінен қалыптасады және нольдік тәуекелділік кезінде орташа табыс
әкеледі.
Қоржындардың әсуіне қоржынға енген қүрылымдардың өзгерісі мен бағамдары
әсет етеді.Табыс қоржындары түрақты қүрамға және қүрылымға ие.
Қоржын қызмет етуінің уақытына байланысты мерзімі шектелген және мерзімі
шектелмеген болып бөлінеді.
Мерзімі шектелген қоржын тек табыс табуға талпыныс жасап қана қоймай,
алдына ала уакыты белгіленген кезеңнің шегінде табыс алуды кездейді. Ал
мерзімі шектелмеген қоржынның уақыты шектеліп белгіленбейді.
Мүмкіндігіншетолыктырылатын, қайтарып алынатын жәнетүрақгы қоржындар
ажыратылып көрсетіледі. Толыктырылатын коржындар, бастапқы салынған ақша
каражаттарының есебінен емес, сыртқы қаражат көздерінің есебінен өсуі
(толықтырылуы) мүмкін. Қайтарып алынатын қоржындар бастапқы салынған
қаражаттардың бір бөлігін қайтарып алуға жол береді. Түрақты қоржындарда
бастапқы салынған қаражаттар қоржынның барлық кезең бойына түрақты көлемін
сақтайды.
Инвестиция — экономиканы дамудың түрақты және жоғарғы қарқынын
қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді,
инфрақүлымды дамытуды көздейтін басты фактор.
Инвестицияны дамытуда кәсіпорындарды қаржыландыратын және үзақ мерзімге
несие беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік
қоғамдардың акцияларынан қүрылған инвестициялық қорлар ерекше роль
атқарады. Сөйтіп, қорлар экономиканың неғүрлым пайдалы салалары мен
кәсіпорындарына капиталдың қүйылуына жағдай жасайды.
Қаржылық инвестициялар инвесторлар үшін ішкі және сыртқы инвестициялар
жағдайында белгілі бір тәуекелділікпен байланысты болатынын ескерген жөн.
Бүл тәуекелділік басшылардың біліктілігімен және олардың епті
әрекеттерімен, есеп пен бақылау жүмысын үйымддстыруымен,
валютаныңбағамдықпайыз мөлшерлемесінің өзгерістерімен, орта мерзімді және
қысқа мерзімді несиелерді тартудың қиындылыктарымен және т.б. осы сиякты
мәселелерімен байланысты болып келеді. Сонымен қатар, табиғат
зілзалаларымен және саяси тәуекелділіктерімен байланысты болатынын ескерген
абзал. Қаржылықинвестициялар техникалық-экономикалық есептеулер жасалған
соң және сол инвестицияланатын объектіні қажетті зерделеуцен өткізгеннен
кейін барып, жүзеге асырылады. Осы жағдайда ғана нарықгық қарым-қатынастар
жағдайындағы тәуекелділіктер төмендеуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының заңдары экономиканың барлық саласын
инвестициялық түрғысыңан қолдауға бағытгалған. Республикада инвестициялық
жобаларды жүзеге асырудың тиімділігіне бағытталған жеңілдіктер мен
преференциялар1 әзірленіп жасалған.
Түптеп келгенде, }*нвестициялардың мақсаты- жаңа технологияларды, алдыңғы
қатарлы техниканы және ноу-хауды енгізу; ішкі нарықты жоғары сапалы
тауарлармен толтыру және қолайлы қызмет көрсету; отандықтауар өндірушілерді
мемлекеттік қолдау және ынталандыру; экспортқа бағытталған және импортты
алмастырушы өндірістерді дамыту, Қазақстан Республикасының шикізат көздерін
тиімді және кешенді пайдалану; қазіргі заманғы менеджмент пен маркетингтің
әдістерін енгізу, жаңа жүмыс орындарын қүру; жергілікті мамандардың
үздіксіз оқу жүйесін енгізу, олардың біліктілік деңгейін көтеру; өндірістің
жедел дамуын қамтамасыз ету; қоршаған табиғат ортасын жақсарту болып
табылады.

Преференция—халыкаралық келісімдер бойынша инвесгацияларды, сауданы және
т.т. кеңейту мақсатында берілетін артықшылықтар.

тіркеу жасалынбайды. Үсынушы бағалы кағазды куәландыратын құқығын басқа
адамға карапайым жолымен қолына береді.
— атаулы багалы қагаздар — белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы
кағаздарда куәландырылған құкыктары ондағы койылған галапты женілдету үшін
белгіленген тәртіппен баска түлғаға беріледі. Атаулы бағалы қағаздар
бойынша
қүқық беретін адам соған сәйкес келетін талаптардың орындалуы емес, ондағы
тиесілі талаптың занды еместігіне жауап береді.
- ордерлік багалы қагаз- ол ең алғашында иемденушініңатына немесе оның
бұйрығы бойынша жазылады. Бұл онда көрсетілген қүкықтар қағазға түсірілген
тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп - индоссаментке жазып
береді. Индоссаментөзінде құқықтыңболғанына ғана емес, сонымен бірге, оның
жүзеге асуына да жауап береді. Бағалы қағаздардан алынатын табысқа қатысты
оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық багалы қағаздар пайыздарды (проценттерді) төлеуді және негізгі
қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.
Бүл кімнің эмитенті екендігіне қарамастан, оған барлық облигациялар,
векселдер жатады.
Инвестициялық багалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге
күқық береді, оларға эмитенттердіңбарлықтиптеріндегі акциялары түтастай
жатады.
Бағалы кағаздар эмитентгік сипаты бойынша: мемлекеттік (Үкімет пен
Үлттық Банктің борышкерлік міндеттемелері), муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердіңжарғылықкапиталын қалыптастыру немесе кдржылық-
шаруашылық кызметін жүргізу үшін қажет каражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар: фондшық (акциялар,
облигациялар) және саудалық (коммерциялык векселдер, чектер, коносаменттер,
кепілдік міндеттемелер, т.б.) болып бөлінді.
Фондылық багалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен) ерекшеленеді
және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық багалы қағаздар коммерциялык бағытка ие: олар негізінен сауда
операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне кызмет көрсетуге арналған.
Нарыктағы айнал ыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы кдғаздарды нарыктық
(айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу мүмкін.
Нарықта болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржал ық емес айналым
шеңберінде нарықта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы мүмкін. Олар
сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бүрын ұсынылмайды.
Нарықтықемес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше алмайды,
1 яғни екінші рет айналысқа түспейді. Бүндай бағалы қағаздар қатарына
оларды
шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса, онда оларды тек эмитенттің
өзі
ғана сатып алады. Сондай-ақ айналысы шектеулі бағалы қағаздар да белініп
көрсетілуі мүмкін. Мысалға, жабык АК акциялары сатып алу және сату мәміле
бойынша шектелген акциялардың қатарына жатады.
Бағалы қагаздар әрекет ететін орыны бойынша ақша нарыгының багалы
қагаздары және капиталдық багалы қагаздарыболътбелінът.
Ақша нарығы дегеніміз - кыска мерзімді бағалы қағаздардың алынуы мен
сатылуын көрсетеді және ол қаржылык нарықтың бір бөлігі. Қыскд мерзімді
бағалы қағаздардыцәрекет ету мерзімі — бір күннен бастап бір жылға дейін
болуы мүмкін. Айналыстағы бағалы кағаздар, әдетте, төменгі телем
тәуекелімен қатар жүреді, өйткені қарыз берушілердің төлем қабілеттілігі
жоғары болса ғана шығарылады. Ақша нарығының бағалы қағаздарына: қазыналық
векселдер, депозиттік сертификаттар, коммерциялық қағаздар жатады.
Бағалы қағаздар нарықтық капиталдар ретінде бір жылдан астам мерзімге
үсынылады. Бүл борышкерлік, сондай-ақ инвестициялықбағалы қағаздар болуы
мүмкін.
Бағалы кағаздардың аткаратын ролі бойынша: негізгі (акциялар мен
облигациялар), көмекші (чектер, векселдер, сертификаттар, т.б.) және
негізгі бағалы қағаздардың алыну мен сатылу қүқығын куәландыратын шартты
бағалы қағаздар болып бөлінеді (варранттар, опциондар, қаржылық фьючерстер,
сатып алу қүқығынын артықшылығы).
Бағалы қағаздарды ездерінің алдына қойған міндеті мен мақсатына сәйкес
баска да белгілері бойынша (қүжатты және қүжатсыз, кері қайтарылатын және
қайтарылмайтын, түракты деңгейде және әр түрлі деңгейде табыс әкелетін)
жіктелу і мүмкін.
Инвестор бағалы қағаздар нарығында жүмыс істей жүріп салымдарды
тараптандырудың (диверсификациялаудың) принципін үстануы тиіс: инвестор
қаржылық активтердің әр түрлісін алуға үмтылуы керек. Бүл салымдардың
тәуекелділігін азайту үшін кажет. Мысалы, инвестор өзінің барлық ақшаларын
бір компанияның акшіяларына салды делік. Бүл жағдайда ол акция курсынын,
нарыктык ауыткуына толыктәуелді болады. Егер кәсіпорын қаражаттары бірнеше
компаниялардың акиияларына салынатын болса, онда инвестордың табысы
неғұрлым аз ^уытқитын біршама компаниялардың акциясына тәуелді болады^ Егер
инвестор әр тараптандыру (диверсификациялау) принципін үстанатын болса,
онда ол инвестициялық (фондылық) портфел деп аталатын бағалы қағаздардың
жиынтығымен байланысты болады.
Қоржындық (портфелдік) инвестициялаудың объектілері ретінде әртүрлі бағал
ы қағаздар: акциялар, облигаииялар, бағалы қағаздардың шартты түрлері
әрекет етеді. Қоржынның бір бөлігі ақша түрінде үсынылуы мүмкін. Қоржындағы
қағаздардың келемі де әр түрлі болады. Қоржындық инвестициялау өзінің
қүрамына тәуелді, ол табыс немесе залал әкелуі мүмкін және тап сондай
тәуекелділіктің де сол және басқа да деңгейіне ие. Қоржынға енетін бағалы
қағаздардың тізбесін де, көлемін де инвестор өзгерте алады.
Қоржынды қүрастыру кезінде инвестор келесі факторларды есепке алуы тиіс:
тәуекелділікті, табыс дәрежесін, орындалу мерзімін, бағалы қағаздар типін.
§ 5. Материалдық емес активтерді түгелдеу және есеп беруде олардың мәнін
ашу

Материаядық емес активтерді муліктік тугелдеу. Материалдық емес
ақтивтерді мүліктік түгелдеу кезінде кәсіпорынның меншік қүқығы бар
материалдык емес активтердің нақты бары мен жоғын; олардың баланста дүрыс
және уақытында көрсетілуін, материалдық емес активтердің тозуын есептеудің
дүрыстығын, моральдықтозуға үшыраған активтерін тексереді. Негізгі
қүжатгарда материалдық емес активтер объектілерінің егжей-тегжейлі
сипаттамасы болуы керек, олардың бастапқы қүны, пайдалану мерзімі,
амортизациялау нормасы, пайдаланылатын объектінің қүрылымы және басқа
мәліметтері көрсетіледі. Материалдық емес активтерді мүліктік түгендеу
барысында объектінің нақты барын және кәсіпорынның оны пайдалану қүқығын
растайтын қүжаттары да тексеріледі. Бүл күжаттарға материалдық емес
активтердің объектісі немесе оны пайдалану тәртібін сипаттайтын және
кәсіпорынның мүліктік қүқықтарын растайтын қүжаттары жатады. Материалдық
активтерді сипаттайтын немесе олардың пайдалану тәртібін белгілейтін,
сондай-ақ кәсіпорынның мүліктік қүқын қуатгайтын қүжаттар жатады.

Есеп беруде материаядық емес активтердің мәнін ашу. Шаруашылық жүргізуші
субъектінің қаржылық есеп беруінде материалдық емес активтерінің есебі үшін
қабылданған есеп саясаты ашылуы керек, атап айтқанда: амортизацияны есептеу
үшін пайдаланатын тәсілі; пайдалы қызмет ету мерзімі немесе пайдаланатын
амортизациялық нормасы; жалпы баланстық қүн және есептік кезеңнің басы мен
аяғына жинақталған амортизацияның сомасы; кәсіпорынның өзі жасаған
материалдық емес активтердің баланстық қүны және т.б. көрсетіледі.
Сондай-ақ қаржылық есеп беруде: материалдық емес активтердің түрі,
баланстық қүны, материалдық емес активтердің амортизацияланбай қалған
кезеңі; иелік ету қүқығы шектелген материалдық емес активтердің баланстық
қүны; міндеттемесі бойынша кепілдік ретінде берілген активтердің жалпы
баланстыққүны; материалдықемес активтер бойынша алынған міндеттемелердің
сомасы да ашып көрсетіледі.
Қаржылық есеп беруде есептік кезендегі шығыс деп танылған шығындар сомасы
да ашылуы тиіс: бағдарламалық жабдықтау (қамтамасыз ету) шығындары;
компанияның жарнама шығындары; субъектіні қүру кезіндегі жүмсалған
шығындар; материалдық емес активтерді алумен, күшейтумен, жинақтаумен,
қолддумен және басқа да шығындар сомасымен байланысты шығындар сомасы
көрсетіледі.
Субъект одан басқа да материалдық емес активтерді есептік бағалау
өзгерістерінің нәтижесі және сипатын, олардың материалдықсалдарын ашу
керек.
5 тарау
ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ § 1. Инвестициялардың үгымы және оның
жіктелуі

Инвестициялар деп өнеркәсіптің, қүрылыстың, ауыл шаруашылығының және
экономиканың баска да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде салынып,
жүмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялык қызметтің мақсаты —
түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктен табыс немесе процент алу болып табылады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптаскан (қүрылған) қүн немесе таза
табыстың жинакталған бөлігі саналады. Кәсіпкерлер (кәсіпорындар) оны
езініңтабысының (таратылған) қаражаттарының есебінен жүмылдырады. Негізгі
капиталды жаңартуға арналған инвестиция көзі болып кәсіпорынның меншігінде
қалған табысы саналады. Бағалы қағаздардың көп түрлілігі инвестицияны
жіктеудің көптеген критерийлерін алдын ала айқындайды.
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және үзақ
мерзімді болып бөлінеді.
Инвестиция өзінің арналымы немесе алынған мақсаты бойынша: қаржылық және
нақты болып бөлінеді.
Нақты инвестициялар - бүл кәсіпорынның негізгі капиталын және материалдық-
ендірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестициялар — бүл субъектінің табыс алу мақсатында
пайдаланатын активі (мысалға, пайыздар, роялтилер, дивидендтер және жалға
ақысы), инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар
(мысалға, коммерциялық мәміленің нәтижесі). Сондай-ақ, қаржылық
инвестицияға пайдаланбай түрған жылжымайтын мүліктер де жатадьу Қаржылық
инвестицияның бір түрі болып бағалы (қүнды) қағаздар да саналады. Барлық
бағалы (қүнды) қағаздар екі топқа бөлінеді - ақшалай және күрделі
(капиталды) болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды
алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бүл борыштықбағалы қағаздар. Оларға:
вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы
бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар
өзінің номиналдык (атаулы) қүнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен
қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетте, қысқа мерзімге (бір жылдан
аспайтын уақытқа) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын)
қүрастыру немесе үлғайту мақсатында шығарылады.^
Бағалы қағаздар қүқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куәландыру үшін олар былайша бөлінеді:
— багалы қагазды усынушыга — қүқыктарын орындау үшін, бірақ олардың
иелерін теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді, үстаушылардың атына

198 • Баскару есебі

¥ЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ БАР АЛДАҒЫ КЕЗЕҢ СИПАТЫНДАҒЫ
МШДЕТТЕР

л л 1 II КүрДел* қаржы жұмсалымы туралы шешім 4-4Л- қабылдау

Күрделі қаржы жұмсалымы туралы шешім қабылдау -компания басшылығының
алдында тұрған аса маңызды да қиын міндет. Көптеген компаниялар алдағы
кезеңдегі қызметті бес, он, тіпті одан да көп жылға алдын ала анықтап ұзақ
мерзімді жоспар әзірлейді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.