ЕҢБЕК КӨРСЕТКІШТЕРІН БАҒАЛАУ

ЕҢБЕК КӨРСЕТКІШТЕРІН БАҒАЛАУ

1. Еңбек көрсеткіштері, олардың өзара байланысы

2. Еңбекақы төлеудің шығындарын бағалау

3. Еңбек өнімділігі деңгейін бағалау

4. Жұмысшылардың саны мен құрамын талдау

Қазақстан республикасының заңдылық ережелеріне және нормаларына сәйкес, еңбекақының құрамына кәсіпорынмен, ұйыммен есептелінген атқарылған және атқарылмаған уақытқа ақшалай және натуралды нысандағы еңбекақы сомасы, байланысты ынталандарушы қосымша төлемдер, сыйақылар мен бір уақыттық марапаттау төлемдері, сонымен қатар тұрақты сипатты иеленетін тамақтануға, тұрғын үйге, отынға төлемдер жатады.

Әр жылдық және қосымша демалысқа есептелінген сомалар есепті айдың еңбекақы қорына, есептік айдағы демалыс күндеріне келетін сомада енгізіледі.

Еңбекақы жеке тұтынуға түсетін қоғамдық өнімдегі жұмыскерлердің еңбектерінің ақшалай сипатын білдіреді.

Кәсіпорын еңбекақының нысандарын жүйелерін және мөшерлерін сонымен қатар жұмыскерлердің басқа да табыстарын өздігімен белгілейді.

Кәсіпорындағы еңбектік ресурстардың қолданылуын, еңбек өнімділігінің деңгейін талдауды еңбекақымен тығыз байланыста қарастыру қажет. Еңбек өнімділігінің өсуі оған төленетін ақының деңгейін жоғарылатуда нақты алғышарттарды құрайды. Мұнда еңбекақыға төлемді, еңбек өнімділігінің өсу қарқыны оған жасалынатын өсім қарқынынан озып кететіндей етіп қалыптастыру қажет. Осындай жағдайда ғана кеңейтілген ұдайы өндіріс қарқынын ұлғайту үшін мүмкіндіктер туындайды.

Осыған байланысты еңбекақыға қаражаттар қалданылуын талдау әрбір кәсіпорында маңызды болып табылады. Оның үлесінде еңбекақы қорының қолдануына жүйелі түрде бақылау жасау, еңбек өнімділігінің өсуі және өнімнің еңбек сыйымдылығын төмендету есебінен қаражаттарды үнемдеу қажет.

Кестеде көрсетілгендей тұтынуға қолданылған қаражаттардың құрамында өнімнің өзіндік құнына қосылатын еңбекақы қорының үлес салмағы өте жоғары, онда еңбекақы қорының 117 мың теңгеге, оның ішінде кесімді бағалаулар бойынша 108 мың теңге және өндірістік нәтижелер үшін сыйақылар 3теңгеге азайған.

Кесте 3

Одан әрі бірінші кезекте оның нақты мөлшерінің жоспарлыдан абсалютті және салыстырмалы ауытқуын есептеу қажет. Абсалютті есептеу (ЕАҚабс) жалпы кәсіпорын бойынша алғанда еңбекақыға нақты қолданылған қаражаттарды (ЕАҚорт) еңьекақының жоспарлы қорымен (ЕАҚжос) салыстыру негізінде анықталады.

ЕАҚабс=(ЕАҚорт) -(ЕАҚжос)

Есептеулерге байланысты абсалютті ауытқу келесілерге тең: 11739-11856 =-117000 теңге

Алайда абсалютті ауытқу жалақы қорының қолданылуын өздігімен сипаттай алмай анықталатынын ескеру қажет.

Салыстырмалы ауытқу өнім өндірісі бойынша жоспардың орындалу коэфициентіне қарай түзетілген, еңбекақының нақты есептелінген сомасы және жоспарлы қор арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

Алайда, өнім өндірісінің көлеміне пропорционалды өзгеретін еңбекақы қорының өзгермелі бөлігі ғана түзетілетін есте сақтау қажет. Бұл өзгермелі еңбекақының үлесіне сәйкес келетін ексімді бағалар бойынша жұмыскерлердің еңбекақысы, өндірістік нәтижелер үшін жұмыскерлерге және басқарма қызметкерлеріне сыйақылар мен демалысақы сомалары болып табылады.

Еңбекақының тұрақты бөлігі өндіріс көлемінің ұлғаюы немесе төмендеуі кезінде өзгермейді, мысалы: тарифтік ставкалар бойынша жұмыскерлердің еңбекақысы, окладтар бойынша қызметкерлердің еңбекақысы қосымшаның барлық түрлері, өнеркәсіптік емес өндіріс жұмыскерлерінің еңбекақысы және оларға сәйкес демалыс ақыларының сомалары жатады. Есеп жүргізу үшін мәліметтер 6 кестеде көрсетілген.

Кесте 4. Еңбекақы қорын талдау үшін шартты мәліметтер

Кесте мәліметтері негізінде өнім өндірісі бойынша жоспардың орындалуын есепке ала отырып, еңбекақы қоры бойынша салыстырмалы ауытқу анықталады:

ЕАҚсал = ЕАҚн -ЕАҚ түз = ЕАҚн - (ЕАҚжөз* Кор+ ЕАҚж тұр)

Мұнда ЕАҚсал - еңбекақы қоры бойынша салыстырмалы ауытқу;

ЕАҚн - нақты еңбекақы қоры;

ЕАҚ түз - өнімнің жоғарылауы бойынша жоспардың орындалу коэффициентеріне байланысты түзетілген жоспарлы еңбекақы қоры;

ЕАҚ жөз және ЕАҚ ж тұр - жоспарлы еңбекақы қорының сәйкес өзгермелі және тұрақты сомасы;

Кор - өнімнің шығарылуы бойынша жоспардың орындалу коэффициенті.

ЕАҚсал = 11739-(7776*1, 04+4080) = - 428000 теңге.

Сәйкесінше зауытта еңбекақы қорын қолдануда 428млн теңге мөлшерінде салыстырмалы жетіспеушілік бар. Бұл нақтымен салыстырғанда, жоспарда 6 жұмыскер артық жоспарланған себебінен туындап отыр.

Еңбекақының өзгермелі бөлігі өнім өндірісі көлеміне (VВП), оынң құрамына (УДi) және үлесті сыйымдылығына (УТЕi) және еңбекақының орташа сағаттық деңгейіне (ОТi) байланысты болып отыр.

Бұл факторлардың еңбекақының абсалютті және салыстырмалы ауытқуына әсерін анықтау үшін кестедегі мәліметтерді қолданайық.

Сурет 9. Еңбекақының өзгермелі қорының факторлы жүйесінің схемасы

Кесте 5. 2005 жылға еңбекақы қорының абсалютті және салыстырмалы ауытқуына факторлардың әсерін анықтау үшін шартты берілгендер.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс