КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЕҢБЕКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ, НОРМАЛАУ ЖӘНЕ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУ

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЕҢБЕКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ, НОРМАЛАУ ЖӘНЕ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУ

1. Еңбек процесі кәсіпорындағы еңбекті ұйымдастыру объектісі ретінде. «Еңбекті ұйымдастыру» және «Еңбекті ғылыми ұйымдастыру» түсінігі мазмұны

2. Еңбекті ұйымдастыру жүйесін құрайтын элементтер. Еңбекті ғылыми ұйымдастырудың мақсаттары мен міндеттері

3. Еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру бойынша негізгі бағыттар мен қызмет түрлері

4. Қазіргі кезеңдегі еңбекті ұйымдастыру мәселелері

Пәннің мақсаты студенттерді кәсіпорындағы еңбекті ұйымдастырудың, нормалаудың және еңбекақы төлеудің қазіргі заманғы ыңғайлары мен әдістеріне үйрету болып табылады.

Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заңына сәйкес еңбек деп адамдардың өміріне қажетті материалдық, рухани және басқа құндылықтарды жасауға бағытталған адамның іс-әрекеті танылады. Қоршаған табиғи ортаға әсер етіп, оны өзінің қажеттілігіне сай өзгертіп және бейімдеу арқылы адамдар өз тіршілігін қамтамасыз етіп қана қоймай, қоғамның прогресі және дамуы үшін де жағдай жасайды.

Кез-келген еңбек ету процесі, еңбек (затының), еңбек құралдарының, еңбек затының адамға қажетті қасиеттерді берудегі іс-әрекеттер ретінде еңбектің өзінің технологиясының, сонымен қатар еңбек қатынасының және еңбек шартының болуы қажет.

Еңбек заты - бұл адамзат қажеттілігін қамтамасыз ету үшін, пайдалы қасиеттерге ие болу үшін өзгерістерге бағытталған еңбек.

Еңбек құралы - бұл арқылы адам еңбек затына әсер етеді. Оларға машиналар, механизмдер, инструменттер және тағы басқа еңбек құралдары, сонымен қатар бұл құралдарды тиімді пайдалану үшін қолайлы жағдай жасайтын ғимараттар мен құрылыстар жатады.

Өндіріс құралы - бұл еңбек құралымен еңбек затының жиынтығы.

Технология еңбек затына әсер етудің бір тәсілі; еңбек өнімін құрайды - табиғи зат, заттар немесе басқа объектілерді, олар адамдардың қажеттілігіне бейімделген және қажетті қасиеттері бар.

Еңбек ресурстары - еңбекке жарамды жастағы еңбек етушілер және еңбекке жарамсыз жастағы еңбек етуші адамдар (зейнеткерлер және жасөспірімдер) . «Еңбек ресурстары « деген ұғымды былай анықтауы, бұл таза есептік статистикалық ақпаратты көрсетіп, аталған ұғымның сапалық параметрлерін көрсетпейді. Бұл ұғым статистикалық практикада, мемлекеттің және облыстық еңбек ресурстарының балансын құру кезінде кеңінен пайдаланады. Ғылыми зерттеулерді «еңбек ресурстары» термині «жұмысшы күші» ұғымымен қатар пайдаланады және біреуін екіншісімен алмастырып отырады.

Еңбек ету жағдайы - еңбекті нормалау және қорғау, ақы төлеу шарттары, жұмыс істеу режимі, мамандықтарды қатарынан пайдалану мұмкіндігі және тәртібі, техникалық, санитарлық, гигиеналық, өндірістік-тұрмыстық жағдайлар, сонымен қатар өзге де екі жақтың келісуімен жеке және ұжымдық келісімдердегі жағдайлар.

Еңбек ету процесі - бұл күрделі, көп аспекті құбылыс. Еңбек етудің негізгі формалары:

1. Адам энергиясының жұмсалуы. Бұл еңбек іс-әрекетінің психофизиологиялық жағы, ол бұлшық теі, миы, жүйкесінің, сезіну органдарының энергияны жұмсауымен айқындалады. Адам энергиясының жұмсалуы, оның еңбегінің ауырлығына және жүйкелік - психологиялық шиеленушіліктің деңгейімен анықталады, олар шаршапжәне қажу көңіл күйін қалыптастырады. Адам энергиясының жұмсалу деңгейіне орай адамның еңбекке жарамдығы, денсаулығы және дамуы анықталады.

2. Жұмысшылардың өндіріс құралдарымен (еңбек заты мен құралы) байланысты. Бұл еңбек іс-әрекетіндегі ұйымдастырушылық және технологиялық аспект. Оның деңгейі еңбектің техникамен қамтамасыз етілуіне, оның механизация және автоматизация деңгейіне, технологияның әбден жетілдірілгеніне, жұмыс орнын ұйымдастыруына, жұмысшының біліктілігіне, оның тәжірибесіне, оның қолданатын еңбек ету тәсілдеріне т. б. байланысты. Іс-әрекеттің ұйымдастырушылық-технологиялық параметрлері жұмысшылардан арнайы дайындықты, олардың біліктілік деңгейіне талаптар қояды.

3. Еңбек іс-әрекетінің ұйымдастырушылық-экономикалық жағымен анықталған жұмысшыларды бір-бірімен көлденеңінен (біртұтас еңбек процесіне қатысуы) және тігінен (басшылар мен бағынушылардың өзара қарым-қатынасы) өндірістік өзара іс-әрекет жасауы. Ол еңбектік кооперациясының және бөлінісінің деңгейіне еңбекті ұйымдастыру формасына - жеке және ұжымдық, жұмыс істеушілердің санына, өндірісті ұйымдастырушының құқықтық формасына байланысты.

Еңбек іс-әрекетінің проблемалары көптеген ғылыми салаларының зерттеу объектісі болып табылады, олар: еңбек психологиясы және физиологиясы, еңбек статистикасы, еңбек социологиясы, еңбек экономикасы, еңбек құқығы және т. б.

Адам және қоғам дамуындағы еңбектің рөлі, адамдардың қажеттілігін қамтамасыз ету үшін еңбек процесінде тек материалдық және рухани құндылықтар ғана құрылып қоймайды, сонымен қатареңбек ету барысында (еңбек етуші) жаңа нарықтарға ие болады, өзінің мүмкіндіктерін ашады, білімін жоғарылатады, яғни еңбек етуші адам дамиды.

Сонымен еңбек етудің салдарынан бір жағынан рынок қажетті тауар, қызмет, , ал екінші жағынан өндіріс дамиды, жаңа қажеттіліктер пайда болады және оны қамтамасыз етуі жүзеге асырылады.

Бұл процестер мемлекет аралық және ұлт аралық қатынастарға, саясаттың күшті ықпалына тап болатынын естен шығармау қажет. Дүние жүзінде сызбада көрсетілгендей барлығы сәтті емес. Бірақ соған қарамастан, адамзат қоғамның жалпы даму тенденциясы өндірістің прогресіне, материалдық жағдайдың және адамдардың мәдени деңгейінің өсуіне, адам құқықтарының жердегі ең басты құндылық екенін сезінуге бағытталған.

Еңбек процессі және онымен байланысты іс әрекеттің әлеуметтік-экономикалық нәтижелері өндіріс және қызмет аясымен шектелмейді. Еңбектің экономикасы мен социалогиясы еңбек рыногында ұсыныс жасайтын жұмыс күшінің қалыптасу мәселесінен басталады.

Еңбек ол жұмыс күшінің өндірістік заттың элементтерімен бірігуі және жұмыс күшін тұтыну тікелей өндірісте жүзеге асырылады. Бірақ бұл еңбектің бір жағы ғана. Екінші жағы материалдық қажеттілікті өндіру процесінде адамдардың арасында пайда болатын қоғамдық қатынастарда, экономикалық-құқықтық категория ретінде еңбек рыногының негізгі жоғарыда айтылған қоғамнық қатынастардың талдауында анықталады. Нақты еңбек рыногында жұмыс күшінің иесі ретінде жұмыскердің белгілі бір жұмыс орнына тұруына мүмкіндік беріледі, ал жұмыс берушіге - табыс табуға жағдай жасалады. Сөйтіп еңбек рыногында жұмыс күшінің сатуға потенциалды мүмкіндік пайда болады, ал оны тұтыну (пайдалану) тікелей өндірісте жүзеге асырылады. Еңбек көп жағдайда жеке тұлғаның әлеуметтенуін анықтайды, құндылық шарттарын қалыптастырып, криминогендік істің таралуына кедергі болады. Басқаша айтсақ, еңбек іс-әрекеті адамзат дамуымен экономикалық өсу арасындағы байланыстырушы буын болады.

Еңбек рыногының қалыпты қызмет атқаруы үшін, жұмыс күші иесінің қоғамдық еңбекке қатысу немесе қатыспау өз еркімен шешуге құқығы болуы экономикның кез-келген саласында еңбек ету аясын таңдау мүмкіндігінің болуы маңызды.

Еңбек нарығы - бұл рыногының мамандандырылған түрі, оның мазмұны тауардың ерекше түрін - жұмыс күшін немесе адамның еңбекке икемділігін сату. Бұл жұмыс күшінің иесі, яғни сатушы бір жағынан және жұмыс күшін сатып алушы немесе жұмыс беруші (екінші жағынан) арасындағы қарым-қатынас. Аталған экономикалық қатынас заң формасына килігеді және еңбек заңында бекітіледі.

Еңбек нарығы - қоғамда тауар өндірісінің абсолютті басымдылығы кезінде пайда болады. Жұмыс күшінің тауарға айналуы қажетті шарт болды, бірақ бұл мүмкін болады, егер жұмыскер - заң тұрғысында еркін адам болса және өндіріс құралдарынан айырылған болса. Жұмыс күшіне қатысты рыноктық қатынастардың қалыптасуы үшін ең басты шарт, ол - Еркіндік және еркін еңбек. Еркіндік принциптерін жүзеге асыру үшін жұмыскердің өз жұмыс күшіне ( жеке меншігі керек), ал кәсіпкердің өндіріс факторлары мен шарттарына жеке меншігі болуы керек. Еңбек рыногын жұмыскер мен жұмыс берушінің өзара байланысында қарау қажет, өйткені олар экономикалық жүйеде қалыптасады.

Еңбек рыноктарының негізгі екі типі болады: сыртқы жұмыс күшінің кәсіпорындар және ұйымдар арасында ауысуы және ішкі - аналитикалық жұмысқа көшуіне немесе қызмет бабының өсуіне байланысты кәсіпорын ішіндегі кадрлардың қозғалысы. Еңбектің сыртқы рыногында өндірістік қатынастарды реттеу жұмысты қатал біліктілеуде, кадрлардың кәсіби икемділігін сақтау үшін әрбір жұмыс мазмұнының ауқымының нақты анықталуына негізделген. Ал ішкі рынокта реттеу кәсіпорындағы жұмыс стажын ынталандыруға және жұмысбастылықтың кепілдігіне бағытталған. Батыс экономистерінің пікірі бойынша еңбектің сыртқы рыногі өндірістің циклдік даму қажеттілігіне, ал ішкі экономиканың құрылымдық өзгерістеріне жауап береді. Әрине, бұл бөлу шартты, алайда, кейбір мемлекеттердегі жұмысбастылық саясаты осы тұжырымдамаға негізделген.

Еңбек рыногының нарықтық қайта құру процестеріне байланысты қалыптасуы, оның өздігін және маңызын аша алмайды. Еңбек рыногының қоғам үшін маңызды мынадай сипаттамалары бар:

- қазіргі заманғы жоғары техникалық өндірістің талаптарына сай келетін еңбек күшін көрсетуде өте үлкен рөл атқарады;

- еңбек ресурстарын қайта тағайындау және жай тағайындауды тиімді пайдалануға негіз құрайды;

- жұмыстың тиімсіз құрылымының топтық әкімшілік жүйесінің жылдар бойы қалыптасқанын жекелендіреді және оны динамикалық рационалды құрылыммен ауыстырады;

- жұмысшылардың тәжірибесін, олардың көпсалалы тәжірибелік дайындығын, құрылымдық өзгерістерге сәйкес еңбек түрінің өзгеруіне үйренуін дамыту керек дейді, өзгерту бәсекелестік қабілеттің өсуіне көмектеседі, өзгерту тәжірибелік қабілеті мен біліктілік дәрежесін көтеруіне әсер етеді;

- еңбек күшінің жұмысын белсендіреді, оның салалар аумағында, салааралық және аймақаралық бағыттарда оның миграциясын күшейтеді, бұл еңбекке қабілетті халықтың мәселелерін шешуін анықтауға жол ашады;

- еңбекақы төлеуде нарықтық тетіктердің рөлін арттырады, яғни еңбектің экономикалық жұмысын күшейтеді, оның тиімділігінің өсуіне әкеледі;

- елдің экономикасында нарықтық қатынастарда қалыптасып келе жатқан халықтың бейімделуін тездетеді, нарықтық ойдың қалыптасуына, нарықтық түрдегі экономикалық қылықтың қалыптасуына әсер етеді.

Сонымен қатар, еңбек нарығының жұмысы жағымсыз жақтағы әлеуметтік-экономикалық құбылыстармен байланысты екенін ұмытпау қажет. Осылайша, еңбек нарығының таратып үлестіру үрдістеріне әсері еңбекақыны төлеуде және халықтың әртүрлі тобының табыстарының сарлануына әкеп соғады, мүліктік теңсіздікті күшейтеді, жұмыскерлердің кедейлігін туғызады, ал бұл қоғамда әлеуметтік қайшылықтардың тууына себеп болады. Нарықтық қатынастардың еңбек саласында дамуы жұмыскерлер арасында бәсекелестікті туғызады, ал бұл ниеттестіктің бөлінуіне әкеледі, еңбекті ұсынушылармен қатынасында олардың ұстанымдарын әлсіретеді.

Еңбек нарығын, оның мәнін, әлеуметтік-экономикалық мазмұнын анықтауда еңбек нарығында сатып алу - объектісі болып табылатын нарық субстанциясы - тауардан шығу қажет, яғни адамның еңбек күші және оның еңбекке қабілеттілігі. Бұл түсініктің мәні адамның сарасы немесе ерекшелігінің бірлігімен түсіндіріледі - туғаннан мәліметтер, табиғаттан мәліметтер тәжірибе мен білім жинай отырып, оларды өзіне сіңіруі. Бұл адамды еңбек әрекетін жүзеге асыруға, қиын және сапасына қарай еңбек етуге мүмкін береді. Адамның сапалы мінездемесіне сай еңбекке қабілеттілігі, оған жататын және одан бөлінбейтін жұмыс күшін құрайды. Олар кейбір тарихи жағдайларда еңбек нарығында тауар сатып алу - сату объектісіне айналады.

Мемлекеттік еңбек нарығы Қазақстан Республикасындағы халықтың жұмысын анықтайды. Ол республикада болып жатқан басқа да макроэкономикалық үрдістерді талдау мен қайта қарастырудың объектісі болып табылады. Қазақстаннан шығу немесе кіру туралы заңды қабылдау біздің елдің халықаралық еңбек алмастыруға белсенді араласуының басы болды. Осыған байланысты, мұндай араласу саясатын жасау мақсаты қойылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.