ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Пән: Ет, сүт, шарап өнімдері
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

З.Ш. АЙТУҒАНОВА

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

This article is about providing the matters of product security
in Kazakhstan. The volotility of prises in
the product market is described. The directs of security providing
of products are described in this article.

Азық-түлік қауіпсіздігі - барлық адамның әр уақытта физикалық
және экономикалық тұрғыдан қауіпсіз азықпен қамтамасыз етілуі. Ол
аграрлық және экономикалық саясаттың басты мақсаты болып табылады.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев өзінің 2009 жылы халыққа арнаған
Жолдауында мемлекетіміздің келешек дамуындағы ауыл шаруашылығының
маңыздылығын атай отырып, осы салада азық- түліктік қауіпсіздікті
қамтамасыз ету – мемлекет үшін маңызды міндеттердің бірі болып
табыладыдеп көрсеткен болатын. Аталған міндеттердің орындалуы
қызметтер рыногын қалыптастыру арқылы аграрлық секторды материалдық-
техникалық қамтамасыз етумен тығыз байланысты [1].
Елдің азық-түлік қауіпсіздігін жоғалту қаупінің болуы
төмендегілерді тудырады:
- импорттан, яғни әлемдік аренадағы экономикалық және саяси
конъюнктурадан халықты азық- түлікпен қамтамасыз етудің
тәуелділігі;
- тамақ өнімдерінде денсаулық үшін түрлі зиянды
микроэлементтердің болуынан өнім сапасының төмендеуі.
Азық-түлік мәселесі туындаған елде саяси-әлеуметтік тұрақтылық
орнамайды. Бүкіләлемдік банктің есебінше, тұрақсыздық, инфляцияның
шарықтауы, азық-түліктің қымбаттауы секілді қиындықтарға душар
болып отырған 33 ел бар. Мәселен, 2008 жылы жаһандық дағдарысқа
байланысты тамақ өнімдерінің қымбаттауына сәйкес бірқатар елдерде
толқулар көрініс берді. Рим декларациясында көрсетілгендей, кез
келген мемлекетте әрбір адамның денсаулығы үшін қауіпсіз және
толыққанды азықты тұтыну құқығын қорғау міндеттеледі.
КСРО-дан мұра болып қалған өндіріс пен азық-түлікке
қажеттіліктің сәйкессіздігінен, Қазақстан азык-түлік импортында
жоғары деңгейде тәуелді болу мәселесіне жолықты. Азық-түлік
қауіпсіздігі деп белсенді салауатты өмір үшін кажетті көлемде азық-
түлікпен кез келген уақытта барлық тұрғындарды қамтамасыз етуді
кепілдендіретін экономиканың жағдайын айтамыз.
Азық-түлік қауіпсіздігі экономикалық қауіпсіздіктің кұрамдас
бөлігі болып табылады, ол экономикалық қауіпсіздіктің шектерімен
белгіленбейді және ұлттық қауіпсіздіктің әскери, экологиялық, саяси
түрлерінің аспектілерімен тығыз байланыста болады. Саяси
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесі туралы айтатын болсақ, саяси
жүйенің ішкі тұрақтылығын анықтауда нан табу факторы негізгі
болып табылады. Көбінде бұл посткеңестік кеңістіктің жағдайына
сәйкес келеді.
Батыс политологы Ежи Вятрдың дүкендері тауарлармен
толтырылмайтын демократия тұрғысында пессимистік бағытталған
адамдар деп пайымдауынан көп нәрсені түсінуге болады. Азық-түлік
қауіпсіздігі проблемасын шешудің басты міндеттері - тамақ
өнімдерімен жеткілікті қамтамасыз етілу үшін жағдай жасау; олардың
импорты үшін сатып алатын ақша құралдарының болуы болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп
төндірушілер ретіндегі ішкі қатерлерге төмендегілер жатады:
- егін алқаптарының қысқаруы және астық жинаудың төмендеуі;
- ауыл шаруашылық малдарының қысқаруы;
- ауыл шаруашылық өнімін сақтау және өңдеу салаларының
дамымағандығы;
- ауыл шаруашылық өндірушілеріне несиелеудің тиімді
механизмінің болмауы;
- жер ресурстарының тозуы, топырақтың құнарлығының төмендеуі
және тұздануы;
- импорттық азық-түлік пен ауылшаруашылық технологияларына
тәуелділіктің өсуі;
- табиғи апаттарға: жер сілкінісі, қуаңшылық, су тасқыны және
т.б. жағдайларға дайындықтың болмауы;
- агроном кадрларды дайындау сапасының төмендігі;
- ауыл жастарының қалаға массалық ағылуы, бұл ауылдың
демографиялық дағдарысына алып келеді.
Азық-түлік қауіпсіздігіне қатер ретінде азық-түлік нарығындағы
ахуалды нақты тұтынушы үшін ыңғайсыз болатын өзгерістерге әкелетін
факторларды есептеуді қарастыруға болады.
Қазақстанда ауылшаруашылық дағдарысы, республиканың тәуелсіз
дамуынан басталады. Осы уақытта көптеген батыс сарапшылары,
агроөнеркәсіптік кешеннің құрылымдық дағдарыс кезеңі ауылшаруашылық
өндірісінің толық стагнациясына әкелгендігін және оның азық-түлік
импортына тәуелділігінің ұлғайғандығын анықтады. Бірақ, аграрлық
сферадағы өте төмен өнімділіктің болуы ерекше қауіп төндіреді, ол
ауылшарушылығының экстенсивті дамуының салдары болады. Жер қорының
дағдарыс процесінде ауылшаруашылық, кәсіпорындардың техникалық
қамтамасыз ету деңгейінің төмен болуы басты мәселе болып табылады.
Зерттеуші ғалымдар егер мемлекет 25 пайыз азық-түлікті сырттан
алатын болса, бұл ел азық-түлік қауіпсіздігінен айырылады деп
тұжырымдайды. Ал, Қазақстан жағдайында қарастыратын болсақ, бізде
40 пайызға жуық сүтті, 29 пайыз етті және 43 пайыз көкөністерді
сырттан әкеледі. Азық-түлік қоры мол деп есептелетін Ресейдің өзі
тамақ өнімдерінің 40 пайызға жуығын шетелден тасымалдайды.
Ауылшаруашылығының шикізаттық сипаты азық-түлік қауіпсіздігіне
кедергі келтіреді. Елдегі ауылшаруашылық өнімдерінің 80 пайызы
шикізат күйінде шығарылады және дайын өнім шығару деңгейі төмен.
Әлемдік тәжірибеде азық-түлік қауіпсіздігіне байланысты көптеген
шаралар жүргізіледі және олардың құқығын қорғайтын заңдар
қабылданған. Сонымен қатар, дамыған елдерде азық-түлікпен
қамтамасыз ету бағытында әр жылда 40 млрд. доллар қаржы бөлінеді.
Мемлекеттің араласу дәрежесі ауылшаруашылық саласының
құрылымына және өнімділік деңгейіне байланысты. АҚШ немесе
Австралия сияқты елдерде негізгі массаны ірі фермерлік
шаруашылықтар құрайды және ауыл шаруашылық өнімінің өндіріс көлемі
ішкі тұтыну деңгейінен асып кетеді, мемелекеттің ауыл шаруышылығын
дамытуға араласу масштабы үлкен емес.
Скандинавия және Жапония елдерінде ауылшарушылық саясатында
мемлекет белсенді рөл атқарады, ұсақ және орта фермерлік
шаруашылықтар өте көп, толық азық-түлікпен қамтамасыз ету мәселесі
әлі де күн тәртібінде тұр.
Қазіргі уақытта баға паритеті және салық салу жүйесі арқылы
ауылшарушылығынан ЖІӨ-ң барлығы дерлік алынады, ал ауылшаруашылық
өндірушілері қайтарылмаған несие есебінен өз қызметтерін жүзеге
асырады. Сонымен бірге, көтерме және сатып алу бағаларының
диспаритеті жойылмады. Мемлекеттік тапсырыс бойынша мемлекетке
өткізілген ауылшаруашылық өнімдеріне, өз уақытында төлем төлеу
қамтамасыз етілмеді. Ауылшаруашылығына тұрақты түрде мемлекеттік
қолдау көрсетілетін елдерде бұл сала мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырылады.
Қазақстан ТМД елдері арасында жақын және алыс шетелге астық
дәндерінің басты экспортеры болып табылады. Ауылшаруашылық
өнімдерінің экспортері позициясын сақтаудың стратегиялык мақсаты
Қазақстан үшін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.