Қазақстандағы кедейшілік және кедейлердің әлеуметтік құрылымы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ-нің
оқытушысы Тулеев Ж.М.
Қазақстандағы кедейшілік және кедейлердің әлеуметтік құрылымы.
Әлеуметтану ғылымында кедейлердің әлеуметтік құрылымын зерттеу
өте маңызды әлеуметтік проблемалардың бірі. Қоғамда кедейлердің әлеуметтік
құрылымы әртүрлі әлеуметтік топтардан тұрады, әр деңгейдегі әлеуметтік
қарым-қатнастарда болады, өзара байланыстар жасайды. еңбек әрекеттерін,
психологиясының, мінез-құлқының әсер етуі – ғылыми тұрғыда әлеуметтік
зерттеулерді қажет етеді. Кедейшілік дегеніміз не? Кедейлердің әлеуметтік
құрылымы нені зерттейді дегн мәселелерге тұжырымдама жасайық. Кез келген
мемлекеттің әлеуметтік дамуы, іске асырнылатын экономикалық даму үлгісіне
тәуелсіз белгілі бір себептерге қарай (экономикалық, демографиялық,
әлеуметтік, физикалық, психологиялық және т.б.) қоғамнан тысқары қалған
халық арасындағы топтардың тұрмыс деңгейі бойынша сарапталады, оған қоғамда
қабылданған тіршілік стандарттарын (тамақ ішуге, киінуге, бос уақыт
өткізуге және т.б.) тіптең төменгі деңгейде ұстауға шамалары келмейтіндерде
жатады. Ондай адамдардың тобы кедейлер деп атайды.
Кедейшілік ұғымына толық мағынада және сараптауға қолданылатын дәстүрлі
қалыптасқан абсолютті және салыстырмалы тәсілдер ең алдымен адамның
табыстарын немесе оның тұтыну деңгейін қарайды. Бұл ұғымдарды алғаш
әлеуметтану ғылымына енгізген француз социоэкономисі Ж. Прудон (1809-1865)
болды. Адам егер организмнің физиологиялық мұқташдарынан туындайтын
деңгейде өз қажеттіліктері мен ең түменгі әлеуметтік стандарттарды
қамтамасыз ете алмаса, онда мұндай тұрмыс жағдайларын абсолютті
кедейшілік деп атайды, ал салыстырмалы кедейшілік кезінде қоғамда еңең
көп тараған стандартқа сай өмір сүруге материалдық мүмкіндіктері жоқ
адамдарды жатқызады . Одан басқа, кедейшілік адамдардың тұтынуға қажет
деңгейі туралы пікірлернің негізінде бағалануы мүмкін, осындай жағдайда
олар өздерін кедеймін деп санамайды. Бұл жағдайда әңгіме субъективті
кедейшілік туралы қозғалады.
Кедейлердің әлеуметтік құрылымы дегеніміз – қоғамды құрайтын әлеуметтік-
экономикалық және мәдени-психологиялық терең тамыры бар әлеуметтік топтар
жиынтығы. Әлеуметтанушы және экономис ғалымдардың пікірінше кедейлердің
пайда болуының үш себебі бар: (1)
- әртүрлі ситуацияларға байланысты кедейшілік, қоғамда адамдар
арасындағы әлеуметтік ауытқулардан, отбасында асыраушысынан айырылған
жағдайда, нарықтық жағдайдың тақсыретінен, жұмысқа жарамсыздар және
жұмыссыздықтан туындайды.
- жаратылысына байланысты кедейшілік – субъективті әрекеттерден пайда
болады, мұнда, білімсіздік, мамадықтың игере алмауы, психологиялық,
рухани қажеттіліктердің жетіспеушілігінен, тәрбиесінен туындайды.
- жасанды кедейшілік – бұл қоғамдағы кедей топтардың әлеуметтік
саясаттан тыс қалуынан, көрсетілетін әлеуметтік көмектің дер кезінде
шешілмеуінен, әлеуметтік көмекті тағайындаудан жасалынған
қателіктерден туындайды.
Кедей топтардың қоғамдағы ролін, негізгі белгілерін және олардың
әртүрлі әлеуметтік топтарға бөліп қарастыру қоғамның әлеуметтік құрылымын
анықтаудың негізгі саласы. (2) Қоғамның әлеуметтік құрылым дегеніміз
қоғамдағы әлеуметтік топтардың, страталардың, таптардың және әлеуметтк
институттардың жиынтығы, олардың байланыстары, ара қатнастары. Қоғамның
әлеуметтік құрылымы теориялар мен концепциясы кедейлердің әртүрлі
топтарын, оның әртүрлі белгілеріне, ерекшелігіне байланысты әлеуметттік
топтарға біріктіреді негізгі белгілерін ашып көрсетеді. Кедейлер әлеуметтік
құрылымының әртүрлі топтарға бөлінеді дедік. Адамдардың кедейшілігінің
қарапайы және жай кедейшілігі болады. Кедейлер дегендер материалдық жағынан
кеміс тұратындар. Олардың табысы төмен отбасына немесе не жеке басына жетер
–жетпес мөлшерде. Әсіресе күнделікті қажет заттарға, мысалы, киім-кешекке,
тамаққа, үйге, пәтерге, ақшаға кедейлер мұқтаж болады. Бірақ та бұл топты
әбден күйзеліске ұшыраған, материалдық және моралдық жағынан азғындаған топ
деп қарау дұрыс емес. Кедейлер мынадай әлеуметтік топтарға бөлінеді,
оларадың әлеуметтік белгілері, өзара қарым-қатынасы, байланыстары бар.
Бұлар жұмыссыз адамдардың көпшілігі жалақысы төмен деңгейдегі адамдар,
мүгедектер, отбасындағы көп балалылар мен ауру адамдары барлар, жетім
балалар, жесір әйелдер, пәтері жоқ панасыздар, қайыршылар, ауылдағы
шаруалардың көпшілігі, жұмысшылардың көпшілігі, ұсақ бизнеспен жүргендердің
тобы және бас бостандығынан айырылған дар, оралмандар тобы, басқындар,
олардың іс-әрекеті, қызметі мен байланыстар әлеуметтік құбылыс екені
белгілі. Кедейшілік пен қайыршылық бүгінгі таңда қоғам ең күрделі әрі
өзекті мәселелерінің бірі оның дамуынына кері әсерін тигізеді. Оның
салдарынан әлеуметтік деңгейдің әр қилы өзекті мәселелері туындайды .
Қазақстандағы кедейлердің әлеуметтік құрылымы туралы түрліше
деректер бар. Біз алдымен кедейлердің қоғамымыздағы жалпы деңгейіне
тоқталайық. Кейбір деректерде 40 пайыз, басқа жерде 35-30 пайыз, ал ресми
деректер бойынша 20-25 пайызды көрсетеді.(3) Дегенмен біз бай ел емеспіз.
Атап айтқанда, жұмыссыздық, өндіріс орындарының аздығы, адамзат тағдырының
әлеуметтік мәні, әлеуметтік реформалардың дұрыс жүргізілмеуінен, күнкөріс
минимумының төмендігі, білім беру, денсаулық сақтау, экологиялық
проблемаларды шешу, мәдени құндылықтардың төмендігі кедей табының белең
алуына себебін тигізуде. 90-шы жылдары Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ)
бастамасымен осы келеңсіздікке қарсы күресуді алдына мақсат етіп қойған
конференция өткізілген. Солардың ішінен 1995 ж. Копенгагенде
өткен Әлеуметтік даму жөніндегі әлемдік самитті ерекше атап көрсетуге
болады. Онда қабылданған Декларацияға сәйкес 1997-2006 ж.ж. аралығы БҰҰ –
ның кедейшілікті жою онжылдығы деп жарияланған болатын. Ол бүгінгі таңда
Қазақстан Республикасында өз жалғасын табуда. Жаңа әлеуметтік
–экономикалық, саяси реформалардың, Қазақстан Республикасының халыққа
жолдауынан арқасында кедейшілікпен күрес жақсы жетістіктерге жетіп отырмыз.
Осының негізінде халықаралық қоғамдастық алдына 2015ж дейін
кедейшілікті жоюға бағытталған бірнеше мақсат қойылып отыр.
- Бір күндік табысы 1 АҚШ долл-нан аспайтын кедейлердің санын 2 есеге
қысқарту:
- Кедейшілік жәрдемақасын нарық жағдайына байланысты тағайындау:
- Жалпыға бірдей бастауыш білім беруді қамтамасыз ету:
- Бастауыш және орта білімді берудің деңгейіндегі алшақтықты 2007
жылға дейін мейлінше қысқарту:
- Қоғамды демократияландырудың жаңа бағдарламасын жасау:
- Балалар өлім-жетімін көрсеткішін үштен екіге азайту:
- Халықтық репродуктивті, медицина қызметтеріне жалпыға бірдей қол
жеткізуін қамтамасыз ету:
Қазақстан Республикасындағы кедейшілік мәселерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.