ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІ РЕФОРМАЛАУДЫҢ ТУРАЛЫ СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Кедейшілік әлеуметтік құбылыс ретінде . . . 7-19

1. 2 Кедейшілікті зерттеудің теориялық- методологиялық жақтары . . . 19-29

2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІ РЕФОРМАЛАУДЫҢ ТУРАЛЫ СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

2. 2 Кедейшіліктің пайда болуының негізгі себептері . . . 30-52

2. 3 Қазақстандағы кедейшілікті төмендету жолдары және әлеуметтік реформалаудың маңызы, рөлі . . . 52-62

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 62- 64

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 65-66

ҚОСЫМША А тұрғындардың әлеуметтік мәселелері

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Адамзат қоғамының даму бағыттары әлеуметтану ғылымының негізгі саласы. Осы әлеуметтік құрылымды құрайтын топтардың бірі кедейлер. Қоғамдағы кедей топтардың пайда болуы -әлеуметтік құбылыс. Зерттелгелі отырған кедейлердің әртүрлі әлеуметтік топтардан тұрады, әр деңгейдегі әлеуметтік қарым-қатнастарда болады, өзара байланыстар жасайды. Олардың пайда болуы, әлеуметтік көрнісі, саны мен құрамы, өлшемдері мен түрлері, еңбек әрекеттестігі, психологиясы, мінез-құлқының әсер етуі - ғылыми тұрғыда әлеуметтанулық зерттеулерді қажет етеді. Кедейшілік кез-келген қоғамдағы өзекті мәселердің бірі. Кедейшілік деп- қоғамның басқа мүшелері мен салыстырғанда өмір сүру деңгейі мен табысы төмен адамдарды айтамыз. Адамдардың табысына қарап қай кезде де бай, кедей деп бөлінеді. Осы кедейлердің әлеуметтік құрылымы нені зерттейді деген мәселелерге тұжырымдама жасап оның қоғамдағы рөлін, функциясын, тағы басқа жақтарын социологиялық тұрғыда зерттеуге әрекет жасадық. Қазіргі кезеңдегі өркениетті, дамыған елдер сол кедейшілікті қысқарту арқылы жоғары сатыға көтеріліп отыр. Қазақстандағы кедейлер топтардың саны, құрамы әртүрлі деректермен топтастырылған. Олардың ішінде ресми деректер бойынша 18, 9% кедей адамдар бар. Кедейшілік әлемдік проблема. Дүниежүзінің барлық елдері кедейшілік мәселесімен күресуде. Бұл негізде БҰҰ-ның атқарып жатқан іс-шаралары орасан зор. пайда болуы, олардың әлеуметтіктік белгілері, қоғамдағы алатын орны, өзара қарым-қатнастары мен байланыстарын зерттеп, кедейшілікті төмендету жолдарын анықтап білуге бағытталады.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев 2008 жылдың ақпан айында Қазақстан халқына жолдауында «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» кедейшілікті қысқартудың жаңа бағыттарын айтып кетті. Жолдауда әлеуметтік мәселе бойынша басты негіздер мен басымдылықтарға ерекше көңіл бөлінген. Басымдылықтардың бірі - осы заманғы әлеуметтік төлемдерді біршама көтеру, әлеуметтік саланың барлық проблемасын түбегейлі реформалау қажеттігін жеткізді. Елдегі кедей топтарды біржолата жойып жіберу мүмкін емес. Елбасының Жолдауында бұл атап көрсетілген негізгі мақсат-міндеттердің бірі. Мәселен, биыл «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Заңға енгізілген, Президент Жолдауында көзделген біраз міндеттердің жүзеге асырылғаны қуантты. 2008 жылға арналған республикалық бюджеттен жалпы әлеуметтік мақсаттар үшін енгізілген өзгерістер мен толықтыруларға 44, 7 млрд. теңге қаржы қарастырылған. Жүктілік мерзіміндегі аналарға босанғанға дейін және одан кейін төленетін жәрдемақыға тоқталсақ, жүктілік мерзімінде жүрген аналар демалысқа шығу барысында әлеуметтік сақтандыру қорлары арқылы тиісті орташа айлық табысы есептелініп, туғаннан кейінгі бала күтімі үшін жеке жәрдемақы төленуде. Аталмыш жәрдемақы орташа жалақының 40 пайызын құрайды. Сондай-ақ бала туғанда берілетін бірреттік жөргекақы бұрын 16 000 теңге болса, биылдан бастап 35 040 теңге деп белгіленген. Елбасы Жолдауын іске асыру үшін 2008-2010 жылдарға арналған еліміздің халықты жұмыспен қамту жүйесін жетілдіруге бағытталған кешендік іс-шаралар жобалары әзірленуде.

Кедейлікті анықтауда тікелей көрсеткіштер- ең төмен күнкөріс деңгейі мен кедейлік шегі. Бұлар кедейліктің деңгейін анықтаудағы заңдастырылған ресми көрсеткіштер. Қазақстан Республикасының 475-1 «Ең төмен күнкөріс деңгейі туралы» Заңында берілген анықтамаға сәйкес, ең төмен күнкөріс деңгейі дегеніміз- мөлшері бойынша ең төмен тұтыну себетінің құнына тең бір адамға қажетті ең төмен ақшалай кіріс. Оның мөлшерін статистика жөніндегі өкілетті орын мен еңбек және халықты әлеуметтік қорғау жөніндегі өкілетті орын ең қажетті емес тұтыну тауарлар мен көрсетілген қызметтерге жұмсалатын шығындардың белгіленген үлесі қосылған ең төмен азық-түлік себетінің құнын негізге ала отырып шығарады. Қазақстан Республикасы бойынша 2008 жылы ең төмен күнкөріс деңгейі орта есеппен 9193 теңге көлемінде белгіленді.

Кедейшілік мәселесі дүниежүзілік мәселелердің бірі. БҰҰ кедейлікпен күресті бүкіл әлемге ортақ жаһандық проблема деп жарияланады. Өйткені аса бай 25% елдің жан басына шаққанда келетін нақты ішкі жалпы өнімі мен кедей деген 15% елдің тиісті көрсеткішінен 15 есе жоғары тұр.

Халықаралық деңгейде өмір сүру деңгейінің көрсеткіштер жүйесін құруға алғашқы талпыныстарды 1960 жылы БҰҰ-ның жұмыс тобы жасаған. Қазіргі кезге дейін бұл көрсеткіш нақты жалақы индексімен анықталып отырған. Өмір сүру деңгейінің соңғы нұсқаларының бірі.

Проблеманыңң ғылыми зерттелу деңгейі. Кедейшілік туралы зерттеулердің тарихы тереңде жатыр. Батыс Еуропада елдері мен АҚШ - та кедей топтардың әлеуметтік мәселе ертеден бастап қарастырылып, әлеуметтанулық тұрғыдан зерттеліп келеді

Кедейшіліктің әлеуметтік мәселелерін теориялық тұрғыдан батыстың ірі социолог ғалымдарының еңбектерінде терең зерттелген. Адам Смит, Т. Мальтус, Д. Рикардо, Г. Спенсер, О. Конт, Э. Дюркгейм, Макс Вебер, Карл Маркс, Ф. Энгельс, Ф. Гиддинс, Питерим Сорокин, Ж. Прудон, Э. Реклю, Ф. Ле-Пле, Ч. Бут, С. Раунтри сияқты ойшылдар кедейшілікті қоғамдық дамудың нәтижесінде міндетті түрде туындайтын әлеуметтік құбылыс ретінде сипаттаған. Бұл елдердің кедейшілік мәселесін шешуде мол тәжірибесі бар десек болады. Оның себебі қазіргі таңдағы осы елдердің әлеуметтік даму көрсеткіші көрсетіп отыр. П. Таунсенд “Ұлы Британиядағы кедейлік” атты еңбегінде салыстырмалы кедейлікке мынадай анықтама береді: “ Өздері өмір сүретін қоғамның өміріне араласа алмайтындар, қоғамда қалыптасқан өмір сүру деңгейі мен керекті диетасын ұстауға мүмкіндіктері жоқ адамдар кедей болып есептеледі”. Ж. Прудон кедейлік - әлеуметтік игілік, оны жою жолдары еңбек өнімділігінің өсуімен қатар ашылады деген қөзқарас айтады. Ол абсолюттік және салыстырмалы кедейлік түрлерін бөліп сипаттайды. Салыстырмалы кедейлік адамзатқа тән белгі. Өндіріс өскен сайын адамдардың да қажеттіліктері өседі де, адамдардың жағдайы қоғам талаптарына сәйкес келмей қалады.

Э. Реклю “Байлық пен кедейлік” атты еңбегінде кедейліктің ең ауыр түрі - қайыршылықты бөліп көрсетеді. Ол адамға өмір сүруге қажетті минимум керекті заттарды есептеп көрсете отырып, негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайтын адамдарды ғана кедейлер қатарына жатқызған. Оның тұжырымдауы бойынша, кедейлікті жеңудің шарты - ауыл шаруашылығы мен өндіріс өнімдерін қоғамның барлық қабаттарына бірдей бөлу.

Ағылшын ғалымдары Ч. Бут пен С. Раунтри Х1Х ғ. аяғында зерттеу жүргізіп, кедейлікті анықтаудың негізі ретінде индивидтің өзінің тамақ ішу, киім кию, баспанамен қамтамасыз етілу қажеттіліктерін өтей алу мүмкіндіктерін алған. Ч. Бут адамның табыс деңгейін, негізгі қажеттіліктерін өтеу деңгейін, денсаулығы мен жұмысқа деген қабілетін сақтап отыруға керекті нормалар мен стандартттарды анықтауға тырысқан. Ч. Бут пен С. Раунтри бірінші болып кедейлік шегін анықтаған ғалымдар.

Ресейде кедейлшілікті зерттеу маңызды проблемаларың бірі болды. XX ғасырда Қазақстан мен ТМД елдерінде кедейшлік мәселесі Кеңес өкіметі құлағаннан кейін өзекті зерттеу обьектісіне айналды. Десекте, С. Г. Струмилиннің, А. М. Стропани бастауымен Кеңес қоғамында социологиялық зерттеулерге сәйкес «жұмысшы бюджеті мен тұтынуды талдаудың негізінде алынған ақпараттар бойынша өмір құны индексін» жасап шығарған.

Қазақстан социологтарының ішінде осы бағытта көлемді еңбек жазып, социологиялық зерттеулер М. С. Әженовтың, М. С. Садырованың, К. У. Бекеновтың, З. Ж. Жаназарованың, Қазақстанның бір топ ғалым - социологтарының еңбектерін атап көрсеткен жөн болар. Олардың ішінде К. Ү. Биекенов, М. С. Садырова, М. М. Тажин, С. Сейдуманов, К. Ғабдуллина, К. Қ. Өтешов, Қ. Мұхтарова Ш. Е. Джаманбалаева, Г. С. Абдраимова, Л. Т. Қожамқұлова, З. Ж. Жаназарова, Е. Л. Бурова, М. Ф. Пузиков, . Я. Гуревичтің еңбектерін айтуымызға болады.

Қазақстандағы кедейлердің кейбір ерекшеліктерін М. С. Әженовтың, М. С. Садыровның «Қоғамның әлеуметтік құрылымы», «Кедейлік социологиясы», деген еңбектерінде кеңінен қарастырылған. Кедейлік - оның құрылымы жаңа теориялар мен әлеуметтік зерттеулерімен толықтырған. Олар кедейлердің құрылымын:

- еңбекке жарамды,

- еңбекке жарамсыз,

- қуып жетіп алушы,

- жаңа кедейлер

деп әлеуметтік ерекшеліктеріне байланысты топтастырды. [1]

Қ. Мұхтарованың «Социольно-экономические аспекты бедности и меры по ее преодолению» еңбегінде ерекшеліктері атап көрсетілді.

Біріншіден, көптеген адамдардың кедейленуінің себебі жалақының және де басқа да төлемдердің уақытында берілмеуі, қосымша жинақтың болмауы. Екіншіден, Қазақстандағы кедейлер өзінің сапалық құрамымен ерекшеленеді көрініс табады.

Зерттеудің эмпирикалық негізі

- Ресми статистика,

- БҰҰ-ның Қазақстан туралы жылдық есептері,

- Адам дамуы туралы ұлттық есеп,

- кедейшілік туралы Еңбек және халықты әлеуметтік тұрғыдан қорғау министрлігінің бұйрықтары мен қаулылары,

- мемлекеттік емес ұйымдардың (кейбір) жылдық есептері,

- Нақтылы социологиялық зерттеулер. Ол зерттеулер 2008-2009 жылдар аралығында Түркістан қалаларында жүргізілген.

Зерттеу жұмыстарының мақсаттары мен міндеттер. Зерттеу жұмыстарының мақсаты тақырыптың өзектілігімен сипатталады. Диплом тақырыбының өзектілігін, маңызын оның негізгі бағыттарына талдау жасау барысында зерттеу жұмысының алдына мынадай мақсаттар қойылды:

- Қазақстандағы кедей топтардың әлеуметтік белгілерін талдау және социологиялық зерттеулер әдісін пайдалану. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер белгіленді.

Бүгінде кедей топтарды санын қысқарту проблемасы бүкіл дүниежүзін толғандырып отыр. Кедейшілікті ғаламдық сипатқа ие болған аса күрделі және өзекті мәселелер қатарына жақтызуға болады. Жер шарында кедейшілікпен күресу үшін қойылып отырған мақсаттардың іске асырылуы ұлтық және халақаралық бағдарламалардың өзара үйлесімділігіне тығыз байланысты болмақ. Бұл орайда кедейшілікке қарсы бағытталған тиімді ұлтық бағдарламалардың іске асырылуы кедейшіліктің ғаламдық деңгейде жойылуының алғы шарты болып табылады. Бүкіл дүниежүзі кедейшілікті көпқырлы категория екендігін оның критерийлері: табыс деңгейімен, күнкөріс минимумы, денсаулық жағдайымен, білім деңгейімен, экологиялық ахуалмен өлшенеді. Әл-ауқаты жақсы адам білімсіз, әлде ауыру болуы мүнкін. Осындай жағдайлар адамның таңдап алған қабілеті мен мүнкіндіктері шектеліп, кедейшіліктің бір көрнісі ретінде айқындала түседі. Кедейшілік қарапайым мүнкіндіктер мен таңдау қабілетінің шектелуіне көрініс табады және өлшенуі қиынға соғатын басқада көптеген аспектілерді қамтиды: саяси бостандықтың жоқтығы, шешім қабылдау процесінен тыс қалу, жеке бас кауыпсіздігінің жоқтығы, қоғам өмірінен алшақтау, ұрпақтар арасындағы теңсіздік және тұрақсыздық қаупі. Қазақстанда кедейшілік деңгейі немесе кедей тұрмысты халық үлесі «күнкөріс минимумы деңгейінен төмен табыстағы халықтың пайыздық үлесімен» анықталады, яғни олар ең аз тұтыну себетінен тауарлар мен қызмет көрсетулерді сатып алуға мүмкіндіктері жоқ адамдар. Бұдан бөлек, Қазақстанда «азақ-түлік кедейшілігінің» деңгейі немесе азақ-түлік себеті деңгейінен төмен табыстағы халықтың үлесі есептеледі. Елдегі кедейшілік ауқымдарын сипаттай отырып, кедейшілік деңгейінің көрсеткіші, соған қарамастан кедей тұрмысты халықтың жағдайларындағы өзгерістерді көрсетпейді. Табыс бойынша кедейшілікке тереңдетілген сапалы сипаттама беру үшін кедейшіліктің тереңдік және өткірлік индекстерін қолданады.

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Кедейшілік әлеуметтік құбылыс ретінде

Кедейшілік түсінігі Батыста капитализмнің келуімен орын алды. Осы кезден бастап кедейлерге көзқарас өзгерді. Ф. Бродель кедейшілікті ХVІ- ХVІІ ғасырларда өршіген буржуазиялық қатыгездік деп жазды. Ло өзінің жазбаларында келесідей деректерді келтіреді. Еуропа қалаларында ХVІғ. кедейлерді емдеп, тамақтандырса, ХVІІІ ғ. Оларды ұрып- соғып, азапты жұмыстарғ салған. Кедейлердің әлеуметтік құрылымын әлеуметтанулық нақты зерттеудің 200 жылдан астам тарихы бар екендігіне көз жеткізуге болады. АҚШ пен Батыс Еуропада бұл мәселе ертеден қарасырылып келеді.

Қазақстандағы кедейлік табиғи, экономикалық, әлеуметтік-саяси себептерге негізделген. Кедейлікті зерттеудің негізгі көрсеткіштері ретінде табыс, шығын, тұрғындардың өмір сүру деңгейі анықталған. Бұл тұрғыдан алғанда, кедейлік негізінен әлеуметтік-экономикалық категория ретінде қарастырылады, яғни кедейлікті анықтаудың объективтік параметрлеріне көп көңіл бөлінеді. Кедейшілік мәселесі қандай қоғамның болмасын өзекті мәселесіне айналып отырғаны баршаға мәлім.

Кедейлік дегеніміз дені сау өмір сүруді қолдауға қажетті материалдық және мәдени ресурстардың жеткілікті болмауы.

Кедейшілік- тұрғындардың немесе жанбасылардың белгілі бір бөлігінің ең төменгі деңгейдегі ақшалай, мүліктік және басқа да ресурстармен қамтамассыз етілуінің, дәлірек айтқанда өзінің жаратылыстану- физиологиялық, материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруының ең төменгі деңгейдегі әлеуметтік- экономикалық жағдайы[2] . Кедей адамдар тек қана табысы жағынан төмен жандар емес, ол қоғамның нақты бір мүшелері болып табылады.

Кедейлік сонымен қатар адам мен отбасының өмір сүруінің барлық қырларын қамтитын әлеуметтік құбылыс. Бұл тұрғыдан алғанда кедейлік адамның, не әлеуметтік топтың қоғамдағы белгілі бір құндылықтарға қол жеткізе алмауын, ресми және бейресми сипаттағы шектеулерден көрінеді. Кедейлік сонымен қатар адамның интеллектуалдық, мәдени дамуымен, оның кедейлік туралы субъективтік түсініктерімен анықталады. Бұл факторлар адамның мәдени келбетінің, өмір салтының өзгеруіне алып келеді. Яғни, кедейлік тек объективтік факторлармен ғана емес, субъективтік факторлармен де анықталады. Сондықтан да кедейлікті зерттеуде жүйелік әдісті қолдану керек. Кедейлікті адамдардың экономикалық, саяси, мәдени, психологиялық жағдайы ретінде талдау қажет.

Кедейлер экономикалы тәуелсіз азаматтар қатарына жатпайды. Олар мемлекеттің көмегіне сүйенбей өзінің отбасының материалдық жағдайын қамтамасыз етуге қабілетсіз. Қоғамдағы дотация, жәрдемақы, әртүрлі төлемдер алушылардың саны қоғамдағы кедейліктің деңгейін көрсетеді. Әлеуметтік мүмкіндіктерге қол жеткізудің нақты жабықтығы, өздерінің құқықтарын жүзеге асырудың мүмкін болмауы кедейлердің экономикалық тәуелділігін арттыра түседі. Кедейлер машина, қазіргі тұрмыстық техника, супермаркеттер қызметін пайдалану, қаланың мәртебелі жерінде мекендеу, жақсы тұрмыстық жағдайлар, мәртебелі білім және жұмыс сияқты материалдық байлықтары болмауымен сипатталады.

Кедейлік тек қана экономикалық құбылыс емес. Кең тұрғыдан алғанда ол әлеуметтік құбылыс. Кедей тап әлеуметтік баспалдақтың ең төменгі баспасында тұрған төменгі тап. Ол ең төменгі әлеуметтік статусқа ие, мәртебесі өте төмен жұмыстың түрімен айналысады, мамандығының деңгейі төмен не мамандығы жоқ.

Кедейлік бірінші кезекте экономикалық құбылыс ретінде сипатталады. Кедейлік - тамақтың, киімнің, тұрғын ұйдің жетіспеуі не жоқтығы. Кедейлік - жоғары емес не өте төмен материалдық табыс. Кез келген елдің кедей бөлігі негізінен жұмыссыздар не төменгі деңгейдегі табыс табушылар. Олар ең төмен әлеуметтік статусқа ие, мәртебесі төмен қызмет түрлерімен айналысады, мамандану деңгейі төмен. Кедейлердің жалпы білім деңгейі төмен, ал кейбіреулері сауатсыз. Білімнің, мамандықтың, мүмкіндіктің материалдық шектеулерге байланысты болмауы, рухани құндылықтарды қолдана алмауы кедейлерді мәдени артта қалуға алып келеді Кедейлер негізінен әлеуметтік-мәдени дамуы жағынан артта қалған адамдар. Кедейлік адамның моралдық-адамгершіліктік жағдайына күшті әсер ететін келеңсіз құбылыс. Көбінесе бұл әсердің кері жақтары көп болып келеді. Аристотель айтқандай байлар үлкен ұрылар мен алдаушылар, ал кедейлер кіші-гірім ұрылар мен алдаушылар. Бұл кедей адамдардың бәрі тәртіпсіз, адамгершілігі жоқ адамдар деген сөз емес. Олардың арасында да шыншыл, адамгершілігі жоғары адамдар баршылық. Дегенмен, кедейлік адамдарды қоғамға жат қылықтарға не қылмысқа итермелейді. Кедейлік әлеуметтік мәртебесі жоғары әлеуметтік құбылыс бола алмайды.

Кедейлік бүгінде адамның өмір сүру деңгейінің көрсеткіші ғана емес, жалпы қоғамның тіршілік тынысын анықтайды. Кедейліктің ушығуы қоғамның әлеуметтік өміріне кері әсер етеді. Кедейлік тұрақты әлеуметтік құбылыс ретінде әлеуметтік құрылымның бұзылуына, оның жаңа түрлерінің қалыптасуына алып келеді. Дүниежүзінде кедейліктің таралу ауқымы кеңи түсуде. Дүние жүзінде қазір 1, 3 миллиард адам қайыршылық жағдайында өмір сүруде. Соңғы отыз жыл ішінде өте байлар мен өте кедейлердің арасалмағы 30:1 ден 61:1 дейін өсті. [3] Бүкіләлемдік Банктің 2007 жылғы жылдық есебіндегі мәліметтерге сәйкес, алдағы 20 жылда жер бетіндегі халық саны 2 миллиард адамға көбейеді. Сонымен қатар, әлемдегі кедейлер саны 2, 8 миллиард адамды құрайды, жер бетінің әрбір 7-інші адамы азық-түлік жетіспеуінен, әрбір 5-інші адам күніне 2 доллардан төмен ақшаға күн кешіп отырғандығы көрсетілген. [4] Егер кедейлік түсінігі кедейліктің не екендігін анықтаса, оны эмпирикалық өлшеу әдістері кедейлер дегеніміз кімдер екенін не болмаса кедейлерге кімдерді жатқызуға болатынын анықтауға бағытталған.

Кедейшілік кез- келген қоғамдағы өзекті мәселелердің бірі. Кедейшілік- деп қоғамның басқа мүшелерімен салыстырғанда өмір сүру деңгейі мен табысы төмен адамдарды атаймыз. Адамдарды табысына қарап бай, кедей деп бөлу қай кездеде қолданған.

Ежелгі Рим саясатындағы басты мәселе- кедейшілік болды. Қала кедейлеріне (паупер) бақылау жасау өкіметтің мақсаты еді. Бұл әлеуметтік топтың пайда болуы- қауымдастықтардың ыдырауымен байланысты. Себебі, қауымдастықтардың әр мүшесін кедейшіліктен қорғау үшін материалды және моральды қолдау көрсетіп отырған.

Кедейшілік- жекеменшік пен нарықтық қарым- қатынас дамыған тапық қоғамның жемісі. Мұндай қоғамға құлиеленушілік және капиталистік қоғамды жатқызамыз. Сословиелік қоғамда (тең құқықты адамдардың қоғамдық табы) кедейшілік жалпылама сипатқа ие болды. Кедейшілікпен күресу ортақ мүдде болып есептелінді.

Алдыңғы қатарлы либералды бағыттың экономист -ойшылдары (А. Смит, Т. Мальтус, Д. Ринардо) кедейшілікті дәстүрлі қоғамнан индустриалды қоғамға өту нәтижесінде пайда болды деп есептейді.

А. Смит «хлықтардың байлықтарының себебі» деген трактатында «ірі жекеменшікке ие болу тек азаматтық үкімет орнағанда ғана мүмкін. Мұндай қоғам жекеменшік иелерінің құқықтары мен мүдделерін үнемі қорғап отырады. Яғни, кедейшілікпен күрес жүргізіледі», - деп жазды.

Жоғарыдағы түсінік идеологияға айналған ХІХ ғасыр ортасында либеральды идеологияның негізі социалдарвинизм болды. Бұл бағыт кедейліктің саны өндіріс көлемінің өскен сайын ұлғаятын заңды құбылыс деп қарады. Сонымен қатар, олар кедейшілікті әлеуметтік мәселелер қатарына кіргізбей, адамның өзінің жеке проблемасы ретінде қарады.

Нарықтық экономиканың орнауымен үкімет аштықты саяси үстемдік құралы етті. К. Поляньи нарықтық экономиканың пайда болу тарихын баяндаған «Ұлы трансформация» еңбегінде Англиядағы ХVІІІ ғ. «Жаңа кедейлер туралы» заңның әзірленіп жатқанын айтады.

Философ әрі саясаттанушы Л. Таунинді «Аштық ең қаһарлы аңды үйретіп, ең қырсық адамды жақсы әдет пен іл алғыштыққа тәрбиелейді». Тек аштық қана кедейлерді жұмыс істете алады. Сол кездегі заңдар кедейлердің жұмысқа күштеп тартылуы туралы болған. Алайда күштеп орнатылған заң қоғамда тәртіпсіздік пен зорлық- зомбылық орнатады. Күштеу арқылы тек ашу -ызаны тудырып алуы мүмкін, ал аштық еңбек ету мен нақты табыс табуға итермелейтін табиғи қоздырғыш. Құлды жұмысқа күшпен салу керек, ал еркін адамға таңдау құқын қалдырған жөн деп жазды.

Сонымен буржуазиялық қоғамда кедейшілік -материалдық құндылықтардың жетіспеуінен пайда болған құбылыс емес, арнайы мақсаттармен жасалған механизм. П. Элкок «кедейшілікті түсіну» деген кітабында Англиядағы капитализм орнау кезіндегі кедейшілік туралы жазады. Кедейшілік әлеуметтік және экономикалық саясаттың нәтижесі. Ол феодализмнен капитализмге өту кезеңінде пайда болған ( ХVІ- ХVІІғ. ғ) . нақ осы кезде адамдардың күнделікті үйреншікті өмір сүру жағдайы өзгеріп, шаруа -егіншілерден жұмысшыларға айналды. Яғни, олардың өмір сүру деңгейі, күн көрісі еңбектеніп тапқан нәпақасына тәуелді болып қалды. Сондай -ақ П. Элкок кедейшілікті капиталистік қоғамға тән және одан құтылуға болмайды дейді. Элкок материалистік -әлеуметтанушылардың пікіріне қарсы шықты. Ол капитализм өте күрделі экономикалық жүйе, сондықтан мұндайда қоғамда кез -келген адам өзі қалаған өндіріс формасымен шұғылдана алады деді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.