ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ КЕДЕЙШІЛІК ЖӘНЕ КЕДЕЙЛЕРДІ ӨЛШЕУДІҢ, САНЫН АЗАЙТУ ЖОЛДАРЫ

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ КЕДЕЙШІЛІК ЖӘНЕ КЕДЕЙЛЕРДІ ӨЛШЕУДІҢ, САНЫН АЗАЙТУ ЖОЛДАРЫ

2. 1 Қазақстандағы кедейлердің әлеуметтік құрылымы

Қазақстандағы кедейлердің әлеуметтік құрылымы кедей топтарды құрайтын әртүрлі әлеуметтік топтардың ерекше белгілермен, олардың тұрмыс деңгейі, ұлтық, аймақтық ерекшелігімен зерттеледі.

Кедейлердің әлеуметтік құрылымы кедейшілік деңгейде өмір сүретін төмен топтар, олардың қоғамға тигізетін әсері зерттеу өте маңызды. зерттеу нәтежиелері өте маңызды. Кедейлердің әлеуметтік құрылымын әлеуметтанулық зерттеулер жүргізіп, олардың арасындағы әртүрлі әлеуметтік белгілері мен ерекшеліктерін, өзара байланыстары мен іс-әрекеттері ғылыми талдау негізделеді.

Кедейлер - қоғамның әлеуметтік құрылымының төменгі табын құрайды. Теориялық әлеуметтануда әлеуметтік тап - ұғымына мынадай ғылыми тұжырымдама береді. Әлеуметтік тап - әлеуметтік стратификация теориясындағы ірі таксонометриялық талдау бірлігі. Бұл категория әлеуметтік стратификация теориясынан бұрын пайда болған [2] . Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы талдаудың маңызды принципі таптық көзқарас болып табылады. Оның негізінде әлеуметтік қарым-қатнастар мен байланыстардың, әлеуметтік рухани және материалдық өмірдің әр түрлі шарттарының себеп - салдарын түсіндіру жатыр. Кедей табы ұғымы - өте айтарлықтай ірі көлемді талдамалық бірлік. Біздің зертеулерімізде кедейлердің таптық құрылымы негіз болады.

Отандық және шетелдік әлеуметтанушылар сонымен қатар «кедейшіліктің құрылымы» түсінігін кеңінен қолданады. Кедейліктің құрылым - кедей шаруашылықтардың жас топтары бойынша үлесінің құрылымы немесе кедейлердің жасы және әлеуметтік топтар бойынша саны, олардың әлеуметтік белгілері, ұлтық құрамына, аймақтық ерекшеліктеріне, өзара қарым - қатнасы мен қызметтері жүйесін қарастырады. Мысалы, зейнеткерлер, жұмыссыздар, мүгедектер, қайыршылар мен қаңғыбастар, еркектер, әйелдер, жанұялы немесе жалғыз бастылар, қарт адамдар, ұлттар, әрбір өңірдегі кедейліктің көріністері арасында кедейлікті топтау болып табылады.

Кедейлер әлеуметтік құрылымының төменгі табы әдетте, әлеуметтануда кедейлік проблемасымен ассоциаланады. Басқаша айтқанда төменгі тап - бұл кедейшілікті біріктіру аймағы. Қазіргі таңда, кедейшіліктің әлеуметтік құрылымы және әлеуметтік бейнесін қарастырып, әлеуметтік зерттеулер жасағанда әрбір мемлекет немесе қоғам үшін маңызы жоғары.

Кедейшілік әлеуметтік бейнесі - кедейшілік табалдырығына жақын өмір сүретін әлеуметтік-демократиялық елді мекеніндердің кедейшілік себептерін, оны күресу жолдары кедейшіліктің әлеуметтік құрылымының өзгерістеріне алып келеді. Шет елдік және отандық әлеуметтанушылар кедейшілік құрылымы түсінігін пайдаланады осы мәселелерге байланысты көптегн әлеуметтік бағдарламалар мен кедейшілікті төмендету жолдарынғылыми тұрғыдан дамытып келеді. Кедейшілік құрылымы - бұл жас ерекшелік тобына үй шарушылық үлесіне қарай композиция, яғни кедейшілік деңгейі жас ерекшелігіне және әлеуметтік тобына қарай есептелген.

Кедейлер өмір сүру деңгейіне, табысы мен шығынына және басқа да критерилеріне қарай әртүрлі қабаттар мен топтарға бөлінеді. Материалдық жағынан қамтамасыз етілмеген топқа жататын кедейлер және өте кедейлер, кедейлердің ең төменгі тобы бар. Бұл топқа қайыршылар мен өте мүқтаждық көруші адамдар жатады. Бұл топты андер тапқа жатқызуға болады.

Қазақстанның қазіргі әлеуметтік құрылымында бірнеше топтарды бөліп көрсетуге болады:

- табыс деңгейі төмен және материалдық жағдайы нашар адамдар;

- кәсіби дайындығының ескіруіне не жеткіліксіздігіне, сауаттылық деңгейінің төмендігіне, тұрған елді мекеніне байланысты, сонымен бірге экономикалық қайта құрулардың нәтижесінде еңбек нарығынан тыс қалған не шығарылып тастаған адамдар.

- табыстың кемуі мен шығынның үнемі өсуіне алып келетін күтімді қажет ететін кәрі адамдары не ауыру адамдары бар отбасылары және балаларын өзі тәрбиелеуші жалғыз басты аналар

- өмір сүру салтына байланысты проблемалары бар адамдар. Кедейлердің бұл тобына еңбек еткісі келмейтіндер, мінез-құлқында жағымсыз қылықтары барлар, ерік-жігері әлсіздер, тәуекелден қорқушылар және т. б. жатады.

Кедейлердің әлеуметтік құрылымы кедейшілік деңгейінің әйел мен еркектің арасындағы, жанұялы және жалғызбастылардың, жұмыс істейтін жастар және елде адамдардың, қарттар және зейнеткерлердің, мүгедектер мен жетім балалар, маскүнемдер, жезөкшелер, нашақорлар, қайыршылар мен қаңғыбастар үлкен әлеуметтік топты елді-мекеннің арасында бөлінгендігін көрсетеді.

Кедейлік әлеуметтік құрылымы - бұл кедейліктің елді-мекендегі топ бойынша әлеуметтік құрылысындағы зерттеу қортыныдысы бойынша кедейліктің аз үлесі ауыр жанұяға келетінен анықтауға мүкіндік болады. Басқаларға қарағанда кедейшілік шегіне көбіне жалғыз бастылар, оның ішінде, әсіресе, қарттар ұшырайды.

Кедейлердің әлеуметтік құрылымында өзгерістер пайда болды. Кедейлер табы қазіргі кезде жеке басты аналармен, көп балалы аналармен, зейнеткерлермен, мүгедектермен ғана емес, еңбекке жарамды адамдармен де толығуда. Жаңа кедейлер тобына ресми жұмыссыздар, жалақысы өте төмен бюджеттік саланың өкілдері, ауыл тұрғындарының басым көпшілігі, еріксіз демалыстағы жұмыскерлер, тұрғындардың жаңа нарықтық жағдайға бейімделе алмаған бөлігі, артта қалған қалалардың және экологиялық қолайсыз аймақтардың тұрғындары, оралмандардың экономикалық тәуелсіздік пен жағдайға жете алмаған бір бөлігі, таяу шет елдерден келген босқындар мен қайыр сұраушылар және т. б. жатады. Қазіргі кезеңдегі кедейлер қатарында келесі топтар бар: еңбекке жарамсыз кедейлер; еңбекке жарамды кедейлер; әрекет етуші кедейлер; әрекет етпейтін кедейлер; дәстүрлі кедейлер; жаңа кедейлер.

Дәстүрлі кедейлер тобына дүние жүзінде мына топтарды жатқызады:

зейнеткерлер;
мүгедектер;
көп балалы отбасы;
кішкентай балалары бар жас отбасылары;
жетім балалар және ата-анасының қарауынсыз қалған балалар;
қашқындардың отбасы. [1]

Кедейлікті анықтауда тікелей көрсеткіштер - ең төмен күнкөріс деңгейі мен кедейлік шегі. Бұлар кедейліктің деңгейін анықтаудағы заңдастырылған ресми көрсеткіштер. Қазақстан Республикасының 475-1 “Ең төмен көнкөріс деңгейі туралы” Заңында берілген анықтамаға сәйкес, ең төмен күнкөріс деңгейі дегеніміз - мөлшері бойынша ең төмен тұтыну себетінің құнына тең бір адамға қажетті ең төмен ақшалай кіріс. Оның мөлшерін статистика жөніндегі өкілетті орын мен еңбек және халықты әлеуметтік қорғау жөніндегі өкілетті орын ең қажетті емес тұтыну тауарлар мен көрсетілген қызметтерге жұмсалатын шығындардың белгіленген үлесі қосылған ең төмен азық-тұлік себетінің құнын негізге ала отырып шығарады. Қазақстан Республикасы бойынша 2003 жылы ең төмен күнкөріс деңгейі орта есеппен 5193 теңге көлемінде белгіленді.

Ең төмен тұтыну себеті тауарлар мен көрсетілген қызметтердің заттай және құн түріндегі ең төмен жиынтығы болып табылады. Ол азық-түлік себетінен, азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығындардан тұрады. Ең төмен күнкөріс деңгейі жыл сайын тұрмыс деңгейін бағалау мен кедейлік шегін, әлеуметтік саясаттың бағыттарын анықтауға, халықты әлеуметік қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асыруға, жалақының, зейнетақының, жәрдемақының және өзге де төлемдердің белгіленетін ең төмен мөлшерін негіздеуге арналған.

(Ең төмен күнкөріс деңгейімен қатар, кедейлік шегі бар. Кедейлік шегі - қоғамдағы экономикалық мүмкіндіктерге қарай белгіленетін, адамның ең төмен қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті кіріс шегі. Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 63-інші бұйрығына сәйкес, 2003 жылы кедейлік шегі Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Агенттігінің есептеген ең төмен күнкөріс деңгейінің 40 пайызы мөлшерінде белгіленіп, 8570 теңгені құрады.

Кедейлікті жалпы сипаттаушы көрсеткіштер. Оған өмір сүру деңгейінің критерийлері, өмір сүру құнының индексі, жан басына шаққандағы ұлттық табыс кіреді.

Оның құрамына Кедейлердің әлеуметтік жағдайын өлшеу үшін әртүрлі ғылыми түсініктер мен әлеуметтік категориялар қолданылады. Олардың кейбіреуін атап көрсетуге болады.

- Өмір сүру минимумы (кедейлік табалдырығы) . Өмір сүру деңгейінің минимумы кең көлемде әлеуметтік өлшемдермен негізделіп қалыптасып көрініс табады.

- Минималдық тұтыну бюджеті.

Зейнетақының минималдық мөлшері.
Минималдық жалақы мен зейнетақының сатып алу қабілеті.
Кедейліктің коэффициенті (деңгейі)
Табыстың жетіспеуі
Кедейлік зонасы.
Кедейліктің әлеуметтік портреті.

Кедейлердің сапалық құрылымының өзгеруіне кедейлікке жақын тұрғындардың табыс деңгейінің одан әрі төмендеуі де әсер етеді. Бұл кедейліктен қайыршылыққа көшу процесін жеделдетеді.

Кедейліктің әлеуметтік құрылым құрайтын маңызды топтартың бірі жетім балалар. Жетім балалар қоғамдық өмірдің сиқын бұзушылар көбінесе әлеуметтік өмірден тыс қалған, томаға-тұйық, комплексті адамдар екені белгілі. Жетімдер дегеніміз әке-шешесінен айырылған, ата-анасыз өсуге мәжбүр болған қоғам мүшелері. Кішкентайынан жетім қалған балалардың жақсы тәрбие-білім алуы, олардың құқықтарының көзделуі барлық қоғам үшін аса маңызды.

Қазақстандағы кедейшілік көрсеткіштері, 2003-2009 жылдардағы кедейлікті анықтауда тікелей көрсеткіштер - ең төмен күнкөріс деңгейі мен кедейлікті төмендетудің негізгі көрсеткіштері қарастырылған. Оның мөлшерін статистика жөніндегі өкілетті орын мен еңбек және халықты әлеуметтік қорғау жөніндегі өкілетті орын ең қажетті емес тұтыну тауарлары мен көрсетілген қызметтерге жұмсалатын шығындардың белгіленген үлесі қосылған ең төмен азық-түлік себетінің құнын негізге ала отырып шығарады. Қазақстан Республикасы бойынша 2009 жылы ең төменгі күнкөріс деңгейі орта есеппен 14954 теңге көлемінде белгіленді.

1-кесте Қазақстандағы кедейшілік көрсеткіштері

Кедейшілік көрсеткіштері: Кедейшілік көрсеткіштері

2003: 2003

2004: 2004

2005: 2005

2006: 2006

2007: 2007

2008: 2008

2009: 2009

: 1

Кедейшілік көрсеткіштері: Күнкөріс минимумы (КМ), теңге

2003: 7821

2004: 8110

2005: 10336

2006: 11194

2007: 11407

2008: 12596

2009: 14954

: 2

Кедейшілік көрсеткіштері: КМ төмен табыстағы халықтың үлесі, %

2003: 34. 6

2004: 38, 3

2005: 39, 0

2006: 34, 5

2007: 31, 8

2008: 28, 4

2009: 14, 2

: 3

Кедейшілік көрсеткіштері: Кедейшілік тереңдігі, %

2003: 11, 4

2004: 12, 1

2005: 11, 8

2006: 10, 7

2007: 9, 3

2008: 6, 8

2009: 5, 1

: 4

Кедейшілік көрсеткіштері: Кедейшілік өткірлігі, %

2003: 5, 2

2004: 3, 1

2005: 3, 8

2006: 5, 5

2007: 4, 0

2008: 3, 1

2009: 2, 2

Дерек көзі: Қазақстан Республикасындағы кедейшілік мониторингінің индикаторлары. Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Агенттігі, 2009 ж.

2. 2 Кедейшіліктің негізгі себептері

Кедейлік әлеуметтік құбылыс ретінде тарихта адамзат пайда болғанна бері көрініс табуда.

Кедейлік неге байланысты, оны адамдар өмірінен қалай алып тастауға болады оның қандайәлеуметтік себептері бар екендігін осы тарауда қарастырамыз.

Осы сұраққа ертедегеі ойшылдардың көбі жауап табуға тырысты. Қазір де ғалымдар осы сұраққа жауап беруге тырысуда. Кедейліктің себебін ойшылдардың бір тобы адамның табиғатына, адамдық сапаларына байланысты қарастырады. Екінші топ ойшылдар кедейлік әлеуметтік себептерге байланысты деп есептейді. Адамның табиғатына лайықты емес мемлекеттік не қоғамдық өмір кедейліктің пайда болуына себеп болады. Ғалымдардың үшінші тобы жеке меншіктің қалыптасуына байланысты қалыптасқан әлеуметтік теңсіздікті кедейліктің себебі ретінде қарастырады.

Кедейлік табиғи, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саяси себептермен негізделген. Дәстүрлі кедейлік ұрапқтан ұрапққа жалғасып отырады. Ата-анасының кедейлігі баланың әлеуметтік баспалдақ бойынша жоғары жылжуына мүмкіндік бермейді. Кедейліктің табиғи жағдайына генетикалық факторларға байланысты болатын денсаулықтың төмендігі, кейбір мамандықтарда кездесетін ауырулар мен жарақтаттардың жоғары ақылы жұмыс түрімен айналысуына мүмкіндік бермеулері жатады.

Кедейліктің маңызды себебіне ресми жұмысбастылықтың болмауы және өзінің өмір сүруіне қажетті табысты таба алмауы жаталы. Бұл тұрғыдан алғанда кедейлер әлеуметтік-экономикалық топ. Кедейлік материальдық және мәдени құндылықтарға қол жеткізе алмауынан ғана көрініс таппайды, сонымен қатар ресми және бейресми сипаттағы қараым-қатынастың жойылуынан да көрінеді. Кедейлік адамның қабілеттілік, дарын сияқты жеке қасиеттеріне, таңдап алған мамандықтың еңбек нарығында қаншалықты қажеттілігіне байланысты. Адамда еріктің, күш-жігердің болмауы, қорқақтық, тәуекелге бара алмау, енжарлық та кедейлікке алып келеді. Бұның бәрі адамдардың субмәдениетінің, өмір салтының өзгеруіне алып келеді.

Нарықтық қатынастарға көшу, өндірістік қатынастардың, әлеуметтік кепілдік жүйесінің түбірінен өзгеруі Қазақстан тұрғындарының жаппай кедейленуіне алып келді. Қазақстанның жаңа әлеуметтік-экономикалық құрылымға өтуінің нәтижесінде кедейлік мәселесінің өзектілігі артты. Қазақстандық кәсіпорындар шикізат берушілерге және өзінің өнімін тұтынушыларға тәуелді болды. Жаңа, нарықтық экономикалық механизмдер бірден жоғары қарқын алып қоғамды өмірде берки алмады. Бұл жағжай күрделі экономикалық күйзелістерге, соның ішінде шаруашылықтың күйреуіне, жұмыссыздықтың етек алуына, алып келді. Сондықтан да қазақстандық экономиканың нарықтық жағдайға құрылымдық бейімделе алмауы кедейліктің Қазақстанда пайда болуының негізгі себептерінің бірі болып есептеледі. Екінші жағынан алғанда тұрғындардың өздері де жаңа нарықтық қатынастарға дайын емес еді. Өтпелі кезеңнің басыны бастап кедейлікке әсер еткен кәсіпорындар қызметінің тоқтауы, олардың банкротқа ұшырауына, инфляция, жұмыскерлердің еріксіз демалыстарға кетуіне, жұмыссыздыққа, бағаның либералдануына және т. б. себептерге байланысты.

Сонымен қатар әлеуметтік міндеттерге қарағанда экономикалық міндеттердің бірінші кезекке қойылуы да Қазақстандағы кедейлік мәселесінің шиеленісуіне алып келді. Әлеусеттік сала толығымен қаржылық жетіспеушілік мәселесімен ұшырасты.

Кеңес үкіметі тұсында материалдық жағдайы төмен топтар болғанымен ресми жұмыссыздық болған жоқ. Реформаға дейінгі кезеңде кедейлерге демографиялық не әлеуметтік белгілеріне байланысты шағын топты жатқызды: жасы, денсаулығы, отбасында асыраушысының болмауы, бір жұмыс істеуші адамға шақандағы асыраушылық жүктің көптігі. Нарықтық жүйеге көшу кедейлікті анықтаудың жаңа параметрлерін алып келді.

Қазақстан тұрғындары үшін кедейлік индексі төрт түрлі көрсеткіштер негізінде анықталады:

60 жасқа дейін өмір сүрмеген тұрғындардың үлес салмағы;
Оқумен қамтылмаған 16 жастағы жастардың үлес салмағы;
Тұтыну деңгейі өмір сүру деңгейінен төмен тұрғындардың үлес салмағы;
Ресми түрде тіркелген жұмыссыздық деңгейі.

Бірінші көрсеткіш бойынша Қазақстан тұрғындарының үштен бір бөлігі бұндай мүмкіндікке ие емес. Республикадағы орташа өмір сүру жасы - 65, 4 жас, 60 жасқа дейін өмір сүре алмаған тұрғындардың саны - 30, 3 пайыз. Сонымен бірге 1999 жылғы халық санағы Қазақстанда тұрғындардың жалпы сауаттылығы мен жоғары білімі бар адамдардың саны өскенімен, орта білім алмаған адамдардың үлес салмағы артты. Статистикалық деректер көрсеткендей, жасы 18-ге толған жастардың 18, 9 пайызының, ал 20-24 жас аралығындағы жастардың 12, 9 пайызының жоғары білімі жоқ. Әрбір оныншы жасөспірім тоғызыншы сынықты аяқтағаннан кейін еш жерде білім алмайды [97] .

Әлеуметтік құбылыс ретіндегі кедейшілік мәселесі қоғамдық дамуда белгілібір себептермен ұштасып қалыптасады. Қазақстандағы кедейлердің әлеуметтік құрылымындағы кедейшіліктің пайда болуының сан түрлі себеп - салдары бар. Мұндағы кедейшіліктің алуан түрлі және өзара байланысты себептердің салдары, ол келесідей топтарды біріктіреді.

- кедейшіліктің экономикалық себептері: жұмыссыздық, төмен жалақы, еңбектің төмен өнімділігі салалардың бәсекеге қабілетсіздігі.

- кедейшіліктің әлеуметтік - медициналық себептер: мүгедектер, кәрілік, науқастың жоғары деңгейі

- кедейшіліктің демографиялық себептер: толық емес отбасы, отбасы жағдайындағы ұрыс керістің көп болуы,

әлеуметтік - экономикалық (әлеуметтік кепілдіктің төменгі деңгейі)

- кедейшіліктің кәсіби мамандандырылмаған себептер: білім деңгейінің төмендігі, кәсіби дайындықтың жетіспеушіліг)

- кедейшіліктің саяси себептері: саяси жанжалдардың орын алуы, әскери жанжалдар, мәжбұр болған қоныс аудару,

- кедейшіліктің аймақтық - географиялық себептері: аймақтардың қалыпсыз дамуы

Соңғы жылдары Қазақстандағы еңбек рыногы жұмыссыздық деңгейiнiң төмендеуiмен, мемлекеттiк емес сектордың пайдасына экономика секторлары

мен салалары арасында жұмыс күшiнiң қайта бөлiнуiнiң жалғасуымен, жалданып жұмыс iстейтiндер санының өсуiмен сипатталады. Халықтың жұмыспен қамтылуы бойынша жүргiзiлген таңдамалы зерттеу материалдары бойынша 2006 жылы халықтың экономикалық белсендi тобына қатысты жұмыссыздықтың деңгейi - 10, 4%, жұмыссыздар саны (табыс алатын жұмысы жоқ адамдар, белсендi жұмыс iстемейтiндер және жұмысқа кiруге дайын еместер) 780, 3 мың адамды құрады. Бұл 2005 жылға қарағанда 126, 1 мың адамға немесе 14%-ға кем. Жұмыссыздық құрылымында әрбiр екiншi адам (56, 7%) - әйелдер. Жұмыссыздардың басым бөлiгi 15-39 жастағы адамдар, жастар арасындағы (15-24 жастағы) жұмыссыздық деңгейi 19, 1%-ды құрады. Ұзақ жұмыссыздық белгiлерi күшенуде. 2001 жылы әрбiр үшiншi жұмыссыз бiр жылдан астам жұмыс iздеп келген. Ұзақ мерзiмдi жұмыссыздық деңгейi 7, 6%-ды құрады. Жұмысқа орналасу талаптарының күрделенуде, бұл жұмыс тәжiрибесi және қажеттi бiлiктiлiгi жоқ жастар үшiн жұмысқа орналасу мүмкiндiктерiн төмендетедi.

Жұмыс орындарының тапшылығы жағдайында, әсiресе, еңбек рыногында неғұрлым төмен күйдегi мүгедектердi жұмыспен қамту проблемалары шиеленiсуде. Еңбек рыногындағы жағдайға мамандықтар және бiлiктiлiк санаттары бойынша жұмыс күшiне сұраныс пен ұсыныстың сәйкес келмеуi әсер етедi.

Бiлiктi жұмыс күшi, әсiресе, жоғары бiлiмдi мамандар және жоғары бiлiктi жұмысшы кадрлар санының кемуiмен бiрге, халықтың кетуi салдарынан, кәсiптiк даярланбаған адамдар саны өсуде. Сонымен бiрге, жекелеген мамандықтар бойынша жоғары және орта кәсiптiк бiлiмi бар жұмыссыздардың әлеуетi сұраныссыз қалып отыр. Жұмыссыздар қатарында 100, 4 мың адамның (12, 9%) жоғары бiлiмi, 338, 4 мың (43, 4%) - жалпы орта, 200, 3 мың адамның (25, 7%) орта кәсiптiк бiлiмi бар.

Ең алдымен, Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерiнен астыртын еңбек көшi қазақстандық еңбек рыногына әсер етiп отырған проблемалардың бiрi болып табылады. Көптеген қазақстандық кәсiпкерлер бiлiктiлiгi төмен шетел жұмыс күшiнiң арзандығынан астыртын еңбек iздеушiлердi оңайлықпен жалдайды. Бұл терiс бәсекелестiкке кезiгiп отырған жергiлiктi халықтың жұмыспен қамтылуына әсер етiп, "көлеңкелi" сектордың және заңсыз жалдаудың кеңеюiне әкеледi. Табысы төмен жұмыс орындарының басымдығымен, толымсыз жұмыспен қамтумен айқындалатын "жұмыс iстеушi кедейлер" жалақысының төмен деңгейi кедейлiк себептерiнiң бiрi болып табылуда. Әлеуметтік қызмет түрлерi бойынша жалақы айырмашылығы 6-7 есе болады, негiзiнен, еңбек өнiмдiлiгi және жұмыспен қамтылғандардың бiлiктiлiгi бойынша әлеуметтік салалары арасындағы айырмашылықтармен айқындалады.

Ерлер мен әйелдердiң жұмыспен қамтылуындағы, олардың еңбекақысындағы

айырмашылықтар, еңбек рыногындағы бәсекелестiк қабiлеттiлiгi әйелдердiң кедейлiгiне әсер ететiн факторлар болып табылады. Әйелдер, әдетте, еңбекақысы төмен секторларда (денсаулық сақтау, бiлiм бepу әлеуметтiк қызметтер саласы, мәдениет) жұмыс iстейдi. 1998 жылы әйелдердiң орташа жалақысы ерлер жалақысының 75, 8%-iн, 1999 жылы - 67, 6%-iн, 2000 жылы 60, 5%-ін 2001 жылы - 58, 7%-iн құраған. Ерлер сектор iшiнде мейлiнше жоғары ақылы қызметтерге ие болып отырғандықтан, бұл үрдiс дәстүрлi "әйелдер" салаларында да сақталуда. Ауылдық жерлерде және шағын қалаларда әйелдердi жұмыспен қамту проблемасы мейлiнше өткiр тұр. Жұмыссыз әйелдердiң үштен бiрi ауылдық жерде тұрады. Жұмысқа қабылдау кезiнде орын алып отырған жынысы және жасы бойынша кемсiтушiлiктер зейнеткерлiк жасы алдындағы адамдардың, әсiресе, әйелдердiң кедейлiк жағдайын тереңдетуде. Жұмыс берушiлердiң ер қызметкерлердi жалдауға көңiл бөлуiнен, әйелдер жұмысқа орналасу кезiнде

проблемаларға жиi кезiгуде. 2001 жылы ерлер арасындағы жұмыссыздық деңгейi - 8, 9%-ды, әйелдер арасында 12, 0%-ды құрады.

"2005-2007 ж. ж. арналған Кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес бағдарламасында" бұл құбылыстың қазіргі кезеңдегі негізгі себепттері мыналар деп көрсетілген:

халықтын тұрғылықты мекенінде жұмыс орындарының жоқтығы;
тұрғындардың нарыққа өту кезеңінде кәсіптерлікпен айналысуға және жұмыс іздеуге дайынсыздығы;
шағын және жеке кәсіпкерлікпен айналысушылардың қаржылық және материалдық ресурстарға қол жете алмауы;
шағын және жеке кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының жетілмеуі, соның ішінде ақпараттық және оқыту мәселелерінің шешілімеуі;
шағын көсіпкерлердің өз құқықтары мен жеңілдіктерін қамтамасыз ететін қазіргі заңдарды толық пайдаланбауы;
өнім өндірумен айналысатын кәсіпкерлерге көрсетілетін мемлекетік қолдаудың жариясыздығы;
инвестиңиялық жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыру барысында бұқаралық кәсіппен шүғылданатын шетелдік жұмысшы күшін енгізуге бақылаудың жоқтығы;
әл-ауқаты төмен азаматтарға әлеуметік көмек беруге жергілікті атқарушы органдардың мүмкіндігінің аздығы, шын көмекке зеру адамдарды анықтау мониторингінің жүргізілмеуі;
жергілікті органдар мен ұйымдардың жаңа жұмыс орындарын құру белсенділігінің төмендігі,
сырттан әкелінген арзан өнімдермен отандық тауарлардық бесекелескке түсе алмауы;

Ұлттық экономиканы кайта құру мақсаттарына орай. ДБ тарапынан көрсеттетін қазіргі кездегі көмек стратегиясы мына мәселелер төңірегінде топталмақ:

а) экономиканық өндіріс секторынан тыс жұмыспен қамтуға және табысты арттыруға ықпал ететін өсімнің кең ауқымды стратегиясын қуаттау;

б) халыққа тиімді де үнемді әлеуметтік көмек көрсете алатын реформаландырылған мемлекеттік сектор құру:

в) әл-ауқаты ең осал топтарға көмек көрсету;

г) қоршаған ортаны қорғау.

Адам ДБ жыл сайын кедейшілік деңгейін төмендету женінде іс-кимыл жоспарын әзірлейтін болады. Ол АДБ-ның, кедейшілікке қарсы күреске бағыттайтын әрекеттерін 1 жыл бұрын алдын-ала анықтамақ. Солардың арасында мемлекетке көрсетңлетңн техникалық көмек те бар.

ТАСИС-тің жаңа жобасы бойынша, 1500 үй шаруашылығын зерттеу арқылы әлеуметік көмек жүйесін құруға нұсқаулар мен ұсыныстар жасау көзделген. Сондай-ақ әлеуметік көмек кедейшілікті азайту және жұмыс орындарын құру мақсаттарына қызмет ететін мемлекеттік органдар, ҮЕҮ-дар және жеке сектор бірігіп, ортақ жобалар жасайтын болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.