Қазақстандағы экотуризмнің дамуы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
"Экономика" факультеті
"Туризм" кафедрасы
080140- "Туризм"
мамандығы бойынша
Күндізгі бөлім
4 курс
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: "Қазақстандағы экотуризмнің дамуы"
Дипломдық жұмыс Дипломдық жұмысты орындаған
"Туризм" кафедра ЭСТ-215 тобының студенті
меңгерушісімен қаралып, Тұрғанбекова Дина
қорғауға жіберілді.
тех.ғ.к., профессор
Исабеков Бауыржан
_____ 06.2006ж. ______06.2006 ж.
Ғылыми жетекші: Профессор.,
Хашимов М.А.
ТҮРКІСТАН - 2006 ж.
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І.Тарау Экотуризмге жалпы сипаттама және оның түрлеріндегі
байланысы
1. 1 Экотуризмнің
анықтамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
2. Экотуризмнің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .8
3. Экологиялық туризмнің белсенді туризм мен байланысы ... ... ... 9
П.Тарау Экотуризм мен экономиканың арасындағы қарым-қатынасы
1. Экотуризмнің экономикаға әсері 16
2. Экотуризм уақытында қолданылатын құрал жабдықтар 18
3. Қазақстан экономикасында экотуризм рөлін күшейту үшін
қолданылып жатқан іс-шаралар 24
ІІІ.Тарау Қазақстандағы экотуризмнің дамуы және оның объекттері
1. Қазақстанда экотуризмді дамыту проблемелеры 26
2. Қазақстандағы туристік объекттерді тиімді қолдану
проблемалары 35
IV. Тарау Қазақстандағы экотуристік маршруттар
1. Ақсу-Жабағлы
қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2. Түркістан қаласы мен оның төңірегіндегі рекреациялық
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...40
3. Қаратау қорығында экотуризмді дамыту (проект) 44
Қорытынды 51
Қолданылған әдебиеттер 55
Кіріспе
Туризм және турист терминдері әдебиеттерде XIX ғасырда пайда
болған еді. Бұл терминдер француздың йшг - сөзінен шыққан, саяхат детед
мағынаны білдіреді. Бұл термин ең алғаш Британдық аралдағы ағылшындық
жастар континентке білім алуға кеткен кезде қолданылған. Егер нақтырақ
айтар болсақ, осы тектес жасалатын саяхаттар groun tоиг деп аталып, ал
саясат танушыларды туристер деп атай бастаған
Спорттық туризмде немесе альпенизмде жиі қолданылатын туризм сөзінің
шығуының басқадай бір түсінігі де бар, ал спорт туризмінде спортсмендер
белгілі бір соңғы нүктеге жетіп, немесе биіктікке жетсе онда сол жерде
аттың формасындағы олардың көздеген жерлеріне жеткендіктерін білдіретін,
тастан құралған ерекше тур белгісін қояды
Негізінен туризм сөзінің кең ауқымды түсшігінде табиғатқа саяхатқа
шығу, әсем жерлер бойынша экскурсиялар, жорықтар жасау дегенді білдіреді.
Ландшафтьйс; әркелкілігі, рельефтің, климаттың әртүрлілігі, осының барлығы
халықтың табиғат зоналарына уақытша миграция жасауларына әкеліп соғады да,
бұл табиғатқа серуендеулер топтық сипатқа ие болады. Халық мақалында
айтылатын, ата-бабамыздың өсиетті сөздерінің жаны болады. Егер көркем,
әсем жер мен бір адам жүріп өтсе , онда оның салған іздерінің жол пайда
болады, ал егер мың адам жүрген болса, онда олардың соңынан ол жерлер
далаға айналады.
Осылайша туризмнің табиғатқа әсер ету проблемесы туындайды, көбінде
бұл проблема табиғаттың пайдасына шешілмейді. Ю. К. Ефремов географы туризм
түсінігі мен табиғаттың қорғасының сэйкестенуінің әртүрлі пайда болуына
сілтейді. Біз олар туралы биогеоценоздардың деградациясынның себептері
туралы сөз қозғалғанда ормандарда өрт пайда болғанда, ландшафт
қасиеттерінің нашарлаған кезінде еске аламыз. Мұның бәріне себеп болатын -
туристің шектен көп белсенділігі болады. Бұл проблеменың бір- жағы
туризмнен табиғаттың қорғанысы. Алайда, басқадай проблемалар да бар.
Туризм адам қызметінің басқадай түрі секілді қоршаған орта табиғи
негізінсіз тіршілік ете алмайды. Ол өзінің жеке ерекше табиғи ортаға деген
міндеттемелерін қояды. Бұл туризм үшін табиғаттың қорғанысының
проблемасының екінші жағы.
Сонымен де, туризм белсенді қызмет түрі ретінде, адам бойында
қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін тәрбиелейді, оның қорғанысы жайында
қамқорлығын стимулдайды, Отанға деген сүйіспеншілікті оятады. Туризмнің
көмегімен табиғаттың қорғанысы - проблеменың үшінші жағы болып келеді.
Осылайша, туризмнің және қоршаған ортаның қорғанысының проблемасының үш
жағы пайда болады.
а) туризмнен табиғаттың қорғалуы
б) туризм үшін табиғаттың қорғалуы
в) туризмнің көмегімен табиғаттың қорғалуы.
І.Тарау Экотуризмге жалпы сипаттама және оның түрлеріндегі
байланысы.
1.1. Экотуризмнің анықтамасы
Туризм көмегімен табиғаттың қорғанысының проблемасын шешу нәтижесінде
“экологиялық туризмен” қысқартылып алынған “экотуризм” сөз тікесі пайда
болды. Алайда көптеген зерттеушілер белгілегендей “экотуризм” түсінігі ұзақ
уақыт бойына жайылған шекараларды иеленген. Оған себеп бұл сөздің
бастапқыда туристерді тарту үшін табиғатқа бағдарлажаи оның
қорғанысына және демалыс үшін маркстологтар қолданған. Алайда шын
мэнінде мұндай туроператорды қоршаған орта туралы толғаныс амқорлығы аз
қызықтыратын сондықтан да экотуризм идеясы үзақ уақыт туризм теориктерінің
скептикалық қарым-қатынасын тудыратын жэне тудырып та келеді. [2]
Сондықтан да экотуризмнің ең алғашқы зерттеушілерінің бірі
В.В.Храбовченко былай деп жазған экотуризм түсінігінің өзі экологиялық
туризм сөз тіркесіне қысқартылып алынған оның экология жэне ғылым
ретіндегі көзқарасы тұрғысынан қаралуы эбден дұрыс емес. Экотуризмді
Г.С.Гужек, М.Ю.Беликов және Е.В.Клеменко ұсынған жетіеті, трактовкаларын ең
біріншісі 1897ж. Шығып мынадай болған: экотуризм негізінде қоршаған орта
туралы қамқорлық жатыр. Бірінші жоспарда шектеулі қатысушылар саны мен
саяхат үйымдастырылуы қойылады. Мәдени мүддені ұсынатын қорғаныс пен табиғи
ресурстарын рационалды
колдануының әртүрлі проектерінің тарату мақсатымен болады. Аталған
анықтама экотуризм халықаралық ұйымы мен ортақ нәрселері бар: экотуризм
табиғи зоналарға , облыстарға қоршаған ортаны сақтап және жергілікті
тұрғындардың игліктерне қолдау көрсететін Отандық саяхаттар.
Әлеійнің әртүрлі аймақтарында өткізілетін табиғаттың қорғаныс
кештерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ең алдымен айтар болсаң таулы
аймақтарда, жермен емес адамдармен жүргізілуі қажет жұмыстарды
қарастыру, жергілікті түрғындардың қоршаған ортаны құру және басқаруда
белсенділіктерін стимулдау қажет. Осы аталған компоненттердің
бірі болмаған жағдайда экотуризм жайында сөз қозғаудың қажеті жоқ.
Не үшін дәл қазіргі күнде экотуризм тақырыбына маңыз беріледі?
Бұл мәселе осыдан 30-35 жыл бұрын пайда болған сол кездің өзінде турисік
ресурстарды рационалды колданысының қажеттілігі туралы айтылған.
Туризмнің бұл түрінің басқалардан принципиалды айырмашылығы неде?
Осы сұраққа жауап бере отыра біз экотуризмді қай жерде, қалай дамыту керек
екендігін түсіне алар едік. Экотуризм экотурға таласта көрініс тапқан
туристардің өздерінің қажеттіліктерінің нәтижесінде пайда болған. Егер
бүрынырақта туристік үйымдар, туризм бойынша экімшілік туристік үсыныстарды
қалыптастыратын мекемелер айналысса экотуризм болса табиғаттың қорғанысын
зерттеудегі қоғамдық қажеттіліктермен топтардың пайда болуы нэтижесінде
туындаған осылайша экотуризм-жаңа, туроператорларды нақты қозғалысқа
сезімдерін оятатын экономикалық түрғыдағы көбірек жарамды формасы
Сэйкесінше, экортуризм анықтамасы мынадай үлгіде айтылады:
экотуризм-бұл туристік сұранысқа негізделген туристік қажеттіліктермен
байланысты және табиғатты танумен және де экожүйенің сақталуына күштің
салынуымен байланысты туризм түрі
Осы анықтамадан шыға отыра, географияны және экотуристік
ағымдардың бағытын, түсінуге болады. Олар индустриалды дамыған
елдерден келеді (АҚШ, Германия, Ұлыбритания) экотуризм Қазақстанда баяу
дамыған, оны қолданудың Ақсу-Жабағылы қорығында аздап тәжірибе бар.
Қазақстан территориясында қазіргі таңда 9 қорық бар, 6 ұлттық саябақ, 24
табиғат ескерткіштері және 57 заказник және де 2030 жылға қарай олардың
саны 17 қорық пен 12 ұлттық саябаққа жетеді деп болжамдауда. Барлық
территориялар жоспарлы экотуризмнің обьектісі болып табылады. Дәл осы
жоспарлы экотуризмде қолданылады, өйткені территорияда ерекше
қорғалатын табиғи территориялар мен өңделген белгілі маршруттар да, ал
өзіндік туристік топтармен бірлік туристер территорияларға кіру
рұқсатын өздерінің күштерінің шегі бойынійа қолдана нәрсе барлық өзіндік
туристік топтарға тыйым салуды білдірмейдігрірі ішкі жэне белсенді
туризмнің түрі, десе де шетелде үлкен сүұранысты иеленеді, бізде әлі
аталған туризмнің түріне сұраныс әлсіз қалыптасқан және
экотуристер саны да аз. Отандық туристердің көбісі өздерінің уақыттарын,
күштерін, құралдарын қоршаған ортаға жұмсағысы келмейді. 2005 жылғы 25
сәуірде Алматы қаласында экотуризм 1-ші ақпараттық ресурстық орталығы
ашылды? Оның мақсаты -экотуризмнің алға жылжуы, қоршаған ортаның қорғаны,
жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз ету.
ЭАРО-ның негізін құрушылар болып Евразия қоры, қазақстандық туристік
ассоцация Эксон Мобил Қазақстан и НК компаниясы, АҚШ-тың дамуының
халықаралық агенттігі болды. Негізін құрушылардың пікірі бойынша ЭАРО-ның
құрылуы жергілікті халықты қоршаған ортаға зақым тигізбей сапалы туристтік
қызметті ұсыну бойынша жұмысқа тартуға көмектеседі. Экотуризмнің құрылуының
1-ші этапының нәтижесінде 1 жылдың өзінде 1000 турист таратылған болатын.
Бүл нэрсе туристтік нарықтың дамуның потенциялды көрсеткіші жэне салалық
аймақтарда жаңа жүмыс орындарының кұрылуы болып табылады. деп Эксон
Мобел компаниясының бас менеджері Дэвид Виллес айтып өтті. Оның айтуы
бойынша ЭАРО экотуризм бойынша проекттерге жақсы қолдау көрсеттетін болды.
Ақпараттық орталықтың ашылуы Қазақстандағы экотуризмнің ары қарай
дамуына түрткі болады деп сенеміз. [3]
1.2. Экотуризмнің түрлері
Қазіргі таңда экотуризм жэне экотурлардың 4 түрін бөліп қарастырады.
Олар:
Ғылыми туризм. Бұл жерде туристер табиғаттың
эртүрлі зерттеулеріне қатысып бақылаула жүргізеді. Мысалы Латын
Америкасындағы курстардың іс-әрекетттеріне жүргізілген бақылау мен
байланысты экотурлар кеңінен белгілі. Ғылыми туризмге шетелдік ғылыми
зертеу экспеденциялары жатады, сондай-ақ студенттердің далалық практикалары
да жатады.
1. И. Табиғаттың тарихы туралыі бұл қоршаған ортаны танумен
байланысты саяхаттар олар көбінде қорықтар мен үлттық саябақтардың
територяларында ұйымдастырылады. Бұл жерге оқушылардың саяхаттары да
жатады. Повладардың оңтүстік- батысында көркем баянауыл таулары
созылып жатыр. Онда 1926ж П. Л. Драйверд профессоры полеалит дэуірінің кең
үңгірін тапқан. Ол қазір осы кісінің есімімен аталады. Қазір тауда бүл
үңгірін кез- келген адам барып көре алады. Алайда сауатты экскурсоводтың
бара болуымен мүндай экскурсия өткен заманға айтарлықтай экскурссия жасауға
айналады.
2. III. Оқиғалы туризм. Бүл туризм түрі табиғатқа еркін белсенді
эдістермен қозғалыс жасаулармен байланысты барлық
саяхаттарды
біріктіреді.олардың мақсаты жаңа сезінулер мен эсер алуларды болып
табылады. Бүл жерге алышнизм, скалалазание, жаяу жэне тау туризмі, су
шаңғы жэне таулы шаңғы, ат туризмі жатады.
• IV. Табиғи резервтермен саяхат жэне ерекше қорғалатын табиғи ,
территориялар көптеген туристтерді қызықтырадыі [4]
Ерекше қорғалатын табиғи територияларға қазіргі таңда қорықтар,
ұлттық парктер, ескерткіш саябақтары, табиғаттағы мұражайлар, заказниктер,
табиғат ескерткіштері жатады. Соңғы жылдары қорықтар территорияларына
туристік жұмыстармен және олардың туристік обьектілерге айналуына үлкен
жүмыстар жүргізілуде.
1.3. Экологиялық туризмнің белсенді туризм мен байланысы.
Классификацияланған туристік саяхат түсінігін қарастыру үшін оны
құрайтын бөліктерді түсініп алу қажет класс сөзі көп мағынасы бар,
дегенмен біздің қарастырып отыррйй жағдайымызда класс деп біз түрлі
классификациядағы бөлінулерді, разрядтар және
категорияларды айтамыз. Классификация астарында ішкі бағынған
түсінік, обьекттің логикалық жүйесі ретінде түсіндіріледі.
Белсенді туризмде классификацияланған туристік саяхаттар дегеніміз
-қиындық категорияларының біріне сәйкес келетін анықталған маршрут
Туриетік маршрут бұл-алдын-ала жоспарланған қызмет бағдарламасымен және
қосымша туристі-экскурсиондағы қызметті алу мақсатында белгілі бір уақыт
аралығындағы туристің жол жүруі.
Белсенді саяхат өз алдына бірінші құрылған туризм болып табылады.
Дэл осы саяхат XIX және XX ғасырдың басында туристік саяхаттармен тура
келетін актив туризмнің тартымдылық күшін қүрайды.
Маршруттардың классификациясының қажеттілігі актив туризм түрлерінің
ерекшеліктерінен келіп шығады. Туристік қызметтің осы бағыттағы
қауіпсіздігі ең алдымен туристердің алдындағы саяхаттардағы күтілетін
қиындықтарға сэйкес дайындықтармен қамтамасыз етіледі. Маршруттарды белгілі
бір дэрежеде жалғасымдылығын орналастыра отырып, олар қайда орналасса да,
қай жерде жүрсе де, мейлі Солтүстік Тянь-Шаньда немесе Альпі де болсын,
олардың қиындық классификациясы маршруттарды өзара салыстыруға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар логикалық түрде үзілмейтін маршрут болып саналатын,
ол маршрутта жол ұзақтығындағы ауданнын табиғи ландшафтың эртүрлілігімен
танысуға, жақсы қарым-қатынастағы жинақталған физикалық, техникалық жэне
психикалық ауыртпалықтың жэне де табиғи қоқтығыстарының бөлінуі турасында
максималды мэлімет алуға болады.
Туристік құзрылымның үйымдастырушысына (менеджеріне) туристік
саяхаттың класификациясы түралы толық білімнің болуы мынадай істер үшін
қажет.
1 Өңделіп қойылған маршруттарды тапсырыс берушінің талаптарына
сэйкес классификациялы түрде өңдеу немесе мақсатты бағытты таңдай білу;
2 Қызмет көрсетілген түлғаға ондағы көрсетілген немесе басқада
туристік маршруттың қиындығына сэикесшше даиындықты маусымалды
жоспарларының орындалуын қадағалау жэне іске асыру, негізді түрде қүру;
3 Белсенді туристік саяхаттары үшін клиенттерге жол көрсетуші
бригаданың классификациялы түрде қүрылуы; XX ғасырда пайда болған
орыстардың таулы қоғамы өз алдарына таулардың жан-жақты оқылып зерттелуін,
олардың орналасуы жайында мағлүмат жэне саяхаттау арқылы таудың тбиғатымен
танысудың жеңілдетілуі, экскурциялар жэне жетістіктерге жету сияқты
тапсырмаларды қойған болатын. 1902 жылдан бастап қоғамның басқарушылары
Кавказ таулары бойынша саяхат етушілерге көмек көрсете алатын жол
көрсетушілерді (проводниктер) таңдауын бастаған. Жол көрсетушілерге жол
көрсетушінің кітапшасы және жетондар берілген. Кавказдың әрбір ауданы үшін
маршруттың қиындығына байланысты жұмыстың жасалғанына белгілі бір жұмыс
ақысы белгіленген. Жол көрсетушілерге арналған ережеде өздеріне жүктелеген
міндеттерді тиянақты орындаулары тиіс жэне жолаушыны қауіпсіз жолдармен
алып өту жэне де саяхаттаушылардың қауіпсіздігімен жағдайларын ойлау
секілді іс-әрекеттер көрсетілген. Жоғары да айтылып кеткен нэрселерден
көріп отырғанымыздай туристік маршруттардың эртурлі қиындықтары бойынша
бөлінуінен РТО туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатын іске асыра
бастады. 1947 жыл спорттық топтардың меңгерушілеріне көмек ретінде
О.А.Орхангельскийдің туристік саяхаттарды қалай ұйымдастыру керек атты
еңбегі шықты. 1949 жылы туризм біріңғай спорттық классификацияға басқа да
спорт түрлерімен бірдей деңгейде қосылды. 1-ші категориядан жоғары туристік
саяхаттарда адамның денсаулығымен өмірі үшін қауіпті жоғары деңгейде
мінезделеген саяхаттардың жасалатын жерлері бар. Мүндай жерлерде (участкі)
топтың толық дайындықтың болмауынан жэне қолайсыз жағдайлардың тууынан соңы
өкінішке экеліп соқтыратын оқиғалар болады жэне болып та жүр. Батыста
туристтік фирмалар жақсы көлемді ақы үшін жердің барлық континентіндегі
тауарлардың шыңына жетуді үйымдастырады. Әлемнің шыңдарына атты туристік
маршруттар бар, бүған қатысамын деушілерді фирмалар маршруттардың
басталуына дейін жеткізілуін қамтамасыз етеді, жэне таулы хижиналарда жэне
қонақ үйлерде орындарға тапсырыс береді. Шыңға жету ерікті стильде
өткізіледі, ерлі зайыптыларды климанджаро жотасынан (Африка) немесе
Аконкагуда (Оңтустік Америка) көріп қалу таң қалатын қүбылыс емес. [5]
Маршруттың белгілі бір қиындық категориясына жатқызылуы туралы соңғы
шешімді, көп бөлігі тәжірибелі туристтердің санасына жататын тек
субъективті бағалар нэтижесінде сэйкес келетіндер қабылданады.
Классификацияда эрбір маршрутқа белгілі бір орынның ұсынылуы қиындық
маршрутында кездесетін жинақты жэне де белгілі бір дайындық деңгейіндегі
қатысушы топтар үшін оның қол жетерліктей болуын анықтауға алдын-
аламүмкіндік береді. Туристік саяхаттардың маршруттарының классификациясы
қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі бойынша жасалатын барлық
жүмыстың негізі болып табылады.
Ең бірінші рет ТМД-да таулы шыңдарға шығу классификациясы соғысқа
дейінгі жылдары басталған, содан бері ол жүйеленуде жэне қанатын жоюда.
1990 жылға ТМД-дағы таулы шыңдарға шығу маршруттарының классификациялық
таблицасына шамамен 4000 маршрут тіркелген, релісте альпенистік
маршруттар, жатады, қарлы мүздықтты жэне комбинировандалған болып бөлінген.
Маршруттың жаталық немесе комбинирвандалған түрінде жатқызылуы саяхаттардың
басыңқы түрде қиындық категориясын анықтаййтын, қиын жерлерде өткізілетін.
Шыңдарға жетумен қатар сондай-ақ троверсттер классификацияланады кем
дегенде екі шыңның өту, сонымен де алдыңғы шыңнан түсу келесі шығалатын
шыңның бағытымен жүрілуі тиіс жэне көтерілген жол бойынша жүрмеуі керек.
Шыңға жету жэне троверстер де 11 категория бойынша классификацияланады,
олар: 16, 2а, 26, За, 36, 4а, 46, 5а, 56, 6а, 66. Сонымен де оның барлық
учаскелерінің жиынтығы бойынша барлық маршруттардың категорияланған
принципі қолданылған. [6]
Бүл классификация қазіргі уақытта да ТМД-ның көптеген
Республикаларында оның ішінде Қазақстанда жалғасын табуда.
Алыс шетелдерге маршруттың жеке учаскелеріндегі классификациясына
негізделеген басқадай жүйе қалыптасқан. XX ғасырдың жиырмасыншы жылдарында
батыста алты сатылы Вельценбахтың қиындық шкаласы пайда болған, ал іс
жүзінде халықралық алыіенистік одақтағы қазіргі заманға лайық ҮІІАА (ІІпіоп
іпіегпаііопаіе сіез аззосгіопз Аірепізте) классификациясына тура келеді.
1947 жылдан Альпіде пайда болып келе жатқан ҮТІАА-ға ресми түрде
қабылданған шкаласы Рим цифрлары мен белгіленетін алты категорияға
бөлінеді. Бұл жаңа категориялар қазіргі барлық жол көрсетушілерде
қолданылады. Көбірек анықтау үшін III-категориядан жоғары қиындықтарға +
(қосу) және - (минус) деп анықталатын қосымшылыр енгізіледі.
• I. Аздаған қиындықтағы (қиын емес жеңіл). Тепе-
теңдіктің
қозғаласа
және сақталуы үшін кей-кездері қолдың көмегі қажет болады. Ірі
зацептар мен выступтар негізінде көптеп қатты қиратылған рельф бойынша
болады, бірақ жарыстар көбінесе қиратылған және сондықтан да олар қауіасіз
емес.
Ол жерден жүріп өту үшін адамдар өзіне деген сенімділік жэне
тереңділікке деген қорқыныштың болмағаны қажет.
• II. Орташа қиындық. Бүл жерде тепе-теңдіктің сақталуы жэне
қозғалу қолдың көмегінсіз мүмкін емес нэрсе. Тэжіибесі
азырақ
альпенистердің өздері бүл жерлерде джіптің көмегімен жүреді, эсіресе ұшы
қиыр жоталардың қатты қиратылған жэне құлап кетуі мүмкш жерлерде жш
көмегімен өтеді. Бір уақыттағы қысқа жіпке байланған қозғалыс тек қана
тәжірибелі туристер үшін арналған.
III. Айтарлықтай қиын. Оқиғадан оқиға қарай алыіенизммен
айналысатындар үшін өрмелейтін жердің үстіңгң бөлігінде байланыштар
оларға қатысты үлкен емес жэне де бір-бірінен шалғай орналасқан. Тіпті
жақсы деген өрмелеушілер үшін бүл жерде қиындықтар кездеседі. Бір
уақыттағы қозғалыс мүмкін емес, үзіліс сақтандыру керек. өзіміз бірге
петшілерді, закладкілерді, карбиндерді алып жүру қажет.
Крутизмдерге
байланысты түсімде (слускіде) өрмелеу немесе түсу жіп арқылы іске асады.
IV. Өте қиын-үшы қиыр жоталар бойынша еркін спорттық
өрмелеу. Ең алдымен топ жетекшісі үшін саналы ой мен тэжірибе талап
етіледі. Оқтын -оқтын жэне өтпелі сақтандыру, крючьтердің тағы да сол
секілді көмекші қүралдардың көмегі арқылы. Тіпті
тэжірибелі
өрмелеушілердің өздері жіптің көмегімен сақтандыруды қажет деп санайды.
Жіп бойынша түсім.
V. Ерекше қиын. Күнделікті жаттығудың арқысында пайда
болған, жақсы техника, запас, күш, көмекші қүралдармен жэне жіппен
сенімді жүмыс істеу эсіресе байламдағы (связка) лидер үшін қажетті
нэрселер. Крочьтердің сақтандыру жэне қозғалыс үшін
қолданысы,
лесеноктардың бөлініп-бөлініп қолданылуы. Мақсатқа жинақы түрде екі
еселенген жіпте жету. өрмелеуде қайталанбас шеберлік талап етіледі. [7]
VI. Аса қиын. Ең жақсы өрмелеушілер еркін өрмеліспен
шығуларына болады. Бүл жерде саны көп участкілер бар осы өтілетін
жерлер бойынша, сондықтан бүл жерлерде аз ара-қашықтықта көптеген
сақтандыру пунктінің үйымдастыруын талап етеді. VI
категориядағы қиындықта еркін өрмеліс үшін участкілер жиі кездеседі,
ол жерлерде крючтердің орнына қолданылатын жасанды көмек нүктелерінің
болғаны қажет. Батыстың түрлі елдеріндегі альпенистік маршруттағы
қиындықтың анықталуында кейбір айырмашылықтың бар екенін айта
кеткен жөн. Сонымен, Францияда қиындық шкаласы бағасы жолдың шамамен бір
балаға жоғары немістерден. Мысалы, Француздық жүйедегі IV к.с. немістердің
V-іне сэйкесе келеді т.с.с. Саксонияда жолдың жетісатылы қиындық шкаласы
бағасы қабылданған жэне де ол жерлерде жанды көмек нүктелерін қолдануға
тиым салынған. (Америкалық қиындық шкаласы эртүрлі сандық жүйемен
белгіленеді).
Қиындық категориясы дегеніміз- актив туристік саяхаттағы айрықша
қақтығыстардың өтуіндегі қындық дэрежесін мінездейтін классификациялық
көрсеткіш.
Техникалық қақтығыстар туризмнің эрбір түрі үшін жеке анықталынады:
жаяуға, шаңғы туризміне, суға, велисопедке жэне т.б. Жаяу походтағы
қақтығыстар болып батпақтар, орманды жэне шөпті өскіндер, өзендер арқылы
асулар, шөпті жерлер болып табылады. Тау туризмі үшін, мысалы; ең негізгі
қақтығыстар болып мүдцақтар мен өткелдер жатады. өткелдер қиындық
шкаласының негізіне 4 анықтауыш белгілер қойылған:
1) жолдың өте қиындау деген участкелеріне мінездеме
2) өткелдерден өте алу үшін қажет техника жэне тактика
қолзғалысы жэне түтейтін орындардың ерекшелігі
3) маршруттың сандық мінездемесі арнайы қажет құрал -
жабдықтар [8]
Өткелдердің (перевал) қиындық категориясы осы төрт белгілердің
жиынтығымен анықталады. Айтарлықтай қиын категорияғ сәйкес келетін
белгілердің бар болған жағдайында, оларды тек фактор ретінде белгіленген
дұрыс, бірақ оларды аса үлкен категориядағы өткелге өткізудің қажеті жоқ.
Классификациялық белгілерге потенциялдық қауіптер кірмейді. (лавины,
комнепад жэне т.б.) Өйткені қозғалыс тактикасын жэне жолды таңдауды
анықтауда, олар өзінен-өзі оның қиындықтарын мінездемейді. ереже бойынша
барлық қатысушылар өткелден асып өтуге арналған 1а-дан қиынрағы өткелден
асып өтуде тэжірибелі болу керек, ал топ жетекшісі болса- өткелден өтуге
басқа қатыеушыларға қарағанда жарты категория жоғары болуы керек.
II. Тарау Экотуризммен экономиканың арасындағы қарым-
қатынас
2.1 Экотуризмнің экономикаға әсері
Әлемдік экономиканың маңызды компонентін қүрайтын экотуризм,
экономикалық шаруашылықтың спецификациялық жүйесі болып табылады. Оның
үздіксіз дамуы бүкіл элемде демлуға, физикалық, интеллектуалдылық дамуға
жұмсалатын бос уақыттың көбеюіне бағытталғаң Ол жаліщ ілемдік өндіріс пен
транспорттың дамуына еңбек бөлінісінің артуына байланысты. Көптеген елдер
үшін туризм түйық валюа көзіне айналып отыр, ол сауданың дамуына,
түрғындардың жүмыссыз отырмауына жағдай жасайды.
Бүкіл Әлемдік Туристік Үйым (WTО) 1995 жылы 561 миллион туристік
сапарды жэне мүның 381 милиард АҚШ долларында табыс экелгенің тіркеді. Бүл
көрсеткіш бір жылда 10,2%-ға артты. (WTО) бюллетені Тоигізт тагісеі;
Ігепсіз, 1996ж). Бүл туризмнің элемдік шаруашылықтың жетекші салсына
айналу жолындағы маңызды қадам болғанын білдіреді.
Ол кейбір қолайсыз саяси жэне экономикалық шарттарға қарамай күшті
дамып келеді. Осыған байланысты экотуризм, өндірушілердің бэсекелестігі мен
түтынушылар сүранысы үнемі өсіп отыратын жүйе ретінде мінезделеді, Ал бүл
туристік өнімнің сапасын арттыруды жэне бэсекелестік қаблетті күшейтуді
талап етеді. [9]
Қазақстанның элемдік туристік гыноктағы интеграциялық мүддесі жедел
стратегиалық дмуды талдауды, турист түтынуының құрылымы мен мінезін
анықтауды, туристік топтарды басқаруға жэне орналастыруға қолайлы орындар
табуды, туристік өнім өндіруді жетік меңгеруді жэне жабдықтауды талап
етеді. Мүның бэрі туристердің сүранысын толық қанағаттандыруы тиіс.
Бүл істі жетік меңгеру үшін рыноктың қатынастардың заңдылықтарын
жэне туризм түрақты дамып отырған елдердің тәжірибелерін тереңдете үйрену
қажет.
Экология туризмнің жоспарлануы мен стратегиялық дамуын эдетте кең
көлемдік, үлттық, аймақтық, локальдық жэне дэрежеде қатынастар жүйесімен
туризм институттары біріккен механизмді көрсетеді.
Шоғырланған туризмге арналған халықаралық эдебиетте (мысалы, C.M.
Hall “Tourism and Politiks”, 1994) белгілі бір туризм ретінде қаланың
таңдап алынуы атап көрсетіледі. Өйткені, қала локальды интегративтік
потенциялға, рыноктың конюктураға сэйкес өзгерістерге оперативтік бейімделу
мүмкіндіктеріне, әлеуметтік-экономикалық дамуына жеделдету үшін адам
ресурстары мен капиталдарды тарту жолдарына ие, ондай-ақ туризм
инфроқүрылымын қалыптастыруға жэне өмір сапасын арттыруға қолайлы.
Қала мен аймақтың жан-жақты даму бағытына оның жоғарғы тартымдылығын
(имиджін) және осы арқылы инвестиция ағымын қамтамасыз ету, сонымен бірге
ішкі ресурстарды тиімді пайдалану, жатады. Бүл бағытта еркін экономикалық
зоналар, ашық аудан немесе қалалар маңызды орын алады. [10]
Еркін экономикалық зоналардың концепциясы элемдік шаруашылыққа
интеграцияға үмтылып отырған бірқатар дамушы елдердің экономикалық
мақсатарына жоғары дэрежеде сэйкес келетін болып шықты.
Қазақстанда бүған қызығушылық 2000 жылдардың соңында білдірілді. Бүл
орталық және жергілікті баспасөздің бірқатар мақалаларында көрінді.
Ондай аймақтық шаруашылық есеп бойынша территорияның комплекстік
дамуына негіз қалау үсынылады. Еркін туристік қала түрінде оны еркін
экономикалық зона механизмі арқылы элемдік шаруашылық байланыстар
орбитасына тарту көзделді.
90 жылдардың басында осы идеялардың жалғасы ретінде Алматы қалалық
депутаттар кеңесінің Шымбүлақ экотуристік орнын еркін экономикалық зона деп
жариялау туралы шешім қабылданды. Өткір
жоспарлы экономика, қызықпаушылықпен одақтық орталық диктат шарттарында бүл
шешімді сол кездегі Қазақстан жоғары кеңесі қолданады.
1991ж көке айында Алматы кэсіпкерлер бірлестігі Алматы инвестиция
және менеджмент орталығымен бірге Шымбұлаққа инвалюта ағымын қалай
қамтамасыз ет болады деген тақырыпта түрлі сдағы шаруашылық мамандары мен
ғалымдарының, туризм мэдениет жіне ағарту саласы қайраткерлерінің,
министірліктер өкілдері мен депутаттардың қатысуымен екі күндік іс ойын
өткізді. Алайда бұл іс ойы барысында алынған ми (ақыл) шабуылуының
шектеулі нэтижелері Одақтық ыдырау шарттарында сәйкес түрде қажетке жараған
жоқ.
Қазақстан тэуелсіздігін алғаннан кейін ғана Біріккен Үлтар Ұйымы мен
Бүкілэлемдік Туристік Үйымға мүше болған соң республика шаруашылығының
элемдік рынокпен интеграциясының механизмдері мен стратегиясын пайдалану
бет бүрылды.
Қазақстан таңдаған ерекше даму жолы Қазақстанның геосаяси орнын,
оның Орталық Азидағы қолайлы туристік аймақ ретіндегі жетекші позицияларын
ескере отырып, жаңа эдістерді талдау жэне қолдану болып табылады. [11]
2. Экотуризм уақытында қолданылатын құрал-жабдықтар
Туристік жинақтарға аяқ-киім, кйім, бивактөр жылжымалы мүліктер
және қауіпсіздік, жүк тасмалы және де басқа да туристік саяхатқа қажетті
заттар жатады. құрал-жабдықтар жеке және топтық болып қарастырылады,
олардың жарты бөлігі туризмнің барлық түрінде қолданылса, қалған бөлігі
негізгі қажетті заттар болады, олар тек жылжымалы мүлік және тасымалға
қолданылса, сондай-ақ кездесетін қоқтығыстар мен қауіспсіздікті жеңе білу
болып табылады. Активтік туризм саяхатының барлық түріне жүргізілген
практика нәтижесі құрал- жабдықтардың келесідей негізгі міндеттемелерін
анықтады: салмақ пен көлемнің минимальдығы, ыңғайлылығы, поход жағдайындағы
эксплутация мен мшдеттерше келісушіліп, қаушсіздіп, техникалық эстетикасы,
табиғаттық қорғалуы;
Жабдықтың және топтың түрлері заттардың біртүрлілігі; олардың бір-
біріне деген іс-эрекеттері мен орын ауыстыруларының қамтамасыз етілуі.
Актив туристік саясатының жетістігі басқадай туризм түрлерінен жабдықтың
сапалылығы мен дұрыс таңдауына байланысты. Жеке жабдықтарға киім, аяқ-киім
сондай-ақ түрлі походқа қажетті заттарды жатқызамыз. Оларды қолданылатын
адам ол нақты туристің өзі болап табылады. Туристке жеке жабдықтың ішінде
ең 1-ші жэне қажеттісі болып рюкзак саналады. Рюкзак сөзі ол неміс
тілінен аударғанда арқа дорбасы деген мағынаны білдіреді. Қазіргі заманға
сай рюкзактардың сапасының басты көрсеткіші болып оның адам денесіне лайық,
тура келуі болып табылады. Дәл осындай рюкзактар салмақты тепе-теңдік
ұстауға мүмкіндік береді, жэне ол туристергеаз мөлшерде физикалық күштердің
жүкті ұзақ қашықтыққа алып жүруіне мүмкіндік береді. Рюкзактар 3 түрге
бөлініп қарастырылады: жұмсақ бескаркасты, жесткостяший, мысалы: сранердің
пластинінен жасалған жэне де каркаскароб элементін қүрайтын рюкзак. [12]
Каркассыз шетелдік моделді ішіндегі жақсы қарастырылған рюкзак як-
пек болып табылады. Оның формасы адам денесі үлгісінің нақ өзі: жүгі бар
рюкзак максималды түрде арқада жақсы түрады: салмақ тек иықта ғана емес,
белде де бір келкі ұстанып түрады, оған көкіректен айғастырыла жүргізілген
лямкалар септігін тигізді. Стандарқа сэйкес жалғыз рюкзак болып танылатын
ол жеткілікті дэрежеде төменгі категориялы походтарда туристік көңілінен
шығуда, бүл рукзакты аболановский деп атайды. Бұл рюкзактың кемшіліктеріне
қысқа қадамшалы белдіктер көлемінің кішілігі (47л) ауыр салмақ (1,65кг)
жэне маталардың қолайсыздығы, өйткені ол тез суланады жэне ұзақ кебеді.
Клиенттердің жүк тасуда крекингте ең жақсысы өздерімен бірге тонностенный
стальный трубадан жасалған станогы болған абзал, оның төменгі бөлігінде
ступенклері болады. Бұндай станог ыңғайсыз тасымалды рюкзакта жүкті
упаковка күйінде алып жүруге мүмкіндік береді. Жүк тасушылардың жалпы жүгі
крекингте 40 кг құрайды жэне де станог ол салмақты иықа біріңғай
жайғастырады, жэне арқаны вентелеияциясын қамтамасыз етеді. Трекинк жэне
экспедициялық походтарда ауыр жүктердің тасымалын сондай-ақ жүмсақ,
станогсыз рюкзактарда жүзеге саыруға болады. Бірақ олар труба үлгілі
формада болуы жэне жалпақ жұсақ лямкалы, белгі бекітілуі жэне көлемі
кешінде 75-100 м болуы қажет. Рюкзактардың негізгі бөлігінің оптималды
биіктігі туристердің бойына байланысты 175-180 см бойды ол бОсм болуы
керек; соңғы жылдарда туристер рюкзактады өздері тігіп алуға тырысады
осылайша олар өз қалауларынша жеңіл жэне төзімді ашық түмті маталарды
қолданады. Туристердің жеке жбдықтағы екінші негізгі элементі болып үйықтау
дорбасы болып табылады. әртүрлі модификациядағы үйытау дорбаларын плотно
мықты материалдардан таңдау абзал, ол жақсы вентеляцияны қамтамасыз етеді,
және де жылытушы есебінде пухы бар. Дорбаның төменгі болігі су
өткізбейтіндей матадан жасалынуы керек. Үйықтайтын дорбаны таңдағанда оның
комфорттық ұйқыны қамтамасыз ететінін білу қажет. Оның үзындығы адам
бойынан және көлемінен 25 см артық болып түрады. Жекем гигиеналық ойлаудан
және қосымша жылытушы есбінде үйықтау дорбасының комплектімен бірге жеңіл
ақ матадан жасалған төсеніш қолданылады. Аяқ- киімге үлкен көңл аударған
дүрыс. Ол адам аяғында ыңғайлы түру керек, қозғалысқа кедергі болмауы және
де ауа райы жағдайларына жэне рельефке сәйкес болуы керек. Туристік аяқ-
киімге қатысты негізгі міндеттеелер оның жеңіл болуы, төзімділігі жэне
резиновой табанның профилированный наличесінің рельефте мықты қозғалысты
қамтамасыз етілуі. [12]
Таулы жэне жаяу маршруттарда кетегорияның төменгі қиындығында да
негізігі туристік аяқ-киім болып вибрам типіндегі ботинка болып табылады.
Бірінші категориялы қиындықтағы таулы походқа қажет туристердің жеке
жабдықтарының көрсетілген төзімінде жалпы салмағы 19,5 кг 35 түрі бар. Егер
алып жүретін жүкті максималды теңелті керек болса онда жазғы уақыттағы жылы
ауарайында ковбайкасыз, хб жаттығуға арналған костюмсіз, Гольф
шалбарынсыз жэне шерст қолғабынсыз жүруга боладыбүл эрекет жеке жабдықтың
салмағы 1,5 кг дейін қысқартылады. Бірақ қатысушы иеленушінің походтағы
комфорттын азайтады. № 9 приложенияда келтірілген жеке жабдықтардың негізгі
бөліктері походта туризмнің барлық түрі бойынша қолданыла алады. Енді жаяу,
су, шаңғы походтарының, жеке жабдықтарының ерекшелігін келтірілген
төзімдегілерімен салыстыра қарастырайық. Жаяу поход ішінде №9 приложениядан
көрсетілген төзімнен пухабой куртканы немесе желетті, бахильды, шерст
қолғабын ледоробды, шаңғы таяқтарын алып тастауға болады. Сөйткенмен
накоморникпен компасты қосып қойған абзал.
Төменгі категориялы қиындықтағы жаяу поход қа ұйықтау дорбасын
жылыту мақсатында тауық қанатын қолдану міндетті емес. Бұл үшін
синтетикалық жылытушылар болса жеткілікті. Жылы райондарда жау және су
саяхаттары үшін үш адамды қадалмалы дорба жабқыштың болғандығы жеткілікті.
Жүзуші туристердің жеке жабдықтары жаяушылардың төзімінен айтарлықтай
айырмасы жоқ. Дегенмен су походында туристер негізгі аяқ-киім ретінде
ботинканың орнына ризина матадан тігілген красовка, тапочка жэне шалбар
етік қолданады. Жүзуші туристке сондай-ақ келесідей индивидуалды құтқарушы
қүралдар қажет, құтқарушы желет ашық түсті материалдан тігілген (қызыл
түсті болғаны жақсы) жеңсіз желет жалпы көлемі 16- дан 24-ке дейін литр еу
тығыздығы жэне толтырған ретінде пенопласт кусогы бар: құтқарушы
гидрокостюм жіңішке прорезинендырылған кафроннан жасалған кобенизон жэне
шалбар мен куртка түрінде жасалынған. Соңғы жылдары жүзуші -туристер,
қүтқарушы желетпен гидрокостюм орнына көбінде киімі бар қорғалған құтқарушы
қолдануда(ҚКК). [13]
ҚҚК гидрокостюм сияқты жасалынған бірақ куртканың көкірек жақ
бөлігіне, қолдарына иықтарына шалбардың ауына көлемі 32 л - дейін брюзкалар
пенопластер тігіледі.
Шаңғышы туристің жеке жабдығының бірінші ерекше айтатын зат ол шаңғы.
Туристтік походка металмен қапталған жаппақ (Юсм-ге дейін) шаңғылар
қолданылады. Шаңғы ұзындығы сан бойынша анықталады. Оны табу үшін адам
бойына сантиметр бойынша оның кг есебіндегі шарты салмағын қоссақ шығады.
Шаңғы ботинкалары адам аяғының өз размерінен екі размер үшлкен болу керек
(2-3 пар шерст наскилер) жэне аяқ киімнің басшағы кең үсіңгі жағы биіктеу
болуы керек. Сонымен қатар ұзындығы кешінде 40 см болатын жүда брезинг жэне
кафроннан жасалған бақилы реттігі қажет. Мамандар бұндай бақилардың алдыңғы
бөлігіне найзағай (молный ) жапсырғанын жасауға кеңес береді. Ал одан эрі
бауға петил тігу керек. Ол бақилдың көлемін қадағалауға мүмкіндік туғызады
сапожка матасының сырқы қабаты жүқа кафроннан жасалынған астарына
синтефонының қабатымен жондырылады.
Сондай-ақ шаңғы походында жүк тасымалдауға индивидуалыд болакушысы
бар пластмассовый шаналар өте ыңғайлы. Таулы походты шаңғы походымен
практика жүзінде салыстырсақ мысалы онда ұйытау дорбаларына жыу беретін
маериал ретінде синтетикалық мақта синтепон қолданылады. Мүлдай дорба
жетерліктей жеңіл жэне жылулықты жақсы сақтайды, бірақ оның қиын
жағдайларды тауық қанатынан жалғанына қарағанда оның алатын көлемі көп.
Шаңғы походының киімдегі ерекшелігі онда жылы киімдер санының көп
болуы. №9 приложенияда көрсетілген зеттарға ішкі шерст киімінің екі қайтара
ауысып киілетін киімін қалпақ, желден сақтайтын маска фланельмен
синтепоннан жасалған оныда қосуға болады. №10 сатыда I. Категориялы
қиындықтағы таулы трекинг жол серік болатын 12 мүше бригада мен ол клиентке
қажет жабдықтың төзімінің үлгісі көрсетілген. Бұндай трекинг белсенді
туристік саяхаттың ішіндегі кең таралған түрі болып табылады.. Көрсетілген
клиенттермен бригада мүшелерінің саны стандартқа тура келеді. Барлық актив
туристтік саяхаттың бивачный жабдықтарының ең негізгі түрі болып палаткалар
табылады. Олардың массасы салмағы оптималды говоритті, бағасы, ыңғайлы
түнекті қамтаасыз етулері керек және де тез эрі оңай құралулары керек.
Ағылшындық Бандспорт палаткасы перкаловой матадан дайындалған киіз үй
формасында жасалған қатты төзімді каркасты металдан жасалған ол таулы
походқа тура келеді жэне де ол желге жақсы қарсы тұрады. Бүндай палаткаға 2
клиент немесе 4-5 бригада мүшесі орналаса алады. Зима палаткасы
Бандспорт палаткасына қарағанда қүрылуына көп уақыт кетеді. Дегенмен онда
көп адам орналаса алады. Трекингті походтарда тамақ дайындап тамақтану үшін
үлкен каркасты асхана-палаткасы пайдаланылады. Бүл жерде бірден 12-15 адам
орналаса алады. [14]
Зима палаткасы өкінішке орай бүндай палаткаларды кэсіпорындар
жасап шығармайды, сондықтан оны туристтік үлымдар өздері жасайды.
Самоделеное туристское снаряжения кітабында оны қалай жасауға
болатындығы айтылған. Ормансыз зонада тамақтың дайындалуы бензинді
преимустар мен газды горелкалармен іске асады. Ауа-райы жақсы болса
жамылғысыз, ал қатты суық ауа-райында асханалық ранаткада жасау керек.
Қандай болса да примус пен горелканың басыны судың тимеуін
қадағалау керек. Практика жүзінде шмельпримусын қолдану тиімді болады.
Примустарға ең жақсы жанармай болып авиациондық калошыбензині болап
саналады.бэріне жақсы таулы трекингте Биюэт-206француздық газдық горелка
типі болып табылады, оның салмағы 290г.
Судағы белсенді саяхаттың көп бөлігі арнайы туристік жүзуге
арналған көліктермен іске асады. Таралған көліктердің ең дамығыны байдарка,
котамаран жэне үрлемелі қайықтар болып табылады.
І-ІІІ қиындық категориясында көбінде байдарка дамыған. Байдарка-
жіңішке, келген жеңіл қайық. Өзен, теңіз жэне су қоймаларындағы походтарға
арналған. Ол бір, екі, үш орынды болады. Бір орынды бойдаркаларды каяктар
деп атайды. Конструкция бойынша ол жиналмалы және жиналмайтын болып
айрылады. Жиналмалы байдаркалар конструкциясы бойынша каркасты,
каркастыүрмешелі жэне үрлемелі қатты болып бөлінеді. [15]
Катамамаран (тамиль сөзінен аударғанда байланған тамарлар) -
параллель екі корпуспен байланған көлік. Су туризмінде көбінде үрлемелі
катамарандар қолданылады. Катамаран экипажы эдетте 2-4 адамнан тұрады.
Плот - өзара бірнеше тамарлар, бөшкелер жэне т.б. үрлемелі
еаилондардан біріктірілген жүзбелі платформа. әдетте ағыс бойымен
қозғалады; 70-ші жылдардың ортасына дейін су туризмінде дэстүр бойынша
көбірек ағаш платтор қолданылады.
Весио - еспелі қайықтардың су бетінде қозғалуына қажетті зат. Су
туризмінде көбінде бандарлық нанойлық және гилюптық веслалар және арнайы
плоттағы қозғалыстың басқаруы үшін весла ол-гребь. Байдарлық жэне канойлық
веслалар еспешінің қолының үзындығына байланысты жасалады. Қорыта айтқанда,
жалпы белсенді туристік саяхаттың құрал-
жабдықтарының жалпы мағлұматы осындай болып келеді.
2. 3 Қазақстан экономикасында экотуризм рөлін күшейту үшін
қолданылып жатқан іс-шаралар
Туризмнің келешегі шын мәнінде бүгінгінің
жетістіктерімен жарықтындырады. Қазіргі маңызды бағыттардың бірі- болып
отыр. Экотуристік зонада әрбірі 400-500 орындық қонақ үйлердің құрылысы
жүріп жатыр.
Бұған темір жол және авиаңиялық туризмнің едәуір дамуы турткі болып
отыр. Туристтердің үлкен топтарын бір мезгілде қабылдау мен оларды
тасымалдау үшін транспорт бөлігіне шұғыл қажеттілігі пайда болды. Олардың
бәрін қонақ үймен де қамтамасыз ету керек. [16]
Маңызды проблеманың бірі- автотуристер үшін
қорықтарға орналасқан жақын жерде кэмпинттер салу. Олардың
құрылысы магистрльдық бағьіттардағы әкшшілік және мәдени орталықтарда,
әйгілі тарихи және архитектуралық ескерткіштердің маңында белгіленуі
тиіес
Капиталдық жылдық объектілердің қүрылысы мен қатар жазғы типтегі
туристік базаларда құрылады. Комфортабельді қонақ үйлер 2000-2005 жыл
арасында жүретін туристік құрылыстың 65% құрайды. Қазіргі күндерде Ақсу -
Жабағылы қорығында екі туристік маршруттар істеп жаты. Жаяу жүру және атпен
саяхат ету. Жаяу жүруден келетін пайда 7000 доллар, ал атпен саяхат
жасаудан келетін пайда 84000 доллар.
84000+7000=91000 доллар.
Қазақетан экономикасын күшейту үшін қосылатын пайдасы 91000
доллар.
III. Тарау Қазақстандағы экотуризмнің дамуы және оның
объекттері
3.1 Қазақстанда экотуризмды дамыту проблемалары.
Туризм және табиғатты қорғау деген сөздерді біз соңғы жылдарда
ғылыми және методикалық әдебиетте, газеттер мен журналдарда көп кездестіріп
жүрміз. Бұл атагән саладағы адам әрекетінің әлеуметтік-эконмиқалық
маңызының өсуімен оның халық денсеулығын қорғаудағы,
ауру профиликтикасындағы, гормониялық дамыған адам жетілдірудегі рөлімен
байланысты. Экономика жоспарында да туризм мен табиғат қорғаудың маңызын
бағалау қиын.
Туризм мен табиғатты қорғау едэуір дэрежеде еңбек өнімділігін,
қоғамдық өндірістің үдемелілігі мен үлғаюын қамтамасыз етеді.
Туризм мен табиғатты қорғау - бұл түсініктерді географ Ю.К.
Ефремов үш түрлі тармаққа бөлуді ұсынады. Бұлар туралы биогеоценоздардың
деграцииясының, ормандарда өрт шығуының, ландшафттфң жағдайының
нашарлауының себептері туралы сұрақ түрғанда еске алатын боламыз. Бұлардың
бәріне себеп - туристердің шектен тыс өжеттігі. Бұл проблеманың бір
жағытуризмнен табиғатты қорғау. [17]
Туризм дамуда, барған сайын өсе түсуде, осының нэтижесі дэстүрлі
туристтік аудандардың табиғи комплекстеріне де салмақ ауырлай түсуде.
Дэстүрлі туристік аудандардың ластануы олардың шаруашылығының түрленуінің
күшеюімен, сервис объекттерінің кең тараумен және урбандалудың басқа да
элементтері мен байланысты. Нәтижеде туристер жабайы табиғатпен сөйлесу
сезімі жоғалады, яғни олар салмақтылық элементінен айрылады. Сондықтан да
қол тимеген жаңа ландшафттарды игеріп отыруға тура келеді. Бұл ғылыми есеп
негізінде туризмнің негізгі ресурсы жаңа територияларды алдын-ала дайындап
отыру дегенді білдіреді.
Табиғатпен тығыз туризмнің қатынасы проблемасын шешуге жағдай
жасайтын жақсы ұйымдастырылған форма ұлттық парктер болып табылады.
Бұл парктердің негізгі мақсаты - адас қолымен өзгертілмеген
экологиялық таза жүйелерді сақтау жэне туризм ресурстары ретінде пайдалану.
Ұлттық парктердің басты міндеттерінің бірі- жақсы демалыста
тұрғындардың талабын қанағаттандыру, еңбекшілерді экологиялық тәрбиелеу.
Бұл жолмен жолдамаларды таратуды реттеуге, туристтік бағыттардың
жабдықтары, паркте табиғаттың ерекше қорғаулы територнялары мен зоналарына
бөлуге қол жеткізіледі. Қазіргі кезде әлемнің
І40 елінде ұлттық парктер бар.
Туризм үшін қорықтарды да тиімді қолдану керек. Біздің ше оларға
туристерді кіргізуге болмайды деген көзқарас дұрыс емес. Мұнымен турист пен
табиғат арасындағы проблеманы шешуге бола ма екен? Дұрысы қорықтарды
туризмге жұмыс істеткізуге қол жеткізу керек, бірақ қорық териториясында
туристтер табиғатпен және жануарлар әлемімен таныса
алатындай ғана режимде сақталуы тиіс.
ТМД елдерінде 120-ға жуық мемлекеттік қорықтар бар. Олар бәрі
туризмге есік аша бермейді. Бұл олардың бағытына туристердің қолдануы кері
әсер етеді деген қауіптенуге байланысты. Мұның арасында бірқатар
қорықтардың жұмыс тәжірибесі оларды туризмде қолдануға болатынын қөрсетіп
отыр. Әрине бұл сұраққа ғылым бойынша, тиісті дайындықпен, туристерді
кіргізудің көлемі мен жолдарын үйреніп, кірісу керек.
Қазақстандағы көптеген қорықтарды ұйымдастырылған түрде туризм үшін
қолдануға болатынына біз сенеміз. [18]
Аңшылық туризмінің дамуы өте маңызды болып отыр. Бұл толық шешімін
таппаған езекті проблема. Біздің елімізде аңшылықпен көп адам
айналысады. Бастауыш аңшылықты қатаң кадағалауды ұйымдастыру, фаунаны
қорғау өте өткір сұраққа айналып отыр. Ұйымдасқан аңшылық туризм,
көрсетілер қызметтің жақсы ойласқан жүйесі, арнайы туристік
базалардың кептігі, притондар т.б. бұл проблеманы шешуге жағдай
жасайды деп күтілуде.
Бұл бағытта осы ұйымдар тарапынан құрылған табиғаттану секциялары
пайдалы жұмыстар жүргізуде.
Туристердің экологиялық дайындығы басқа түрде жүргізілуі де мүмкін.
Татарстанда арнайы "Туризм және табиғат қорғау" факультеттері ашылған.
Туристердің табиғат байлықгарына қатынасының тағы бір формасы көзге
түседі. Бұл ерекше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
"Экономика" факультеті
"Туризм" кафедрасы
080140- "Туризм"
мамандығы бойынша
Күндізгі бөлім
4 курс
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: "Қазақстандағы экотуризмнің дамуы"
Дипломдық жұмыс Дипломдық жұмысты орындаған
"Туризм" кафедра ЭСТ-215 тобының студенті
меңгерушісімен қаралып, Тұрғанбекова Дина
қорғауға жіберілді.
тех.ғ.к., профессор
Исабеков Бауыржан
_____ 06.2006ж. ______06.2006 ж.
Ғылыми жетекші: Профессор.,
Хашимов М.А.
ТҮРКІСТАН - 2006 ж.
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І.Тарау Экотуризмге жалпы сипаттама және оның түрлеріндегі
байланысы
1. 1 Экотуризмнің
анықтамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
2. Экотуризмнің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .8
3. Экологиялық туризмнің белсенді туризм мен байланысы ... ... ... 9
П.Тарау Экотуризм мен экономиканың арасындағы қарым-қатынасы
1. Экотуризмнің экономикаға әсері 16
2. Экотуризм уақытында қолданылатын құрал жабдықтар 18
3. Қазақстан экономикасында экотуризм рөлін күшейту үшін
қолданылып жатқан іс-шаралар 24
ІІІ.Тарау Қазақстандағы экотуризмнің дамуы және оның объекттері
1. Қазақстанда экотуризмді дамыту проблемелеры 26
2. Қазақстандағы туристік объекттерді тиімді қолдану
проблемалары 35
IV. Тарау Қазақстандағы экотуристік маршруттар
1. Ақсу-Жабағлы
қорығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2. Түркістан қаласы мен оның төңірегіндегі рекреациялық
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...40
3. Қаратау қорығында экотуризмді дамыту (проект) 44
Қорытынды 51
Қолданылған әдебиеттер 55
Кіріспе
Туризм және турист терминдері әдебиеттерде XIX ғасырда пайда
болған еді. Бұл терминдер француздың йшг - сөзінен шыққан, саяхат детед
мағынаны білдіреді. Бұл термин ең алғаш Британдық аралдағы ағылшындық
жастар континентке білім алуға кеткен кезде қолданылған. Егер нақтырақ
айтар болсақ, осы тектес жасалатын саяхаттар groun tоиг деп аталып, ал
саясат танушыларды туристер деп атай бастаған
Спорттық туризмде немесе альпенизмде жиі қолданылатын туризм сөзінің
шығуының басқадай бір түсінігі де бар, ал спорт туризмінде спортсмендер
белгілі бір соңғы нүктеге жетіп, немесе биіктікке жетсе онда сол жерде
аттың формасындағы олардың көздеген жерлеріне жеткендіктерін білдіретін,
тастан құралған ерекше тур белгісін қояды
Негізінен туризм сөзінің кең ауқымды түсшігінде табиғатқа саяхатқа
шығу, әсем жерлер бойынша экскурсиялар, жорықтар жасау дегенді білдіреді.
Ландшафтьйс; әркелкілігі, рельефтің, климаттың әртүрлілігі, осының барлығы
халықтың табиғат зоналарына уақытша миграция жасауларына әкеліп соғады да,
бұл табиғатқа серуендеулер топтық сипатқа ие болады. Халық мақалында
айтылатын, ата-бабамыздың өсиетті сөздерінің жаны болады. Егер көркем,
әсем жер мен бір адам жүріп өтсе , онда оның салған іздерінің жол пайда
болады, ал егер мың адам жүрген болса, онда олардың соңынан ол жерлер
далаға айналады.
Осылайша туризмнің табиғатқа әсер ету проблемесы туындайды, көбінде
бұл проблема табиғаттың пайдасына шешілмейді. Ю. К. Ефремов географы туризм
түсінігі мен табиғаттың қорғасының сэйкестенуінің әртүрлі пайда болуына
сілтейді. Біз олар туралы биогеоценоздардың деградациясынның себептері
туралы сөз қозғалғанда ормандарда өрт пайда болғанда, ландшафт
қасиеттерінің нашарлаған кезінде еске аламыз. Мұның бәріне себеп болатын -
туристің шектен көп белсенділігі болады. Бұл проблеменың бір- жағы
туризмнен табиғаттың қорғанысы. Алайда, басқадай проблемалар да бар.
Туризм адам қызметінің басқадай түрі секілді қоршаған орта табиғи
негізінсіз тіршілік ете алмайды. Ол өзінің жеке ерекше табиғи ортаға деген
міндеттемелерін қояды. Бұл туризм үшін табиғаттың қорғанысының
проблемасының екінші жағы.
Сонымен де, туризм белсенді қызмет түрі ретінде, адам бойында
қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін тәрбиелейді, оның қорғанысы жайында
қамқорлығын стимулдайды, Отанға деген сүйіспеншілікті оятады. Туризмнің
көмегімен табиғаттың қорғанысы - проблеменың үшінші жағы болып келеді.
Осылайша, туризмнің және қоршаған ортаның қорғанысының проблемасының үш
жағы пайда болады.
а) туризмнен табиғаттың қорғалуы
б) туризм үшін табиғаттың қорғалуы
в) туризмнің көмегімен табиғаттың қорғалуы.
І.Тарау Экотуризмге жалпы сипаттама және оның түрлеріндегі
байланысы.
1.1. Экотуризмнің анықтамасы
Туризм көмегімен табиғаттың қорғанысының проблемасын шешу нәтижесінде
“экологиялық туризмен” қысқартылып алынған “экотуризм” сөз тікесі пайда
болды. Алайда көптеген зерттеушілер белгілегендей “экотуризм” түсінігі ұзақ
уақыт бойына жайылған шекараларды иеленген. Оған себеп бұл сөздің
бастапқыда туристерді тарту үшін табиғатқа бағдарлажаи оның
қорғанысына және демалыс үшін маркстологтар қолданған. Алайда шын
мэнінде мұндай туроператорды қоршаған орта туралы толғаныс амқорлығы аз
қызықтыратын сондықтан да экотуризм идеясы үзақ уақыт туризм теориктерінің
скептикалық қарым-қатынасын тудыратын жэне тудырып та келеді. [2]
Сондықтан да экотуризмнің ең алғашқы зерттеушілерінің бірі
В.В.Храбовченко былай деп жазған экотуризм түсінігінің өзі экологиялық
туризм сөз тіркесіне қысқартылып алынған оның экология жэне ғылым
ретіндегі көзқарасы тұрғысынан қаралуы эбден дұрыс емес. Экотуризмді
Г.С.Гужек, М.Ю.Беликов және Е.В.Клеменко ұсынған жетіеті, трактовкаларын ең
біріншісі 1897ж. Шығып мынадай болған: экотуризм негізінде қоршаған орта
туралы қамқорлық жатыр. Бірінші жоспарда шектеулі қатысушылар саны мен
саяхат үйымдастырылуы қойылады. Мәдени мүддені ұсынатын қорғаныс пен табиғи
ресурстарын рационалды
колдануының әртүрлі проектерінің тарату мақсатымен болады. Аталған
анықтама экотуризм халықаралық ұйымы мен ортақ нәрселері бар: экотуризм
табиғи зоналарға , облыстарға қоршаған ортаны сақтап және жергілікті
тұрғындардың игліктерне қолдау көрсететін Отандық саяхаттар.
Әлеійнің әртүрлі аймақтарында өткізілетін табиғаттың қорғаныс
кештерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ең алдымен айтар болсаң таулы
аймақтарда, жермен емес адамдармен жүргізілуі қажет жұмыстарды
қарастыру, жергілікті түрғындардың қоршаған ортаны құру және басқаруда
белсенділіктерін стимулдау қажет. Осы аталған компоненттердің
бірі болмаған жағдайда экотуризм жайында сөз қозғаудың қажеті жоқ.
Не үшін дәл қазіргі күнде экотуризм тақырыбына маңыз беріледі?
Бұл мәселе осыдан 30-35 жыл бұрын пайда болған сол кездің өзінде турисік
ресурстарды рационалды колданысының қажеттілігі туралы айтылған.
Туризмнің бұл түрінің басқалардан принципиалды айырмашылығы неде?
Осы сұраққа жауап бере отыра біз экотуризмді қай жерде, қалай дамыту керек
екендігін түсіне алар едік. Экотуризм экотурға таласта көрініс тапқан
туристардің өздерінің қажеттіліктерінің нәтижесінде пайда болған. Егер
бүрынырақта туристік үйымдар, туризм бойынша экімшілік туристік үсыныстарды
қалыптастыратын мекемелер айналысса экотуризм болса табиғаттың қорғанысын
зерттеудегі қоғамдық қажеттіліктермен топтардың пайда болуы нэтижесінде
туындаған осылайша экотуризм-жаңа, туроператорларды нақты қозғалысқа
сезімдерін оятатын экономикалық түрғыдағы көбірек жарамды формасы
Сэйкесінше, экортуризм анықтамасы мынадай үлгіде айтылады:
экотуризм-бұл туристік сұранысқа негізделген туристік қажеттіліктермен
байланысты және табиғатты танумен және де экожүйенің сақталуына күштің
салынуымен байланысты туризм түрі
Осы анықтамадан шыға отыра, географияны және экотуристік
ағымдардың бағытын, түсінуге болады. Олар индустриалды дамыған
елдерден келеді (АҚШ, Германия, Ұлыбритания) экотуризм Қазақстанда баяу
дамыған, оны қолданудың Ақсу-Жабағылы қорығында аздап тәжірибе бар.
Қазақстан территориясында қазіргі таңда 9 қорық бар, 6 ұлттық саябақ, 24
табиғат ескерткіштері және 57 заказник және де 2030 жылға қарай олардың
саны 17 қорық пен 12 ұлттық саябаққа жетеді деп болжамдауда. Барлық
территориялар жоспарлы экотуризмнің обьектісі болып табылады. Дәл осы
жоспарлы экотуризмде қолданылады, өйткені территорияда ерекше
қорғалатын табиғи территориялар мен өңделген белгілі маршруттар да, ал
өзіндік туристік топтармен бірлік туристер территорияларға кіру
рұқсатын өздерінің күштерінің шегі бойынійа қолдана нәрсе барлық өзіндік
туристік топтарға тыйым салуды білдірмейдігрірі ішкі жэне белсенді
туризмнің түрі, десе де шетелде үлкен сүұранысты иеленеді, бізде әлі
аталған туризмнің түріне сұраныс әлсіз қалыптасқан және
экотуристер саны да аз. Отандық туристердің көбісі өздерінің уақыттарын,
күштерін, құралдарын қоршаған ортаға жұмсағысы келмейді. 2005 жылғы 25
сәуірде Алматы қаласында экотуризм 1-ші ақпараттық ресурстық орталығы
ашылды? Оның мақсаты -экотуризмнің алға жылжуы, қоршаған ортаның қорғаны,
жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз ету.
ЭАРО-ның негізін құрушылар болып Евразия қоры, қазақстандық туристік
ассоцация Эксон Мобил Қазақстан и НК компаниясы, АҚШ-тың дамуының
халықаралық агенттігі болды. Негізін құрушылардың пікірі бойынша ЭАРО-ның
құрылуы жергілікті халықты қоршаған ортаға зақым тигізбей сапалы туристтік
қызметті ұсыну бойынша жұмысқа тартуға көмектеседі. Экотуризмнің құрылуының
1-ші этапының нәтижесінде 1 жылдың өзінде 1000 турист таратылған болатын.
Бүл нэрсе туристтік нарықтың дамуның потенциялды көрсеткіші жэне салалық
аймақтарда жаңа жүмыс орындарының кұрылуы болып табылады. деп Эксон
Мобел компаниясының бас менеджері Дэвид Виллес айтып өтті. Оның айтуы
бойынша ЭАРО экотуризм бойынша проекттерге жақсы қолдау көрсеттетін болды.
Ақпараттық орталықтың ашылуы Қазақстандағы экотуризмнің ары қарай
дамуына түрткі болады деп сенеміз. [3]
1.2. Экотуризмнің түрлері
Қазіргі таңда экотуризм жэне экотурлардың 4 түрін бөліп қарастырады.
Олар:
Ғылыми туризм. Бұл жерде туристер табиғаттың
эртүрлі зерттеулеріне қатысып бақылаула жүргізеді. Мысалы Латын
Америкасындағы курстардың іс-әрекетттеріне жүргізілген бақылау мен
байланысты экотурлар кеңінен белгілі. Ғылыми туризмге шетелдік ғылыми
зертеу экспеденциялары жатады, сондай-ақ студенттердің далалық практикалары
да жатады.
1. И. Табиғаттың тарихы туралыі бұл қоршаған ортаны танумен
байланысты саяхаттар олар көбінде қорықтар мен үлттық саябақтардың
територяларында ұйымдастырылады. Бұл жерге оқушылардың саяхаттары да
жатады. Повладардың оңтүстік- батысында көркем баянауыл таулары
созылып жатыр. Онда 1926ж П. Л. Драйверд профессоры полеалит дэуірінің кең
үңгірін тапқан. Ол қазір осы кісінің есімімен аталады. Қазір тауда бүл
үңгірін кез- келген адам барып көре алады. Алайда сауатты экскурсоводтың
бара болуымен мүндай экскурсия өткен заманға айтарлықтай экскурссия жасауға
айналады.
2. III. Оқиғалы туризм. Бүл туризм түрі табиғатқа еркін белсенді
эдістермен қозғалыс жасаулармен байланысты барлық
саяхаттарды
біріктіреді.олардың мақсаты жаңа сезінулер мен эсер алуларды болып
табылады. Бүл жерге алышнизм, скалалазание, жаяу жэне тау туризмі, су
шаңғы жэне таулы шаңғы, ат туризмі жатады.
• IV. Табиғи резервтермен саяхат жэне ерекше қорғалатын табиғи ,
территориялар көптеген туристтерді қызықтырадыі [4]
Ерекше қорғалатын табиғи територияларға қазіргі таңда қорықтар,
ұлттық парктер, ескерткіш саябақтары, табиғаттағы мұражайлар, заказниктер,
табиғат ескерткіштері жатады. Соңғы жылдары қорықтар территорияларына
туристік жұмыстармен және олардың туристік обьектілерге айналуына үлкен
жүмыстар жүргізілуде.
1.3. Экологиялық туризмнің белсенді туризм мен байланысы.
Классификацияланған туристік саяхат түсінігін қарастыру үшін оны
құрайтын бөліктерді түсініп алу қажет класс сөзі көп мағынасы бар,
дегенмен біздің қарастырып отыррйй жағдайымызда класс деп біз түрлі
классификациядағы бөлінулерді, разрядтар және
категорияларды айтамыз. Классификация астарында ішкі бағынған
түсінік, обьекттің логикалық жүйесі ретінде түсіндіріледі.
Белсенді туризмде классификацияланған туристік саяхаттар дегеніміз
-қиындық категорияларының біріне сәйкес келетін анықталған маршрут
Туриетік маршрут бұл-алдын-ала жоспарланған қызмет бағдарламасымен және
қосымша туристі-экскурсиондағы қызметті алу мақсатында белгілі бір уақыт
аралығындағы туристің жол жүруі.
Белсенді саяхат өз алдына бірінші құрылған туризм болып табылады.
Дэл осы саяхат XIX және XX ғасырдың басында туристік саяхаттармен тура
келетін актив туризмнің тартымдылық күшін қүрайды.
Маршруттардың классификациясының қажеттілігі актив туризм түрлерінің
ерекшеліктерінен келіп шығады. Туристік қызметтің осы бағыттағы
қауіпсіздігі ең алдымен туристердің алдындағы саяхаттардағы күтілетін
қиындықтарға сэйкес дайындықтармен қамтамасыз етіледі. Маршруттарды белгілі
бір дэрежеде жалғасымдылығын орналастыра отырып, олар қайда орналасса да,
қай жерде жүрсе де, мейлі Солтүстік Тянь-Шаньда немесе Альпі де болсын,
олардың қиындық классификациясы маршруттарды өзара салыстыруға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар логикалық түрде үзілмейтін маршрут болып саналатын,
ол маршрутта жол ұзақтығындағы ауданнын табиғи ландшафтың эртүрлілігімен
танысуға, жақсы қарым-қатынастағы жинақталған физикалық, техникалық жэне
психикалық ауыртпалықтың жэне де табиғи қоқтығыстарының бөлінуі турасында
максималды мэлімет алуға болады.
Туристік құзрылымның үйымдастырушысына (менеджеріне) туристік
саяхаттың класификациясы түралы толық білімнің болуы мынадай істер үшін
қажет.
1 Өңделіп қойылған маршруттарды тапсырыс берушінің талаптарына
сэйкес классификациялы түрде өңдеу немесе мақсатты бағытты таңдай білу;
2 Қызмет көрсетілген түлғаға ондағы көрсетілген немесе басқада
туристік маршруттың қиындығына сэикесшше даиындықты маусымалды
жоспарларының орындалуын қадағалау жэне іске асыру, негізді түрде қүру;
3 Белсенді туристік саяхаттары үшін клиенттерге жол көрсетуші
бригаданың классификациялы түрде қүрылуы; XX ғасырда пайда болған
орыстардың таулы қоғамы өз алдарына таулардың жан-жақты оқылып зерттелуін,
олардың орналасуы жайында мағлүмат жэне саяхаттау арқылы таудың тбиғатымен
танысудың жеңілдетілуі, экскурциялар жэне жетістіктерге жету сияқты
тапсырмаларды қойған болатын. 1902 жылдан бастап қоғамның басқарушылары
Кавказ таулары бойынша саяхат етушілерге көмек көрсете алатын жол
көрсетушілерді (проводниктер) таңдауын бастаған. Жол көрсетушілерге жол
көрсетушінің кітапшасы және жетондар берілген. Кавказдың әрбір ауданы үшін
маршруттың қиындығына байланысты жұмыстың жасалғанына белгілі бір жұмыс
ақысы белгіленген. Жол көрсетушілерге арналған ережеде өздеріне жүктелеген
міндеттерді тиянақты орындаулары тиіс жэне жолаушыны қауіпсіз жолдармен
алып өту жэне де саяхаттаушылардың қауіпсіздігімен жағдайларын ойлау
секілді іс-әрекеттер көрсетілген. Жоғары да айтылып кеткен нэрселерден
көріп отырғанымыздай туристік маршруттардың эртурлі қиындықтары бойынша
бөлінуінен РТО туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатын іске асыра
бастады. 1947 жыл спорттық топтардың меңгерушілеріне көмек ретінде
О.А.Орхангельскийдің туристік саяхаттарды қалай ұйымдастыру керек атты
еңбегі шықты. 1949 жылы туризм біріңғай спорттық классификацияға басқа да
спорт түрлерімен бірдей деңгейде қосылды. 1-ші категориядан жоғары туристік
саяхаттарда адамның денсаулығымен өмірі үшін қауіпті жоғары деңгейде
мінезделеген саяхаттардың жасалатын жерлері бар. Мүндай жерлерде (участкі)
топтың толық дайындықтың болмауынан жэне қолайсыз жағдайлардың тууынан соңы
өкінішке экеліп соқтыратын оқиғалар болады жэне болып та жүр. Батыста
туристтік фирмалар жақсы көлемді ақы үшін жердің барлық континентіндегі
тауарлардың шыңына жетуді үйымдастырады. Әлемнің шыңдарына атты туристік
маршруттар бар, бүған қатысамын деушілерді фирмалар маршруттардың
басталуына дейін жеткізілуін қамтамасыз етеді, жэне таулы хижиналарда жэне
қонақ үйлерде орындарға тапсырыс береді. Шыңға жету ерікті стильде
өткізіледі, ерлі зайыптыларды климанджаро жотасынан (Африка) немесе
Аконкагуда (Оңтустік Америка) көріп қалу таң қалатын қүбылыс емес. [5]
Маршруттың белгілі бір қиындық категориясына жатқызылуы туралы соңғы
шешімді, көп бөлігі тәжірибелі туристтердің санасына жататын тек
субъективті бағалар нэтижесінде сэйкес келетіндер қабылданады.
Классификацияда эрбір маршрутқа белгілі бір орынның ұсынылуы қиындық
маршрутында кездесетін жинақты жэне де белгілі бір дайындық деңгейіндегі
қатысушы топтар үшін оның қол жетерліктей болуын анықтауға алдын-
аламүмкіндік береді. Туристік саяхаттардың маршруттарының классификациясы
қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі бойынша жасалатын барлық
жүмыстың негізі болып табылады.
Ең бірінші рет ТМД-да таулы шыңдарға шығу классификациясы соғысқа
дейінгі жылдары басталған, содан бері ол жүйеленуде жэне қанатын жоюда.
1990 жылға ТМД-дағы таулы шыңдарға шығу маршруттарының классификациялық
таблицасына шамамен 4000 маршрут тіркелген, релісте альпенистік
маршруттар, жатады, қарлы мүздықтты жэне комбинировандалған болып бөлінген.
Маршруттың жаталық немесе комбинирвандалған түрінде жатқызылуы саяхаттардың
басыңқы түрде қиындық категориясын анықтаййтын, қиын жерлерде өткізілетін.
Шыңдарға жетумен қатар сондай-ақ троверсттер классификацияланады кем
дегенде екі шыңның өту, сонымен де алдыңғы шыңнан түсу келесі шығалатын
шыңның бағытымен жүрілуі тиіс жэне көтерілген жол бойынша жүрмеуі керек.
Шыңға жету жэне троверстер де 11 категория бойынша классификацияланады,
олар: 16, 2а, 26, За, 36, 4а, 46, 5а, 56, 6а, 66. Сонымен де оның барлық
учаскелерінің жиынтығы бойынша барлық маршруттардың категорияланған
принципі қолданылған. [6]
Бүл классификация қазіргі уақытта да ТМД-ның көптеген
Республикаларында оның ішінде Қазақстанда жалғасын табуда.
Алыс шетелдерге маршруттың жеке учаскелеріндегі классификациясына
негізделеген басқадай жүйе қалыптасқан. XX ғасырдың жиырмасыншы жылдарында
батыста алты сатылы Вельценбахтың қиындық шкаласы пайда болған, ал іс
жүзінде халықралық алыіенистік одақтағы қазіргі заманға лайық ҮІІАА (ІІпіоп
іпіегпаііопаіе сіез аззосгіопз Аірепізте) классификациясына тура келеді.
1947 жылдан Альпіде пайда болып келе жатқан ҮТІАА-ға ресми түрде
қабылданған шкаласы Рим цифрлары мен белгіленетін алты категорияға
бөлінеді. Бұл жаңа категориялар қазіргі барлық жол көрсетушілерде
қолданылады. Көбірек анықтау үшін III-категориядан жоғары қиындықтарға +
(қосу) және - (минус) деп анықталатын қосымшылыр енгізіледі.
• I. Аздаған қиындықтағы (қиын емес жеңіл). Тепе-
теңдіктің
қозғаласа
және сақталуы үшін кей-кездері қолдың көмегі қажет болады. Ірі
зацептар мен выступтар негізінде көптеп қатты қиратылған рельф бойынша
болады, бірақ жарыстар көбінесе қиратылған және сондықтан да олар қауіасіз
емес.
Ол жерден жүріп өту үшін адамдар өзіне деген сенімділік жэне
тереңділікке деген қорқыныштың болмағаны қажет.
• II. Орташа қиындық. Бүл жерде тепе-теңдіктің сақталуы жэне
қозғалу қолдың көмегінсіз мүмкін емес нэрсе. Тэжіибесі
азырақ
альпенистердің өздері бүл жерлерде джіптің көмегімен жүреді, эсіресе ұшы
қиыр жоталардың қатты қиратылған жэне құлап кетуі мүмкш жерлерде жш
көмегімен өтеді. Бір уақыттағы қысқа жіпке байланған қозғалыс тек қана
тәжірибелі туристер үшін арналған.
III. Айтарлықтай қиын. Оқиғадан оқиға қарай алыіенизммен
айналысатындар үшін өрмелейтін жердің үстіңгң бөлігінде байланыштар
оларға қатысты үлкен емес жэне де бір-бірінен шалғай орналасқан. Тіпті
жақсы деген өрмелеушілер үшін бүл жерде қиындықтар кездеседі. Бір
уақыттағы қозғалыс мүмкін емес, үзіліс сақтандыру керек. өзіміз бірге
петшілерді, закладкілерді, карбиндерді алып жүру қажет.
Крутизмдерге
байланысты түсімде (слускіде) өрмелеу немесе түсу жіп арқылы іске асады.
IV. Өте қиын-үшы қиыр жоталар бойынша еркін спорттық
өрмелеу. Ең алдымен топ жетекшісі үшін саналы ой мен тэжірибе талап
етіледі. Оқтын -оқтын жэне өтпелі сақтандыру, крючьтердің тағы да сол
секілді көмекші қүралдардың көмегі арқылы. Тіпті
тэжірибелі
өрмелеушілердің өздері жіптің көмегімен сақтандыруды қажет деп санайды.
Жіп бойынша түсім.
V. Ерекше қиын. Күнделікті жаттығудың арқысында пайда
болған, жақсы техника, запас, күш, көмекші қүралдармен жэне жіппен
сенімді жүмыс істеу эсіресе байламдағы (связка) лидер үшін қажетті
нэрселер. Крочьтердің сақтандыру жэне қозғалыс үшін
қолданысы,
лесеноктардың бөлініп-бөлініп қолданылуы. Мақсатқа жинақы түрде екі
еселенген жіпте жету. өрмелеуде қайталанбас шеберлік талап етіледі. [7]
VI. Аса қиын. Ең жақсы өрмелеушілер еркін өрмеліспен
шығуларына болады. Бүл жерде саны көп участкілер бар осы өтілетін
жерлер бойынша, сондықтан бүл жерлерде аз ара-қашықтықта көптеген
сақтандыру пунктінің үйымдастыруын талап етеді. VI
категориядағы қиындықта еркін өрмеліс үшін участкілер жиі кездеседі,
ол жерлерде крючтердің орнына қолданылатын жасанды көмек нүктелерінің
болғаны қажет. Батыстың түрлі елдеріндегі альпенистік маршруттағы
қиындықтың анықталуында кейбір айырмашылықтың бар екенін айта
кеткен жөн. Сонымен, Францияда қиындық шкаласы бағасы жолдың шамамен бір
балаға жоғары немістерден. Мысалы, Француздық жүйедегі IV к.с. немістердің
V-іне сэйкесе келеді т.с.с. Саксонияда жолдың жетісатылы қиындық шкаласы
бағасы қабылданған жэне де ол жерлерде жанды көмек нүктелерін қолдануға
тиым салынған. (Америкалық қиындық шкаласы эртүрлі сандық жүйемен
белгіленеді).
Қиындық категориясы дегеніміз- актив туристік саяхаттағы айрықша
қақтығыстардың өтуіндегі қындық дэрежесін мінездейтін классификациялық
көрсеткіш.
Техникалық қақтығыстар туризмнің эрбір түрі үшін жеке анықталынады:
жаяуға, шаңғы туризміне, суға, велисопедке жэне т.б. Жаяу походтағы
қақтығыстар болып батпақтар, орманды жэне шөпті өскіндер, өзендер арқылы
асулар, шөпті жерлер болып табылады. Тау туризмі үшін, мысалы; ең негізгі
қақтығыстар болып мүдцақтар мен өткелдер жатады. өткелдер қиындық
шкаласының негізіне 4 анықтауыш белгілер қойылған:
1) жолдың өте қиындау деген участкелеріне мінездеме
2) өткелдерден өте алу үшін қажет техника жэне тактика
қолзғалысы жэне түтейтін орындардың ерекшелігі
3) маршруттың сандық мінездемесі арнайы қажет құрал -
жабдықтар [8]
Өткелдердің (перевал) қиындық категориясы осы төрт белгілердің
жиынтығымен анықталады. Айтарлықтай қиын категорияғ сәйкес келетін
белгілердің бар болған жағдайында, оларды тек фактор ретінде белгіленген
дұрыс, бірақ оларды аса үлкен категориядағы өткелге өткізудің қажеті жоқ.
Классификациялық белгілерге потенциялдық қауіптер кірмейді. (лавины,
комнепад жэне т.б.) Өйткені қозғалыс тактикасын жэне жолды таңдауды
анықтауда, олар өзінен-өзі оның қиындықтарын мінездемейді. ереже бойынша
барлық қатысушылар өткелден асып өтуге арналған 1а-дан қиынрағы өткелден
асып өтуде тэжірибелі болу керек, ал топ жетекшісі болса- өткелден өтуге
басқа қатыеушыларға қарағанда жарты категория жоғары болуы керек.
II. Тарау Экотуризммен экономиканың арасындағы қарым-
қатынас
2.1 Экотуризмнің экономикаға әсері
Әлемдік экономиканың маңызды компонентін қүрайтын экотуризм,
экономикалық шаруашылықтың спецификациялық жүйесі болып табылады. Оның
үздіксіз дамуы бүкіл элемде демлуға, физикалық, интеллектуалдылық дамуға
жұмсалатын бос уақыттың көбеюіне бағытталғаң Ол жаліщ ілемдік өндіріс пен
транспорттың дамуына еңбек бөлінісінің артуына байланысты. Көптеген елдер
үшін туризм түйық валюа көзіне айналып отыр, ол сауданың дамуына,
түрғындардың жүмыссыз отырмауына жағдай жасайды.
Бүкіл Әлемдік Туристік Үйым (WTО) 1995 жылы 561 миллион туристік
сапарды жэне мүның 381 милиард АҚШ долларында табыс экелгенің тіркеді. Бүл
көрсеткіш бір жылда 10,2%-ға артты. (WTО) бюллетені Тоигізт тагісеі;
Ігепсіз, 1996ж). Бүл туризмнің элемдік шаруашылықтың жетекші салсына
айналу жолындағы маңызды қадам болғанын білдіреді.
Ол кейбір қолайсыз саяси жэне экономикалық шарттарға қарамай күшті
дамып келеді. Осыған байланысты экотуризм, өндірушілердің бэсекелестігі мен
түтынушылар сүранысы үнемі өсіп отыратын жүйе ретінде мінезделеді, Ал бүл
туристік өнімнің сапасын арттыруды жэне бэсекелестік қаблетті күшейтуді
талап етеді. [9]
Қазақстанның элемдік туристік гыноктағы интеграциялық мүддесі жедел
стратегиалық дмуды талдауды, турист түтынуының құрылымы мен мінезін
анықтауды, туристік топтарды басқаруға жэне орналастыруға қолайлы орындар
табуды, туристік өнім өндіруді жетік меңгеруді жэне жабдықтауды талап
етеді. Мүның бэрі туристердің сүранысын толық қанағаттандыруы тиіс.
Бүл істі жетік меңгеру үшін рыноктың қатынастардың заңдылықтарын
жэне туризм түрақты дамып отырған елдердің тәжірибелерін тереңдете үйрену
қажет.
Экология туризмнің жоспарлануы мен стратегиялық дамуын эдетте кең
көлемдік, үлттық, аймақтық, локальдық жэне дэрежеде қатынастар жүйесімен
туризм институттары біріккен механизмді көрсетеді.
Шоғырланған туризмге арналған халықаралық эдебиетте (мысалы, C.M.
Hall “Tourism and Politiks”, 1994) белгілі бір туризм ретінде қаланың
таңдап алынуы атап көрсетіледі. Өйткені, қала локальды интегративтік
потенциялға, рыноктың конюктураға сэйкес өзгерістерге оперативтік бейімделу
мүмкіндіктеріне, әлеуметтік-экономикалық дамуына жеделдету үшін адам
ресурстары мен капиталдарды тарту жолдарына ие, ондай-ақ туризм
инфроқүрылымын қалыптастыруға жэне өмір сапасын арттыруға қолайлы.
Қала мен аймақтың жан-жақты даму бағытына оның жоғарғы тартымдылығын
(имиджін) және осы арқылы инвестиция ағымын қамтамасыз ету, сонымен бірге
ішкі ресурстарды тиімді пайдалану, жатады. Бүл бағытта еркін экономикалық
зоналар, ашық аудан немесе қалалар маңызды орын алады. [10]
Еркін экономикалық зоналардың концепциясы элемдік шаруашылыққа
интеграцияға үмтылып отырған бірқатар дамушы елдердің экономикалық
мақсатарына жоғары дэрежеде сэйкес келетін болып шықты.
Қазақстанда бүған қызығушылық 2000 жылдардың соңында білдірілді. Бүл
орталық және жергілікті баспасөздің бірқатар мақалаларында көрінді.
Ондай аймақтық шаруашылық есеп бойынша территорияның комплекстік
дамуына негіз қалау үсынылады. Еркін туристік қала түрінде оны еркін
экономикалық зона механизмі арқылы элемдік шаруашылық байланыстар
орбитасына тарту көзделді.
90 жылдардың басында осы идеялардың жалғасы ретінде Алматы қалалық
депутаттар кеңесінің Шымбүлақ экотуристік орнын еркін экономикалық зона деп
жариялау туралы шешім қабылданды. Өткір
жоспарлы экономика, қызықпаушылықпен одақтық орталық диктат шарттарында бүл
шешімді сол кездегі Қазақстан жоғары кеңесі қолданады.
1991ж көке айында Алматы кэсіпкерлер бірлестігі Алматы инвестиция
және менеджмент орталығымен бірге Шымбұлаққа инвалюта ағымын қалай
қамтамасыз ет болады деген тақырыпта түрлі сдағы шаруашылық мамандары мен
ғалымдарының, туризм мэдениет жіне ағарту саласы қайраткерлерінің,
министірліктер өкілдері мен депутаттардың қатысуымен екі күндік іс ойын
өткізді. Алайда бұл іс ойы барысында алынған ми (ақыл) шабуылуының
шектеулі нэтижелері Одақтық ыдырау шарттарында сәйкес түрде қажетке жараған
жоқ.
Қазақстан тэуелсіздігін алғаннан кейін ғана Біріккен Үлтар Ұйымы мен
Бүкілэлемдік Туристік Үйымға мүше болған соң республика шаруашылығының
элемдік рынокпен интеграциясының механизмдері мен стратегиясын пайдалану
бет бүрылды.
Қазақстан таңдаған ерекше даму жолы Қазақстанның геосаяси орнын,
оның Орталық Азидағы қолайлы туристік аймақ ретіндегі жетекші позицияларын
ескере отырып, жаңа эдістерді талдау жэне қолдану болып табылады. [11]
2. Экотуризм уақытында қолданылатын құрал-жабдықтар
Туристік жинақтарға аяқ-киім, кйім, бивактөр жылжымалы мүліктер
және қауіпсіздік, жүк тасмалы және де басқа да туристік саяхатқа қажетті
заттар жатады. құрал-жабдықтар жеке және топтық болып қарастырылады,
олардың жарты бөлігі туризмнің барлық түрінде қолданылса, қалған бөлігі
негізгі қажетті заттар болады, олар тек жылжымалы мүлік және тасымалға
қолданылса, сондай-ақ кездесетін қоқтығыстар мен қауіспсіздікті жеңе білу
болып табылады. Активтік туризм саяхатының барлық түріне жүргізілген
практика нәтижесі құрал- жабдықтардың келесідей негізгі міндеттемелерін
анықтады: салмақ пен көлемнің минимальдығы, ыңғайлылығы, поход жағдайындағы
эксплутация мен мшдеттерше келісушіліп, қаушсіздіп, техникалық эстетикасы,
табиғаттық қорғалуы;
Жабдықтың және топтың түрлері заттардың біртүрлілігі; олардың бір-
біріне деген іс-эрекеттері мен орын ауыстыруларының қамтамасыз етілуі.
Актив туристік саясатының жетістігі басқадай туризм түрлерінен жабдықтың
сапалылығы мен дұрыс таңдауына байланысты. Жеке жабдықтарға киім, аяқ-киім
сондай-ақ түрлі походқа қажетті заттарды жатқызамыз. Оларды қолданылатын
адам ол нақты туристің өзі болап табылады. Туристке жеке жабдықтың ішінде
ең 1-ші жэне қажеттісі болып рюкзак саналады. Рюкзак сөзі ол неміс
тілінен аударғанда арқа дорбасы деген мағынаны білдіреді. Қазіргі заманға
сай рюкзактардың сапасының басты көрсеткіші болып оның адам денесіне лайық,
тура келуі болып табылады. Дәл осындай рюкзактар салмақты тепе-теңдік
ұстауға мүмкіндік береді, жэне ол туристергеаз мөлшерде физикалық күштердің
жүкті ұзақ қашықтыққа алып жүруіне мүмкіндік береді. Рюкзактар 3 түрге
бөлініп қарастырылады: жұмсақ бескаркасты, жесткостяший, мысалы: сранердің
пластинінен жасалған жэне де каркаскароб элементін қүрайтын рюкзак. [12]
Каркассыз шетелдік моделді ішіндегі жақсы қарастырылған рюкзак як-
пек болып табылады. Оның формасы адам денесі үлгісінің нақ өзі: жүгі бар
рюкзак максималды түрде арқада жақсы түрады: салмақ тек иықта ғана емес,
белде де бір келкі ұстанып түрады, оған көкіректен айғастырыла жүргізілген
лямкалар септігін тигізді. Стандарқа сэйкес жалғыз рюкзак болып танылатын
ол жеткілікті дэрежеде төменгі категориялы походтарда туристік көңілінен
шығуда, бүл рукзакты аболановский деп атайды. Бұл рюкзактың кемшіліктеріне
қысқа қадамшалы белдіктер көлемінің кішілігі (47л) ауыр салмақ (1,65кг)
жэне маталардың қолайсыздығы, өйткені ол тез суланады жэне ұзақ кебеді.
Клиенттердің жүк тасуда крекингте ең жақсысы өздерімен бірге тонностенный
стальный трубадан жасалған станогы болған абзал, оның төменгі бөлігінде
ступенклері болады. Бұндай станог ыңғайсыз тасымалды рюкзакта жүкті
упаковка күйінде алып жүруге мүмкіндік береді. Жүк тасушылардың жалпы жүгі
крекингте 40 кг құрайды жэне де станог ол салмақты иықа біріңғай
жайғастырады, жэне арқаны вентелеияциясын қамтамасыз етеді. Трекинк жэне
экспедициялық походтарда ауыр жүктердің тасымалын сондай-ақ жүмсақ,
станогсыз рюкзактарда жүзеге саыруға болады. Бірақ олар труба үлгілі
формада болуы жэне жалпақ жұсақ лямкалы, белгі бекітілуі жэне көлемі
кешінде 75-100 м болуы қажет. Рюкзактардың негізгі бөлігінің оптималды
биіктігі туристердің бойына байланысты 175-180 см бойды ол бОсм болуы
керек; соңғы жылдарда туристер рюкзактады өздері тігіп алуға тырысады
осылайша олар өз қалауларынша жеңіл жэне төзімді ашық түмті маталарды
қолданады. Туристердің жеке жбдықтағы екінші негізгі элементі болып үйықтау
дорбасы болып табылады. әртүрлі модификациядағы үйытау дорбаларын плотно
мықты материалдардан таңдау абзал, ол жақсы вентеляцияны қамтамасыз етеді,
және де жылытушы есебінде пухы бар. Дорбаның төменгі болігі су
өткізбейтіндей матадан жасалынуы керек. Үйықтайтын дорбаны таңдағанда оның
комфорттық ұйқыны қамтамасыз ететінін білу қажет. Оның үзындығы адам
бойынан және көлемінен 25 см артық болып түрады. Жекем гигиеналық ойлаудан
және қосымша жылытушы есбінде үйықтау дорбасының комплектімен бірге жеңіл
ақ матадан жасалған төсеніш қолданылады. Аяқ- киімге үлкен көңл аударған
дүрыс. Ол адам аяғында ыңғайлы түру керек, қозғалысқа кедергі болмауы және
де ауа райы жағдайларына жэне рельефке сәйкес болуы керек. Туристік аяқ-
киімге қатысты негізгі міндеттеелер оның жеңіл болуы, төзімділігі жэне
резиновой табанның профилированный наличесінің рельефте мықты қозғалысты
қамтамасыз етілуі. [12]
Таулы жэне жаяу маршруттарда кетегорияның төменгі қиындығында да
негізігі туристік аяқ-киім болып вибрам типіндегі ботинка болып табылады.
Бірінші категориялы қиындықтағы таулы походқа қажет туристердің жеке
жабдықтарының көрсетілген төзімінде жалпы салмағы 19,5 кг 35 түрі бар. Егер
алып жүретін жүкті максималды теңелті керек болса онда жазғы уақыттағы жылы
ауарайында ковбайкасыз, хб жаттығуға арналған костюмсіз, Гольф
шалбарынсыз жэне шерст қолғабынсыз жүруга боладыбүл эрекет жеке жабдықтың
салмағы 1,5 кг дейін қысқартылады. Бірақ қатысушы иеленушінің походтағы
комфорттын азайтады. № 9 приложенияда келтірілген жеке жабдықтардың негізгі
бөліктері походта туризмнің барлық түрі бойынша қолданыла алады. Енді жаяу,
су, шаңғы походтарының, жеке жабдықтарының ерекшелігін келтірілген
төзімдегілерімен салыстыра қарастырайық. Жаяу поход ішінде №9 приложениядан
көрсетілген төзімнен пухабой куртканы немесе желетті, бахильды, шерст
қолғабын ледоробды, шаңғы таяқтарын алып тастауға болады. Сөйткенмен
накоморникпен компасты қосып қойған абзал.
Төменгі категориялы қиындықтағы жаяу поход қа ұйықтау дорбасын
жылыту мақсатында тауық қанатын қолдану міндетті емес. Бұл үшін
синтетикалық жылытушылар болса жеткілікті. Жылы райондарда жау және су
саяхаттары үшін үш адамды қадалмалы дорба жабқыштың болғандығы жеткілікті.
Жүзуші туристердің жеке жабдықтары жаяушылардың төзімінен айтарлықтай
айырмасы жоқ. Дегенмен су походында туристер негізгі аяқ-киім ретінде
ботинканың орнына ризина матадан тігілген красовка, тапочка жэне шалбар
етік қолданады. Жүзуші туристке сондай-ақ келесідей индивидуалды құтқарушы
қүралдар қажет, құтқарушы желет ашық түсті материалдан тігілген (қызыл
түсті болғаны жақсы) жеңсіз желет жалпы көлемі 16- дан 24-ке дейін литр еу
тығыздығы жэне толтырған ретінде пенопласт кусогы бар: құтқарушы
гидрокостюм жіңішке прорезинендырылған кафроннан жасалған кобенизон жэне
шалбар мен куртка түрінде жасалынған. Соңғы жылдары жүзуші -туристер,
қүтқарушы желетпен гидрокостюм орнына көбінде киімі бар қорғалған құтқарушы
қолдануда(ҚКК). [13]
ҚҚК гидрокостюм сияқты жасалынған бірақ куртканың көкірек жақ
бөлігіне, қолдарына иықтарына шалбардың ауына көлемі 32 л - дейін брюзкалар
пенопластер тігіледі.
Шаңғышы туристің жеке жабдығының бірінші ерекше айтатын зат ол шаңғы.
Туристтік походка металмен қапталған жаппақ (Юсм-ге дейін) шаңғылар
қолданылады. Шаңғы ұзындығы сан бойынша анықталады. Оны табу үшін адам
бойына сантиметр бойынша оның кг есебіндегі шарты салмағын қоссақ шығады.
Шаңғы ботинкалары адам аяғының өз размерінен екі размер үшлкен болу керек
(2-3 пар шерст наскилер) жэне аяқ киімнің басшағы кең үсіңгі жағы биіктеу
болуы керек. Сонымен қатар ұзындығы кешінде 40 см болатын жүда брезинг жэне
кафроннан жасалған бақилы реттігі қажет. Мамандар бұндай бақилардың алдыңғы
бөлігіне найзағай (молный ) жапсырғанын жасауға кеңес береді. Ал одан эрі
бауға петил тігу керек. Ол бақилдың көлемін қадағалауға мүмкіндік туғызады
сапожка матасының сырқы қабаты жүқа кафроннан жасалынған астарына
синтефонының қабатымен жондырылады.
Сондай-ақ шаңғы походында жүк тасымалдауға индивидуалыд болакушысы
бар пластмассовый шаналар өте ыңғайлы. Таулы походты шаңғы походымен
практика жүзінде салыстырсақ мысалы онда ұйытау дорбаларына жыу беретін
маериал ретінде синтетикалық мақта синтепон қолданылады. Мүлдай дорба
жетерліктей жеңіл жэне жылулықты жақсы сақтайды, бірақ оның қиын
жағдайларды тауық қанатынан жалғанына қарағанда оның алатын көлемі көп.
Шаңғы походының киімдегі ерекшелігі онда жылы киімдер санының көп
болуы. №9 приложенияда көрсетілген зеттарға ішкі шерст киімінің екі қайтара
ауысып киілетін киімін қалпақ, желден сақтайтын маска фланельмен
синтепоннан жасалған оныда қосуға болады. №10 сатыда I. Категориялы
қиындықтағы таулы трекинг жол серік болатын 12 мүше бригада мен ол клиентке
қажет жабдықтың төзімінің үлгісі көрсетілген. Бұндай трекинг белсенді
туристік саяхаттың ішіндегі кең таралған түрі болып табылады.. Көрсетілген
клиенттермен бригада мүшелерінің саны стандартқа тура келеді. Барлық актив
туристтік саяхаттың бивачный жабдықтарының ең негізгі түрі болып палаткалар
табылады. Олардың массасы салмағы оптималды говоритті, бағасы, ыңғайлы
түнекті қамтаасыз етулері керек және де тез эрі оңай құралулары керек.
Ағылшындық Бандспорт палаткасы перкаловой матадан дайындалған киіз үй
формасында жасалған қатты төзімді каркасты металдан жасалған ол таулы
походқа тура келеді жэне де ол желге жақсы қарсы тұрады. Бүндай палаткаға 2
клиент немесе 4-5 бригада мүшесі орналаса алады. Зима палаткасы
Бандспорт палаткасына қарағанда қүрылуына көп уақыт кетеді. Дегенмен онда
көп адам орналаса алады. Трекингті походтарда тамақ дайындап тамақтану үшін
үлкен каркасты асхана-палаткасы пайдаланылады. Бүл жерде бірден 12-15 адам
орналаса алады. [14]
Зима палаткасы өкінішке орай бүндай палаткаларды кэсіпорындар
жасап шығармайды, сондықтан оны туристтік үлымдар өздері жасайды.
Самоделеное туристское снаряжения кітабында оны қалай жасауға
болатындығы айтылған. Ормансыз зонада тамақтың дайындалуы бензинді
преимустар мен газды горелкалармен іске асады. Ауа-райы жақсы болса
жамылғысыз, ал қатты суық ауа-райында асханалық ранаткада жасау керек.
Қандай болса да примус пен горелканың басыны судың тимеуін
қадағалау керек. Практика жүзінде шмельпримусын қолдану тиімді болады.
Примустарға ең жақсы жанармай болып авиациондық калошыбензині болап
саналады.бэріне жақсы таулы трекингте Биюэт-206француздық газдық горелка
типі болып табылады, оның салмағы 290г.
Судағы белсенді саяхаттың көп бөлігі арнайы туристік жүзуге
арналған көліктермен іске асады. Таралған көліктердің ең дамығыны байдарка,
котамаран жэне үрлемелі қайықтар болып табылады.
І-ІІІ қиындық категориясында көбінде байдарка дамыған. Байдарка-
жіңішке, келген жеңіл қайық. Өзен, теңіз жэне су қоймаларындағы походтарға
арналған. Ол бір, екі, үш орынды болады. Бір орынды бойдаркаларды каяктар
деп атайды. Конструкция бойынша ол жиналмалы және жиналмайтын болып
айрылады. Жиналмалы байдаркалар конструкциясы бойынша каркасты,
каркастыүрмешелі жэне үрлемелі қатты болып бөлінеді. [15]
Катамамаран (тамиль сөзінен аударғанда байланған тамарлар) -
параллель екі корпуспен байланған көлік. Су туризмінде көбінде үрлемелі
катамарандар қолданылады. Катамаран экипажы эдетте 2-4 адамнан тұрады.
Плот - өзара бірнеше тамарлар, бөшкелер жэне т.б. үрлемелі
еаилондардан біріктірілген жүзбелі платформа. әдетте ағыс бойымен
қозғалады; 70-ші жылдардың ортасына дейін су туризмінде дэстүр бойынша
көбірек ағаш платтор қолданылады.
Весио - еспелі қайықтардың су бетінде қозғалуына қажетті зат. Су
туризмінде көбінде бандарлық нанойлық және гилюптық веслалар және арнайы
плоттағы қозғалыстың басқаруы үшін весла ол-гребь. Байдарлық жэне канойлық
веслалар еспешінің қолының үзындығына байланысты жасалады. Қорыта айтқанда,
жалпы белсенді туристік саяхаттың құрал-
жабдықтарының жалпы мағлұматы осындай болып келеді.
2. 3 Қазақстан экономикасында экотуризм рөлін күшейту үшін
қолданылып жатқан іс-шаралар
Туризмнің келешегі шын мәнінде бүгінгінің
жетістіктерімен жарықтындырады. Қазіргі маңызды бағыттардың бірі- болып
отыр. Экотуристік зонада әрбірі 400-500 орындық қонақ үйлердің құрылысы
жүріп жатыр.
Бұған темір жол және авиаңиялық туризмнің едәуір дамуы турткі болып
отыр. Туристтердің үлкен топтарын бір мезгілде қабылдау мен оларды
тасымалдау үшін транспорт бөлігіне шұғыл қажеттілігі пайда болды. Олардың
бәрін қонақ үймен де қамтамасыз ету керек. [16]
Маңызды проблеманың бірі- автотуристер үшін
қорықтарға орналасқан жақын жерде кэмпинттер салу. Олардың
құрылысы магистрльдық бағьіттардағы әкшшілік және мәдени орталықтарда,
әйгілі тарихи және архитектуралық ескерткіштердің маңында белгіленуі
тиіес
Капиталдық жылдық объектілердің қүрылысы мен қатар жазғы типтегі
туристік базаларда құрылады. Комфортабельді қонақ үйлер 2000-2005 жыл
арасында жүретін туристік құрылыстың 65% құрайды. Қазіргі күндерде Ақсу -
Жабағылы қорығында екі туристік маршруттар істеп жаты. Жаяу жүру және атпен
саяхат ету. Жаяу жүруден келетін пайда 7000 доллар, ал атпен саяхат
жасаудан келетін пайда 84000 доллар.
84000+7000=91000 доллар.
Қазақетан экономикасын күшейту үшін қосылатын пайдасы 91000
доллар.
III. Тарау Қазақстандағы экотуризмнің дамуы және оның
объекттері
3.1 Қазақстанда экотуризмды дамыту проблемалары.
Туризм және табиғатты қорғау деген сөздерді біз соңғы жылдарда
ғылыми және методикалық әдебиетте, газеттер мен журналдарда көп кездестіріп
жүрміз. Бұл атагән саладағы адам әрекетінің әлеуметтік-эконмиқалық
маңызының өсуімен оның халық денсеулығын қорғаудағы,
ауру профиликтикасындағы, гормониялық дамыған адам жетілдірудегі рөлімен
байланысты. Экономика жоспарында да туризм мен табиғат қорғаудың маңызын
бағалау қиын.
Туризм мен табиғатты қорғау едэуір дэрежеде еңбек өнімділігін,
қоғамдық өндірістің үдемелілігі мен үлғаюын қамтамасыз етеді.
Туризм мен табиғатты қорғау - бұл түсініктерді географ Ю.К.
Ефремов үш түрлі тармаққа бөлуді ұсынады. Бұлар туралы биогеоценоздардың
деграцииясының, ормандарда өрт шығуының, ландшафттфң жағдайының
нашарлауының себептері туралы сұрақ түрғанда еске алатын боламыз. Бұлардың
бәріне себеп - туристердің шектен тыс өжеттігі. Бұл проблеманың бір
жағытуризмнен табиғатты қорғау. [17]
Туризм дамуда, барған сайын өсе түсуде, осының нэтижесі дэстүрлі
туристтік аудандардың табиғи комплекстеріне де салмақ ауырлай түсуде.
Дэстүрлі туристік аудандардың ластануы олардың шаруашылығының түрленуінің
күшеюімен, сервис объекттерінің кең тараумен және урбандалудың басқа да
элементтері мен байланысты. Нәтижеде туристер жабайы табиғатпен сөйлесу
сезімі жоғалады, яғни олар салмақтылық элементінен айрылады. Сондықтан да
қол тимеген жаңа ландшафттарды игеріп отыруға тура келеді. Бұл ғылыми есеп
негізінде туризмнің негізгі ресурсы жаңа територияларды алдын-ала дайындап
отыру дегенді білдіреді.
Табиғатпен тығыз туризмнің қатынасы проблемасын шешуге жағдай
жасайтын жақсы ұйымдастырылған форма ұлттық парктер болып табылады.
Бұл парктердің негізгі мақсаты - адас қолымен өзгертілмеген
экологиялық таза жүйелерді сақтау жэне туризм ресурстары ретінде пайдалану.
Ұлттық парктердің басты міндеттерінің бірі- жақсы демалыста
тұрғындардың талабын қанағаттандыру, еңбекшілерді экологиялық тәрбиелеу.
Бұл жолмен жолдамаларды таратуды реттеуге, туристтік бағыттардың
жабдықтары, паркте табиғаттың ерекше қорғаулы територнялары мен зоналарына
бөлуге қол жеткізіледі. Қазіргі кезде әлемнің
І40 елінде ұлттық парктер бар.
Туризм үшін қорықтарды да тиімді қолдану керек. Біздің ше оларға
туристерді кіргізуге болмайды деген көзқарас дұрыс емес. Мұнымен турист пен
табиғат арасындағы проблеманы шешуге бола ма екен? Дұрысы қорықтарды
туризмге жұмыс істеткізуге қол жеткізу керек, бірақ қорық териториясында
туристтер табиғатпен және жануарлар әлемімен таныса
алатындай ғана режимде сақталуы тиіс.
ТМД елдерінде 120-ға жуық мемлекеттік қорықтар бар. Олар бәрі
туризмге есік аша бермейді. Бұл олардың бағытына туристердің қолдануы кері
әсер етеді деген қауіптенуге байланысты. Мұның арасында бірқатар
қорықтардың жұмыс тәжірибесі оларды туризмде қолдануға болатынын қөрсетіп
отыр. Әрине бұл сұраққа ғылым бойынша, тиісті дайындықпен, туристерді
кіргізудің көлемі мен жолдарын үйреніп, кірісу керек.
Қазақстандағы көптеген қорықтарды ұйымдастырылған түрде туризм үшін
қолдануға болатынына біз сенеміз. [18]
Аңшылық туризмінің дамуы өте маңызды болып отыр. Бұл толық шешімін
таппаған езекті проблема. Біздің елімізде аңшылықпен көп адам
айналысады. Бастауыш аңшылықты қатаң кадағалауды ұйымдастыру, фаунаны
қорғау өте өткір сұраққа айналып отыр. Ұйымдасқан аңшылық туризм,
көрсетілер қызметтің жақсы ойласқан жүйесі, арнайы туристік
базалардың кептігі, притондар т.б. бұл проблеманы шешуге жағдай
жасайды деп күтілуде.
Бұл бағытта осы ұйымдар тарапынан құрылған табиғаттану секциялары
пайдалы жұмыстар жүргізуде.
Туристердің экологиялық дайындығы басқа түрде жүргізілуі де мүмкін.
Татарстанда арнайы "Туризм және табиғат қорғау" факультеттері ашылған.
Туристердің табиғат байлықгарына қатынасының тағы бір формасы көзге
түседі. Бұл ерекше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz