ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ КҮРЕС САЯСАТЫНЫҢ ШАРАЛАРЫ, МАҚСАТТАРЫ МЕН БАҒЫТТАРЫ ЖАЙЫНДА
1 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТЕРРОРИЗМГЕ ҚАРСЫ КҮРЕС САЯСАТЫНЫҢ
ШАРАЛАРЫ, МАҚСАТТАРЫ МЕН БАҒЫТТАРЫ
1.1 Халықаралық терроризмнің Қазақстанға қауіп төндіру жолдары
Әлемдік қауымдастықтың белді мүшесіне айналған Қазақстан әлемдік
қайшылықтарды қауіптерді планетарлық мәселелерді әлем халықтарымен
бөліседі. Көптеген елдерге қауіп төндіріп отырған терроризм құбылысы да
Қазақстанға қауіп әкеледі. Бағымызға қарай Қазақстанда халықаралық
террористік ұйымдар жасаған террористік актілер болған жоқ. Террористік
топтар ұйымдастыруды мақсат тұтқан шаралар болды деген ақпараттар
назарымызға іліккен жоқ. Қазақстан терроризм құбылысынан аман елдердің
қатарында. Террористік топтардың елде терактілер жасамауы Қазақстан
терроризмнен мүлдем аман тұра береді деген сөз емес. Қазақстанда да
терроризм болуы ықтимал. Сондықтан халықаралық терроризмді болдырмаудың, ел
аумағына енгізбеудің шараларын қарастыру маңызы арта түседі. Себебі,
Қазақстанда террористік шабуылдар обьектісіне айналатын нысаналар өте көп.
Олар; ядролық қондырғылар, су, жылу электростанциялары, қару-жарақ
қоймалары, ауыз су қоймалары, стадиондар, кинотеатрлар т.б. адамдар көп
шоғырланатын кешендер. Елдің көптеген балалар демалатын жаздық лагерлері,
спорт базалары, санаторийлер мүлдем күзетсіз қалалардан тысқары жерлерде
орналасқан. Террористер жырақ орналасқан шағын елді мекендерді толық басып
аламын десе оған сол сәтте қарсы тұрар күштер ешбір аудан, облыс
орталықтарынан шыға қоймайды. Терроризмге қарсы күресуші күштер мардымсыз.
Осындай ахуал Қазақстанда болуы ықтимал террористік әрекеттерге қарсы
профилактикалық алдын-алу жұмыстарының кешенді шараларын жасаудың
маңыздылығын арттыра түсуде. Қазақстанға тікелей мұсылман мемлекеттері
қауіп төндіріп отырған жоқ. Мұндай ашық қауіп Ресейден, Қытайдан , АҚШ-тан
басқа да әлемдік басым державалардан туып отырған жоқ. Еуроодақ
мемлекеттері де Қазақстан шикізатына қызығып, достық құшағын ғана ашуда.
Сонда терроризм қаупі қайдан келуі ықтимал деген сұраққа жауап іздеу
Қазақстан сарапшылары үшін өте маңызды.
Бұл деректер Қазақстанға терроризм қаупінің болуының ықтимал жолдарының
бірі - әлемдік басым империялардың арнаулы қызмет органдарының жоспарлы
әрекеттері болуы мүмкін екендігін көрсетеді. Әсіресе АҚШ-тың Федералдық
барлау орталығының әлемнің әр түкпіріндегі әрекеттері туралы деректер де,
қауесеттер де жеткілікті. Мысалы, Ресейдің осы мәселемен айналысып жүрген
маманы генерал Леонид Шебаршин 2001 жылғы 11 қыркүйектегі Аль-Кайда
жасаған терактіні американдық арнаулы қызмет органдарының провакациясы деп
есептейді. Себебі, Бен Ладен АҚШ жерімен байланыспай-ақ қалай өте күрделі
операцияға басшылық жасаған, - деген сұрақ қояды. АҚШ басып алған Ауғанстан
мен Ирак террористік әркеттердің нағыз қайнаған қазанына айналды.
Американдықтарды жақтаушы Хамит Карзайдың үкіметіне қарсы терактілерді
талибтер ұйымдастыруда. Ал Иракта АҚШ шейттер мен суниттерді бір-біріне
қарсы қоюда. Өзара жауласушы топтар біріне-бірі жауап беруде. Соның
салдарынан екі елде соңғы 3-4 жылда 200 ден астам терактілер болып ондаған
мың адам жазықсыз қаза тапқан. Осы тас-талқан болған екі мұсылман елінде
терроризмді жаппай құбылысқа айналдырған АҚШ саясаты екендігіне әлем
халықтарының көзі жетіп келеді. Сондықтан Қазақстан АҚШ - тың Орталық Азия
аймағында жүргізіп отырған саясаты біртіндеп отаршылдық саясатқа ұласып
кетуінен сақтануы қажет. Ол үшін халықаралық құқық нормаларына сәйкес,
елдің заңдарына сәйкес басқа мемлекеттердің Қазақстан жеріндегі қандай да
болмасын заңсыз әрекеттеріне қорықпай, қатаң тиым салып отыру қажет. Басым
державалардың өзі Қазақстан мемлекеті өзінің ұлттық қауіпсіздігі жолында
тәуелсіздігін сақтап қалу мақсатында қандай күшті елмен болмасын қарулы
күреске дайын екендігін білуі міндет. Халқы тастүйін, қорғаныс қаруы
бүгінгі күнге сай Қазақстанға жаулап алу үшін кіру ешбір басым державаға
оңай болмайды. Бұлай болуы терроризм қаупін де минимумдік деңгейге
түсіреді. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің арнаулы бөлімдерінің міндеті
басым державалардың Қазақстанға қатысты құпия жоспарларын және астыртын
әрекеттерін батыл әшекерелеп отыру.
Мысалы, басым державалар Орта Азия елдерінің арасындағы түрлі
қайшылықтарды қоздырып ойын жүргізуі ықтимал. Трансұлттық өзендердің су
ресурстарын пайдалану, шекара даулары, энергетикалық көздер, еңбек
іздеушілердің миграциясы, наркотрафик, қару-жарақтың заңсыз сатылуы сияқты
көптеген мәселелер Орта Азия регионында Қазақстанмен басқа көршілес
мемлекеттер арасындағы қайшылықтарды қарулы қақтығыстарға, немесе
террористік әрекеттерге ұластырып жіберуі әбден мүмкін жағдай.
Әлемдік басым державалар Өзбекстан мен Қазақстан арасындағы
қайшылықтарды ушықтырумен айналысуы ықтимал. Қазақ-өзбек шекарасында болып
жататын адам шығындары, әсіресе өзбек шекарашыларының бірнеше рет
қазақстандық азаматтарға оқ жаудыруы, адамдарды жазықсыз өлтіруі және
соққыға жығу фактілері көптеп орын алуда. Бұндай әркеттердің артында түрлі
саяси күштердің мүдделері жоқ деп айту қиынырақ. Шекарашылар арнаулы
тапсырмалар алмаса көршілес, бауырлас елдің жеріне кіріп азаматтарын
жәбірлемес еді. Сондықтан Қазақстанның қауіпсіздік органдарына осы
құбылыстардың түпкілікті себептерін және салдарларын зерттеу маңызды. Онсыз
болуы ықтимал мемлекеттік терроризм қаупінен құтыла алмаймыз. Себебі,
қайшылықта ойнау отаршыл державалар үнемі пайдаланып келе жатқан дәстүрлі
саяси стратегия. Ол арқылы Азия мен Африка халықтарын, діни - этникалық
топтарын тірестіріп қояды. Бірімен-бірі жауласқан халықтар еріксіз
оккупациялық күштерге жүгінуге мәжбүр болады,- дейді Гумер Исаев [97,5б].
Басым державалар Қазақстанға қатысты тек әділетті саясат ұстанады деп
ойлау қателік. Ресей империясы Қазақстанда 300 жыл тонаумен болғаны шындық.
Өздерінің ұлттық мүддесі үшін бүгінгі Ресей Федерациясы басшылығы
Қазақстанды қайтадан аяққа салуға дайын. Ондай пиғылды Ресей элитасының
өкілдері Солженицын, Жириновский, Миронов т.б. БАҚ-та әлденеше рет ашық
айтқан. Сондықтан Ресейдің арнаулы қызмет органдары Қазақстандағы түрлі
діни ағымдарға, сепаратистік топтарға, сектанттық ұйымдарға қолдау көрсету
арқылы терроризмге ұласатын діни экстремизмді қоздыруы ықтимал. Мұндай
әрекеттерге, Қытайдың, АҚШ-тың, Өзбекстанның басқа да көршілес
мемлекеттердің құпия жұмыстармен айналысатын қызмет органдары баруы
мүмкін. Олар бұл істе Қазақстандағы көпконфессионалдық ахуалды
пайдаланатыны байқалуда. Түрлі діни топтардың Қазақстанның егемендігіне
нұқсан келтіру мақсатында саяси тұрақтылықты, қоғамдық келісімді шайқалтуды
көздейді. Мысалы, Қазақстанды 2010 жылға дейін евангелилендіру жоспары
бары анықталған. Бұл жоспарды жасаған АҚШ-тың халықаралық миссионерлік
ұйымдары. Олардың қазақиландырылған миссионерлік насихат шараларын 31
телеарна бүкіл Республика аумағына таратқан. Осы ұйымның басшыларының бірі
Дэвид Хасавейдің уағызы 3 сағат бойы Республика сарайында 3 мың тындарман
үшін ұйымдастырылған. Рахат, 31 телеарна, Қазақстан, Хабар
телеарналарында ислам дінін уағыздайтын бірде-бір хабарлар мен
бағдарламалар болмаған [98,10б]. Евангелие дінін қазақиландыру арқылы
қазақтың ұлттық біртұтастығын шайқалту, қазақтарды мәңгүрттендіру елдің
саяси тұрақтылығын шайқап, террористік топтардың да әрекеттеріне жол
ашатыны анық.
Көптеген жалған христиандық немесе антихристиандық ұйымдар: мормондар,
иеговистер, сайентологтар, елушілдер т.б. діни топтар Қазақстанға әбден
сіңіп алды. Қазір олардың мемлекеттік құрылысты және қоғамдық бірлікті
шайқалтуға бағытталған жұмыстары өте белсенді жүргізілуде. Олар әртүрлі
болғанымен мақсаттары бір. Қазақстандықтардың көп бөлшегін өздеріне
бағындыру және өздерінің түпкілікті саяси мақсаттарына жұмыс істету.
Қазақстандағы сектанттық ұйымдардың шыққан тегі құпия мемлекеттік ұйымдар
екендігі анық. Жеке адамдар өздерінің күшімен сектанттық топтарды бірнеше
мемелекеттің жерлеріне астыртын жібере алуы қиын. Сондықтан көптеген
миссионерлік және сектанттық топтардың артында, оларға тірек болып
мемлекеттік арнаулы құпия органдар қызметі тұр. Ондай ұйымдар қажет деп
тапса осы діни секталарды террористік топтарға оңай айналдырады. Терроризм
қаупін болдырмау үшін Қазақстанда да, Германия, Франция, Ресей
елдеріндегідей қатал Антисектанттық Заң қажет.
Қазақстанда сектантизм құбылысының күшейе түсуінің түрлі себептері бар.
Біріншіден, елдегі басым көпшілік ұстанатын мұсылман діні де, христиандық
проваславие діні де өзіне халықты қарату мақсатында аса белсенді үгіт-
насихат жұмыстарын жүргізіп, елдің арасына шығып түрлі шаралар өткізбейді.
Бұл жағынан дәстүрлі діндер белсенді емес. Осының себебі туралы Астана және
Алматы епархиясының протоиерейі Александр Иевлев былай дейді: Тоталитарлық
секталар мен дәстүрлі діндер арасындағы айырмашылық осыған байланысты.
Сектанттарға қарағанда біз жеке тұлғаны өзімізге алуға мүдделі емеспіз.
Адамға сырттай әсер ету керек емес. Адам рухани құндылыққа өз санасымен
келуі қажет. Түбінде адам құдайды табады. Ал сектанттарға құдай емес адам
керек. Әрбір жаңа мүше оларға қосымша күш, қаржылық пайда немесе басқа да
құрал. Айырмашылық принципте. Бұл ретте дәстүрлі діндер сектанттармен
бәсекелесе де алмайды және бәсекелесуге тиісті де емес [99,10б].
Екіншіден, қазақстандық дін басшылары сектанттық ұйымдардың түпкілікті
мақсаты кең байтақ қазақ жерін әлемдік басым державалардың билігіне көшіру
немесе трансұлттық корпорациялардың меншігіне айналдыру екендігін жоққа
шығармайды. Дін тек бет перде ғана. Сектантизм мен терроризмнің арасы тым
жақын екендігін әлемдік саяси тәжірибе үнемі дәлелдеп келеді. Діни
сарапшылар Қазақстанда жұмыс жасап жатқан діни секталардың мормондардың,
иеговистердің және елуіншілердің артында ірі қаржылық -олигархиялық топтар
тұрғандарын айтады. Ал сайентологтар тіптен зор қаржылық империя.
Мақсаттары қазақстандық азаматтарды өздеріне тарта отыра оларды дәстүрлі
діннен және қазақстандық патриотизмнен безіндіру. Діні мен Отанынан
безінген, санасы уланған адам қарсы қандай да болмасын әрекеттерден
тайынбайтыны белгілі.
Үшіншіден, сектанттыққа қарсы мемлекеттік заң мен күресудің кешенді
бағдарламасы қажет-ақ. Теледидардың коммерциялық каналдары ақша табу
мақсатында эфирді тиым салынған сектанттық топтарға, тіптен дәстүрлі
діндерді мойындамайтын топтардың қайсысына болмасын беруін тоқтату қажет.
Мұсылман дінін, православие дінін насхаттауға көмек жасау жолдарын белгілеу
маңызды. Балабақшаларда, мектептерде, колледждерде дәстүрлі діндер бойынша
сабақтар берудің де мезгілі жетті. Оларды кестеден тыс консультативтік
сабақтар ретінде ұйымдастырудың мүмкіндіктері бар. Осындай дәріс
сабақтарында сектантизмнің қаупі туралы, олардан терроризм қаупі
туатындықтары жайында жастарға түсіндіруге болады. Кришнаиттар,
ваххабистер, хизбутшылар, мормондар, иеговистер, сайентологтар Қазақстан
халқы үшін ешқандай жақсылық жасаған жоқ. Олар зор қаржылық қоры бола тұра
елде бірде-бір әлеуметтік мекеме аурухана, балабақша, монша, дүкен т.б.
салмаған. Тек діни кітаптар мен уағыз айтатын ғимараттарды ғана көркейтеді.
Осы ісінен ғана олардың түпкілікті мақсаты Қазақстан халқын гүлдендіру емес
бағындырып, тобырға айналдыру екені көрініп тұр.
Төртіншіден, сектантизм діни экстремизммен туыстас. Қазақстан сияқты
атеизм кең жайлаған халықты дәстүрлі діндерден алшақтатып секталарға
енгізу оңай. Поликонфессиялық және полиэтникалық Қазақстан халқы ұлттық
идеялар мен қазақстандық патриотизм идеологиясы төңірегінде де әлі толық
топтасып болған жоқ. Сондықтан діни экстремистік топтар Қазақстан халқын
оңай бөлшектенетін тобыр ретінде қарастырады. Әлемдік терроризм мен діни
экстремизмнің тірегіне айналдыруды мақсат тұтады.
Бесіншіден, Қазақстандағы дәстүрлі діндердің сектантизм мен діни
экстремизмге қарсы шараларын ұйымдастыратын арнаулы бейресми ұйым қажет.
Оның ролін Қазақстан халықтары Ассамблеясы ойдағыдай атқарар еді. Ассамблея
тек мәдени, ұлттық - этникалық шаралармен шектелмей дәстүрлі діндердің
елдегі позициясын нығайту шараларымен де айналысқаны абзал. Ассамблея
шеңберін де діни экстремизммен, сепаратизммен, терроризммен күрес
шараларының мемлекеттік шараларға қосымша бейресми шараларын жасаудың
мүмкіндіктері бар. Ол үшін Ассамблея басшылығының және дін басшыларының
бірлескен әрекеттерге деген ниеті ғана керек.
Ирактағы терроризмнің өрістеуінің тек Таяу Шығыс қана емес Орта Азия
регионына да кері ықпалын тигізері даусыз. Иракта көптеген террористік
топтар жаңадан пайда болуда. Олар бірнеше рет террористік әрекеттер жасаған
соң көршілес елдерді паналауға, өз әрекеттерін басқа елдердің жерінде
отырып жасауға ұмтылары сөзсіз. Сондықтан Қазақстан жеріне де Ирактың
террористік топтарының мүшелерінің еніп кету қаупі бар.
Сондықтан Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатына икемделіп және
негізделіп жасалған Қазақстан Республикасының әскери доктринасын 2007
жылы сәуір айында қайтадан қабылдады. Қазақстанның жаңа әскери доктринасы
бұрынғы доктринасы сияқты қорғаныстық сипатта. Жаңа әскери доктринаның
қабылдануына әскери сарапшы Владимир Райхель айтқандай, -әлемдік ахуалдың
өзгеруі себеп. Терроризммен күрес мәселесі жаһандық сипат алды. Сонымен
қатар түрлі қауіптерге қарсы күрес мүмкіндіктерінің мемлекеттік қуаты өсті.
Қарулы күштер компонентерінің мүмкіндіктері қазіргі қауіптерге адекватты
болуы маңызды.
Саяси шындықты үнемі есепке алып отыру қажеттігін Қазақстан
Республикасының әскери доктринасы назарда ұстайды. Себебі, Қазақстанның
айналасындағы ахуал түбегейлі өзгерді. Өңірде жағдайды тұрақсыздандыратын
және ұлттық қауіпсіздікке қатер туғызатын жаңа факторлар туындады, мұның
өзі әскери қатерлердің тұрақты мониторингі жүйесінің тиімділігін арттыруды
талап етеді. Геосаяси жағдай әлеуметтік, экономикалық және демографиялық
сипаттағы қайшылықтармен, содан туындайтын тұрақсыздық қатермен
сипатталады.
Қазақстанның дамуына қазіргі кезеңде аймақтың және әлемдік экономикалық
және қаржылық тұрақсыздық, мұнай, газ бағаларының өсуі тектес құбылыстардың
аса ауыр салдары жоқ. Себебі, экономикалық әлемдік коньюктурасының
өзгеруіне қарсы Қазақстанда 14 млрд АҚШ долларын құрайтын ұлттық қор бар.
Елдің шикізаттық ресурстары қомақты. Мұнай мен газ экспортын ауыстыратын
астық пен ет экспорты дайындалуда. Сондықтан әлемдік экономикалық
тұрақсыздықтан сақтанудын жолдарын Қазақстан қарастырған. Ал, саяси
тұрақсыздық пен терроризм қауіпі күшейе түсуде. Әлемдік геоэкономикалық
және геосаяси мүдделерінің біріне-бірінің әсер етуінің күшейе түсуі
Қазақстанның көптеген әлемдік үрдістерге еркінен тыс тартылуына әкеледі.
Бұл құбылыстардың табиғаты туралы Қазақстан Республикасының әскери
доктринасында былай делінеді: Әскери доктрина қорғаныстық сипатта, ол
ұлттық мүдделерді қорғауды, елдің әскери қауіпсіздігіне кепілдік беруді
батыл шеше отырып, Қазақстан Республикасының бейбітшілікке бейімдігін
айқындайды, ассиметриялық қатерлерге: терроризмге, экстремизмге, есірткі
тасмалына, қаруды заңсыз таратуға, заңсыз көші - қонға қарсы күресті ескере
отырып, Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құрылымдарды дамыту
шарттары мен жаңа бағыттарын нақтылайды.
Қазақстан Республикасының әскери доктринасында халықаралық
терроризмнің Қазақстанға қауіп төндіру жолдары сараланып көрсетілген. Олар,
біріншіден, нақты террористік әрекеттер. Елдің территориясында тікелей
террористік әрекеттер жасалынған жоқ. Алайда, олардың болмауы арнаулы
мемлекеттік қауіпсіздік органдарының алдын-алу шараларының пәрменділігі мен
нәтижелігіне байланысты. Мысалы, 2007 жылдың басында Интерфакс Қазақстан
агентігінің хабары бойынша қазақстандық сот алғаш рет өзінің заң
жүргізушілік практикасында терроизмді қаржыландыру ісіне байланысты
қылмыстық іс қарады. Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік
комитетінің төрағасының орынбасары, Терроризмге қарсы күрес орталығының
басшысы Владимир Божконың хабарында шетелдік арнаулы қызмет органдарымен
біріге отыра ҚР ҰҚҚ қызметкерлері Түркістан ислам партиясының екі
терроризмді уағыздаушы жетекшісін ұстап Қазақстанға экстрадициялаған.
Оларға қазақстандық азаматтарды террористік әрекеттерге тартты деген айып
тағылған. Бұл қылмыстық істе, Владимир Божконың айтуынша, елімізде алғаш
рет террористік әрекеттерді қаржыландыру жайындағы қылмыстық іс қаралуда.
Мұнда құбылыстардың Қазақстаннан орын ала бастағандығы туралы
терроризмге қарсы күрес мәселелері жөніндегі халықаралық конференцияда
айтылды. Терроризм мәселесіне байланысты мәселелерді 2002 жылдан бастап жыл
сайын Алматыда өткізіліп келе жатқан Евразиялық медиа-форумда да талқыланып
отырды. Мысалы, 2007 жылы сәуірде өткен VI Евразиялық медиа-форумда
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев халықаралық терроризмнің
Қазақстанға қауіп төндіруінің себептерін ашып берді. Президенттің пікірінше
әлемдік қауіптер мен шиеленістер бізді айналып кетпейді. Себебі Қазақстан
әлемдік қауымдастықтың белсенді мүшесіне айналды. Өкінішке орай,
Қазақстанның бейбітшілікті әлемдік деңгейде нығайтуға бағытталған
міндеттемесін әлем мемлекеттері қолдамай отыр. Қазақстаннның 1992 жылы
біржақты ядролық қарудан бас тартуын, Республика территориясын ядролық
қарудан таза зона деп жариялауын көптеген мемлекеттер қолдамай отыр. Соның
кесірінен ядролық қаруды иемденуші мемлекеттер саны өсе түсуде. АҚШ, Ресей,
Ұлыбритания, Франция, Қытай сияқты дәстүрлі ядролық мемлекеттер қатарына
Үндістанның, Пәкістанның, Солтүстік Кореяның, Израильдің т.б.
мемлекеттердің кіруі әлемдегі әскери қақтығыстарды көбейте түсуде. Үшінші
дүние елдерінің ядролық державаларға қарсы қарсылықтарын, соның ішінде
түрлі террористік актілермен жауап беруін өршіте түсті. Әлемді қамтыған
террористік психоз Қазақстанға да өз қаупін төндіруде.
Терроризм қауіпінің жалпылық сипаты туралы Н.Ә.Назарбаев 2003 жарық
көрген Сындарлы он жыл атты кітабында жазды. Сол кітаптағы ойларын
Евразиялық медиа-форумда жалғастыра келе : Бүгінде мән-маңызы әлемнің
өзара тәуелділігіне келіп тірелетін қазіргі дамудың бірегейлігі назардан
тыс қалуда. Егер қандай да бір ел тұрақтылықтан айрылса, онда күллі
жаһандық тыныштыққа қауіп төнгені. Ауғанстанды есеңгіреткен халықаралық
терроризм жер жүзіне жайылып барады. Жаппай қырып-жою құралдарына деген
әуестік науқаны ауру секілді жаңа аймақтарды жаулап алып, бейбітшілік үшін
тосын тауқыметттер туғызуда,-деп жазады Н.Ә.Назарбаев.
Қазақстанның терроризмнің қаупінен сақтануы үшін елдің ішкі қауіпсіздік
шаралары жеткіліксіз. Сондықтан халықаралық қатынастар мен халықаралық
қауіпсіздік жүйесін қозғайтын жаһандық тетіктер өзгеруі тиіс, -деп
есептейді Н.Ә.Назарбаев.
Біріншіден, қазіргі дүниені біртұтас жанды организм деп ұғыну
халықаралық саясатта жаһандық бәсеке парадигмасының, жаһандық жауапкершілік
парадигмасына тұғырнамалық ауысуды талап етеді. Жаһандық пайымды ой мен
жаппай жауапкершілік қағидаттарымен қаруланатын кез келді,-дейді Елбасы.
Осындай кең масштабтағы терактілердің зияны бейбіт жатқан Қазақстанға
да зиянды әсерлерін тигізуі ықтимал. Себебі, Қазақстан жоғарыда аталған
мемлекеттердің барлығымен де тығыз экономикалық, сауда және саяси
байланыста. Олар Қазақстан экономикасына инвистицияны ең көп мөлшерде
салушы елдер. Аталмыш мемлекеттердің ондаған ірі компаниялары мен фирмалары
Қазақстанда жұмыс істеуде. Демек, осы ірі компаниялардың қайсысы болмасын
террористердің нысанасына айналуы мүмкін. Ондай жағдайда терактілердің
тікелей Қазақстан жеріне келуі болады. Оған дәлел ретінде тағы да
Н.Назарбаевтың пікірін келтіруге болады: Шағын екі ел Палестина мен Израил
арасындағы қақтығыс жарты ғасырдан астам уақыт бойы әлемнің көптеген
өңірлеріндегі ахуалды тұрақсыздандырып отыр. Шағын екі мемлекет Ауғанстан
мен Ирактағы оқиғалар терроризм мен діни экстремизм идеологиясын таратудың
негізгі факторына айналды. Бастапқыда жергілікті мәселе болған осынау
тауқыметтерді бүкіләлемдік қауымдастық көп уақыттан бері жоя алмай келеді.
Жаһанданудың екінші жүзі осындай,-дейді Елбасы [106, 3б].
Ашық, демократиялық қоғам құрудың кейбір жақтары ел қауіпсіздігіне
қиыншылықтар тудырады. Азаматтық мемлекет принциптері Қазақстан
Республикасы Конституциясында нақты белгіленген. Мысалы, 19 бапта әркімнің
өзінің қай ұлтқа, қай партияға, және қай дінге жататынын өзі анықтауға,
және көрсету-көрсетпеуге хақылы делінсе 22 бапта әркімнің ар ождан
бостандығына құқығы бар. Ар - ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы
адамдық және азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерге
байланыста болмауға немесе оларды шектемеуге тиіс. делінген. Конституцияның
аталған және басқа да баптары елдің есігін түрлі діндерге, саяси
қозғалыстар мен түрлі бағыттағы ұйымдарға ашады. Бұлай болуы әлемдік
өркениеттілік белгісі. Алайда көптеген шетелдік ұйымдар елдің өмір сүруінің
конституциялық принциптеріне өздерінің арами, жымысқы пиғылдарына
пайдалануды көздейді. Террористік пиғылдағы идеологияны басшылыққа алатын
экстремистік топтар да осы жағдайды пайдаланып Қазақстан жеріне кіруді және
саяси экономикалык тұрақтылықты шайқалтуды мақсат тұтады.
Осындай топтар көздеген істерін жасап та жатыр. 2004 жылы Хизб-ут-
Тахрир тобының діни экстремистік әрекеттері әшкереленіп ұйымның ел
аумағындағы қызметіне тыйым салынғаны белгілі. Соған қарамастан 2005 жылы
Көкшетау университетінде олар үгіт насихат жүргізген. Өзбекстан мен
Ресейден қуылған кришнайттар ұйымдары да Қазақстанға ендеп кіріп алған.
Бейресми мәліметтерге қарағанда Қазақстанда 2006 жылы шамамен 3500 дей
кришнаиттіктер болған. Зерттеуіміздің алдыңғы тараушасында айтқанымыздай
Қазақстанға 2005 жылға 3420 діни бірлестік пен 413 шетелдік миссионерлік
ұйымдар кіріп үлгерген [51,3б].
Кейбір баспасөз мәліметтеріне сүйенсек Қазақстандағы түрлі діни
ұйымдардың, секталардың, миссионерлік ұйымдар мен топтардың жалпы саны 5,5
мыңға жеткен. Аталған деректер Қазақстанда азаматтық, құқықтық мемлекет
негіздерін тұрақты қорғайтын, елдегі саяси діни ахуалға адекватты жауап
беретін жаңа Қазақстандағы дін және діни бірлестіктер туралы заң қажеттігін
дәлелдейді.
Бес мыңнан астам дәстүрлі мұсылман және провославия діндерінен бөлек,
тіптен оларға қарсы діни бірлестіктердің өмір сүруі, белсенді қызмет жасауы
елдегі саяси және этникалық қауіп екендігі даусыз. Діни сенімдер мен
нанымдардың әр алуандығы елге Қазақстан халқының саяси топтасуына және
қоғамдық келісімнің нығайуына да зиянды екендігі белгілі. Түрлі діни
топтармен және ағымдармен бірге елге террористік пиғылдағы адамдардың да
көптеп енуге мүмкіндігі бар. Себебі, Хизб-ут-Тахрир сияқты ұйымдардың
ұстанатын принциптеріне қарасақ олардан төңкеріске дайындықты, терроризмнің
ниетін көреміз.
Сондықтан ел Парламенті жедел түрде Діни сенім бостандығы және діни
бірлестіктер туралы Заңына түбегейлі өзгерістер енгізуі қажет, немесе осы
заңның жаңа редакциясы қабылдауға тиісті. Онсыз Қазақстанда террористік
әрекеттердің қаупін ауыздықтау тіптен мүмкін емес. Себебі, Қазақстандағы
терроризм тек діни сипатта болуы мүмкін. Саяси билікке қарсы тікелей
террористік әрекеттер де, топтар да байқалған емес. Көкшетауда, Шымкентте,
Алматыда және Ақмола облысында ұсталған саяси жүйені өзгерту мақсаты бар
топтардың барлығы діни сипатта болған. Олар Хизб-ут-Тахрир, Таблиғи
Жамағат, Сүлейманши, Дағуатшылар, Бозғұрт сияқты діни топтар.
Өкінішке орай осы топтар қатарында Каирде, Карачиде, Тегеранда, яғни
мұсылман елдерінде білім алып келген қазақ жастары кездеседі деген
мәліметтер бар.
Астыртын діни ұйымдар ең алдымен Қазақстан жастарының санасын улауды
көздейді. Олар өздерінің үгіт насихат жұмыстарын түнгі клубтарда, диско
барларда, ірі спорттық кешендерде, бильярд клубтарында белсенді жүргізіп
келгендіктері белгілі болып отыр. Сондықтан, жастардың бұқаралық демалыс
орындарының терроризм қаупінен сақтануы мәселелеріне құқық қорғау
органдарының ерекше назар аудару қажеттігі туды.
Қазақстанды терроризм қаупінен қорғау Орта Азия аумағындағы тыныштық
пен саяси тұрақтылықтың сақталуына тәуелді. Бұл пікірді Елбасы
Н.Ә.Назарбаев ерекше деп қойып айтып жүр. Өңірлік, региондық қауіпсіздік
Қазақстанға терроризмнің жайылуына қарсы ең сенімді тосқауыл деп біледі
Президент. Алматыда өткен VI медиа - форумдағы сөзінде Президент: Дәл
осындай жауапты көзқарасты біз өңірлік саясат деңгейінде ұстанамыз.
Қазақстан өңірдегі өзге елдермен бірге Орталық Азияның болашағы үшін
жауапты екендігін мәлімдеді. Біздің өңір ядролық қарудан ада аймақ деп
жарияланды. Біздің елдер біртұтас кеңістік ретінде дами отырып, халықаралық
терроризм, діни экстремизм, есірткі тасымалы, және заңсыз көші қонға
сенімді кедергі болатын экономикалық сәттілік белдеуін құра алады,- деп
атап көрсетеді [106,1б].
Қазақстанға терроризм қаупін тудыруы ықтимал құбылыстарды сараптағанда
Президенттің пікірінен көп мәселені аңғарамыз. Елбасы Қазақстандағы
қауіпсіздік Орта Азия регионындағы қауіпсіздікке тікелей тәуелділігін айта
отыра елге қауіпті діни экстремизмнен, заңсыз қару-жарақ сатуден және
заңсыз көші - қонның болуынан тәуелді деп біледі. Әсірісе, әлемдік заңсыз
қару-жарақ сату құбылысы террористік топтардың түрлі қарулармен
жарақталуына жағдай жасауда. Мысалы, әлемдік сауда рыногында қазіргі кезде
100 миллион дана Ресейлік Калашников автоматы сатылғаны белгілі. Ең кең
таралған бұл қаруды заңсыз түрде Пәкістан, Мозамбик, Египет, Болгария,
Сомали, Судан, Түркия, Қытай елдерімен қоса АҚШ-тың Невада штатында заңсыз
жасап арзан бағамен саудаға түсіретіні белгілі болып отыр. Пәкістанның
базарларында осы АК автоматтарын 100 АҚШ долларына еркін сатып алуға
болады. Қытайда бұл қаруды 60-70 долларға табуға мүмкіндік бар. Болгария
АҚШ-қа 45000 АК автоматын 65 доллардан Ирак армиясын қаруландыру үшін
сатқан.
ТМД елдерінде Кеңес Одағы күйрегеннен кейінгі кезенде Кеңес Армиясында
болған бей-берекет құбылыстар, көптеген республикалардан әскери
құрамалардың Ресейге жеткізілуі және қорғаныс өнімдерін, қару-жарақ
шығаратын кәсіпорындардың жекешеленуге ұшырауы бүкіл ТМД өңірінде
қарулардың бақылаусыз тарауына әкелді. 1992-93 жылдарда Ресей, Украина,
Қазақстан елдеріндегі қару-жарақ шығаратын зауыттарда бей-берекет
жекешелендіру жүргізілді. Стратегиялық маңызды объектілер шетелдік
инвесторлардың және пайданы қылмыстық жолмен тапқан түрлі жаңа
миллионерлердің қолына көшті. Олар өздерінің табыстарын молайту мақсатында
қару-жарақтар мен қару жасау технологияларын кім көрінгенге сата бастады.
ТМД елдерінің қорғаныс кәсіпорындарының көпшілігі шетелдік компаниялардың
бақылауына көшті. Батыстық, әсіресе АҚШ компаниялары әлемдік қару-жарақ
саудасын қыздыра түсті. Пентагонның ресми Detense News газетінің
мәліметтері бойынша үш АҚШ компаниясы әлемдік қару сатуда бірінші орынға
шықты. Олар: Локхиз Мартин 30,1 млрд. долларға қару сатқан, Боинг 27,3
млрд., Нортроп Граммэн 18,7 млрд. долларға қару-жарақты әлемдік нарыққа
шығарған.
Бейберекет, заңсыз қару сату әлемдік соғыстардың ауыр зардаптарын
әкелуде. Өркениетті адамзаттың саяси қадамдары мен шаралары зорлық-
зомбылыққа, терроризмге бөгет бола алмауда. Қарулардың тасқынының
бақылаусыздығынан зорлық-зомбылық пен теке - тірестің, қантөгістің аумағы
кеңейіп, терроризм жаһандық мәселеге айналуда. Қару-жарақтың шектен тыс
көбеюі Қазақстандағы қылмыстық топтарға және терроризмге ден қоюшы топтарға
тиімді екендігі шындық. Сондықтан бұл құбылыс Қазақстанға зиянды шарпуын
тигізуде.
Қазақстан терроризмге қарсы күрес ұранымен, американ халқының ұлттық
мүдделерін қорғау желеуімен АҚШ қарулы күштерінің Ауғанстанды, Иракты басып
алуын және Иранға қауып төндіруін қолдай алмайды. Бұл шиеленісте Қазақстан
үшін қиын таңдау тұр. Біріншіден, әлемдік лидер держава АҚШ-ты өкпелетіп
алмау, екіншіден бауырлас, діндес мұсылман мемлекеттерін Қазақстанға қарсы
қоймау қажет. Қазақстанның АҚШ-пен достасуының, жақындасуының пайдасы мен
қоса зиянды жақтары да бар. АҚШ-тың геостратегиялық саясатын қолдай беретін
болсақ радикалистік исламистік террористік топтардың соққыларына ұшырауы
ықтимал. Сондықтан Қазақстанның АҚШ-пен және Батыс Европаның күшті
мемлекеттерімен жақындасуы дәрежесі ислам уммасы, немесе мұсылман қауымының
ортақ мұдделеріне қайшылықта болатын шектен шықпауы тиісті.
АҚШ-тың терроризмге қарсы күрес ұранымен жүргізіп жатқан істерінің БҰҰ-
ның қызмет принциптеріне, жарғысына және мақсаттарына қайшы келіп
отырғандығын да айтқан жөн. АҚШ-тың Ирактағы, Ауғанстандағы әрекеттері БҰҰ-
ның әлем халықтары алдындағы беделін түсіріп жіберді. БҰҰ-ның әлемдік
шиеленістер мен қайшылықтарды реттеудегі орны мен роліне халықтар күдікпен
қарайтын ахуал қалыптасты. Қазақстан Республикасы саяси басшылығы алдында
АҚШ-тың әлемдік лидерлікке ұмтылған саясатын көзсіз қолдай беру саясатынан
бас тарту міндеті тұр. АҚШ-ты қолдау арқылы Қазақстан терроризм қаупінен
құтыла алмайды. Сондықтан Қазақстанның АҚШ-тың ислам уммасына қарсы
әрекеттеріне қосылмайтын, бейтарап үні болуы тиісті. Ислам әлеміне қарсы
идеологиялық, діни, саяси әрекеттерге бару Қазақстан үшін пайдасыз. Себебі,
Қазақстан халқының 70 пайызына жуығы қазірдің өзінде мұсылман дінін таңдап
отыр. Ислам мемлекеттерімен діни туыстастық олармен одақтастықтың маңызды
тірегі. Келешекте Қазақстан ислам әлемінің құрамдас бөлшегіне айналуы
мүмкіндігі бар. Олай болуы Қазақстан тауарлары мен шикізатына ислам
мемлекеттерінің орасан зор тұтыну рыноктарын ашып береді. Сонымен бірге
террористік топтарға қарсы ортақ күрес ұйымдастыруға да көмектеседі.
Қазақстан өз территориясында терроризмді болдырмау үшін ислам елдері
арасындағы қайшылықтардың шешілуіне үнемі көмектесіп отыруға міндетті.
Ислам мемлекеттері арасындағы алауыздық әлемдік терроризм құбылысының
күшейе түсуіне әкелді. Террористік топтар осы қайшылықтарды пайдалана отыра
өз әрекеттерін емін - еркін жүргізді. Сонымен қатар террористер ислам
елдері мен Батыс мемлекеттері арасындағы қайшылықтарды да өз пайдасына
шешіп отырды. Терроризмнің осындай қауіптерімен күресте Қазақстанның
көпвекторлық сыртқы саясатының пайдасы зор. Алдымен Орталық Азиялық
одақтастық (ОАО) ұйымы қалыптасып күшеюі қажет. Екіншіден, Қазақстанның
Ұжымдық қауіпсіздік шартты ұйымы (ҰҚШҰ) қатысуы мен осы ұйымның беделін
күшейте түсуге ат салысу пайдалы. Үшіншіден, Шаңқай ынтымақтастық ұйымына
(ШЫҰ) белсене араласудың тек экономикалық маңызы ғана емес терроризмге
қарсы күрес шараларды ұйымдастырудағы маңызы зор. Төртінші басымдылық НАТО-
ның стандарттарын қабылдау арқылы терроризмге қарсы күштердің және
шаралардың сапаларын күшейту маңызды. Терроризмге қарсы күресті күшейту
талабы Қазақстаннан АҚШ-тың, Ресейдің бәсекелесті жандайшабы болмауын
қалайды. Экономиканың динамикалық дамуын, қуат ресурстарының молшылығын
Қазақстан тәуелсіз геосаясат жүргізу үшін пайдаланғаны абзал. Бұл мәселе
туралы Ресей сарапшысы Михаил Калишевский Қазақстан өзінің бар
артықшылықтарынан бас тарта алмайды. Оның даму қарқыны көпвекторлы саясатын
тәуелсіз жүргізуге жағдай жасап отыр. Қазақстанның ТМД елдері арасында тағы
да бір полюс жасауға ұмтылысы күшті. Ол мақсат Ресейге жаулық емес.
Тағы да бір басқа полюс жасау.
Демек Қазақстандағы терорризм қаупімен күрес мәселесі еліміздің
экономикалық және геосаяси мүдделеріміздің шешілуіне де тәуелді екен.
Қазақстандағы экономикалық жаңару саясатының жетістіктері терроризмге қарсы
күресті алдын алу шараларының сапасының артуына әкелді. Сондықтан
Қазақстанның жаңа әскери доктринасында бекітілген елдің қорғаныс қабілетін
кешенді нығайту саясатын жүзеге асырудың маңызы зор. Терроризм қаупіне
батыл тосқауыл қоятын күш-халықаралық жоғарғы стандарттарға сай
жасақтанған, күштер мен құралдарды өте жылдам мерзімде қажетті жерге
жеткізе алатын маманданған армияның болуы,-деп көрсетеді сарапшы
А.Иванов[112,8б].
Сарапшылар осы уақытқа дейін террористік топтардың қалай және қандай
жолдармен қаржыланатынын білмей таңданады. Біздің ойымызша исламистік
террористік топтарды халықаралық исламдық ұйымдар, қылмыстық қаржылық
топтары, наркобизнес және өзін-өзі қаржыландыру жолдары бар. Сонымен бірге
демеуші мемлекеттер бар екендігін ешкім жоққа шығармайды. Әр жылдарда
террористік топтарды Иран, Ирак, Ливия, Солтүстік Корея, Куба, Судан
мемлекеттері қаржыландырғаны белгілі [46,115б]. Ал қазіргі кезеңде
сарапшылар әлемдік басым державалар өзінің геостратегиялық және геосаяси
мақсаттарын орындау жолында террористік топтарды құпия пайдалануда деген
бейресми пікірлер айтуда. Нью-Йоркте, Лонданда террористерді құпия
оқытатын, террористік актілерді дайындап, жоспарлап беретін, бизнеске
айналдырған құпия ұйымдар бар екендігі және олардың мемлекеттік арнаулы
мекемелермен байланыстары бар екендіктері туралы деректер айтылуда.
Терроризм қаупі Қазақстан қарулы күштерін жаңаша жасақтауды талап етуі
жоғары да айтылған әлемдік қауіптерге тікелей қатысты. Әлемдік қауіптерге
қарсы тиімді күрес жүргізе алатын кәсіптік дайындығы жоғары армия Қазақстан
үшін қажетті. Елдің жаңа әскери доктринасы 2000ж қабылдаған ескі әскери
доктринаны алмастыруы да осыған байланысты.
Қазақстанның негізгі төрт аймағының өзінше қауіптілік деңгейі бар.
Шығыс өңіріне Қытай мен Ресей қаупі бірдей. Бұл екі ел тікелей әскери
агрессия жасамаса да экономикалық блокада, сауда блокадасын жасауы,
терроризмді қоздыруы мүмкін, Солтүстік өңір де, тек Ресей қаупі ғана бар.
Егер Ресей қазіргі достық саясаттан тікелей империялық, отаршылдық
пиғылдағы саясатқа көшсе Солтүстік Қазақстан өңіріндегі славян халықтарының
сепаратистік көңіл күйі террористік әрекеттерге ұласуы қаупі жоқ емес.
Батыс өңір мұнай мен газдың бай қоры арқылы ерекшеленеді. Бұл өңірде
шетелдік компаниялар мен фирмалардың үлес салмағы басым. Қазақстанға қарсы
саяси күштер осындай шетелдік кәсіпорындарда диверсиялар ұйымдастыруы,
немесе әлеуметтік қақтығыстарды қоздыруы мүмкін. Ондай әрекеттер Қазақстан
мен Батыс елдерінің ара қатынастарын нашарлататыны сөзсіз. Қазақстандағы
ішкі қауіптер иерархиясында ең қауіптісі Оңтүстік аймақ. Оңтүстікте бірнеше
диаспоралар жинақы отыр. Олар өзбектер, дүнгендар, күрдтер, ұйғырлар,
түріктер. Кейінгі кезеңде аталған диаспоралар өкілдері елдің билік
құрылымдарына бару ниетін, өздерінің мүдделерін жергілікті қазақ халқымен
нақты шараларда теңестіру мақсаттарын ашық айта бастады. Қазақстандағы
ислам дінін ұстанатын диаспоралар өкілдерін исламдық террористік топтар
пайдалана алады. Сонымен бірге ел Оңтүстігіне көршілес Қырғызстандағы саяси
күрес ұзақ уақыт перманентті түрде қайталануда. Өзбекстандағы террористік
топтар билік өкілдеріне қарсы әрекеттерінен бас тартып отырған жоқ. Ахуал
жылдам өзгереді. Бүгінгі саяси тыныштық пен этникалық татулықты келешекте
сақтау маңызды.
2.2 Терроризмге қарсы күрестің саяси - заңнамалық тетіктерін
қалыптастыру
Әлемдік жаһандық қауіптердің біріне айналған терроризмге қарсы тиімді
күрес жүргізудің кепілі сапалы заңдар қабылдау және оларды іске асыру болып
табылады. Қазақстан Республикасы Президенті, Парламенті мен Үкіметі осы
қажеттілікті білді. Сол себепті Қазақстан егемен мемлекет бола салысымен
ресми билік елді терроризмнен қорғаудың кешенді шараларын қолға алды.
Құқықтық мемлекет қалыптастыру барысында халықты терроризм құбылысынан
сақтаудың заңдық базасын жасау маңызға ие болды. Терроризм құбылысын заңсыз
деп бағалау ел көлемінде оған тосқауыл қоюдың шешуші факторы болатындығын
басқарушы элита жақсы түсінді. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік
комитеті терроризмді ауыздықтаушы мемлекеттік орган ретінде терроризмге
қарсы заңдар жобаларын Парламент назарына ұсынып отырды.
Қазақстан терроризммен күресте өзі жалғыз жеңіске жете алмайтындығын
білді. Әсіресе ХХІ ғасырдағы ғаламдану үрдістерінің күшейе түсуі жаңа
көпжақты, үйлестірілген күрес әдістерін талап етті. Себебі, ешбір мемлекет
өзі жалғыз терроризмді тежей алмайды,-деген пікірлер орынды [113,79б].
Терроризмді өркениетті әлемдік қауымдастық айыптап отырғаны, саяси күрес
тәсілі ретінде қабылдауға қарсы болып отырғаны белгілі. 1949 жылы
қабылданған Женева конвенциясында саяси мемлекеттік биліктің мақсаты
азаматтарды соғыс қаупінің қандай түрлерінен болмасын сақтау деп
көрсетіледі. Халықаралық гуманитарлық құқық ережелерінде де азаматтардың
жеке басына зорлық -зомбылық көрсету, жазықсыз өміріне қауіп төндіру
әрекеттері айыпталады. Халықаралық гуманитарлық құқық нормалары
мемлекеттерді өздерінің заңдық кеңістігінде, ең бірінші кезекте
азаматтардың қауіпсіздігін қаматамасыз етуді талап етеді.
Қазақстан саяси басшылығы тәуелсіздік алған соң әлемдік қауіптердің
бірі ретінде терроризммен күресудің халықаралық заңнамасына қосылудың
қажеттілігін білді. Қазақстан БҰҰ-ның барлық он екі терроризмге қарсы
күрес конвенцияларына қосылды:
1. 1963 жылғы әуе кемелері портында жасалған қылмыстық немесе басқа да
актілер туралы Токио конвенциясы ;
2. 1570 жылғы әуе кемелерін заңсыз басып алумен күрес туралы Гаага
конвенциясы ;
3. 1971 жылғы азаматтық авиация қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз
актілерге қарсы күрес туралы Монреал конвенциясы;
4. 1973 жылғы халықаралық қорғау құқығын ие, соның ішінде дипломатиялық
агенттерде қарсы қылмыстардың алдын алу және тазалау туралы конвенция;
5. 1979 жылғы кепілдікке алумен күрес туралы халықаралық конвенция;
6. 1980 жылғы ядролық материалдарды физикалық қорғау туралы конвенция;
7. 1988 жылғы халықаралық авиацияға қызмет көрсететін аэропорттардағы
заңсыз зорлық актілеріне қарсы күрес туралы хаттама;
8. 1988 жылғы теңіз кемесі жүру қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз
актілермен күрес туралы Рим конвенциясы;
9. 1988 жылғы құрлықаралық мүйістерде орналасқан стационарлық
платформалардың қауіпсіздігіне қарсы жасалған заңсыз актілермен күрес
туралы Рим хаттамасы;
10. 1991 жылғы пластикалық жарылғыш заттарды тауып алу мақсатында
маркировка жасау туралы конвенция;
11. 1988 жылғы бомбалық терроризмге қарсы күрес туралы конвенция;
12. 2000 жылғы терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес туралы конвенция.
Жоғарыда аттары аталған терроризммен күрестің түрлі аспектілерін
қамтитын заңдар, конвенциялар, хаттамалар мен келісімдер негізінде, олардың
талаптарын ескере отыра Қазақстан Үкіметі, Парламенті мен арнаулы
қауіпсіздік қызметі органдары терроризмге қарсы күрестің ұлттық заңнамасын
жасады. Сарапшылардың пікірі бойынша терроризммен күресте құқық қорғау
органдарының әрбір саласының өзінше корпоративтік мүдделері бар. Ішкі
істер министрлігі, Президент күзеті қызметі, прокуратура, наркобизнеспен
күрес мекемелері, қаржы министрлігі әр мекеме заңнамада өздерінің
корпоративтік мүдделерін өткізгісі келеді, іске асырғысы келеді. Мысалы,
наркобизнеспен күресушілер наркотиктерді таратушыларды ұстағанда куәгерлер
институтының болуын жұмысқа зор бөгет тудырады деп есептесе, сот пен
прокуратура куәгерлер болуы қылмыскердің ісін заңды қарауды қамтамасыз
етеді, - деп есептейді.
Сонымен қатар, Республиканың Қылмыстық кодексін, Азаматтық кодексін
терроризммен күрес мәселесі аспектілеріне байланысты өзгерістер мен
толықтырулар жасау міндеті де тұрды. Терроризмге қарсы күрес заңнамасы
халықаралық құқықтық нормалар деңгейінен көрінуге тиісті болды. Заңнамада
терроризм құбылысының Қазақстан Республикасының мемлекеттік және ұлттық
мүдделеріне зиянын және қаупін жою мәселесіне шешуші маңыз берілді.
Көптеген қылмыстық әрекеттер белгілі бір террористік топтар жұмысымен,
қызметімен байланысты емес. Бірақта, өз мазмұны мен салдарлары сипаты
жағынан террористік актілерге ұқсас болғанда заңнама қандай баға беретінін
нақты көрсетіп беруі қажет , - деген өзекті ұсыныстарды сарапшылар жиі
айтады.
Қазақстан басшылығы терроризм қаупіне қарсы күресті заңдық алаңда батыл
және тиімді жүргізу мақсатында 1999 жылы 13 шілдеде Терроризмге қарсы
күрес туралы Қазақстан Республикасының Заңын қабылдады. Мүдделі органдар
осы заң жобасын алдын-ала бір айдай мерзімде жан-жақты талқылаудан өткізді.
Заң жобасына қатысты берілген ескертпелер, толықтырулар, ұсыныстар мен
идеялар арқасында заң қазіргі саяси шындық пен халықаралық ахуалға жауап
беретін деңгейге жетті деп есептеуге болады. Терроризмге қарсы күрес
туралы эаңы мемлекеттік арнаулы органдардың терроризмге қарсы күрес
қызметін заңмен реттейтін маңызды механизмге айналды.
Заңда Қазақстан халқы және арнаулы органдарға нақты нұсқау ретінде
террористік әрекеттер табиғаты ашылады. Ондай әрекетке терроризм
идеологиясын уағыздаудан бастап, терактілерді жоспарлау, дайындау,
ұйымдастыру, терактілерді ұйымдастыруға шақыру, террористік мақсатта зорлық
көрсетуге шақыру, террористік акцияларды ұйымдастыру мақсатында
әскериленген құрамалар мен ұйымдар құру және олардың істеріне қатысу,
терактілерді жасау үшін террористік топтарды тарту, қаруландыру, пайдалану
және террористік дағдыға үйрету, террористерді немесе террористік ұйымдарды
қаржыландыру, террористік акцияларды дайындауға және жасауға көмектесу
сияқты терроризм құбылысын қамтитын көптеген заңсыз әрекеттер түрлері
кіргізілді.
Заңда Қазақстандағы терроризммен күрес мәселесі тікелей халықаралық
терроризмге қарсы күрес мәселесімен байланыста екендігі есепке алынған.
Себебі: осы уақытқа дейін Қазақстанда ішкі саяси - әлеуметтік ахуалға
қатысты терроризм құбылысы болған емес. Қазақстан аумағына келген
террористік ниеттегі топтардың қайсысы болмасын шетелдік, немесе
халықаралық террористік топтардың өкілдері болып табылады. Сол себепті
Заңда бір мемлекеттен көп мемлекеттердің жерінде және мүдделеріне қарсы
террористік әрекеттер халықаралық терроризм құбылысы қатарына жатқызылады.
Қазақстандағы терроризммен күрестің негізгі, заңдық тірегі Қазақстан
Республикасы Конституциясы болып табылады. Конституцияның елдегі қоғамдық
қарым-қатынастарды реттеуге бағытталған конституциялық нормалар террористік
әрекеттерге заңдық тосқауылдар негіз бола алады. Мысалы, Ата Заңның 5
бабының 3- ші тармақшасында Мақсаты немесе іс - әрекеті Республиканың
Конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет
қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік
- топтық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер
құруға және олардың қызметіне, сондай - ақ заңдарда көзделмеген
әскерилендірілген құрамалар құруға тыйым салынады].
Конституция шетелдік түрлі ұйымдардың, қорлардың, діни басшылықтардың
мемлекеттің ішкі ісіне араласуға тыйым салуға ерекше көңіл бөлді. Себебі,
терроризм құбылысын Қазақстанда түрлі шетелдік ұйымдар, қорлар, миссиялар
астыртын қолдауы, қаржыландыруы, насихаттауы орын алуы мүмкін. Сол себепті
Конституцияның 5-ші бабының 5-тармақшасында шетелдік діни бірлестіктердің
Республика аумағындағы қызметі, сондай-ақ шетелдік діни орталықтардың
Республикадағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауы Республиканың
тиісті мемлекеттік органдарымен келісу арқылы жүзеге асырылады [108,6б].
Демек, Республиканың Конституциясының көптеген баптарында елге қауіп
төндіру мүмкін негізгі құбылыстар мен әлемдік негативті үрдістерге тойтарыс
берудің заңдық алаңы жасалынған. Мәселе Конституциялық принциптерге жауап
беруге қабілетті заңдар жүйесін жасауға келіп тіреледі. Конституцияда
Республиканың мемлекеттілігіне нұқсан келтіруге тырысатын мүдделі топтар
аталып өтілмейді. Алайда нақты құбылыстардың ел тәуелсіздігіне зиянды
ықпалы болуы мүмкіндіктері аталады. Олар: әлеуметтік қайшылықтардың
шиеленісуі, шетелдік діни бірлестіктердің заңсыз қызметтері, шетелдік
үкіметтік емес ұйымдардың террористік топтармен бірігуі, сепаратизм
құбылысы, халықаралық ұйымдардың, миссиялардың заңға қарсы әрекеттері
сияқты құбылыстар аталады.
Конституциядағы талаптар мен принциптердің орындалуын Елбасы Н.Ә.
Назарбаев тікелей қадағалап отырғандығын ерекше атаған жөн. Соның ішінде
терроризм мәселесіне де Президент өзінің әр жыл сайынғы Қазақстан халқына
жолдауында көңіл бөледі. Қазақстан экономикалық әлеуметтік және саяси
жедел жаңару жолында дамуын Президент терроризмге қарсы күреспен де
байланыстырады. 2005 жылы жолдауында: ХХІ ғасыр қатерлерінің ішінде
халықаралық терроризм ерекше орын алып отыр. Қаңтар айының аяғында Алматыда
40 халықаралық ұйымдар басшыларының қатысуымен БҰҰ көшпелі отырысы болып
өтті. Осы халықаралық зұлматқа қарсы күрес жүргізу үшін әлемдік
қауымдастықтың үлкен күш - жігер жұмсау керек. Біз өзіміз терроризмге
қарсы каолицияға және Ирактағы жағдайды тұрақтандыруға саперлік
отрядымыздың қатысуын осындай ұстанымдар тұрғысынан пайымдаймыз. Осы
тұрғыдан еліміздің өз ішінде де белсенді іс - қимылдар жасалып жатыр.
Жоғарғы сот 4 лаңкестік ұйымды заңсыз деп жариялады. Экстремизмге қарсы
іс-қимыл туралы Заң қабылданды. Терроризмнің ушығуы жағдайында біз
өңірдегі барлық мемлекеттермен мүдделі елдердің іс-қимылы мен белсенділігін
үйлестіруді сапалық жаңа деңгейге көтеру жолында қадамдар жасауда әзірміз
[121,45 - 46б.б], - деп көрсетілді.
Президент елдегі терроризмге қарсы заңнамалық базаның бұл істе
халықаралық ынтмақтастыққа жол ашуына аса зор маңыз берді. Қазақстандағы
ішкі саяси қатынастар тұрақтылығы сыртқы қауіптермен де күресті талап
ететіндігі заңнамалық кеңістікте негізделді. Қазақстан ратификациялаған
халықаралық келісім шарттарға кейбір баптар елдің заңына сәйкес келмеген
жағдайда халықаралық келісім шарттар ережелері қолданылатын болды.
Терроризмге қарсы күрес туралы Заңның 3 бабында терроризммен күрестің
мақсаттары мен принциптері анықталады. Террористік актілер болған жағдайда
қауіпсіздік органдары ең алдымен террористер әрекетінің құрбаны болған
бейкүнә адамдардың өмірінің және денсаулығының сақталуын бірінші кезекке
қоюлары керек. Бұл принцип ең қымбат қазына адаммен оның өмірі делінетін
Конституциялық талапқа сай келеді. Әлемдік тәжірибеде террористерді жою
барысында көп жағдайда бейбіт өмір сүріп жатқан, саяси тартыстарға ешқандай
қатысы жоқ бейкүнә адамдар қаза табады. Мысалы, Испания соты баск
сепаратистік тобының ЭТА террористік ұйымның екі мүшесін 12-43 жылға
соттаған. Олар 1995 жылы жасаған терактіден 6 адам қаза тауып, 40 адам
жараланған. Испания полициясының деректері бойынша ЭТА террористері қолынан
40 жыл ішінде 800 бейкүнә адам қаза болған [122,5б]. Мұндай мысалдар Беслан
қаласындағы мектепті басып алу оқиғасынан анық көрінеді. Жүздеген оқушылар
мен ата - аналар бір сәтте өздеріне ешбір қатысы жоқ террористердің
кепілдігіне алынып қырылды. Сондықтан Қазақстандық заңнамада бейкүнә
адамдарды қорғау мәселесі, адам өмірін, денсаулығын сақтау мәселесі ерекше
назарда болды. Террористер бейкүнә адамдарға жасайтын зорлық, үрейлендіру
және жәбірлеу әрекеттері үшін аяусыз жаза алатынын білулері керек.
Қазақстан заңдарында адамдардың жазықсыз өліміне әкелген террористік
әрекеттер жасағандар үшін ғана өлім жазасы әзірше сақталып отыр. 2007 жылы
қараша айында Астанада өткен Қазақстанда өлім жазасына кесуді тоқтату
туралы Комиссияның 3-ші жиыны өтті. Бұл жиында елдің әділет министрі Зағипа
Балиева террористерге қарсы және соғыс жағдайында жасалған ауыр қылмыстар
үшін өлім жазасын қалдыру мәселесіне құқық қорғау органдары қарсы емес
екендігін баса айтты. Тек Республиканың өлім жазасын алу туралы, БҰҰ
азаматтық және саяси құқықтар мәселесі жөніндегі Халықаралық пактісіне
қосылуы бұл мәселені шешуді әлі де кейінге қалдырып отырғандығын ескертті
[123,2б].
Қазақстанның Конституциялық және стратегиялық даму мақсаты құқықтық
мемлекет орнату. Сол себепті қандай қайшылықтар, қиын оқиғалар мен
құбылыстар болмасын заңмен реттеуге тиісті. Терроризмге қарсы күрес
туралы Заңның ұстанатын принципі осы күрделі құбылыспен күресте заңдылық
принципін сақтау болып табылады. Террористер қандай ауыр зұлымдық
қылмыстарын жасамасын, адамдарды жазықсыз қырмасын, олар тек Заң алдында
жауап беруі тиіс. Олардың жазасын атулы тобыр емес, қаталда бұрмаланбайтын
Заң тартқызуға тиісті. Заңдық принциптің сақталуы террористік қозғалысқа
тосқауыл қоюдың ең бір оңтайлы жолының бірі болып табылады. Террористер
міндетті түрде заңмен жазаланатынын білгенде, сезінгенде ғана өз
әрекеттерінен аулақтай бастайды. Ал тобырдан қашып кетуге, тығылып қалуға
болады. Заң террористердің әлемнің қандай да болмасын нүктесінен тауып
алуға және жазасын беруге құдіреті бар.
Қазақстанда терроризммен күрестің келесі маңызды принципі -
терроризмнің алдын алу шараларының басым жағдайын қамтамассыз ету.
Террористік актінің алдын алу мемлекетті және азаматтарды зор қауіптерден,
материалдық шығындар мен психологиялық соққы зардаптарынан құтқара алады.
Терроризмнің алдын алу үшін тұрғылықты халық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ШАРАЛАРЫ, МАҚСАТТАРЫ МЕН БАҒЫТТАРЫ
1.1 Халықаралық терроризмнің Қазақстанға қауіп төндіру жолдары
Әлемдік қауымдастықтың белді мүшесіне айналған Қазақстан әлемдік
қайшылықтарды қауіптерді планетарлық мәселелерді әлем халықтарымен
бөліседі. Көптеген елдерге қауіп төндіріп отырған терроризм құбылысы да
Қазақстанға қауіп әкеледі. Бағымызға қарай Қазақстанда халықаралық
террористік ұйымдар жасаған террористік актілер болған жоқ. Террористік
топтар ұйымдастыруды мақсат тұтқан шаралар болды деген ақпараттар
назарымызға іліккен жоқ. Қазақстан терроризм құбылысынан аман елдердің
қатарында. Террористік топтардың елде терактілер жасамауы Қазақстан
терроризмнен мүлдем аман тұра береді деген сөз емес. Қазақстанда да
терроризм болуы ықтимал. Сондықтан халықаралық терроризмді болдырмаудың, ел
аумағына енгізбеудің шараларын қарастыру маңызы арта түседі. Себебі,
Қазақстанда террористік шабуылдар обьектісіне айналатын нысаналар өте көп.
Олар; ядролық қондырғылар, су, жылу электростанциялары, қару-жарақ
қоймалары, ауыз су қоймалары, стадиондар, кинотеатрлар т.б. адамдар көп
шоғырланатын кешендер. Елдің көптеген балалар демалатын жаздық лагерлері,
спорт базалары, санаторийлер мүлдем күзетсіз қалалардан тысқары жерлерде
орналасқан. Террористер жырақ орналасқан шағын елді мекендерді толық басып
аламын десе оған сол сәтте қарсы тұрар күштер ешбір аудан, облыс
орталықтарынан шыға қоймайды. Терроризмге қарсы күресуші күштер мардымсыз.
Осындай ахуал Қазақстанда болуы ықтимал террористік әрекеттерге қарсы
профилактикалық алдын-алу жұмыстарының кешенді шараларын жасаудың
маңыздылығын арттыра түсуде. Қазақстанға тікелей мұсылман мемлекеттері
қауіп төндіріп отырған жоқ. Мұндай ашық қауіп Ресейден, Қытайдан , АҚШ-тан
басқа да әлемдік басым державалардан туып отырған жоқ. Еуроодақ
мемлекеттері де Қазақстан шикізатына қызығып, достық құшағын ғана ашуда.
Сонда терроризм қаупі қайдан келуі ықтимал деген сұраққа жауап іздеу
Қазақстан сарапшылары үшін өте маңызды.
Бұл деректер Қазақстанға терроризм қаупінің болуының ықтимал жолдарының
бірі - әлемдік басым империялардың арнаулы қызмет органдарының жоспарлы
әрекеттері болуы мүмкін екендігін көрсетеді. Әсіресе АҚШ-тың Федералдық
барлау орталығының әлемнің әр түкпіріндегі әрекеттері туралы деректер де,
қауесеттер де жеткілікті. Мысалы, Ресейдің осы мәселемен айналысып жүрген
маманы генерал Леонид Шебаршин 2001 жылғы 11 қыркүйектегі Аль-Кайда
жасаған терактіні американдық арнаулы қызмет органдарының провакациясы деп
есептейді. Себебі, Бен Ладен АҚШ жерімен байланыспай-ақ қалай өте күрделі
операцияға басшылық жасаған, - деген сұрақ қояды. АҚШ басып алған Ауғанстан
мен Ирак террористік әркеттердің нағыз қайнаған қазанына айналды.
Американдықтарды жақтаушы Хамит Карзайдың үкіметіне қарсы терактілерді
талибтер ұйымдастыруда. Ал Иракта АҚШ шейттер мен суниттерді бір-біріне
қарсы қоюда. Өзара жауласушы топтар біріне-бірі жауап беруде. Соның
салдарынан екі елде соңғы 3-4 жылда 200 ден астам терактілер болып ондаған
мың адам жазықсыз қаза тапқан. Осы тас-талқан болған екі мұсылман елінде
терроризмді жаппай құбылысқа айналдырған АҚШ саясаты екендігіне әлем
халықтарының көзі жетіп келеді. Сондықтан Қазақстан АҚШ - тың Орталық Азия
аймағында жүргізіп отырған саясаты біртіндеп отаршылдық саясатқа ұласып
кетуінен сақтануы қажет. Ол үшін халықаралық құқық нормаларына сәйкес,
елдің заңдарына сәйкес басқа мемлекеттердің Қазақстан жеріндегі қандай да
болмасын заңсыз әрекеттеріне қорықпай, қатаң тиым салып отыру қажет. Басым
державалардың өзі Қазақстан мемлекеті өзінің ұлттық қауіпсіздігі жолында
тәуелсіздігін сақтап қалу мақсатында қандай күшті елмен болмасын қарулы
күреске дайын екендігін білуі міндет. Халқы тастүйін, қорғаныс қаруы
бүгінгі күнге сай Қазақстанға жаулап алу үшін кіру ешбір басым державаға
оңай болмайды. Бұлай болуы терроризм қаупін де минимумдік деңгейге
түсіреді. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің арнаулы бөлімдерінің міндеті
басым державалардың Қазақстанға қатысты құпия жоспарларын және астыртын
әрекеттерін батыл әшекерелеп отыру.
Мысалы, басым державалар Орта Азия елдерінің арасындағы түрлі
қайшылықтарды қоздырып ойын жүргізуі ықтимал. Трансұлттық өзендердің су
ресурстарын пайдалану, шекара даулары, энергетикалық көздер, еңбек
іздеушілердің миграциясы, наркотрафик, қару-жарақтың заңсыз сатылуы сияқты
көптеген мәселелер Орта Азия регионында Қазақстанмен басқа көршілес
мемлекеттер арасындағы қайшылықтарды қарулы қақтығыстарға, немесе
террористік әрекеттерге ұластырып жіберуі әбден мүмкін жағдай.
Әлемдік басым державалар Өзбекстан мен Қазақстан арасындағы
қайшылықтарды ушықтырумен айналысуы ықтимал. Қазақ-өзбек шекарасында болып
жататын адам шығындары, әсіресе өзбек шекарашыларының бірнеше рет
қазақстандық азаматтарға оқ жаудыруы, адамдарды жазықсыз өлтіруі және
соққыға жығу фактілері көптеп орын алуда. Бұндай әркеттердің артында түрлі
саяси күштердің мүдделері жоқ деп айту қиынырақ. Шекарашылар арнаулы
тапсырмалар алмаса көршілес, бауырлас елдің жеріне кіріп азаматтарын
жәбірлемес еді. Сондықтан Қазақстанның қауіпсіздік органдарына осы
құбылыстардың түпкілікті себептерін және салдарларын зерттеу маңызды. Онсыз
болуы ықтимал мемлекеттік терроризм қаупінен құтыла алмаймыз. Себебі,
қайшылықта ойнау отаршыл державалар үнемі пайдаланып келе жатқан дәстүрлі
саяси стратегия. Ол арқылы Азия мен Африка халықтарын, діни - этникалық
топтарын тірестіріп қояды. Бірімен-бірі жауласқан халықтар еріксіз
оккупациялық күштерге жүгінуге мәжбүр болады,- дейді Гумер Исаев [97,5б].
Басым державалар Қазақстанға қатысты тек әділетті саясат ұстанады деп
ойлау қателік. Ресей империясы Қазақстанда 300 жыл тонаумен болғаны шындық.
Өздерінің ұлттық мүддесі үшін бүгінгі Ресей Федерациясы басшылығы
Қазақстанды қайтадан аяққа салуға дайын. Ондай пиғылды Ресей элитасының
өкілдері Солженицын, Жириновский, Миронов т.б. БАҚ-та әлденеше рет ашық
айтқан. Сондықтан Ресейдің арнаулы қызмет органдары Қазақстандағы түрлі
діни ағымдарға, сепаратистік топтарға, сектанттық ұйымдарға қолдау көрсету
арқылы терроризмге ұласатын діни экстремизмді қоздыруы ықтимал. Мұндай
әрекеттерге, Қытайдың, АҚШ-тың, Өзбекстанның басқа да көршілес
мемлекеттердің құпия жұмыстармен айналысатын қызмет органдары баруы
мүмкін. Олар бұл істе Қазақстандағы көпконфессионалдық ахуалды
пайдаланатыны байқалуда. Түрлі діни топтардың Қазақстанның егемендігіне
нұқсан келтіру мақсатында саяси тұрақтылықты, қоғамдық келісімді шайқалтуды
көздейді. Мысалы, Қазақстанды 2010 жылға дейін евангелилендіру жоспары
бары анықталған. Бұл жоспарды жасаған АҚШ-тың халықаралық миссионерлік
ұйымдары. Олардың қазақиландырылған миссионерлік насихат шараларын 31
телеарна бүкіл Республика аумағына таратқан. Осы ұйымның басшыларының бірі
Дэвид Хасавейдің уағызы 3 сағат бойы Республика сарайында 3 мың тындарман
үшін ұйымдастырылған. Рахат, 31 телеарна, Қазақстан, Хабар
телеарналарында ислам дінін уағыздайтын бірде-бір хабарлар мен
бағдарламалар болмаған [98,10б]. Евангелие дінін қазақиландыру арқылы
қазақтың ұлттық біртұтастығын шайқалту, қазақтарды мәңгүрттендіру елдің
саяси тұрақтылығын шайқап, террористік топтардың да әрекеттеріне жол
ашатыны анық.
Көптеген жалған христиандық немесе антихристиандық ұйымдар: мормондар,
иеговистер, сайентологтар, елушілдер т.б. діни топтар Қазақстанға әбден
сіңіп алды. Қазір олардың мемлекеттік құрылысты және қоғамдық бірлікті
шайқалтуға бағытталған жұмыстары өте белсенді жүргізілуде. Олар әртүрлі
болғанымен мақсаттары бір. Қазақстандықтардың көп бөлшегін өздеріне
бағындыру және өздерінің түпкілікті саяси мақсаттарына жұмыс істету.
Қазақстандағы сектанттық ұйымдардың шыққан тегі құпия мемлекеттік ұйымдар
екендігі анық. Жеке адамдар өздерінің күшімен сектанттық топтарды бірнеше
мемелекеттің жерлеріне астыртын жібере алуы қиын. Сондықтан көптеген
миссионерлік және сектанттық топтардың артында, оларға тірек болып
мемлекеттік арнаулы құпия органдар қызметі тұр. Ондай ұйымдар қажет деп
тапса осы діни секталарды террористік топтарға оңай айналдырады. Терроризм
қаупін болдырмау үшін Қазақстанда да, Германия, Франция, Ресей
елдеріндегідей қатал Антисектанттық Заң қажет.
Қазақстанда сектантизм құбылысының күшейе түсуінің түрлі себептері бар.
Біріншіден, елдегі басым көпшілік ұстанатын мұсылман діні де, христиандық
проваславие діні де өзіне халықты қарату мақсатында аса белсенді үгіт-
насихат жұмыстарын жүргізіп, елдің арасына шығып түрлі шаралар өткізбейді.
Бұл жағынан дәстүрлі діндер белсенді емес. Осының себебі туралы Астана және
Алматы епархиясының протоиерейі Александр Иевлев былай дейді: Тоталитарлық
секталар мен дәстүрлі діндер арасындағы айырмашылық осыған байланысты.
Сектанттарға қарағанда біз жеке тұлғаны өзімізге алуға мүдделі емеспіз.
Адамға сырттай әсер ету керек емес. Адам рухани құндылыққа өз санасымен
келуі қажет. Түбінде адам құдайды табады. Ал сектанттарға құдай емес адам
керек. Әрбір жаңа мүше оларға қосымша күш, қаржылық пайда немесе басқа да
құрал. Айырмашылық принципте. Бұл ретте дәстүрлі діндер сектанттармен
бәсекелесе де алмайды және бәсекелесуге тиісті де емес [99,10б].
Екіншіден, қазақстандық дін басшылары сектанттық ұйымдардың түпкілікті
мақсаты кең байтақ қазақ жерін әлемдік басым державалардың билігіне көшіру
немесе трансұлттық корпорациялардың меншігіне айналдыру екендігін жоққа
шығармайды. Дін тек бет перде ғана. Сектантизм мен терроризмнің арасы тым
жақын екендігін әлемдік саяси тәжірибе үнемі дәлелдеп келеді. Діни
сарапшылар Қазақстанда жұмыс жасап жатқан діни секталардың мормондардың,
иеговистердің және елуіншілердің артында ірі қаржылық -олигархиялық топтар
тұрғандарын айтады. Ал сайентологтар тіптен зор қаржылық империя.
Мақсаттары қазақстандық азаматтарды өздеріне тарта отыра оларды дәстүрлі
діннен және қазақстандық патриотизмнен безіндіру. Діні мен Отанынан
безінген, санасы уланған адам қарсы қандай да болмасын әрекеттерден
тайынбайтыны белгілі.
Үшіншіден, сектанттыққа қарсы мемлекеттік заң мен күресудің кешенді
бағдарламасы қажет-ақ. Теледидардың коммерциялық каналдары ақша табу
мақсатында эфирді тиым салынған сектанттық топтарға, тіптен дәстүрлі
діндерді мойындамайтын топтардың қайсысына болмасын беруін тоқтату қажет.
Мұсылман дінін, православие дінін насхаттауға көмек жасау жолдарын белгілеу
маңызды. Балабақшаларда, мектептерде, колледждерде дәстүрлі діндер бойынша
сабақтар берудің де мезгілі жетті. Оларды кестеден тыс консультативтік
сабақтар ретінде ұйымдастырудың мүмкіндіктері бар. Осындай дәріс
сабақтарында сектантизмнің қаупі туралы, олардан терроризм қаупі
туатындықтары жайында жастарға түсіндіруге болады. Кришнаиттар,
ваххабистер, хизбутшылар, мормондар, иеговистер, сайентологтар Қазақстан
халқы үшін ешқандай жақсылық жасаған жоқ. Олар зор қаржылық қоры бола тұра
елде бірде-бір әлеуметтік мекеме аурухана, балабақша, монша, дүкен т.б.
салмаған. Тек діни кітаптар мен уағыз айтатын ғимараттарды ғана көркейтеді.
Осы ісінен ғана олардың түпкілікті мақсаты Қазақстан халқын гүлдендіру емес
бағындырып, тобырға айналдыру екені көрініп тұр.
Төртіншіден, сектантизм діни экстремизммен туыстас. Қазақстан сияқты
атеизм кең жайлаған халықты дәстүрлі діндерден алшақтатып секталарға
енгізу оңай. Поликонфессиялық және полиэтникалық Қазақстан халқы ұлттық
идеялар мен қазақстандық патриотизм идеологиясы төңірегінде де әлі толық
топтасып болған жоқ. Сондықтан діни экстремистік топтар Қазақстан халқын
оңай бөлшектенетін тобыр ретінде қарастырады. Әлемдік терроризм мен діни
экстремизмнің тірегіне айналдыруды мақсат тұтады.
Бесіншіден, Қазақстандағы дәстүрлі діндердің сектантизм мен діни
экстремизмге қарсы шараларын ұйымдастыратын арнаулы бейресми ұйым қажет.
Оның ролін Қазақстан халықтары Ассамблеясы ойдағыдай атқарар еді. Ассамблея
тек мәдени, ұлттық - этникалық шаралармен шектелмей дәстүрлі діндердің
елдегі позициясын нығайту шараларымен де айналысқаны абзал. Ассамблея
шеңберін де діни экстремизммен, сепаратизммен, терроризммен күрес
шараларының мемлекеттік шараларға қосымша бейресми шараларын жасаудың
мүмкіндіктері бар. Ол үшін Ассамблея басшылығының және дін басшыларының
бірлескен әрекеттерге деген ниеті ғана керек.
Ирактағы терроризмнің өрістеуінің тек Таяу Шығыс қана емес Орта Азия
регионына да кері ықпалын тигізері даусыз. Иракта көптеген террористік
топтар жаңадан пайда болуда. Олар бірнеше рет террористік әрекеттер жасаған
соң көршілес елдерді паналауға, өз әрекеттерін басқа елдердің жерінде
отырып жасауға ұмтылары сөзсіз. Сондықтан Қазақстан жеріне де Ирактың
террористік топтарының мүшелерінің еніп кету қаупі бар.
Сондықтан Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатына икемделіп және
негізделіп жасалған Қазақстан Республикасының әскери доктринасын 2007
жылы сәуір айында қайтадан қабылдады. Қазақстанның жаңа әскери доктринасы
бұрынғы доктринасы сияқты қорғаныстық сипатта. Жаңа әскери доктринаның
қабылдануына әскери сарапшы Владимир Райхель айтқандай, -әлемдік ахуалдың
өзгеруі себеп. Терроризммен күрес мәселесі жаһандық сипат алды. Сонымен
қатар түрлі қауіптерге қарсы күрес мүмкіндіктерінің мемлекеттік қуаты өсті.
Қарулы күштер компонентерінің мүмкіндіктері қазіргі қауіптерге адекватты
болуы маңызды.
Саяси шындықты үнемі есепке алып отыру қажеттігін Қазақстан
Республикасының әскери доктринасы назарда ұстайды. Себебі, Қазақстанның
айналасындағы ахуал түбегейлі өзгерді. Өңірде жағдайды тұрақсыздандыратын
және ұлттық қауіпсіздікке қатер туғызатын жаңа факторлар туындады, мұның
өзі әскери қатерлердің тұрақты мониторингі жүйесінің тиімділігін арттыруды
талап етеді. Геосаяси жағдай әлеуметтік, экономикалық және демографиялық
сипаттағы қайшылықтармен, содан туындайтын тұрақсыздық қатермен
сипатталады.
Қазақстанның дамуына қазіргі кезеңде аймақтың және әлемдік экономикалық
және қаржылық тұрақсыздық, мұнай, газ бағаларының өсуі тектес құбылыстардың
аса ауыр салдары жоқ. Себебі, экономикалық әлемдік коньюктурасының
өзгеруіне қарсы Қазақстанда 14 млрд АҚШ долларын құрайтын ұлттық қор бар.
Елдің шикізаттық ресурстары қомақты. Мұнай мен газ экспортын ауыстыратын
астық пен ет экспорты дайындалуда. Сондықтан әлемдік экономикалық
тұрақсыздықтан сақтанудын жолдарын Қазақстан қарастырған. Ал, саяси
тұрақсыздық пен терроризм қауіпі күшейе түсуде. Әлемдік геоэкономикалық
және геосаяси мүдделерінің біріне-бірінің әсер етуінің күшейе түсуі
Қазақстанның көптеген әлемдік үрдістерге еркінен тыс тартылуына әкеледі.
Бұл құбылыстардың табиғаты туралы Қазақстан Республикасының әскери
доктринасында былай делінеді: Әскери доктрина қорғаныстық сипатта, ол
ұлттық мүдделерді қорғауды, елдің әскери қауіпсіздігіне кепілдік беруді
батыл шеше отырып, Қазақстан Республикасының бейбітшілікке бейімдігін
айқындайды, ассиметриялық қатерлерге: терроризмге, экстремизмге, есірткі
тасмалына, қаруды заңсыз таратуға, заңсыз көші - қонға қарсы күресті ескере
отырып, Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құрылымдарды дамыту
шарттары мен жаңа бағыттарын нақтылайды.
Қазақстан Республикасының әскери доктринасында халықаралық
терроризмнің Қазақстанға қауіп төндіру жолдары сараланып көрсетілген. Олар,
біріншіден, нақты террористік әрекеттер. Елдің территориясында тікелей
террористік әрекеттер жасалынған жоқ. Алайда, олардың болмауы арнаулы
мемлекеттік қауіпсіздік органдарының алдын-алу шараларының пәрменділігі мен
нәтижелігіне байланысты. Мысалы, 2007 жылдың басында Интерфакс Қазақстан
агентігінің хабары бойынша қазақстандық сот алғаш рет өзінің заң
жүргізушілік практикасында терроизмді қаржыландыру ісіне байланысты
қылмыстық іс қарады. Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік
комитетінің төрағасының орынбасары, Терроризмге қарсы күрес орталығының
басшысы Владимир Божконың хабарында шетелдік арнаулы қызмет органдарымен
біріге отыра ҚР ҰҚҚ қызметкерлері Түркістан ислам партиясының екі
терроризмді уағыздаушы жетекшісін ұстап Қазақстанға экстрадициялаған.
Оларға қазақстандық азаматтарды террористік әрекеттерге тартты деген айып
тағылған. Бұл қылмыстық істе, Владимир Божконың айтуынша, елімізде алғаш
рет террористік әрекеттерді қаржыландыру жайындағы қылмыстық іс қаралуда.
Мұнда құбылыстардың Қазақстаннан орын ала бастағандығы туралы
терроризмге қарсы күрес мәселелері жөніндегі халықаралық конференцияда
айтылды. Терроризм мәселесіне байланысты мәселелерді 2002 жылдан бастап жыл
сайын Алматыда өткізіліп келе жатқан Евразиялық медиа-форумда да талқыланып
отырды. Мысалы, 2007 жылы сәуірде өткен VI Евразиялық медиа-форумда
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев халықаралық терроризмнің
Қазақстанға қауіп төндіруінің себептерін ашып берді. Президенттің пікірінше
әлемдік қауіптер мен шиеленістер бізді айналып кетпейді. Себебі Қазақстан
әлемдік қауымдастықтың белсенді мүшесіне айналды. Өкінішке орай,
Қазақстанның бейбітшілікті әлемдік деңгейде нығайтуға бағытталған
міндеттемесін әлем мемлекеттері қолдамай отыр. Қазақстаннның 1992 жылы
біржақты ядролық қарудан бас тартуын, Республика территориясын ядролық
қарудан таза зона деп жариялауын көптеген мемлекеттер қолдамай отыр. Соның
кесірінен ядролық қаруды иемденуші мемлекеттер саны өсе түсуде. АҚШ, Ресей,
Ұлыбритания, Франция, Қытай сияқты дәстүрлі ядролық мемлекеттер қатарына
Үндістанның, Пәкістанның, Солтүстік Кореяның, Израильдің т.б.
мемлекеттердің кіруі әлемдегі әскери қақтығыстарды көбейте түсуде. Үшінші
дүние елдерінің ядролық державаларға қарсы қарсылықтарын, соның ішінде
түрлі террористік актілермен жауап беруін өршіте түсті. Әлемді қамтыған
террористік психоз Қазақстанға да өз қаупін төндіруде.
Терроризм қауіпінің жалпылық сипаты туралы Н.Ә.Назарбаев 2003 жарық
көрген Сындарлы он жыл атты кітабында жазды. Сол кітаптағы ойларын
Евразиялық медиа-форумда жалғастыра келе : Бүгінде мән-маңызы әлемнің
өзара тәуелділігіне келіп тірелетін қазіргі дамудың бірегейлігі назардан
тыс қалуда. Егер қандай да бір ел тұрақтылықтан айрылса, онда күллі
жаһандық тыныштыққа қауіп төнгені. Ауғанстанды есеңгіреткен халықаралық
терроризм жер жүзіне жайылып барады. Жаппай қырып-жою құралдарына деген
әуестік науқаны ауру секілді жаңа аймақтарды жаулап алып, бейбітшілік үшін
тосын тауқыметттер туғызуда,-деп жазады Н.Ә.Назарбаев.
Қазақстанның терроризмнің қаупінен сақтануы үшін елдің ішкі қауіпсіздік
шаралары жеткіліксіз. Сондықтан халықаралық қатынастар мен халықаралық
қауіпсіздік жүйесін қозғайтын жаһандық тетіктер өзгеруі тиіс, -деп
есептейді Н.Ә.Назарбаев.
Біріншіден, қазіргі дүниені біртұтас жанды организм деп ұғыну
халықаралық саясатта жаһандық бәсеке парадигмасының, жаһандық жауапкершілік
парадигмасына тұғырнамалық ауысуды талап етеді. Жаһандық пайымды ой мен
жаппай жауапкершілік қағидаттарымен қаруланатын кез келді,-дейді Елбасы.
Осындай кең масштабтағы терактілердің зияны бейбіт жатқан Қазақстанға
да зиянды әсерлерін тигізуі ықтимал. Себебі, Қазақстан жоғарыда аталған
мемлекеттердің барлығымен де тығыз экономикалық, сауда және саяси
байланыста. Олар Қазақстан экономикасына инвистицияны ең көп мөлшерде
салушы елдер. Аталмыш мемлекеттердің ондаған ірі компаниялары мен фирмалары
Қазақстанда жұмыс істеуде. Демек, осы ірі компаниялардың қайсысы болмасын
террористердің нысанасына айналуы мүмкін. Ондай жағдайда терактілердің
тікелей Қазақстан жеріне келуі болады. Оған дәлел ретінде тағы да
Н.Назарбаевтың пікірін келтіруге болады: Шағын екі ел Палестина мен Израил
арасындағы қақтығыс жарты ғасырдан астам уақыт бойы әлемнің көптеген
өңірлеріндегі ахуалды тұрақсыздандырып отыр. Шағын екі мемлекет Ауғанстан
мен Ирактағы оқиғалар терроризм мен діни экстремизм идеологиясын таратудың
негізгі факторына айналды. Бастапқыда жергілікті мәселе болған осынау
тауқыметтерді бүкіләлемдік қауымдастық көп уақыттан бері жоя алмай келеді.
Жаһанданудың екінші жүзі осындай,-дейді Елбасы [106, 3б].
Ашық, демократиялық қоғам құрудың кейбір жақтары ел қауіпсіздігіне
қиыншылықтар тудырады. Азаматтық мемлекет принциптері Қазақстан
Республикасы Конституциясында нақты белгіленген. Мысалы, 19 бапта әркімнің
өзінің қай ұлтқа, қай партияға, және қай дінге жататынын өзі анықтауға,
және көрсету-көрсетпеуге хақылы делінсе 22 бапта әркімнің ар ождан
бостандығына құқығы бар. Ар - ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы
адамдық және азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерге
байланыста болмауға немесе оларды шектемеуге тиіс. делінген. Конституцияның
аталған және басқа да баптары елдің есігін түрлі діндерге, саяси
қозғалыстар мен түрлі бағыттағы ұйымдарға ашады. Бұлай болуы әлемдік
өркениеттілік белгісі. Алайда көптеген шетелдік ұйымдар елдің өмір сүруінің
конституциялық принциптеріне өздерінің арами, жымысқы пиғылдарына
пайдалануды көздейді. Террористік пиғылдағы идеологияны басшылыққа алатын
экстремистік топтар да осы жағдайды пайдаланып Қазақстан жеріне кіруді және
саяси экономикалык тұрақтылықты шайқалтуды мақсат тұтады.
Осындай топтар көздеген істерін жасап та жатыр. 2004 жылы Хизб-ут-
Тахрир тобының діни экстремистік әрекеттері әшкереленіп ұйымның ел
аумағындағы қызметіне тыйым салынғаны белгілі. Соған қарамастан 2005 жылы
Көкшетау университетінде олар үгіт насихат жүргізген. Өзбекстан мен
Ресейден қуылған кришнайттар ұйымдары да Қазақстанға ендеп кіріп алған.
Бейресми мәліметтерге қарағанда Қазақстанда 2006 жылы шамамен 3500 дей
кришнаиттіктер болған. Зерттеуіміздің алдыңғы тараушасында айтқанымыздай
Қазақстанға 2005 жылға 3420 діни бірлестік пен 413 шетелдік миссионерлік
ұйымдар кіріп үлгерген [51,3б].
Кейбір баспасөз мәліметтеріне сүйенсек Қазақстандағы түрлі діни
ұйымдардың, секталардың, миссионерлік ұйымдар мен топтардың жалпы саны 5,5
мыңға жеткен. Аталған деректер Қазақстанда азаматтық, құқықтық мемлекет
негіздерін тұрақты қорғайтын, елдегі саяси діни ахуалға адекватты жауап
беретін жаңа Қазақстандағы дін және діни бірлестіктер туралы заң қажеттігін
дәлелдейді.
Бес мыңнан астам дәстүрлі мұсылман және провославия діндерінен бөлек,
тіптен оларға қарсы діни бірлестіктердің өмір сүруі, белсенді қызмет жасауы
елдегі саяси және этникалық қауіп екендігі даусыз. Діни сенімдер мен
нанымдардың әр алуандығы елге Қазақстан халқының саяси топтасуына және
қоғамдық келісімнің нығайуына да зиянды екендігі белгілі. Түрлі діни
топтармен және ағымдармен бірге елге террористік пиғылдағы адамдардың да
көптеп енуге мүмкіндігі бар. Себебі, Хизб-ут-Тахрир сияқты ұйымдардың
ұстанатын принциптеріне қарасақ олардан төңкеріске дайындықты, терроризмнің
ниетін көреміз.
Сондықтан ел Парламенті жедел түрде Діни сенім бостандығы және діни
бірлестіктер туралы Заңына түбегейлі өзгерістер енгізуі қажет, немесе осы
заңның жаңа редакциясы қабылдауға тиісті. Онсыз Қазақстанда террористік
әрекеттердің қаупін ауыздықтау тіптен мүмкін емес. Себебі, Қазақстандағы
терроризм тек діни сипатта болуы мүмкін. Саяси билікке қарсы тікелей
террористік әрекеттер де, топтар да байқалған емес. Көкшетауда, Шымкентте,
Алматыда және Ақмола облысында ұсталған саяси жүйені өзгерту мақсаты бар
топтардың барлығы діни сипатта болған. Олар Хизб-ут-Тахрир, Таблиғи
Жамағат, Сүлейманши, Дағуатшылар, Бозғұрт сияқты діни топтар.
Өкінішке орай осы топтар қатарында Каирде, Карачиде, Тегеранда, яғни
мұсылман елдерінде білім алып келген қазақ жастары кездеседі деген
мәліметтер бар.
Астыртын діни ұйымдар ең алдымен Қазақстан жастарының санасын улауды
көздейді. Олар өздерінің үгіт насихат жұмыстарын түнгі клубтарда, диско
барларда, ірі спорттық кешендерде, бильярд клубтарында белсенді жүргізіп
келгендіктері белгілі болып отыр. Сондықтан, жастардың бұқаралық демалыс
орындарының терроризм қаупінен сақтануы мәселелеріне құқық қорғау
органдарының ерекше назар аудару қажеттігі туды.
Қазақстанды терроризм қаупінен қорғау Орта Азия аумағындағы тыныштық
пен саяси тұрақтылықтың сақталуына тәуелді. Бұл пікірді Елбасы
Н.Ә.Назарбаев ерекше деп қойып айтып жүр. Өңірлік, региондық қауіпсіздік
Қазақстанға терроризмнің жайылуына қарсы ең сенімді тосқауыл деп біледі
Президент. Алматыда өткен VI медиа - форумдағы сөзінде Президент: Дәл
осындай жауапты көзқарасты біз өңірлік саясат деңгейінде ұстанамыз.
Қазақстан өңірдегі өзге елдермен бірге Орталық Азияның болашағы үшін
жауапты екендігін мәлімдеді. Біздің өңір ядролық қарудан ада аймақ деп
жарияланды. Біздің елдер біртұтас кеңістік ретінде дами отырып, халықаралық
терроризм, діни экстремизм, есірткі тасымалы, және заңсыз көші қонға
сенімді кедергі болатын экономикалық сәттілік белдеуін құра алады,- деп
атап көрсетеді [106,1б].
Қазақстанға терроризм қаупін тудыруы ықтимал құбылыстарды сараптағанда
Президенттің пікірінен көп мәселені аңғарамыз. Елбасы Қазақстандағы
қауіпсіздік Орта Азия регионындағы қауіпсіздікке тікелей тәуелділігін айта
отыра елге қауіпті діни экстремизмнен, заңсыз қару-жарақ сатуден және
заңсыз көші - қонның болуынан тәуелді деп біледі. Әсірісе, әлемдік заңсыз
қару-жарақ сату құбылысы террористік топтардың түрлі қарулармен
жарақталуына жағдай жасауда. Мысалы, әлемдік сауда рыногында қазіргі кезде
100 миллион дана Ресейлік Калашников автоматы сатылғаны белгілі. Ең кең
таралған бұл қаруды заңсыз түрде Пәкістан, Мозамбик, Египет, Болгария,
Сомали, Судан, Түркия, Қытай елдерімен қоса АҚШ-тың Невада штатында заңсыз
жасап арзан бағамен саудаға түсіретіні белгілі болып отыр. Пәкістанның
базарларында осы АК автоматтарын 100 АҚШ долларына еркін сатып алуға
болады. Қытайда бұл қаруды 60-70 долларға табуға мүмкіндік бар. Болгария
АҚШ-қа 45000 АК автоматын 65 доллардан Ирак армиясын қаруландыру үшін
сатқан.
ТМД елдерінде Кеңес Одағы күйрегеннен кейінгі кезенде Кеңес Армиясында
болған бей-берекет құбылыстар, көптеген республикалардан әскери
құрамалардың Ресейге жеткізілуі және қорғаныс өнімдерін, қару-жарақ
шығаратын кәсіпорындардың жекешеленуге ұшырауы бүкіл ТМД өңірінде
қарулардың бақылаусыз тарауына әкелді. 1992-93 жылдарда Ресей, Украина,
Қазақстан елдеріндегі қару-жарақ шығаратын зауыттарда бей-берекет
жекешелендіру жүргізілді. Стратегиялық маңызды объектілер шетелдік
инвесторлардың және пайданы қылмыстық жолмен тапқан түрлі жаңа
миллионерлердің қолына көшті. Олар өздерінің табыстарын молайту мақсатында
қару-жарақтар мен қару жасау технологияларын кім көрінгенге сата бастады.
ТМД елдерінің қорғаныс кәсіпорындарының көпшілігі шетелдік компаниялардың
бақылауына көшті. Батыстық, әсіресе АҚШ компаниялары әлемдік қару-жарақ
саудасын қыздыра түсті. Пентагонның ресми Detense News газетінің
мәліметтері бойынша үш АҚШ компаниясы әлемдік қару сатуда бірінші орынға
шықты. Олар: Локхиз Мартин 30,1 млрд. долларға қару сатқан, Боинг 27,3
млрд., Нортроп Граммэн 18,7 млрд. долларға қару-жарақты әлемдік нарыққа
шығарған.
Бейберекет, заңсыз қару сату әлемдік соғыстардың ауыр зардаптарын
әкелуде. Өркениетті адамзаттың саяси қадамдары мен шаралары зорлық-
зомбылыққа, терроризмге бөгет бола алмауда. Қарулардың тасқынының
бақылаусыздығынан зорлық-зомбылық пен теке - тірестің, қантөгістің аумағы
кеңейіп, терроризм жаһандық мәселеге айналуда. Қару-жарақтың шектен тыс
көбеюі Қазақстандағы қылмыстық топтарға және терроризмге ден қоюшы топтарға
тиімді екендігі шындық. Сондықтан бұл құбылыс Қазақстанға зиянды шарпуын
тигізуде.
Қазақстан терроризмге қарсы күрес ұранымен, американ халқының ұлттық
мүдделерін қорғау желеуімен АҚШ қарулы күштерінің Ауғанстанды, Иракты басып
алуын және Иранға қауып төндіруін қолдай алмайды. Бұл шиеленісте Қазақстан
үшін қиын таңдау тұр. Біріншіден, әлемдік лидер держава АҚШ-ты өкпелетіп
алмау, екіншіден бауырлас, діндес мұсылман мемлекеттерін Қазақстанға қарсы
қоймау қажет. Қазақстанның АҚШ-пен достасуының, жақындасуының пайдасы мен
қоса зиянды жақтары да бар. АҚШ-тың геостратегиялық саясатын қолдай беретін
болсақ радикалистік исламистік террористік топтардың соққыларына ұшырауы
ықтимал. Сондықтан Қазақстанның АҚШ-пен және Батыс Европаның күшті
мемлекеттерімен жақындасуы дәрежесі ислам уммасы, немесе мұсылман қауымының
ортақ мұдделеріне қайшылықта болатын шектен шықпауы тиісті.
АҚШ-тың терроризмге қарсы күрес ұранымен жүргізіп жатқан істерінің БҰҰ-
ның қызмет принциптеріне, жарғысына және мақсаттарына қайшы келіп
отырғандығын да айтқан жөн. АҚШ-тың Ирактағы, Ауғанстандағы әрекеттері БҰҰ-
ның әлем халықтары алдындағы беделін түсіріп жіберді. БҰҰ-ның әлемдік
шиеленістер мен қайшылықтарды реттеудегі орны мен роліне халықтар күдікпен
қарайтын ахуал қалыптасты. Қазақстан Республикасы саяси басшылығы алдында
АҚШ-тың әлемдік лидерлікке ұмтылған саясатын көзсіз қолдай беру саясатынан
бас тарту міндеті тұр. АҚШ-ты қолдау арқылы Қазақстан терроризм қаупінен
құтыла алмайды. Сондықтан Қазақстанның АҚШ-тың ислам уммасына қарсы
әрекеттеріне қосылмайтын, бейтарап үні болуы тиісті. Ислам әлеміне қарсы
идеологиялық, діни, саяси әрекеттерге бару Қазақстан үшін пайдасыз. Себебі,
Қазақстан халқының 70 пайызына жуығы қазірдің өзінде мұсылман дінін таңдап
отыр. Ислам мемлекеттерімен діни туыстастық олармен одақтастықтың маңызды
тірегі. Келешекте Қазақстан ислам әлемінің құрамдас бөлшегіне айналуы
мүмкіндігі бар. Олай болуы Қазақстан тауарлары мен шикізатына ислам
мемлекеттерінің орасан зор тұтыну рыноктарын ашып береді. Сонымен бірге
террористік топтарға қарсы ортақ күрес ұйымдастыруға да көмектеседі.
Қазақстан өз территориясында терроризмді болдырмау үшін ислам елдері
арасындағы қайшылықтардың шешілуіне үнемі көмектесіп отыруға міндетті.
Ислам мемлекеттері арасындағы алауыздық әлемдік терроризм құбылысының
күшейе түсуіне әкелді. Террористік топтар осы қайшылықтарды пайдалана отыра
өз әрекеттерін емін - еркін жүргізді. Сонымен қатар террористер ислам
елдері мен Батыс мемлекеттері арасындағы қайшылықтарды да өз пайдасына
шешіп отырды. Терроризмнің осындай қауіптерімен күресте Қазақстанның
көпвекторлық сыртқы саясатының пайдасы зор. Алдымен Орталық Азиялық
одақтастық (ОАО) ұйымы қалыптасып күшеюі қажет. Екіншіден, Қазақстанның
Ұжымдық қауіпсіздік шартты ұйымы (ҰҚШҰ) қатысуы мен осы ұйымның беделін
күшейте түсуге ат салысу пайдалы. Үшіншіден, Шаңқай ынтымақтастық ұйымына
(ШЫҰ) белсене араласудың тек экономикалық маңызы ғана емес терроризмге
қарсы күрес шараларды ұйымдастырудағы маңызы зор. Төртінші басымдылық НАТО-
ның стандарттарын қабылдау арқылы терроризмге қарсы күштердің және
шаралардың сапаларын күшейту маңызды. Терроризмге қарсы күресті күшейту
талабы Қазақстаннан АҚШ-тың, Ресейдің бәсекелесті жандайшабы болмауын
қалайды. Экономиканың динамикалық дамуын, қуат ресурстарының молшылығын
Қазақстан тәуелсіз геосаясат жүргізу үшін пайдаланғаны абзал. Бұл мәселе
туралы Ресей сарапшысы Михаил Калишевский Қазақстан өзінің бар
артықшылықтарынан бас тарта алмайды. Оның даму қарқыны көпвекторлы саясатын
тәуелсіз жүргізуге жағдай жасап отыр. Қазақстанның ТМД елдері арасында тағы
да бір полюс жасауға ұмтылысы күшті. Ол мақсат Ресейге жаулық емес.
Тағы да бір басқа полюс жасау.
Демек Қазақстандағы терорризм қаупімен күрес мәселесі еліміздің
экономикалық және геосаяси мүдделеріміздің шешілуіне де тәуелді екен.
Қазақстандағы экономикалық жаңару саясатының жетістіктері терроризмге қарсы
күресті алдын алу шараларының сапасының артуына әкелді. Сондықтан
Қазақстанның жаңа әскери доктринасында бекітілген елдің қорғаныс қабілетін
кешенді нығайту саясатын жүзеге асырудың маңызы зор. Терроризм қаупіне
батыл тосқауыл қоятын күш-халықаралық жоғарғы стандарттарға сай
жасақтанған, күштер мен құралдарды өте жылдам мерзімде қажетті жерге
жеткізе алатын маманданған армияның болуы,-деп көрсетеді сарапшы
А.Иванов[112,8б].
Сарапшылар осы уақытқа дейін террористік топтардың қалай және қандай
жолдармен қаржыланатынын білмей таңданады. Біздің ойымызша исламистік
террористік топтарды халықаралық исламдық ұйымдар, қылмыстық қаржылық
топтары, наркобизнес және өзін-өзі қаржыландыру жолдары бар. Сонымен бірге
демеуші мемлекеттер бар екендігін ешкім жоққа шығармайды. Әр жылдарда
террористік топтарды Иран, Ирак, Ливия, Солтүстік Корея, Куба, Судан
мемлекеттері қаржыландырғаны белгілі [46,115б]. Ал қазіргі кезеңде
сарапшылар әлемдік басым державалар өзінің геостратегиялық және геосаяси
мақсаттарын орындау жолында террористік топтарды құпия пайдалануда деген
бейресми пікірлер айтуда. Нью-Йоркте, Лонданда террористерді құпия
оқытатын, террористік актілерді дайындап, жоспарлап беретін, бизнеске
айналдырған құпия ұйымдар бар екендігі және олардың мемлекеттік арнаулы
мекемелермен байланыстары бар екендіктері туралы деректер айтылуда.
Терроризм қаупі Қазақстан қарулы күштерін жаңаша жасақтауды талап етуі
жоғары да айтылған әлемдік қауіптерге тікелей қатысты. Әлемдік қауіптерге
қарсы тиімді күрес жүргізе алатын кәсіптік дайындығы жоғары армия Қазақстан
үшін қажетті. Елдің жаңа әскери доктринасы 2000ж қабылдаған ескі әскери
доктринаны алмастыруы да осыған байланысты.
Қазақстанның негізгі төрт аймағының өзінше қауіптілік деңгейі бар.
Шығыс өңіріне Қытай мен Ресей қаупі бірдей. Бұл екі ел тікелей әскери
агрессия жасамаса да экономикалық блокада, сауда блокадасын жасауы,
терроризмді қоздыруы мүмкін, Солтүстік өңір де, тек Ресей қаупі ғана бар.
Егер Ресей қазіргі достық саясаттан тікелей империялық, отаршылдық
пиғылдағы саясатқа көшсе Солтүстік Қазақстан өңіріндегі славян халықтарының
сепаратистік көңіл күйі террористік әрекеттерге ұласуы қаупі жоқ емес.
Батыс өңір мұнай мен газдың бай қоры арқылы ерекшеленеді. Бұл өңірде
шетелдік компаниялар мен фирмалардың үлес салмағы басым. Қазақстанға қарсы
саяси күштер осындай шетелдік кәсіпорындарда диверсиялар ұйымдастыруы,
немесе әлеуметтік қақтығыстарды қоздыруы мүмкін. Ондай әрекеттер Қазақстан
мен Батыс елдерінің ара қатынастарын нашарлататыны сөзсіз. Қазақстандағы
ішкі қауіптер иерархиясында ең қауіптісі Оңтүстік аймақ. Оңтүстікте бірнеше
диаспоралар жинақы отыр. Олар өзбектер, дүнгендар, күрдтер, ұйғырлар,
түріктер. Кейінгі кезеңде аталған диаспоралар өкілдері елдің билік
құрылымдарына бару ниетін, өздерінің мүдделерін жергілікті қазақ халқымен
нақты шараларда теңестіру мақсаттарын ашық айта бастады. Қазақстандағы
ислам дінін ұстанатын диаспоралар өкілдерін исламдық террористік топтар
пайдалана алады. Сонымен бірге ел Оңтүстігіне көршілес Қырғызстандағы саяси
күрес ұзақ уақыт перманентті түрде қайталануда. Өзбекстандағы террористік
топтар билік өкілдеріне қарсы әрекеттерінен бас тартып отырған жоқ. Ахуал
жылдам өзгереді. Бүгінгі саяси тыныштық пен этникалық татулықты келешекте
сақтау маңызды.
2.2 Терроризмге қарсы күрестің саяси - заңнамалық тетіктерін
қалыптастыру
Әлемдік жаһандық қауіптердің біріне айналған терроризмге қарсы тиімді
күрес жүргізудің кепілі сапалы заңдар қабылдау және оларды іске асыру болып
табылады. Қазақстан Республикасы Президенті, Парламенті мен Үкіметі осы
қажеттілікті білді. Сол себепті Қазақстан егемен мемлекет бола салысымен
ресми билік елді терроризмнен қорғаудың кешенді шараларын қолға алды.
Құқықтық мемлекет қалыптастыру барысында халықты терроризм құбылысынан
сақтаудың заңдық базасын жасау маңызға ие болды. Терроризм құбылысын заңсыз
деп бағалау ел көлемінде оған тосқауыл қоюдың шешуші факторы болатындығын
басқарушы элита жақсы түсінді. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік
комитеті терроризмді ауыздықтаушы мемлекеттік орган ретінде терроризмге
қарсы заңдар жобаларын Парламент назарына ұсынып отырды.
Қазақстан терроризммен күресте өзі жалғыз жеңіске жете алмайтындығын
білді. Әсіресе ХХІ ғасырдағы ғаламдану үрдістерінің күшейе түсуі жаңа
көпжақты, үйлестірілген күрес әдістерін талап етті. Себебі, ешбір мемлекет
өзі жалғыз терроризмді тежей алмайды,-деген пікірлер орынды [113,79б].
Терроризмді өркениетті әлемдік қауымдастық айыптап отырғаны, саяси күрес
тәсілі ретінде қабылдауға қарсы болып отырғаны белгілі. 1949 жылы
қабылданған Женева конвенциясында саяси мемлекеттік биліктің мақсаты
азаматтарды соғыс қаупінің қандай түрлерінен болмасын сақтау деп
көрсетіледі. Халықаралық гуманитарлық құқық ережелерінде де азаматтардың
жеке басына зорлық -зомбылық көрсету, жазықсыз өміріне қауіп төндіру
әрекеттері айыпталады. Халықаралық гуманитарлық құқық нормалары
мемлекеттерді өздерінің заңдық кеңістігінде, ең бірінші кезекте
азаматтардың қауіпсіздігін қаматамасыз етуді талап етеді.
Қазақстан саяси басшылығы тәуелсіздік алған соң әлемдік қауіптердің
бірі ретінде терроризммен күресудің халықаралық заңнамасына қосылудың
қажеттілігін білді. Қазақстан БҰҰ-ның барлық он екі терроризмге қарсы
күрес конвенцияларына қосылды:
1. 1963 жылғы әуе кемелері портында жасалған қылмыстық немесе басқа да
актілер туралы Токио конвенциясы ;
2. 1570 жылғы әуе кемелерін заңсыз басып алумен күрес туралы Гаага
конвенциясы ;
3. 1971 жылғы азаматтық авиация қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз
актілерге қарсы күрес туралы Монреал конвенциясы;
4. 1973 жылғы халықаралық қорғау құқығын ие, соның ішінде дипломатиялық
агенттерде қарсы қылмыстардың алдын алу және тазалау туралы конвенция;
5. 1979 жылғы кепілдікке алумен күрес туралы халықаралық конвенция;
6. 1980 жылғы ядролық материалдарды физикалық қорғау туралы конвенция;
7. 1988 жылғы халықаралық авиацияға қызмет көрсететін аэропорттардағы
заңсыз зорлық актілеріне қарсы күрес туралы хаттама;
8. 1988 жылғы теңіз кемесі жүру қауіпсіздігіне қарсы бағытталған заңсыз
актілермен күрес туралы Рим конвенциясы;
9. 1988 жылғы құрлықаралық мүйістерде орналасқан стационарлық
платформалардың қауіпсіздігіне қарсы жасалған заңсыз актілермен күрес
туралы Рим хаттамасы;
10. 1991 жылғы пластикалық жарылғыш заттарды тауып алу мақсатында
маркировка жасау туралы конвенция;
11. 1988 жылғы бомбалық терроризмге қарсы күрес туралы конвенция;
12. 2000 жылғы терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес туралы конвенция.
Жоғарыда аттары аталған терроризммен күрестің түрлі аспектілерін
қамтитын заңдар, конвенциялар, хаттамалар мен келісімдер негізінде, олардың
талаптарын ескере отыра Қазақстан Үкіметі, Парламенті мен арнаулы
қауіпсіздік қызметі органдары терроризмге қарсы күрестің ұлттық заңнамасын
жасады. Сарапшылардың пікірі бойынша терроризммен күресте құқық қорғау
органдарының әрбір саласының өзінше корпоративтік мүдделері бар. Ішкі
істер министрлігі, Президент күзеті қызметі, прокуратура, наркобизнеспен
күрес мекемелері, қаржы министрлігі әр мекеме заңнамада өздерінің
корпоративтік мүдделерін өткізгісі келеді, іске асырғысы келеді. Мысалы,
наркобизнеспен күресушілер наркотиктерді таратушыларды ұстағанда куәгерлер
институтының болуын жұмысқа зор бөгет тудырады деп есептесе, сот пен
прокуратура куәгерлер болуы қылмыскердің ісін заңды қарауды қамтамасыз
етеді, - деп есептейді.
Сонымен қатар, Республиканың Қылмыстық кодексін, Азаматтық кодексін
терроризммен күрес мәселесі аспектілеріне байланысты өзгерістер мен
толықтырулар жасау міндеті де тұрды. Терроризмге қарсы күрес заңнамасы
халықаралық құқықтық нормалар деңгейінен көрінуге тиісті болды. Заңнамада
терроризм құбылысының Қазақстан Республикасының мемлекеттік және ұлттық
мүдделеріне зиянын және қаупін жою мәселесіне шешуші маңыз берілді.
Көптеген қылмыстық әрекеттер белгілі бір террористік топтар жұмысымен,
қызметімен байланысты емес. Бірақта, өз мазмұны мен салдарлары сипаты
жағынан террористік актілерге ұқсас болғанда заңнама қандай баға беретінін
нақты көрсетіп беруі қажет , - деген өзекті ұсыныстарды сарапшылар жиі
айтады.
Қазақстан басшылығы терроризм қаупіне қарсы күресті заңдық алаңда батыл
және тиімді жүргізу мақсатында 1999 жылы 13 шілдеде Терроризмге қарсы
күрес туралы Қазақстан Республикасының Заңын қабылдады. Мүдделі органдар
осы заң жобасын алдын-ала бір айдай мерзімде жан-жақты талқылаудан өткізді.
Заң жобасына қатысты берілген ескертпелер, толықтырулар, ұсыныстар мен
идеялар арқасында заң қазіргі саяси шындық пен халықаралық ахуалға жауап
беретін деңгейге жетті деп есептеуге болады. Терроризмге қарсы күрес
туралы эаңы мемлекеттік арнаулы органдардың терроризмге қарсы күрес
қызметін заңмен реттейтін маңызды механизмге айналды.
Заңда Қазақстан халқы және арнаулы органдарға нақты нұсқау ретінде
террористік әрекеттер табиғаты ашылады. Ондай әрекетке терроризм
идеологиясын уағыздаудан бастап, терактілерді жоспарлау, дайындау,
ұйымдастыру, терактілерді ұйымдастыруға шақыру, террористік мақсатта зорлық
көрсетуге шақыру, террористік акцияларды ұйымдастыру мақсатында
әскериленген құрамалар мен ұйымдар құру және олардың істеріне қатысу,
терактілерді жасау үшін террористік топтарды тарту, қаруландыру, пайдалану
және террористік дағдыға үйрету, террористерді немесе террористік ұйымдарды
қаржыландыру, террористік акцияларды дайындауға және жасауға көмектесу
сияқты терроризм құбылысын қамтитын көптеген заңсыз әрекеттер түрлері
кіргізілді.
Заңда Қазақстандағы терроризммен күрес мәселесі тікелей халықаралық
терроризмге қарсы күрес мәселесімен байланыста екендігі есепке алынған.
Себебі: осы уақытқа дейін Қазақстанда ішкі саяси - әлеуметтік ахуалға
қатысты терроризм құбылысы болған емес. Қазақстан аумағына келген
террористік ниеттегі топтардың қайсысы болмасын шетелдік, немесе
халықаралық террористік топтардың өкілдері болып табылады. Сол себепті
Заңда бір мемлекеттен көп мемлекеттердің жерінде және мүдделеріне қарсы
террористік әрекеттер халықаралық терроризм құбылысы қатарына жатқызылады.
Қазақстандағы терроризммен күрестің негізгі, заңдық тірегі Қазақстан
Республикасы Конституциясы болып табылады. Конституцияның елдегі қоғамдық
қарым-қатынастарды реттеуге бағытталған конституциялық нормалар террористік
әрекеттерге заңдық тосқауылдар негіз бола алады. Мысалы, Ата Заңның 5
бабының 3- ші тармақшасында Мақсаты немесе іс - әрекеті Республиканың
Конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет
қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік
- топтық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер
құруға және олардың қызметіне, сондай - ақ заңдарда көзделмеген
әскерилендірілген құрамалар құруға тыйым салынады].
Конституция шетелдік түрлі ұйымдардың, қорлардың, діни басшылықтардың
мемлекеттің ішкі ісіне араласуға тыйым салуға ерекше көңіл бөлді. Себебі,
терроризм құбылысын Қазақстанда түрлі шетелдік ұйымдар, қорлар, миссиялар
астыртын қолдауы, қаржыландыруы, насихаттауы орын алуы мүмкін. Сол себепті
Конституцияның 5-ші бабының 5-тармақшасында шетелдік діни бірлестіктердің
Республика аумағындағы қызметі, сондай-ақ шетелдік діни орталықтардың
Республикадағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауы Республиканың
тиісті мемлекеттік органдарымен келісу арқылы жүзеге асырылады [108,6б].
Демек, Республиканың Конституциясының көптеген баптарында елге қауіп
төндіру мүмкін негізгі құбылыстар мен әлемдік негативті үрдістерге тойтарыс
берудің заңдық алаңы жасалынған. Мәселе Конституциялық принциптерге жауап
беруге қабілетті заңдар жүйесін жасауға келіп тіреледі. Конституцияда
Республиканың мемлекеттілігіне нұқсан келтіруге тырысатын мүдделі топтар
аталып өтілмейді. Алайда нақты құбылыстардың ел тәуелсіздігіне зиянды
ықпалы болуы мүмкіндіктері аталады. Олар: әлеуметтік қайшылықтардың
шиеленісуі, шетелдік діни бірлестіктердің заңсыз қызметтері, шетелдік
үкіметтік емес ұйымдардың террористік топтармен бірігуі, сепаратизм
құбылысы, халықаралық ұйымдардың, миссиялардың заңға қарсы әрекеттері
сияқты құбылыстар аталады.
Конституциядағы талаптар мен принциптердің орындалуын Елбасы Н.Ә.
Назарбаев тікелей қадағалап отырғандығын ерекше атаған жөн. Соның ішінде
терроризм мәселесіне де Президент өзінің әр жыл сайынғы Қазақстан халқына
жолдауында көңіл бөледі. Қазақстан экономикалық әлеуметтік және саяси
жедел жаңару жолында дамуын Президент терроризмге қарсы күреспен де
байланыстырады. 2005 жылы жолдауында: ХХІ ғасыр қатерлерінің ішінде
халықаралық терроризм ерекше орын алып отыр. Қаңтар айының аяғында Алматыда
40 халықаралық ұйымдар басшыларының қатысуымен БҰҰ көшпелі отырысы болып
өтті. Осы халықаралық зұлматқа қарсы күрес жүргізу үшін әлемдік
қауымдастықтың үлкен күш - жігер жұмсау керек. Біз өзіміз терроризмге
қарсы каолицияға және Ирактағы жағдайды тұрақтандыруға саперлік
отрядымыздың қатысуын осындай ұстанымдар тұрғысынан пайымдаймыз. Осы
тұрғыдан еліміздің өз ішінде де белсенді іс - қимылдар жасалып жатыр.
Жоғарғы сот 4 лаңкестік ұйымды заңсыз деп жариялады. Экстремизмге қарсы
іс-қимыл туралы Заң қабылданды. Терроризмнің ушығуы жағдайында біз
өңірдегі барлық мемлекеттермен мүдделі елдердің іс-қимылы мен белсенділігін
үйлестіруді сапалық жаңа деңгейге көтеру жолында қадамдар жасауда әзірміз
[121,45 - 46б.б], - деп көрсетілді.
Президент елдегі терроризмге қарсы заңнамалық базаның бұл істе
халықаралық ынтмақтастыққа жол ашуына аса зор маңыз берді. Қазақстандағы
ішкі саяси қатынастар тұрақтылығы сыртқы қауіптермен де күресті талап
ететіндігі заңнамалық кеңістікте негізделді. Қазақстан ратификациялаған
халықаралық келісім шарттарға кейбір баптар елдің заңына сәйкес келмеген
жағдайда халықаралық келісім шарттар ережелері қолданылатын болды.
Терроризмге қарсы күрес туралы Заңның 3 бабында терроризммен күрестің
мақсаттары мен принциптері анықталады. Террористік актілер болған жағдайда
қауіпсіздік органдары ең алдымен террористер әрекетінің құрбаны болған
бейкүнә адамдардың өмірінің және денсаулығының сақталуын бірінші кезекке
қоюлары керек. Бұл принцип ең қымбат қазына адаммен оның өмірі делінетін
Конституциялық талапқа сай келеді. Әлемдік тәжірибеде террористерді жою
барысында көп жағдайда бейбіт өмір сүріп жатқан, саяси тартыстарға ешқандай
қатысы жоқ бейкүнә адамдар қаза табады. Мысалы, Испания соты баск
сепаратистік тобының ЭТА террористік ұйымның екі мүшесін 12-43 жылға
соттаған. Олар 1995 жылы жасаған терактіден 6 адам қаза тауып, 40 адам
жараланған. Испания полициясының деректері бойынша ЭТА террористері қолынан
40 жыл ішінде 800 бейкүнә адам қаза болған [122,5б]. Мұндай мысалдар Беслан
қаласындағы мектепті басып алу оқиғасынан анық көрінеді. Жүздеген оқушылар
мен ата - аналар бір сәтте өздеріне ешбір қатысы жоқ террористердің
кепілдігіне алынып қырылды. Сондықтан Қазақстандық заңнамада бейкүнә
адамдарды қорғау мәселесі, адам өмірін, денсаулығын сақтау мәселесі ерекше
назарда болды. Террористер бейкүнә адамдарға жасайтын зорлық, үрейлендіру
және жәбірлеу әрекеттері үшін аяусыз жаза алатынын білулері керек.
Қазақстан заңдарында адамдардың жазықсыз өліміне әкелген террористік
әрекеттер жасағандар үшін ғана өлім жазасы әзірше сақталып отыр. 2007 жылы
қараша айында Астанада өткен Қазақстанда өлім жазасына кесуді тоқтату
туралы Комиссияның 3-ші жиыны өтті. Бұл жиында елдің әділет министрі Зағипа
Балиева террористерге қарсы және соғыс жағдайында жасалған ауыр қылмыстар
үшін өлім жазасын қалдыру мәселесіне құқық қорғау органдары қарсы емес
екендігін баса айтты. Тек Республиканың өлім жазасын алу туралы, БҰҰ
азаматтық және саяси құқықтар мәселесі жөніндегі Халықаралық пактісіне
қосылуы бұл мәселені шешуді әлі де кейінге қалдырып отырғандығын ескертті
[123,2б].
Қазақстанның Конституциялық және стратегиялық даму мақсаты құқықтық
мемлекет орнату. Сол себепті қандай қайшылықтар, қиын оқиғалар мен
құбылыстар болмасын заңмен реттеуге тиісті. Терроризмге қарсы күрес
туралы Заңның ұстанатын принципі осы күрделі құбылыспен күресте заңдылық
принципін сақтау болып табылады. Террористер қандай ауыр зұлымдық
қылмыстарын жасамасын, адамдарды жазықсыз қырмасын, олар тек Заң алдында
жауап беруі тиіс. Олардың жазасын атулы тобыр емес, қаталда бұрмаланбайтын
Заң тартқызуға тиісті. Заңдық принциптің сақталуы террористік қозғалысқа
тосқауыл қоюдың ең бір оңтайлы жолының бірі болып табылады. Террористер
міндетті түрде заңмен жазаланатынын білгенде, сезінгенде ғана өз
әрекеттерінен аулақтай бастайды. Ал тобырдан қашып кетуге, тығылып қалуға
болады. Заң террористердің әлемнің қандай да болмасын нүктесінен тауып
алуға және жазасын беруге құдіреті бар.
Қазақстанда терроризммен күрестің келесі маңызды принципі -
терроризмнің алдын алу шараларының басым жағдайын қамтамассыз ету.
Террористік актінің алдын алу мемлекетті және азаматтарды зор қауіптерден,
материалдық шығындар мен психологиялық соққы зардаптарынан құтқара алады.
Терроризмнің алдын алу үшін тұрғылықты халық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz