Қазақтың ғұрып фольклорын саралау мәселелері

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

I Тарау Қазақтың ғұрып фольклорын саралау мәселелері.

Қарастырылып отырған жанрлардың мөлдір бастауы сонау неолит дәуіріне алып барады. Олар «таза» сөз өнер әлі тумаған кезде қалыптасып, өзінің кейінгі дамуында да синкреттік қалпынан айырылмаған. Көне наным-сенімдерге негізделген фольклор үлгілерін халықтық идеологиядан, халықтық дүниетанымнан, салт-санадан, әдет-ғұрыптан бөліп алып жеке қарастыру мүмкін емес. Сол себептен де біз тарихи-этнографиялық деректерді толығырақ қамтып, үнемі назарда ұстауға тырыстық. Бұл орайда С. Қасқабасовтың: «Қазақ фольклорында көрініс тапқан халықтың ескі наньшдарын зерттеу - тек қана этнографтар мен тарихшылардың ісі емес. Бұл фольклористер үшін де өте маңызды» - деуі орынды айтылған пікір. Онсыз тарихилық принципі де, ғұрыптық фольклор заңдылықтары да бейберекет, толық танылмаған, ұғылмаған күйі қалар еді. Фольклор (ағылшын тілінде «халық даналығы» деген сөз) ұғымын беру үшін Қазан төңкерісіне дейінгі орыс әдебиеттану ғылымында «народная словесность», «народная литература», «устная словесность», «устная литература» деген терминдер қолданылатын. Осыларды еске ала отырып, А. Байтұрсынов кейіндері әбден сіңісіп кеткен «ауыз әдебиеті» баламасын жасаған.

Ғылымда қалыптасып тұрақтанған жүйе бойынша фольклор жанрлары

көркем фольклор (художественный фольклор), ғұрып фольклоры (обрядовый

фольклор) деп екі салаға бөлінетіні белгілі. Міне, қазақ оқымыстысы А. Байтұрсынов та бұл жүйенің жалпы типологиялық заңдылықтарға бағынатынын нәзік сезініп, ауыз әдебиетін «Сауықтама» және «Сарындама» деп, қақ жарғаны. Өкінішке орай, кейінгі қазақ фольклортанушылары Ахаң байқаған, Ахаң ұстаған жүйе шылбырынан айырылып қалған. А. Байтұрсынов «Сарындама» деп «жұрттағы келе жатқан салт сарынды сөздерді» ұғынатынын ашық жазған. Ол қазіргі түсінігіміздегі ғұрып фольклоры екендігіне күмән жоқ.

Алайда Ахаңның бұдан арғы рубрикаларының бүгінгі фольклортанудағы

саралауға келетін де, келмейтін де жақтары бар. Айталық оның ғұрып фольклорын (Ахаңша: сарындама саласын) үшке жіктеуі - ғылымы ертерек дамыған жүрттардың елеулі тәжірибесін ескергендік болса, сол жіктеуге негіз болған жанрлардың кейде орнын тауып тұрмағаны да байқалады.

Қалыптасқан фольклортанушылық ғылыми жүйе бойынша ғұрып

фольклоры мынадай үш саладан тұрады:

1) От басының ғұрып фольклоры (семейно-обрядовый фольклор) .

2) Маусымдық ғұрып фольклоры (календарно-обрядовый фольклор) .

3) Наным-сенімдер ғұрпының фольклоры (заклинательный фольклор)

Ахаң сарындама саласын (ғұрып фольклорын) «салт сөзі», «ғұрып сөзі»,

«қалып сөзі» деп жіктейді. «Салт сөзіне» ол «Мысал», «Ділмәр сөз», «Тақпақ», «Мақал» жанрларын топтаған. Сарындама деп «жұрттағы келе жатқан салт сарынды сөздерді» айтқанына қарағанда, А. Байтұрсынов «салт» терминін «обряд» мағынасында қолданғаны байқалады. Бірақ ділмәр сөз (афоризм), тақпақ, мысал, мақал сияқты жанрлардың «салт сарынды сөз» болмайтыны, сондықтан да түгелімен көркем фольклор (Ахаңша: сауықтама) саласына жататыны айқын. Ендеше Ахаң жүйесіндегі «салт сөзі» бүгінгі талап тұрғысынан қарағанда дұрыс сараланбаған. Ал «ғұрып сөздер» тобына келсек, А. Байтұрсынов оған «Той бастар», «Жар-жар», «Неке қияр», «Бет ашар», «Жоқтау», «Жарамазан», «Бата» үлгілерін жатқызады. Мұнысының отбасылық ғұрып фольклорымен сәйкестігі көрініп тұр. «Қалып сөзін» ол «Құрт шақыру», «Жын шақыру», «Дерт шақыру», «Бесік жыры» деп бөлген. Мұнысы наным-сенімдер ғұрпының фольклорына (бесік жырынан басқасы) сәйкеседі. Бесік жырының отбасылық ғұрып фольклорына енетіні айқын.

Аңдап карағанда автор атаған жанрлардың барлығы да белгілі бір ғұрыптарға қатысты екендігі (салт сөзі тобынан басқасы) сезіледі, сондықтан

да олардың өз алдында сарындама саласын құрауы әбден заңды. Бірақ ғұрып

болғанда қандай ғұрып? Мәселен жоғарыдағы отбасышық ғұрып фольклоры

әдетте үйлену салтының фольклоры, өлік жөнелту салтының фольклоры, бала өсіру салтының фольклоры деп сараланады. Ендеше той бастар, жар-жар, неке қияр, беташарлардың үйлену салтының фольклорына, жоқтаудың өлік жөнелту салтының фольклорына, бесік жырының бала есіру салтының фольклорына жататыны бұл күнде дәлелдеуді қажет етпейді. Кезінде Ахаң неге соның бәрін Менделеевтің таблицасындай өз орнына қойып көтпеген деп те ешкім айта қоймас. Одан кейінгі зерттеушілер ғұрып фольклорын классификациялау мәселесіне қалай қараған екен - енді қысқаша сонымен танысалық.

Мұхтар Әуезов оны «сыршылдық салт өлеңдері» деп атап, Ахаңа ұқсап,

бірақ одан өзгеше жолмен үшке бөлген:

1. Ел салтындағы шер өлеңдері (жоқтау, естірту, қоштасу, көңіл айту) .

2. Дінмен байланысты өлеңдер (наурыз, бақсы сарыны, жарамазан) .

3. Қыз ұзату үстіндегі салт өлеңдері (жар-жар, қоштасу-танысу, беташар)

Мұндағы басты жаңалық фольклор жанрларын белгілі бір, нақты ғұрыптар төңірегіне шоғырландыра отырып саралау дер едік. Бірақ М. Әуезов

те әртүрлі қалыптағы, сатыдағы (уровень) рубрикаларды араластырып алған.

Оның «ел салтындағы шер өлеңдері» деп отырғаны өлік жөнелту салтының,

«қыз ұзату үстіндегі салт өлеңдері» деп отырғаны - үйлену салтының (оған

қыз ұзату ғана емес, келін түсіру де кіреді) фольклоры екендігі, екеуінің басын қосатын рубрика от басының ғұрып фольклоры болатындығы түсінікті. Мұнымен қатарласа, шеңдесе алатын рубрика, сөз жоқ, маусымдық ғұрып фольклоры, ал оған енетін жанрлар - наурыз, жарамазан болып шығар еді, немесе автордың «дінмен байланысты өлеңдер» деп отырған рубрикасына сәйкес наным-сенімдер ғұрпының фольклоры болар еді де, оған бақсы сарынына қоса арбау мен бәдік енер еді.

Сәкен Сейфуллин «ауыз әдебиетін» жеті тарауға бөліп, ғұрып фольклорына қатысты жанрларды соның екі тарауында қарастырады: «Салт

өлең-жырлары» (той бастар, жар-жар, сыңсыма, жұбату мен үгіт, беташар, айт келін, бесік жыры, қоштасу мен өсиет өлеңдері, естірту, көңіл айту, жоқтау), «Ескілікті дін салтынан туған өлең-жырлар» (наурыз, бақсының жыры, шақыру, арбау-байлау жырлары, бәдік, жарамазан) . Бұлардың біріншісінде отбасы ғұрпының фольклоры топталса, екіншісінде маусымдық ғұрып фольклоры мен наным-сенімдер ғұрпының фольклоры қосақтала сараланғаны байқалады.

Кейінірек «Қазак әдебиеті тарихының» (1948) «Салт өлеңдері» тарауын

жазған Б. Кенжебаев келтірілген екі классификацияны (М. Әуезов, С. Сейфуллин) пайдалана отырып, кейбір өзгертулер енгізді. Ол С. Сейфуллиннің «Мал туралы, қадірлі жануарлар туралы әңгіме, өлең, күй жырлар» деп жеке қарастырылған тарауындағы материалдарды салт өлеңдеріне енгізген. Сондай-ақ ол бүтан М. Әуезовтегідей «дін салт

өлеңдерін», «мұң-шер өлеңдерін», «үйлену салт өлеңдерін» тосады, сөйтіп

«салт өлеңдерін» төрт топқа жіктейді. Бізді қызықтыратыны, эрине, дін салт

өлеңдері. Оны автор:

1. Наурыз.

2. Бақсы сарыны.

3. Бәдік, арбау, жалбарыну.

4. Жарамазан жэне жарамазанның батасы деп топ-тастырады.

1960 жылы жарияланған «Қазақ эдебиеті тарихының» «Тұрмыс-салт

жырлары» бөлімін жазған М. Сильченко саралауы мынадай:

1. Тұрмыс-салт өлеңдері (терт түлік туралы өлеңдер, наурыз) .

2. Діни ұғымдарға байланысты салт өлеңдері (жарамазан, арбау, бақсы,

сарыны, бәдік) .

3. Үйлену салт өлеңдері (той бастар, жар-жар, сыңсу, беташар) .

4. Мұң-шер өлеңдері (қоштасу, естірту, көңіл айту, жоқтау) .

5. Ән өлеңдер.

6. Өтірік өлеңдер.

Мұның қаншасы ғұрып фольклорына кіреді, қаншасы кірмейді, ол, әрине, өз алдында жеке мәселе. Тақырыпқа қатысты жағына ғана көңіл аударсақ, арбау, бақсы сарыны, бәдік жанрларының «діни ұғымдарға байланысты салт өлеңдеріне» топтастырылуына мән беру керек дер едік.

Сөйтіп әу бастағы М. Әуезов саралауындағы дәстүр жалғастығы бұл еңбектен

де айқын көрінеді.

Ғұрып фольклорына қатысты ең соңғы күрделі еңбек Б. Уақатовтың «Қазақтың халық өлеңдері» (1974) штабы. Ол «тұрмыс-салт өлеңдерін» «Күн

көріс, кәсіппен байланысты туған өлеңдер (аңшылық, төрт түлік, наурыз) », «Халықтың ескілікті наным-сенімдерінен туған өлеңдер (бақсылар сарыны, арбау-байлау өлеңдері, бәдік) », «Үй-ішінің әдет-ғұрпымен байланысты туған

өлеңдер (балалар өлеңдері, үйлену салт өлеңдері, мұң-шер өлеңдері) » деп жіктеген.

С. Қасқабасов та арбау, бәдік, бақсы сарынын діни нанымдарға байланысты жанрларға жатқызады. Көріп отырғанымыздай, жоғарыдағы еңбектердің барлығында дерлік арбау, бәдік, бақсы сарыны бір топта сараланады және көбінше діни салт фольклорына жатқызылады. Б. Уақатов қана «дін салты» дегеннің орнына «ескілікті наным-сенімдерден туған өлеңдер» деген терминологиялык, тіркесті пайдаланған. «Дін салты» мен «ескілікті наным-сенім» ұғымдары бір-бірінен соншалықты алыс кетпейтіні түсінікті.

А. Байтұрсынов аталған үш жанрдың басын қосқанда «қалып сөзі» деген

абстрактылы терминді не себепті алғандығы туралы ештеме айтпайды. Әрине, кезкелген құбылысқа, не затқа ат бергенде оның ең басты қасиеттері ескерілері сөзсіз.

Әңгіме ғұрып фольклоры туралы болып отырғандықтан, мұндағы жанрларды айыратын немесе оларды жақындастыратын басты меже тікелей не ана, не мына ғұрыптық комплекстерге, ия болмаса нақты ғұрыптарға қатысты екендігі даусыз. Басқаша айтқанда ғұрыптық фольклор жанрларын саралау, топтастыру принципіне белгілі бір ғұрыптар немесе ғұрыптар жиынтығы ғана өлшем, негіз бола алады (Мәселен, от басы ғұрпының фольклоры, маусымдық ғұрып фольклоры, наным-сенімдер ғұрпының фольклоры деген сықылды) .

Осы жерде «ғұрып» жэне «салт» сөздерінің мән-мағнасын, арақатынасын анықтап алуымыз керек. Жоғарыда көрсетілгендей, А. Байтұрсыновтан бастап С. Қасқабасовқа дейінгі фольклоршыларымыздың дені «обряд» ұғымында негізінен «салт» сөзін қолданған. Сондай-ақ «тұрмыс-салт» атты термин де пайдаланылғанын көрдік. Тұрмыс - «быт» сөзінің баламасы екені белгілі. Оны өз ретімен «тұрмыстық поэзия» (бытовая

поэзия), «тұрмыстық ертегі» (бытовая сказка) деген ыңғайда қолданғанымыз орынды.

Әртүрлі мағынасы бар сөздерді жүгенсіз қосақтап, термин жасағанымыз ерсі болады. «Әдет-ғұрып» термині де осындай енімсіз жолмен жасалғанын айтпасқа лаж жоқ. Бұл да «обряд» ұғымында қолданылып жүр. Бір сөзге балама іздеп, оған қос сөзбен жауап беру тым ысырапшылдық. Оның үстіне «әдет» терминінің өз алдына жеке мағынасы бар ғой (обычай) . Әдет-аумағы

кең ұғым. Ғұрыптың бәрі әдетке жатады, бірақ әдет атаулы ғұрып бола бермейді. Қарапайым, нақты этнографиялық ұғымдарды фольклоршыларымыздың шатастырмағаны жөн. Сөйтіп, «обряд» ұғымында бізде «салт», «тұрмыс-салт», «әдет-ғұрып» жэне «ғұрып» дейтін төрт түрлі термин қолданылады екен. Мұнымыз берекесіздік, тіл байлығымызды орынсыз төгіп-шашу болады.

Солардың ішінде «обряд» ұғымын нақты бере алатыны - «салт» пен «ғұрып». Бұларды синонимдес сөздер ретінде қолданған жөн бе, әлде екеуін екі түрлі реңкте пайдаланған тиімді ме? Біз соңғы пікір жағындамыз, яғни «ғұрып» терминін «обрядтің» тікелей болмасы ретінде кеңірек ұғымда, ал «салтты» белгілібір нақты ғұрыптық комплекстерге қатысты пайдаланған ұтымды ма деп ойлаймыз. Айталық, от басы ұғымының фольклорын салалағанда: «үйлену салтының фольклоры», «өлік жөнелту салтының фольклоры», «бала өсіру салтының фольклоры» дегеніміздей. Бұдан кішірек рубрикаға белгенде «рәсім», одан да кішірек рубрикаға бөлгенде «жора» терминдерін пайдаланған жөн сияқты.

Бәдік, арбау, бақсы сарыны жанрларының көбінше бір топқа жіктелу себебі онша жұмбақ болмас. Зерттеушілеріміз аталған фольклор жанрларының көне наным-сенімдік және діни ғұрыптармен тығыз байланысы бар екенін жақсы сезінген. Бірақ олардың басын біріктіретін, ортақ қасиеттерін айқындайтын өзге де белгілер бар. Соны алғаш байқап, Ахаңның «қалып сөзінен» қашып, әлгі үшеуіне «тыб», «қағу», «үшкіру», «дем салу», «құдайы», «бойтұмар», «құмалақ ашу» дегендерді қосып, «емшілік өлеңдер» деп топтаған Х. Досмұхамедов болатын. Бұл жерде анығын айту керек, Ахаң бақсы сарынының орнына «жын шақыру», арбау орнына «құрт шақыру», бәдіктің орнына «дерт кешіру» терминдерін қолданған.

Аталған терминдерді кім қалай қолдану тарихына кейінгі тарауларда тоқталармыз, әзірге айтайын дегеніміз: Ахаңа ұқсап, Х. Досмұхамедовтің де ғұрыптық іс-әрекетті (қағу, үшкіру т. б. ) поэзия жанрының атауы ретінде пайдаланғаны. Тыб, үшкіру, қағу, дем салу дегендердің бәрі де магиялық әрекетке жатады, ал ғұрыптық әрекеттерді орындау үстінде айтылатын сөз үлгілері арбау болады.

Орыс ғұрып фольклорының бір саласы түгелдей арбаудан ғана тұрса, қазақта ол бірнеше жанрдан бас құрайды. Арбау, бәдік, бақсы сарындары түрлі наным-сенімдерге (магиялық, анимистік, шамандық) тұяқ тірегенмен атқаратын қызметтері ұқсас - дерттен қорғану, құтылу. Сол себепті Х. Досмұхамедовтың оларды «емдік өлеңдер» деуі қисынға келеді. Десе де бұлар жай ғана өлең емес, белгілібір наным-сенімдерге негізделген өлең екенін ұмытуға болмайды.

Жоғарыда біз қайсыбір еңбектерде жарамазан мен наурыз өлеңдерінің де

діни наным-сенімдерге қатысты сараланғанын көрдік. Бірақ бұлардың функциясы арбау, бәдік, бақсы сарындарынан мүлде бөлек. Екіншіден, олар календарлық сипаты арқылы ерекшеленеді. Үшіншіден, жарамазан мен наурыз өлеңдерінде сөздің сиқырлы күшіне сену жағы кем.

Арбау, бәдік, бақсы сарындарының басын қосатын, көгендейтін жанды

байланыс та сол сөз құдыретіне деген сенімге, сөз болғанда жай сөз емес, белгілібір ғұрыпты, рәсімді, жораны өткеру үстінде ғана айтылатын сөзге қатысты сөзге қатысты.

Біт есептен бататыны, алғыс пен қарғысты да осы қатарға қосуға болар

еді. Бірақ біз оларды жеке қарастырған жөн бе дедік. Себебі функциясы жағынан бата сөз, алғыс, қарғыстартарбау, бәдік, бақсы сарындарынан мүлде

оқшау тұр. Екіншіден, бата сөздер, алғыс, қарғыстар негізінен от басы

ғұрыптарына қатысты болып келеді.

Сөйтіп арбау, бақсы сарындары ғұрып фольклорының басқа жанрларынан атқаратын функциясы жағынан оқшауланатындықтан оларды жеке топ ретінде танып, білу қажет дегеніміз келеді.

II ТАРАУ. Бәдік және арбау өлеңдері

2. 1. Бәдік туралы жалпы түсінік.

«Бәдік» сөзінің сыртқы тұлғасы, жалпы нобайы жұртқа таныс болғанмен, ішкі сыры буалдыр, бимәлім. Сәкен Сейфуллин: «Бәдік деген адамға, малға қасақы ауру, індеттің «тәңір-иесінің» аты болуға тиіс» - десе, Сәбит Мұканов: «Бәдік дегеніміз малға, адамға тиетін індет ауруының иесі, құдайы» - деп, Сәкеннің болжам түрінде айтылған пікірінің бояуын қалыңдата түседі. Әуелбек Қоңыратбаев: «Бәдік - аластау, емдеу деген сөз»

дейді, не себепті осындай қорытындыға келгендігі туралы тіс жармайды.

Расында да «бәдік» деген не?

Орыс ғалымдары өткен ғасырда-ақ бұл сұраққа дәл, нақты жауап іздеген.

А. Будагов былай деген: «Бәдік - болезнь скота, в которой он все кружится и

ничего не есть (от нее лечат заклинанием: девицы аула поют песни и в них часто повторяют: Көш, бәдік, көш. Тауға көш, Жайыққа көш, Еділге көш -Прочь бадик! Прочь в горы, прочь в Волгу, прочь в Урал, прочь! Поверие гласит, что после этого скотина выздоравливает».

Автор мұнда бірнеше аса қажетті мәселеге көңіл аударған:

1. «Бәдіктің» мал ауруы екендігіне;

2. Бәдік болған малды өлеңмен емдейтіндігіне;

3. Өлеңді қыздар айтатындықтарына.

Әзірше бізге керегі бірінші дерек. Бәдіктің малда болатын ауру екенін

араға жарты ғасырдан астам уақыт сала қазақ білімпазы Ахмет Байтұрсынов та айтқан. 1948 жылғы қазан айының 14-і күні қағаз бетіне түскен Тастанбеков Қуан деген азаматтың материалы бойынша: «Қой малы айналма болса, «бәдік» дейді».

Фольклоршы Б. Уахатовтың жазуынша: «Қазақтың бұрынғы ескілікті өмірінде бәдікті кез келген ауруға қарсы айта бермейтін болған. Мысалы: От

оттамай, су ішпей жата берсе, Бәдік емей немене бір кәдікті, - дегеніне қарағанда бәдік белгілібір ауруға байланысты ғана айтылған». Автор ауруатын нақты атамаса да ойында айналма тұрғаны байқалады. А. Будаговтың: «Бадик - болезнь скота, в которой он все кружится и ничего не есть» - деуі де, А. Байтұрсынов, Қ. Тастанбеков деректері де, сөздіктердегі мэліметтер де Б. Уахатов келтірген әлгі екі жол өлең сөзіне үйлеседі.

Алайда Б. Уахатовтың бәдікті қандай ауруға қарсы айтатынын нақты атамауына не себеп? Зерттеуші өзі мысалға алып отырған өлең жолдарының мал ауруына (айналмаға) қатысы болса да, адам ауруына еш қатысы жоқтығын жақсы сезінген. Сондықтан да: «Бәдікті айтудағы негізгі мақсат - аурулы адамның ия малдың бойындағы кеселді қуалап көшіру, сөйтіп оны дерт қыспағынан құтқарып, арылту болып табылады» - деп жалпылай жазуға мәжбүр болған.

Бәдіктің адам иә мал бойындағы кеселді бездіру ниетінде орындалатынын

қырқыншы жылдары Б. Кенжебаев, одан да еретеректе С. Сейфуллин айтқан. Жазушы, ақын, әдебиетші адамдардың бәдік арналатын кесел түрлерінемен бере қоймауы мүмкін. Ал енді Халел Досмұхамедов сияқты дәрігерлік мамандығы бар кісінің де сөзіне құлақ асалық: «В среде лечебной литературы

стоит несколько особняком, так называемый «Бедик». Больного окружает масса женщин, и всю ночь, а иногда и днем вперемежку то хором, то в одиночку поют специальные песни - бадик». Мұнда бәдіктің адам сырқатына қатысты орындалатыны айтылған, бірақ көріп отырғанымыздай, Халекең де ауру түрлерін атамайды.

Сонымен аталған еңбектерде «бәдік» сөзінің екі түрлі үғымда қолданылғаны айқындалады:

а) мал ауруының аты ретінде,

б) өлең (айтыс) түрі ретінде.

Сондай-ақ бәдік функциясы жөнінде үш түрлі көзқарас қалыптасқаны байқалады:

1. Бәдікпен малды емдеген.

2. Бәдікпен адамды емдеген.

3. Бәдікпен малды да, адамды да емдеген.

Осы тұста бір қарақалпақ бәдігіндегі өлең жолдары еске түседі:

Ақ терлік, қара терлік, терлік-терлік,

Мұсылманға бере көрме зор хәкәрілік.

Малдың бәдік болғанын көріп едік,

Адам бәдік болғанын жаңа көрдік.

Ә. Диваев былай деген болатын: «Если у кого-либо на теле появятся парши или похожие на паршу мелкие болячки или кто одержимо лихорадкой,

или же наконец, кто-либо подвергается укусу каракурта, а также если подвергнется какая-либо скотина болезни тентек или айлянчак, то привозят такого больного человека или скотину в заранее приготовленное место и укладывают на землю. После того вокруг больного рассаживаются девицы и молодые женщины, попарно одна против друтой, а затем вокруг их садятся подростки и парни. Разместившись так, девицы начинают петь бедик».

Ә. Диваевтың атап көрсетуінше:

1. Бәдік тазқотыр, сыздауық, безгек сияқты адам ауруларына қарсы қолданылған.

2. Бәдік тентек, айналма сықылды мал ауруларына қарсы қолданылған.

3. Бәдік улы жәндіктің уын қайтару үшін де қолданылған.

Соңғы деректі растайтын мәлімет өткен ғасырда жарияланған А. Краснов еңбегінде де ұшырасады.

Бәдікті арнайы зерттеуші маман болмағандықтан орыс баспасөзіндегі осы секілді аса құнды деректер иеленбей келген.

Қазақ материалдары негізіндегі бәдік функциясы хақында айтылған пікірлермен толық таныстық. Көрші отырған түркі жұрттарына ауысар болсак, материальный, молдығы жағынан алдымен көзге түсері - қара-қалпақ бәдігі. Ол жөнінде Н. А. Баскаков былай деген:

«Бәдік - заговор против детских болезней (кори, скарлатины), которым

широко пользовались каракалпаки до Октябрьской революции».

«Бәдік. 1. Название детской болезни, вызывающий сыпь, напр., корь крапивница. 2. Колдовской заговор против бедика».

Екінші анықтама он томдық «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігіндегі» «бәдікке» берілген түсінікті еске түсіреді. Айырмасы: сөздікте ол адамға, малға жұғатын індет, айналма (?), сиқыр, арбау ыанымынан туған айтыс делінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.