Қазіргі педагогикалық технология. Дәрістер
ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
Бірінші лекция. Таќырыбы: Қазіргі педагогикалық технология оқу пәні
ретінде
Жоспары: 1.Курстың объектісі, пәні, міндеттері, әдіснамасы.
2. Басқа пәндермен байланысы
Лекция маќсаты: Қазіргі педагогикалық технологияның мақсатын, міндетін,
объектісін
талдап түсіндіру.
Лекция мєтіні: 1. Курстың объектісі, пәні, міндеттері, әдіснамасы.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету.
Ал бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру
жөніндегі еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі
мен дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен
сапасы оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей
байланысты болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады.
Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан орасан зор
іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет етеді. Осындай
мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа технологияны меңгеріп,
инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді .
Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-танымдық
әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан
педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін жаңашаландыру
оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі еңбегін
тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен дағдыларын
қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы оқытушының
әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен әдістеріне, жаңа
педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты болады.
Пәнді оқытудың мақсаты - Болашақ мамандарды педагогик
ғылымдарының теориялық негіздері мен қаруландырып тәрбие мен оқыту процесін
нәтижері ұйымдастыруға қажетті педагогикалық білім, білік және дағдыларын
қалыптастыру.
Болашақ мұғалімдерді қазіргі кезеңдегі педагогика ғылымының
жаңару, даму бағыттарынан хабардар ету;
Болашақ мұғалімдерді ғылыми-педагогикалық зерттеулердің жаңа
(инновациялық) әдістері мен тәсілдерімен таныстыру
Болашақ мұғалімдерге қазіргі инновациялық педагогикалық
технологияларды оқып-үйрету.
Пәннің түп мақсаты - болашақ мұғалімдердің жоғары
интеллектуалдық, шығармашылық потенциалын қалыптастыру, оны дамыту.
Пәннің міндеті – Студенттерді Иновация оқыту мен
тәрбиенің тәсілдерін, мұғалім мен оқушының бірлескен қызметін
ұйымдастыруға жаңалық енгізу мазмұнымен таныстыру;
- Жаңа технологияларды пайдалану арқылы оқыту мен тәрбиелеудегі негізгі
мақсат-студенттердің ғылыми жұмысқа ынтасын, қабілетін жетілдіру, соның
негізінде, ой-өрісін дамыту, белсенділігін арттыру, өзіне деген сенімін
күшейту, өзін-өзі тәрбиелеуге бағыттау;
- Білім беру ой-өрісі жан-жақты және сөзі ісіне сай келетін жас маманды
даярлауда қоғамның әлеуметтік тапсырмасын іске асырудың педагогикалық
моделі ретіндк қалыптастыру;
- Білім беру мазмұнының педагогикалық процесіндегі иновациялық
технологияның тиімділігін арттыру;
- Студенттердің міндетті деңгейіндегі білімін қалыптастыра отырып,
мүмкіндік деңгейлерін ашу және студенттердің ғылыми көзқарасын
қалыптастыру:
- Оқытудың жаңа технологияларының ерекшеліктерін білу;
- Жаңа педагогикалық технологияны ендіру жолдарын білу;
- Педагогикалық озық іс-тәжірибені үйрену, зерттеу, насихаттау, тарату
жолдарын меңгеру;
- Жаңашыл мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу.
Оқу-үйретім технологиясы түсінігі бүгінгі таңда дәстүрлі педагогика
тарапынан жалпылай қабылданбаған. ЮНЕСКО құжаттарында бұл технология тәлім-
тәрбие формаларын ыңғайластыруды өз міндетіне алып, техникалық және адамдық
мүмкіндіктер мен олардың әрекеттестігін ескерумен жүргізілетін білім ұсыну
және оны игеру үдерісін қарастыру, қолдану арқылы анықтап берудің жүйелі
әдісі ретінде қолдануға ұсынылған.
Бір тараптан – технология - бұл оқу-үйретім ақпараттарын өңдеу,
жүзеге шығару, өзгеріске келтіру және шәкірттерге ұсыну әдістері мен
құралдарының жиынтығы, екіншіден - бұл оқу-үйретім, тәрбие үдерісінде
техникалық не ақпараттық құралдарды қолданумен жүргізілетін педагогтың
тәрбиеленушіге ықпал ету әдістері жөніндегі ғылым. Оқу-үйретім және тәрбие
мазмұны, әдістері мен жабдықтары педагогикалық технологияда бір-бірімен
өзара байланысты, себебті шарттасқан әрекетке келеді.
Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі бағдарламаға сәйкес және тәлім-
тәрбие міндеттері белгілеген қажетті мазмұнды іріктеп, өнімді әдістер мен
құрал жабдықтарды қолдана білуі аркылы жоғары нәтижелерге қол жеткізуімен
көрінеді. Тәлім-тәрбие технологиясы жүйелі категория, осыдан оның
құрылымында келесі бірліктер болатынын естен шығармау керек:
• тәрбие және оқу-үйретім мақсаттары
• оқу-үйретім мазмұны
• педагогикалық өзара ықпал, әсер жасау құралдары
• тәрбие және оқу-үйретім, үйренім үдерістерін ұйымдастыру
• шәкірт, ұстаз
• іс-әрекет нәтижесі
Педагогикалық технология ұғымы үш жоба күйінде іске асуы мүмкін:
• ғылыми
• әрекеттік - сипаттама
• әрекеттік - іскерлік
Сонымен, педагогикалық технология тәрбие мен оқу-үйретімнің аса
пайдалы жолдарын зерттейтін ғылым. Сондай-ақ, білім игеру барысында
қолданылатын тәсілдер, принциптер, реттеу тетіктерінің жүйесі әрі нақты
тәрбие, тәлім үдерісі ретінде қызмет жасайды.
Педагогикалық технологияның қай-қайсысы да қандай да бір философиялық
тұғырға негізделеді. Философиялық қағида, ережелер, тәлім-тәрбиелік
технологияларды әдіснамалық қамсыздандыру құрамындағы барынша жалпыланған
реттеу, түзету тетіктері сипатында еленеді. Тәлім-тәрбиенің жалпы
мазмұнында да, жекеленген пән құрамында да философиялық бағыт, көзқарас -
бұл алғышарт. Алайда, көп жағдайда олардың идеологиялық бағыттары санқилы
сипат алып, өзара қайшылықта жүріп жатады. Осыдан мектеп, тәрбие,
тәлімінің мазмұны дүниенің тұтастай бейнесіне сай келмей, ортақ
философиялық негізде құрастырылмай жатыр.
Қазіргі заманғы әлемдік педагогикалық технологиялар негізіне алынған
әрқилы, көптеген философиялық бағыттар мен ғылыми ұстанымдар арасында жиі
кезігетіндері төмендегілер:
• материализм және идеализм;
• диалектика және метафизика;
• сценитикалық және табиғи сәйкестік;
• гуманизм және антигуманизм;
• антропософия және теософия;
• прагматизм және эксизтенциализм.
Педагогикалық технологияның дерек көздеріне педагогикалық,
психологиялық және әлеуметтік ғылымдар, озат педагогикалық тәжірибе,
халықтық педагогика, сондай-ақ, осы заманға дейін отандық және шет елдік
педагогика топтаған баршаға ұтымды идеялар мен ғылыми ұсыныс,
тұжырымдамалар кіреді.
Педагогикалық технология ұғымы оқу-үйретім әдістемесі ұғымынан
әлдеқайда кең. Технология тәлім-тәрбие мақсаттарына қалай ең жоғары
тиімділікпен қол жеткізуге болады және сол үдерісті басқарудың жолы
қандай? деген сұраққа жауап іздейді. Технология алдын ала жоспарланған
тәрбие үдерісін бірізді жүзеге асыруға бағытталған.
Педагогикалық технологияны жоспарлау үшін нақты жағдайда тиімді
болатын педагогикалық технологиялар жүйесін таңдастыра білу қажет. Ол
тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттей отырып, балалардың даму жас кезеңдері
мен олардың дайындық деңгейіне сәйкес іс-әрекет түрлерін іріктеп баруды
талап етеді.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен
құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды,
процестерді бірлкте жетілдірудің де жүйесі.Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі
жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып
табылады.
Инновация өзінің даму барысында белгілі бір өмірлік даму сатыларынан
тұрады:
- жаңа идеяның пайда болуы;
- мақсат қоюшылық;
- тарату және жойылу.
Шетел мамандары оқыту технологиясының 3 кезеңі болды дейді.
І кезең: Мұғалім бірде-бір көмекші құрал- жабдықсыз ауызша оқытты.
ІІ кезең: Мұғалім түрлі дидактикалық материлдарды пайдаланды.
ІІІ кезең: Мұғалім техникалық құралдарды қолдана бастады.
Оқыту технологиясы дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға
енгізіп таратады. Оқыту технологиясы - қолданбалы дидактика.
Педагогикалық технология – дидактика мен педагогиканың практикалық
жалғасы.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі
болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық
аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен
қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін
жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру
барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады.
Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады:
- енгізілген технологияның ерекшеліктерімен;
- жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен;
- жаңалықты енгізу жолдарымен.
В.А. Сластенин, Л.С. Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық
пен кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасауы
тиіс. Оның құрылымы:
1. Жалпы және кәсіби мәдениет
2. Педагогикалық бағдарлылық
3. Моральдық қасиеттер
4. Диалектикалық қасиеттер
5. Ерік қасиеттері
6. Сөйлеу қабілеттері
7. Ұйымдастырушылық
8. Коммуникативтік
9. Педагогикалық елестету
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғы
шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып табылады.
Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз сабағын нәтижелі
даму жағынан көре алады.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге
асырылады:
1 кезең – оқып үйрену;
2 кезең – меңгеру;
3 кезең - өмірге ендіру;
4 кезең – дамыту.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет
жасайды, ол инновациялық іс-әрекет деп аталады.
Инновациялық іс-әрекет - педагогикалық еңбектің өнімділігін сапалы
өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үлгісі.
2. Басқа пәндермен байланысы:
Бақылау сұрақтары:
1. Пәннәң мақсаты
2. Пәннің міндеті
3. Пәннің объектісі.
4. Жаңа технологияны қолдану кезеңдері.
5.Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатындағы іс-
әрекет, оның құрылымы:
6. Иновациялық процесті ендіру жолдары.
7. Иновацияның даму барысындағы сатылары.
8. Технологияның даму сатылары.
9. Педагогикалық технологияның зерттеу нысаны.
Екінші лекция. Таќырыбы: Педагогикалық технологиялар
Жоспары: 1. Педагогикалық технология ұғымы
2.Педагогикалық технологиясы категориясы, анықтамалар
Лекция маќсаты: Қазіргі педагогикалық технологиялардың жалпы сипаттамасын
түсіндіру мәнін ашу.
Лекция мєтіні: 1. Педагогикалық технология ұғымы
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы
түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Технологиялық тәсіл білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару,
білім беру, қаржыландыру, мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін.
Сондықтан, білім беру технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру
мүмкін емес. Көптеген авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді
де, бұл ұғымды тек қана оқытушы мен білім алушы арасындағы арнайы
ұйымдастырылған үдерістерге ғана қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту
үдерісі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның осы салаға арналған
жиынтығы жатады.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз – тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді 3.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді 4 .
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2. бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда.
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне
әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз –
жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп түсіндіріледі.
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады 5.
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
” Масырова Р., Линчевская Т – “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз 4.
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді.
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді.
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) .
2.Педагогикалық технологиясы категориясы, анықтамалар
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала –субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады;
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды: 8.
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге
ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын
жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық
және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық
мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-
ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін,
қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы
қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Ал жалпы инновацияны үш түрге 6 бөлуге болады:
1. Модификациялық инновация
2. Комбинаторлық инновация
3. Радикалдық инновация
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық технология ұғымы
2.Педагогикалық технологиясы категориясы, анықтамалар
3.Педагоггикалық технологиялардың бөлінуі.
5.Педагогикалық технологиялардың элементтері.
6. Инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың ерекшеліктері.
Үшінші лекция: Педагогикалық технологиялар түрлері
Жоспары: 1. Педагогикалық технологиялар элементтері және түрлері.
2. Қазіргі педагогикалық технологиялардың қажеттілігі,
технологиялардың түрлі ерекшелігі.
Лекция мақсаты: Қазіргі педагогикалық технологиялардың қажеттілігі,
технологиялардың түрлі ерекшелігі мен таныстырып, талдау.
Лекция мәтіні:
1. Педагогикалық технологиялар элементтері және түрлері.
Технологияларды ажыратудың бірнеше жолдары бар. Педагогикалық ғылым
мен тәжірибеде белгілі болған технологияларды жоғары жалпылыққа келтіріп
жүйелестірген Г.К.Слевко. Ол ұсынған жүйедегі педагогикалық технологиялар
тобы төмендегідей:
Қолдану деңгейіне орай: жалпы педагогикалық, пән әдістемелік және
бөлімдік (модульді) технологиялар ажыралады.
Философиялық негізіне орай: материалистік және идеалистік,
диалектикалық және метафизикалық, ғылыми (сценитикалық) және табиғи
сійкестік, антропософтық және теософтық, прагматикалық және
экзистенциалистік, еркін тәрбие мен мәжбүрлеу технологиялары және басқалар.
Жетекші психикалық даму бағдарына орай: биогендік, социогендік,
психогендік және ақыл-сана технологиялары, бүгінгі таңда қалыптасқан пікір:
тұлға биотекті, әлеуметтекті және психотекті жағдаяттардың бірлігінің
нәтижесі, алайда, нақты технология аталғандардың біреуіне бағытталып, оны
жетекші жүйе ретінде пайдалануы мүмкін.
Іс жүзінде кандай да жекеленген жағдаятты, әдісті, принципті
пайдаланатын бір бағытты технология болмайды, технология әр уақытта да
кешенді. Дегенмен, оқу-үйретім үдерісінің қандай да бір қырды көздеуіне
байланысты технология белгілі сипат алып, өз атамасын иелейді.
Өткендегі тәжірибені игерудің ғылыми тұжырымына орай: ассоциативті-
рефлекторлы (байланыс-жауапты), бихевиористік (ықпал-жауап әрекетті),
гештальт технологиялары (тұтастыққа негізделген), интериоризаторлық
(ағзаның ішкі, сырттай көрінбейтін ықпалдарына орай), дамытушы. Бұлар
қатарында әлі де көпшілікке танымал болмаған технологияларды да ескерген
жөн, олар нейролингвистикалық (жүйкелік құрылымына орай), бағдарламаластыру
және суггестивтік (иландыру негізіндегі).
Тұлғалық құрылымға орайласқан: ақпараттық технология (пәндер бойынша
білім, ептіліктер мен дағдылар қалыптастыруға орай): нақты амал-әрекеттік
(ақыл-ес әрекет тәсілдерін қалыптастыру); эмоциалы-көркемдік және эмоциалы-
адамгершіліктік (эстетикалық және инабаттылық аймақ қалыптастыру):
өзіндік даму технологиясы (тұлғаның өзін-өзі басқару тетіктерін дамыту):
суырып салма шығармашылық (эвристикалық-шығармашылық қабілеттерін дамыту)
және қолданбалық (күнделікті тіршілік – оқу-үйренім, тұрмыс, өндірістік
әрекеттер аймағын қалыптастыру).
Мазмұн және құрылым сипатына орай технологиялар: оқытып үйретуші және
тәрбиелеуші, зиялы және діни, жалпы білімдік және кәсіби білімдік,
гуманитарлық және технологиялық, әрқилы салалық, жеке пәндік, сондай-ақ бар
бағытты кешенді және әмбебап-ауысымды (проникающая) технологиялар.
Бір бағытты, монотехнологиялар біртұтас оқу-тәрбие үдерісі қандай да
бір нақты жағдайда өте қажет басымды идеяны, тұжырымды арқау етеді, ал
кешенді технология - бір бағытты технологияның құрамдас бөлшектерінің
бірігімімнен құрастырылады. Құрамдас бөліктері жиі басқа технологияларға
еніп, онда үдеткіш, белсенділік арттырушы қызметін атқаратын болса,
ондайлар әмбебап-ауысымды технология аталады.
2. Қазіргі педагогикалық технологиялардың қажеттілігі, технологиялардың
түрлі ерекшелігі.
Технологиялық қызметті ұйымдастыру мен оны басқару сипатына орайласқан
педагогикалық жүйені (технологияны) ажырата, топтастырған
В.П.Беспалько, оның пікірінше, мұғалім мен шәкіртің өзара әрекеттестігі
(басқарымы) ажырасқан болуы мүмкін (яғни бала іс-әрекетіне бақылау да,
реттеу-түзету де болмайды); айналамда (циклді) - бақылаулы; өзіндік және
өзара бақылаулық; шашыраңқы (фронталь) немесе жекеленген бағытты және қолды
(сөзді) не автоматтасқан (оқу құралдары жәрдемемен) технологиялар болуы
мүмкін .
Әдетте, тәжірибеде бір бағытты технологиялардың әрқилы бірікпесі
колданылып жатады. Олар арасында кең тарағандарды:
- дәстүрлі сынып-сабақтың жүйе (дәрістік және өзіндік кітаппен жұмыс)
- қазіргі заман дәстүрлі оқу-үйретімі (дидахозеафия және техникалық
құралдар).
- топтық және жіктемелі оқу-үйретім (мұғалім бір уақытта бүкіл
сыныппен қатар әр баламен өз алдына жұмыс алып барады).
- бағдарламаластырылған оқу-үйретім (бағдарласқан басқару оқу-үйретім
технологияларының басқа түрлерін шамалап қолданумен бірге жүреді).
Педагогикалық технологиялардың түбегейлі маңызды тарапы - тәлім-тәрбие
үдерісіндегі бала орны, ересек тарапынан балаға болған қатынас. Бұл орайда
бірнеше технология түрі ажыралады:
а) әміршіл-әкімшіл технология. Мұнда педагог оқу-тәрбие үдерісінің
бірбеткей әміршіл-субъекті, ал шәкірт оның қолындағы объекті, әрекет
шикізаты. Бұл технология мектеп өмірінің қатқыл тәртібімен орындалып,
шәкірттер ынтасы мен дербестігіне тұсау салып, өз талаптарына мәжбүрлейді.
б) бала тұлғасын ескерусіз қалдырумен мұғалім және шәкірт арасындағы
сол баяғы субъект-объект қатынас жүйесіне негізделген дидактоцентрлік
технология. Мұндағы бірінші мәселе тәрбие емес, жалаң оқу, білім игеру,
яғни тұлға қалыптастырудың құралы ретінде бағдарламалық пән негіздерін
меңгеру ғана алға тартылады.
в) тұлғалық бағытты технология бүкіл мемлекеттік тәлім-тәрбие жүйесін
бала төңірегіне бағыттап, оның дамуы мен табиғи мүмкіндіктерін іске
асыруына көмектесу, жайма шуақты жағдай, кедергілер мен қатерден сақтау
амалдарын орындауды көздейді. Бұл технологияда бала тұлғасы әрекетшең
субъект ретінде қабылданады, ол үйретім, тәлім-тәрбие жүйесінің шикізаты
немесе дерексіз мұраты емес, ол нақты да ең жоғары мақсаты. Мұндай
технологиялар антропоцентр деп те аталады.
Дәстүрлі оқу терминінің мәні ең алдымен ХVIІІ ғасырда Я.А.Коменский
тарапынан беріледі. Дәстүрлі педагогикалық технология жүйелеген дидактика
принциптерін арқау еткен сынып-сабактық оқу-үйретім мәніне саяды, әрі сол
түсінік дүние мектептерінде осы күнге дейін басымды күйінде сақталған.
Дәстүрлі сынып-сабактық технологияның ерекше белгілері келесідей:
сынып біріңғай жылдық жоспар, бағдарлама мен оқу-үйретім кестесі бойынша
жұмыска тартылады. Осыдан балалар мектепке жылдың белгілі мерзімінде,
белгіленген бір уақытта келуі міндетті.
Дәрістердің негізгі бірлігі – сабақ. Сабақ, әдетте, бір оқу-үйретім
пәніне, тақырыбына арналып, сыныптағы шәкірттердің баршасы бір материал
үстінде жұмыс атқарады.
Сабақта оқушылар жұмысына мүғалім басшылық жасайды: өз пәні бойынша
нәтижелерін, әр баланың жеке үлгерімін бағалап, жыл аяғында шәкірттерді
келесі сыныпқа ауыстыру жөнінде шешім қабылдайды.
Оқулықтар, оқу құралдары негізінен үй жұмыстарын орындауға
пайдаланылады.
Шәкірт, оқу-үйретім күні, сабақ кестесі, оқу-үйретім - сынып-сабақтық
жүйенің басты белгілері.
Оқу-үйретім мақсаты - біршама шарттарға тәуелді қандай да құрамдас
бірліктерді қамтығая ауысымды категория.
Кеңестік педагогикадағы оқу мақсаттары келесідей шарттармен сабақтас
болатын:
• білім жүйесін қалыптастырып, ғылым негіздерін меңгеру.
• ғылым таным негіздерін қалыптастыру.
• әр баланың жан-жақты әрі үйлесімді дамуына көз жеткізу:
• коммунизм үшін, бүкіл адамзаттың жарқын болашағы үшін идеялық
шыңдалған күрескер тәрбиелеу.
Сонымен, өз сипаты бойынша оқу технологиясы – бұл күні бұрын
белгіленген қасиеттерге сай тұлға қалыптастыру.
Өз мазмұны бойынша дәстүрлі технологияның мазмұны тұлға дамуына
бағытталмай (жан-жақты даму әшейін уағыз болатын), негізінен шәкірттерге
бағдарламалық білім, ептілік, дағдыларды игертумен шектелетін.
Бүгінгі таңдағы қазақстандық мектептегі жалпылай мақсаттар бірқанша
келелі өзгерістерге ұшырады - идеолгия аласталды, жан-жақты үйлесімді даму
ұраны жойылды. Адамгершілік тәрбиесінің сипаты өзгеріске түсті, алайда
алдын ала жоспарланған сапалар жиынтығы күйіндегі мақсаттар ұсыну
үлгісі, тәлім-тәрбие стандарттары бұрынғыша сақталуда.
Дәстүрлі технологияны қару еткен бұқаралық мектеп ежелгіше Білімдік
мектеп есебінде сақталып, тұлға мәдениетінен гөрі оның ақпараттың
қанықтығына, яғни үйретуге, тәрбиелеуге емес, оқуға, оқытуға, көбірек
мән береді, адамның сезімдік - көңіл-күй жағдайынан гөрі ес-танымдық
сапасын басты назарға алады.
Тәлім-тәрбие технологиясының тұжырымдамалық ерекшелігі өз заманында
Я.А.Коменский нақтылаған дидактикалық принциптерге негізделген:
• ғылымилық (білім-ақиқат, ол жалған болмайды, толыкты болмауы ықтимал);
• табиғи-сәйкестік (тәлім-тәрбие даму қарқынымен байланысты, оза не
шегініспен қабылдануы мүмкін емес);
• бірізділік және жүйелілік (үдерістің қисынды ізбе-із өтуі, жалқыдан
жалпыға біртіндеп ауысуы);
• түсініктілігі (белгіліден белгісізге, жеңілден қиынға өтуі, ұсынылған
білім ептілік, дағдыларды игеру);
• беріктігі (қайталау - басты шарт);
• саналылық және белсенділік (мұғалім қойған мәселені шешуге дайын бол,
оның қойған талабын орындауда белсенділік көрсет);
• көрнекілік (қабылдау үшін әрқилы сезім мүшелерін қоса біл);
• теорияның, тәжірибенің байланысы (оқу-үйретім үдерісі қаңдай да бір
белгілі білімдерді қолдана пайдаланып, қанағат табуға тартылады).
Жеке-даралық ерекшеліктерді ескерту.
Оқу-үйретім – бұл білім, ептілік және дағдыларды, әлеуметтік
тәжірибені ересек әулеттен келер ұрпакқа өткізу үдерісі. Мұндай біртұтас
үдеріс ауқымына мақсаттар, мазмұн, әдістер мен жабдықтар қамтылады.
Мазмұн ерекшелігі:
Дәстүрлі бұқаралық мектептегі тәлім-тәрбие мазмұны Қеңестік дәуірде
қалыптасқан (оған негіз болған: елді индустриализациялау міндеттері,
өркениетті капиталистік мемлекеттердегі тәлім-тәрбие деңгейіне қуалай жету,
ғылыми техникалық өрлеудің жалпы ролі), әлі де болса сол баяғы күйінде,
технократиялық бағыттан арыла алмай жатыр. Тәлім жүйесі тұлғаның ақыл-ес
бастауларын ғана қалауға бағышталып, оның рухани, адамгершілік сапаларынын
дамуына көлеңке түсірді. Мектеп оқу пәндерінің 75% мидің сол жарым шарының
дамуына арналды, ал эстетикалық пәндерге 3% бөлініп, кеңестік мектептегі
рухани тәрбиеге тіпті де көңіл бөлінбеді.
Дәстүрлі жүйе біріңғай сипатта болып, таңдау мен балама еркіндігі шулы
уағыздалғанымен, бір бағытты талапқа бағындыру басым келді. Оқу-үйретім
мазмұны орталықтан, оған алып, қосуға тиым салынып, баламасыздыққа тап
болды. Тірек оқу-жоспарлары бүкіл ел үшін бір сілтеме негізінде түзіліп,
қатқыл стандарттан шығу мүмкіндігі берілмеді. Оқу пәндері (ғылым негіздері)
ұзыннан ұзақ бір құбырға телініп, бала соның ішіндегі ақпараттан
басқасына бет бұра алмайтын болды. Оқу (тура мағынада), жаттау, білім
топтау талабы тәрбие талаптарынан гөрі басымдау болды, тәлім-тәрбие
пәндерінің сабақтастығы ескерілмеді. Қаржыландыру "аймағында білімдік
(академиялық) салаға басты назар аударылып, тәрбиелік (клубтық) жұмыс
формаларына 3% бөлінді. Тәрбиелік жұмыстар науқандық шара педагогикасының
талаптарына маталып, теріс тәлім-тәрбие ықпалдарына кезекті.
Әдістеме ерекшеліктері. Дәстүрлі технология әу бастан әкімшіліл-
әміршіл педагогика талаптарының шырмауына түсті, оқу-үйретім
тәрбиеленушінің көп тарап сұраныстары мен қажерттерінен сырт айналып, оның
ішкі жан дүниесімен байланысын үзді, тұлғаның даралықты шығармашылық
қабілеттерінің іс жүзінде көрінуіне жағдайлар жасамайды.
Әміршіл-әкімшіл әдістеме сипатының белгілері:
• іс-әрекеттің мезгіл, мерзім, көлем, талап шектеуінде болды, оқу
амалдарының мәжбүрлі міндеттілігі басым болды;
• бақылаудың жоғары бір орталықтан болуы;
• оқу мақсаты, мазмұны және әдістерінің орташа шәкіртке арналуы.
Оқушы (шәкірт емес) беделі - жоқтың қасы, ол оқу-тәрбие ықпалдарының
бағыныңқы нысаны, оқушы - міндетті, оқушы кемеліне жетпеген тіршілік
иесі, руханисыз пенде.
Мұғалімнің беделі - ол бастық, жалғыз-ақ ынта білдіруге құқылы адам,
сот (айтқаны ақ), хат танытып, үйретуші ересек (ата), бағалау, ақпарат тек
содан, оған күманданып, қарсылық білдіру - шексіз күнә.
Білім игеру әдістерінің негіздері:
• дайын білімдерді ұсыну;
• үлгі бойынша оқу, оқыту, яғни мәтін шолу, дыбыстау;
• индуктив қисынды, тек жалқыдан жалпыға өту;
• жаттанды ес;
• сөздік-баянды;
• қайталап айтып беру.
Дәстүрлі тәлім-тәрбие жүйесіндегі оқу үдерісі шәкірт дербестігінің
болмауымен, оку еңбегіне деген ынта - ықыластың кемдігімен сипатталады.
Баланың оқу іс-әрекетінің құрамында:
• өзінше мақсат қою, міндет белгілері болмауы, оқу мақсаттарын
бала алдына тартып отыратын – мұғалімнің өзі;
• іс-әрекетті барлау сырттан, бала оны еріксіз, қаламаса да,
орындауға міндетті.
Іс-әрекетінің қорытынды талдауы мен бағалауына баланың өзі қатыспайды,
оларды атқаратын мұғалім, бөгде ересек.
Осы солақай шарттардың есебінен оқу мақсаттарын іске асыру кезеңі
зорлықты, мәжбүрлі еңбекке айналып, салдары болымсыз сапа-қасиеттердің
дамуына жол ашты (баланың окуды, мектепті жатсынуы; еріншектік тәрбиелеу,
жалғандыққа, келісімпаздыққа дағдыландыру – мектеп тұлғаны адамгершілік
сапа-қасиеттерден жұтатты, айырды.
Тұлғалық бағыттағы тәлім, білім игеру технологиясы. Педагогикалық
технологияның мәнін түсінудегі аса маңызды мәселе -бұл тәлімдік жүйедегі
баланың бағыт бағдарын, балаға деген ересектердің көзқарасы, пайымын
айқындап алу.
Осыған орай технологиялардың бірнеше тетігі ажыралады.
Әкімшіл (авторитарлы) технологиялар - мұндай технологиялар тегінде
педагог қана тәлім-тәрбие үдерісінің жалғыз-ак субъекті болып есептеледі,
ал тәрбиеленуші шәкірт үдеріс нысаны ғана. Бұл жүйе технологиялары мектеп
өміріне катаң бағыну талаптарын қояды, шәкірт ынтасы мен дербестігін
шектейді, әмір және мәжбүрлеуді құрал етеді.
Бала тұлғасына болған немқұрайлылық тек білім игеруге орайластырылған
дидактоцентрлік технологиялар да аса жоғары дәрежеде көрініс береді. Мұнда
да мұғалім мен шәкірт арасындағы қатынас субъект-объекттік сипатта
қалыптасып, басты назар тәрбиелеуге емес, баланың білімдік қорын ғана
асыруға бағытталды. Осыдан тұлға қалыптасуының негізгі жағдайаттары
дидактикалық құралдармен байланыстырылыды. Көптеген дерек көздерінде
дидактоцентрлік технология технократтық деп те аталады.
Тұлғалық бағыттағы технологиялар мектептік тәлім жүйесінің өзегіне
бала тұлғасын қойып, оның дамуы үшін жайлы-шуақты, дау-дамайсыз және қауіп-
қатерсіз жағдайларды жасауды көздейді. Балаға оған табиғаттан берілген
табиғи мүмкіндіктерін паш етуге көмектеседі. Бұл технологияда бала тұлғасы
жай субъект емес, тәлімдік жүйедегі кандай да мақсатқа жету құралы ретінде
қарастырылмай, сол тұтастай бірлікті барша жүйеңің ізгі, мұратты өнімі деп
бағаланады. Тұлғалық бағыттағы технологиялардың әкімшіл және технократтық
әдістерден басты айырмашылығы осынысында. Бала болмысын ардақ еткен бұл
гуманистік технологияның және бір атамасы антропоцентлік (антропос-адам).
Тұлғалық бағыттағы технологиялар гуманистік философия, педагогика және
психологиялық идеялардың бірігімді жемісі. Педагог назары толығымен
жаңалықты тәжірибені қабылдауға құштар, әрқилы өмір жағдайларында саналы да
жауапкерлі таңдауға қабілетті бірегей де біртұтас бала тұлғасына
бағышталады. Дәстүрлі технологиялардағы тәрбиеленушіге формальды сипатты
білім мен әлеуметтік тәжірибе қалыптарын жеткізіудің әдіс-тәсілдерінен
айырмашылығы - ізгі мұраты тұлға болған бұл технологияда жоғарыда аталған
сапаларды тұлға өз белсенділігімен игеруі тәлім мен тәрбиенің басты мақсаты
ретінде алға тартылады.
Тұлғалық бағыттағы технологиялар төменде келтірілген сипаттарымен
танылады:
• адам құндылығын тану және мойындау (антропоцентрлігімен);
• гуманистік мәнділігімен;
• психологиялық қолдау - қуаттаушылық (психотерапиялық) бағытымен.
Тұлғалық бағытты технологиялар шеңберінде өз дербестігімен келесідей
ағымдар ажыралады:
• гуманды-тұлғалык технологиялар;
• қызметтестік технологиялар;
• еркін тәрбие технологиялары;
• іштей ұғу (эзотериялық), ұғыну технологиялары.
Гуманды-тұлғалық технология ең алдымен өзінің адамгершілік мәнімен,
тұлғаны психологиялық қолдау-қуаттау және оған көмек көрсетуге дайындық
бағытымен ерекшеленеді. Олардың бәрі де баланы сыйлап, құрметтеу және мейір
шуағына бөлеу идеяларын дәріптейді.
Қызметтестік технологиялары педагог пен бала арасындағы демократиялық,
теңдік, әріптестік қатынастарды іске асырады. Мұғалім мен шәкірт
қызметтестік, шығармашылық одақтас жағдайына түсіп, бірге мақсат, мазмұн
айқындап, баға береді.
Еркін тәрбие технологиялары баланың өзіндік таңдауы мен дербестігіне
назар аударады. Нәтижеге сыртай ықпалдан емес, іштей ықылас-ниетпен жетуді
көздеп, таңдау жолымен бала өзінін субъекттік бағдарын ең өнімді
тәсілдермен ақтауына жол ашады.
Іштей ұғу (эзотериялық) технологиялары. Ақиқат және оған жетуге
арналған бейсаналылық, астар саналылық білімдерді көрегендік және аянмен
іштей сезіну іліміне негізделген. Педагогикалық үдеріс - бұл хабарлау не
ортақтасу емес, ол Шындыкқа, Ақиқатқа өзінше жанасудың бірден бір жолы.
Тұлғалық бағыттағы педагогикалық технологияның бастау көзі Бахтин-
Библердің диалогтық тұжырым, ережелерінде адам санасының негізі жалпылықты
(всеобщность) диалогтан болатынын арқау еткен. Диалогтық қатынастар бұл
адамзат сөйлесулері мен барша қатынастарды, адами тұрмыс көріністерін,
барша мән мен маңызға ие дүние жағдайларына тән әмбебап құбылыс... Сана
бастау алған жерде, диалог іске кіріседі (В.С.Библер).
Дәстүрлі дидактикалық жүйелердегі калаған педагогикалық технология
негізі - түсіндіру, ал тұлғалық бағыттағы тәлімде екі бірегейлік (феномен)
келесідей: ұқтыру - түсіндіруде - тек бір сана, бір субъект, монолог;
түсіну, ұғуға-екі субъект, екі сана, өзара түсінім, диалог қатысады.
Түсіндіру - әрдайым жоғарыдан төменге, биліктен бағынушыға көзқарас,
әрдайым уағыз. Ал ұғу, түсіну - бұл ортақтасу, қызметтестік, өзара
түсінудегі теңдік.
Педаготтың негізгі ұстанатын бағыты - затты нысанды тек танып қою
емес, тәрбиеленушіге шығармашылдық жолында бостандық беріп, қабылдауға
(К.Н.Вентцель), олармен ортақтаса, өзара түсіністікке келу.
Тұлғалық бағыттағы тәлім кеңестігіндегі баланың өмір сүруінің негізгі
тәсілі шығармашылық әрекет пен зерттеу ізденісі. Дегенмен, балалардың
рухани, тән-дене және акыл-парасат мүмкіндіктері әзірше шектеулі, сондыктан
олар сабаққа байланысты шығармашылдықты қажет ететін тапсырмалар мен
тіршілік - мәселелерін дербес шешуде әлсіздік танытады. Осыдан бала
педагогикалық қолдау және жәрдемге мұқтаж келеді. Бұлар тұлғалық бағыттағы
тәлім технологиясын сипаттаушы басты ұғым сөздер.
Қолдау педагогтың балаға деген гуманистік қатынасының мәнін
танытады. Бұл өз ұстазынан жәрдем мен қорғаныс күткен балалардың табиғи
сеніміне орай жасалған жауап әрекет, бұл олардың қорғансыздығын түсіну,
сонымен бірге бала өміріне, салауатгылығына, көтерінкі көңіл-күйіне,
дамыуына өз жауапкершілігін сезінуі. Қолдау Ш.Амонашвили жариялаған үш
принципке негізделеді:
• баланы сүйу;
• ол жасаған ортаны адамиластыру;
• бала кейпіне еніп, өз сәбилігіңмен қайта жаап көр.
В.А.Сухомлинский пікірінше, қолдап-қуаттау үшін педагог өзі байланысты
болатынның бәрін түсіну қабілетін дамытуы тиіс; баланың әрекет қылығын
даналылықпен кабылдап, баланың кателесетініне және оны әдейі істемейтініне
сенуі қажет; баланы қорғауы тиіс; бала жөнінде жаман ойдан аулақ болып,
әділетсіздікке жол бермеуі ләзім. Аса маңыздысы, бойында өзінің балалық
сезімін сақтауы тиіс; баланы және онымен бірге бала даралылығын таптамай,
оның дамуына түзетулер енгізіп, бағыт беріп отыруы міндетті; бала бірдейіне
өзін-өзі тану, өз беделін орнықтыру, өзіндік тәрбие қалпында жүретінін
бірде естен шығармағаны жөн.
Тұлғалық бағыттағы технологиялар мақсаттарының үлгі-парадигмасының
өзіндік ерекшелігі - тұлға сапа-қасиеттеріне араласа, икемге келу. Бұл
технологиялық парадигмаға тән сипаттар: гуманистік бағыт-бағдар, жеке
адамды назарға алу, гуманистік қалыптар мен мұраттар.
Баланы қолдау технологиясы. Тұлғалық бағыттағы технология әр баланың
даралығына сәйкес тәлім және тәрбие әдістері мен құралдарын табуға
әрекеттенеді.
Даралықты қолдау технологиялары шет елдердегі гуманистік психология
зерттеулерінде толық ашылып, нақтыланған. К.Роджерс пайымынша, педагогтың
негізгі міндеті баланың тұлғалық дамуына көмектесу. Оның пікірінше,
педагогика емдеу ісіне (терапия) сәйкес. Ол әрдайым баланың тән-дене және
психикалық салауаттылығын тіктеп отыруы тиіс. К.Роджеріс ұсынған талап -
мұғалім сыныпта даралық даму үшін қажетті жағдай жасауы керек.
Осы талапты орындаудьщ келесі шарттарын алға тартады:
• тәлім үдерісінің барша кезеңінде мұғалім балаға деген өзінің
толық сенімін білдіріп баруы қажет;
• мұғалім бүкіл сынып және әр тәрбиеленуші алдында тұрған мақсат
пен міндеттерді қалыптастыру мен нақтылауға жәрдемдесуі тиіс;
• мұғалім балалардың білімге деген іштей құмарлығы мен ынтасы
болатынын өз ісіне арқау етуі ләзім;
• мұғалім әрдайым шәкіртіне көмектесуге дайын тұруы және әрқилы
тәжірибе үйретудің қайнар көзі болуы тиіс;
• осы міндетті атқаруға ол тәбиеленушілерді алаламай, қай-
қайсысына да жақын болуы өте маңызды;
• мұғалім өз бойында сыныптын көңіл-күйін тануы және оны қабылдай
білу қабілетін дамытып баруы тиіс;
• мұғалім топтағы ықпал, әрекеттестіктің белсенді қатысыушысы
болмағы міндетті;
• ол сыныпта өз сезімін ашық та айқын білдіріп барғаны дұрыс;
• әрбір мектеп түлегінің сезімдері мен толғаныстарын түсінуге
қажет бауырмалдық дәрежесіне көтерілуге ұмтылуы қажет.
Академик Е.В.Бондаревская тұлғалық бағыттағы технологиялардың бірнеше
маңызды талаптарын ажыратады:
• сұхбаттастық;
• іс-әрекеттік шығармашыл сипат;
• баланың даралықты дамуын қолдау;
• балаға дербес шешім, шығармашыл әрекет жасауға, тәлім және
әрекет-қылық қалыптастыру мазмұны мен әдістерін таңдауға еркін
жол ашып беру.
Тұлғалық бағыттағы мектеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бірінші лекция. Таќырыбы: Қазіргі педагогикалық технология оқу пәні
ретінде
Жоспары: 1.Курстың объектісі, пәні, міндеттері, әдіснамасы.
2. Басқа пәндермен байланысы
Лекция маќсаты: Қазіргі педагогикалық технологияның мақсатын, міндетін,
объектісін
талдап түсіндіру.
Лекция мєтіні: 1. Курстың объектісі, пәні, міндеттері, әдіснамасы.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету.
Ал бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру
жөніндегі еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі
мен дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен
сапасы оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей
байланысты болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады.
Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан орасан зор
іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет етеді. Осындай
мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа технологияны меңгеріп,
инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді .
Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-танымдық
әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан
педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін жаңашаландыру
оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі еңбегін
тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен дағдыларын
қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы оқытушының
әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен әдістеріне, жаңа
педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты болады.
Пәнді оқытудың мақсаты - Болашақ мамандарды педагогик
ғылымдарының теориялық негіздері мен қаруландырып тәрбие мен оқыту процесін
нәтижері ұйымдастыруға қажетті педагогикалық білім, білік және дағдыларын
қалыптастыру.
Болашақ мұғалімдерді қазіргі кезеңдегі педагогика ғылымының
жаңару, даму бағыттарынан хабардар ету;
Болашақ мұғалімдерді ғылыми-педагогикалық зерттеулердің жаңа
(инновациялық) әдістері мен тәсілдерімен таныстыру
Болашақ мұғалімдерге қазіргі инновациялық педагогикалық
технологияларды оқып-үйрету.
Пәннің түп мақсаты - болашақ мұғалімдердің жоғары
интеллектуалдық, шығармашылық потенциалын қалыптастыру, оны дамыту.
Пәннің міндеті – Студенттерді Иновация оқыту мен
тәрбиенің тәсілдерін, мұғалім мен оқушының бірлескен қызметін
ұйымдастыруға жаңалық енгізу мазмұнымен таныстыру;
- Жаңа технологияларды пайдалану арқылы оқыту мен тәрбиелеудегі негізгі
мақсат-студенттердің ғылыми жұмысқа ынтасын, қабілетін жетілдіру, соның
негізінде, ой-өрісін дамыту, белсенділігін арттыру, өзіне деген сенімін
күшейту, өзін-өзі тәрбиелеуге бағыттау;
- Білім беру ой-өрісі жан-жақты және сөзі ісіне сай келетін жас маманды
даярлауда қоғамның әлеуметтік тапсырмасын іске асырудың педагогикалық
моделі ретіндк қалыптастыру;
- Білім беру мазмұнының педагогикалық процесіндегі иновациялық
технологияның тиімділігін арттыру;
- Студенттердің міндетті деңгейіндегі білімін қалыптастыра отырып,
мүмкіндік деңгейлерін ашу және студенттердің ғылыми көзқарасын
қалыптастыру:
- Оқытудың жаңа технологияларының ерекшеліктерін білу;
- Жаңа педагогикалық технологияны ендіру жолдарын білу;
- Педагогикалық озық іс-тәжірибені үйрену, зерттеу, насихаттау, тарату
жолдарын меңгеру;
- Жаңашыл мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу.
Оқу-үйретім технологиясы түсінігі бүгінгі таңда дәстүрлі педагогика
тарапынан жалпылай қабылданбаған. ЮНЕСКО құжаттарында бұл технология тәлім-
тәрбие формаларын ыңғайластыруды өз міндетіне алып, техникалық және адамдық
мүмкіндіктер мен олардың әрекеттестігін ескерумен жүргізілетін білім ұсыну
және оны игеру үдерісін қарастыру, қолдану арқылы анықтап берудің жүйелі
әдісі ретінде қолдануға ұсынылған.
Бір тараптан – технология - бұл оқу-үйретім ақпараттарын өңдеу,
жүзеге шығару, өзгеріске келтіру және шәкірттерге ұсыну әдістері мен
құралдарының жиынтығы, екіншіден - бұл оқу-үйретім, тәрбие үдерісінде
техникалық не ақпараттық құралдарды қолданумен жүргізілетін педагогтың
тәрбиеленушіге ықпал ету әдістері жөніндегі ғылым. Оқу-үйретім және тәрбие
мазмұны, әдістері мен жабдықтары педагогикалық технологияда бір-бірімен
өзара байланысты, себебті шарттасқан әрекетке келеді.
Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі бағдарламаға сәйкес және тәлім-
тәрбие міндеттері белгілеген қажетті мазмұнды іріктеп, өнімді әдістер мен
құрал жабдықтарды қолдана білуі аркылы жоғары нәтижелерге қол жеткізуімен
көрінеді. Тәлім-тәрбие технологиясы жүйелі категория, осыдан оның
құрылымында келесі бірліктер болатынын естен шығармау керек:
• тәрбие және оқу-үйретім мақсаттары
• оқу-үйретім мазмұны
• педагогикалық өзара ықпал, әсер жасау құралдары
• тәрбие және оқу-үйретім, үйренім үдерістерін ұйымдастыру
• шәкірт, ұстаз
• іс-әрекет нәтижесі
Педагогикалық технология ұғымы үш жоба күйінде іске асуы мүмкін:
• ғылыми
• әрекеттік - сипаттама
• әрекеттік - іскерлік
Сонымен, педагогикалық технология тәрбие мен оқу-үйретімнің аса
пайдалы жолдарын зерттейтін ғылым. Сондай-ақ, білім игеру барысында
қолданылатын тәсілдер, принциптер, реттеу тетіктерінің жүйесі әрі нақты
тәрбие, тәлім үдерісі ретінде қызмет жасайды.
Педагогикалық технологияның қай-қайсысы да қандай да бір философиялық
тұғырға негізделеді. Философиялық қағида, ережелер, тәлім-тәрбиелік
технологияларды әдіснамалық қамсыздандыру құрамындағы барынша жалпыланған
реттеу, түзету тетіктері сипатында еленеді. Тәлім-тәрбиенің жалпы
мазмұнында да, жекеленген пән құрамында да философиялық бағыт, көзқарас -
бұл алғышарт. Алайда, көп жағдайда олардың идеологиялық бағыттары санқилы
сипат алып, өзара қайшылықта жүріп жатады. Осыдан мектеп, тәрбие,
тәлімінің мазмұны дүниенің тұтастай бейнесіне сай келмей, ортақ
философиялық негізде құрастырылмай жатыр.
Қазіргі заманғы әлемдік педагогикалық технологиялар негізіне алынған
әрқилы, көптеген философиялық бағыттар мен ғылыми ұстанымдар арасында жиі
кезігетіндері төмендегілер:
• материализм және идеализм;
• диалектика және метафизика;
• сценитикалық және табиғи сәйкестік;
• гуманизм және антигуманизм;
• антропософия және теософия;
• прагматизм және эксизтенциализм.
Педагогикалық технологияның дерек көздеріне педагогикалық,
психологиялық және әлеуметтік ғылымдар, озат педагогикалық тәжірибе,
халықтық педагогика, сондай-ақ, осы заманға дейін отандық және шет елдік
педагогика топтаған баршаға ұтымды идеялар мен ғылыми ұсыныс,
тұжырымдамалар кіреді.
Педагогикалық технология ұғымы оқу-үйретім әдістемесі ұғымынан
әлдеқайда кең. Технология тәлім-тәрбие мақсаттарына қалай ең жоғары
тиімділікпен қол жеткізуге болады және сол үдерісті басқарудың жолы
қандай? деген сұраққа жауап іздейді. Технология алдын ала жоспарланған
тәрбие үдерісін бірізді жүзеге асыруға бағытталған.
Педагогикалық технологияны жоспарлау үшін нақты жағдайда тиімді
болатын педагогикалық технологиялар жүйесін таңдастыра білу қажет. Ол
тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттей отырып, балалардың даму жас кезеңдері
мен олардың дайындық деңгейіне сәйкес іс-әрекет түрлерін іріктеп баруды
талап етеді.
Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен
құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды,
процестерді бірлкте жетілдірудің де жүйесі.Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі
жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып
табылады.
Инновация өзінің даму барысында белгілі бір өмірлік даму сатыларынан
тұрады:
- жаңа идеяның пайда болуы;
- мақсат қоюшылық;
- тарату және жойылу.
Шетел мамандары оқыту технологиясының 3 кезеңі болды дейді.
І кезең: Мұғалім бірде-бір көмекші құрал- жабдықсыз ауызша оқытты.
ІІ кезең: Мұғалім түрлі дидактикалық материлдарды пайдаланды.
ІІІ кезең: Мұғалім техникалық құралдарды қолдана бастады.
Оқыту технологиясы дидактиканың жетістіктерін педагогикалық практикаға
енгізіп таратады. Оқыту технологиясы - қолданбалы дидактика.
Педагогикалық технология – дидактика мен педагогиканың практикалық
жалғасы.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі
болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық
аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен
қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін
жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру
барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады.
Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады:
- енгізілген технологияның ерекшеліктерімен;
- жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен;
- жаңалықты енгізу жолдарымен.
В.А. Сластенин, Л.С. Подымова инновациялық іс-әрекетті шығармашылық
пен кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет жасауы
тиіс. Оның құрылымы:
1. Жалпы және кәсіби мәдениет
2. Педагогикалық бағдарлылық
3. Моральдық қасиеттер
4. Диалектикалық қасиеттер
5. Ерік қасиеттері
6. Сөйлеу қабілеттері
7. Ұйымдастырушылық
8. Коммуникативтік
9. Педагогикалық елестету
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғы
шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып табылады.
Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз сабағын нәтижелі
даму жағынан көре алады.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге
асырылады:
1 кезең – оқып үйрену;
2 кезең – меңгеру;
3 кезең - өмірге ендіру;
4 кезең – дамыту.
Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатында іс-әрекет
жасайды, ол инновациялық іс-әрекет деп аталады.
Инновациялық іс-әрекет - педагогикалық еңбектің өнімділігін сапалы
өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үлгісі.
2. Басқа пәндермен байланысы:
Бақылау сұрақтары:
1. Пәннәң мақсаты
2. Пәннің міндеті
3. Пәннің объектісі.
4. Жаңа технологияны қолдану кезеңдері.
5.Педагог инновациялық технологияны меңгеру мақсатындағы іс-
әрекет, оның құрылымы:
6. Иновациялық процесті ендіру жолдары.
7. Иновацияның даму барысындағы сатылары.
8. Технологияның даму сатылары.
9. Педагогикалық технологияның зерттеу нысаны.
Екінші лекция. Таќырыбы: Педагогикалық технологиялар
Жоспары: 1. Педагогикалық технология ұғымы
2.Педагогикалық технологиясы категориясы, анықтамалар
Лекция маќсаты: Қазіргі педагогикалық технологиялардың жалпы сипаттамасын
түсіндіру мәнін ашу.
Лекция мєтіні: 1. Педагогикалық технология ұғымы
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы
түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология
дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Технологиялық тәсіл білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару,
білім беру, қаржыландыру, мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін.
Сондықтан, білім беру технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру
мүмкін емес. Көптеген авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді
де, бұл ұғымды тек қана оқытушы мен білім алушы арасындағы арнайы
ұйымдастырылған үдерістерге ғана қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту
үдерісі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның осы салаға арналған
жиынтығы жатады.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз – тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді 3.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді 4 .
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2. бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда.
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне
әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз –
жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп түсіндіріледі.
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады 5.
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
” Масырова Р., Линчевская Т – “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз 4.
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді.
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді.
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) .
2.Педагогикалық технологиясы категориясы, анықтамалар
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала –субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады;
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды: 8.
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге
ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын
жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық
және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық
мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-
ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін,
қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы
қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Ал жалпы инновацияны үш түрге 6 бөлуге болады:
1. Модификациялық инновация
2. Комбинаторлық инновация
3. Радикалдық инновация
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады.
Бақылау сұрақтары:
1. Педагогикалық технология ұғымы
2.Педагогикалық технологиясы категориясы, анықтамалар
3.Педагоггикалық технологиялардың бөлінуі.
5.Педагогикалық технологиялардың элементтері.
6. Инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың ерекшеліктері.
Үшінші лекция: Педагогикалық технологиялар түрлері
Жоспары: 1. Педагогикалық технологиялар элементтері және түрлері.
2. Қазіргі педагогикалық технологиялардың қажеттілігі,
технологиялардың түрлі ерекшелігі.
Лекция мақсаты: Қазіргі педагогикалық технологиялардың қажеттілігі,
технологиялардың түрлі ерекшелігі мен таныстырып, талдау.
Лекция мәтіні:
1. Педагогикалық технологиялар элементтері және түрлері.
Технологияларды ажыратудың бірнеше жолдары бар. Педагогикалық ғылым
мен тәжірибеде белгілі болған технологияларды жоғары жалпылыққа келтіріп
жүйелестірген Г.К.Слевко. Ол ұсынған жүйедегі педагогикалық технологиялар
тобы төмендегідей:
Қолдану деңгейіне орай: жалпы педагогикалық, пән әдістемелік және
бөлімдік (модульді) технологиялар ажыралады.
Философиялық негізіне орай: материалистік және идеалистік,
диалектикалық және метафизикалық, ғылыми (сценитикалық) және табиғи
сійкестік, антропософтық және теософтық, прагматикалық және
экзистенциалистік, еркін тәрбие мен мәжбүрлеу технологиялары және басқалар.
Жетекші психикалық даму бағдарына орай: биогендік, социогендік,
психогендік және ақыл-сана технологиялары, бүгінгі таңда қалыптасқан пікір:
тұлға биотекті, әлеуметтекті және психотекті жағдаяттардың бірлігінің
нәтижесі, алайда, нақты технология аталғандардың біреуіне бағытталып, оны
жетекші жүйе ретінде пайдалануы мүмкін.
Іс жүзінде кандай да жекеленген жағдаятты, әдісті, принципті
пайдаланатын бір бағытты технология болмайды, технология әр уақытта да
кешенді. Дегенмен, оқу-үйретім үдерісінің қандай да бір қырды көздеуіне
байланысты технология белгілі сипат алып, өз атамасын иелейді.
Өткендегі тәжірибені игерудің ғылыми тұжырымына орай: ассоциативті-
рефлекторлы (байланыс-жауапты), бихевиористік (ықпал-жауап әрекетті),
гештальт технологиялары (тұтастыққа негізделген), интериоризаторлық
(ағзаның ішкі, сырттай көрінбейтін ықпалдарына орай), дамытушы. Бұлар
қатарында әлі де көпшілікке танымал болмаған технологияларды да ескерген
жөн, олар нейролингвистикалық (жүйкелік құрылымына орай), бағдарламаластыру
және суггестивтік (иландыру негізіндегі).
Тұлғалық құрылымға орайласқан: ақпараттық технология (пәндер бойынша
білім, ептіліктер мен дағдылар қалыптастыруға орай): нақты амал-әрекеттік
(ақыл-ес әрекет тәсілдерін қалыптастыру); эмоциалы-көркемдік және эмоциалы-
адамгершіліктік (эстетикалық және инабаттылық аймақ қалыптастыру):
өзіндік даму технологиясы (тұлғаның өзін-өзі басқару тетіктерін дамыту):
суырып салма шығармашылық (эвристикалық-шығармашылық қабілеттерін дамыту)
және қолданбалық (күнделікті тіршілік – оқу-үйренім, тұрмыс, өндірістік
әрекеттер аймағын қалыптастыру).
Мазмұн және құрылым сипатына орай технологиялар: оқытып үйретуші және
тәрбиелеуші, зиялы және діни, жалпы білімдік және кәсіби білімдік,
гуманитарлық және технологиялық, әрқилы салалық, жеке пәндік, сондай-ақ бар
бағытты кешенді және әмбебап-ауысымды (проникающая) технологиялар.
Бір бағытты, монотехнологиялар біртұтас оқу-тәрбие үдерісі қандай да
бір нақты жағдайда өте қажет басымды идеяны, тұжырымды арқау етеді, ал
кешенді технология - бір бағытты технологияның құрамдас бөлшектерінің
бірігімімнен құрастырылады. Құрамдас бөліктері жиі басқа технологияларға
еніп, онда үдеткіш, белсенділік арттырушы қызметін атқаратын болса,
ондайлар әмбебап-ауысымды технология аталады.
2. Қазіргі педагогикалық технологиялардың қажеттілігі, технологиялардың
түрлі ерекшелігі.
Технологиялық қызметті ұйымдастыру мен оны басқару сипатына орайласқан
педагогикалық жүйені (технологияны) ажырата, топтастырған
В.П.Беспалько, оның пікірінше, мұғалім мен шәкіртің өзара әрекеттестігі
(басқарымы) ажырасқан болуы мүмкін (яғни бала іс-әрекетіне бақылау да,
реттеу-түзету де болмайды); айналамда (циклді) - бақылаулы; өзіндік және
өзара бақылаулық; шашыраңқы (фронталь) немесе жекеленген бағытты және қолды
(сөзді) не автоматтасқан (оқу құралдары жәрдемемен) технологиялар болуы
мүмкін .
Әдетте, тәжірибеде бір бағытты технологиялардың әрқилы бірікпесі
колданылып жатады. Олар арасында кең тарағандарды:
- дәстүрлі сынып-сабақтың жүйе (дәрістік және өзіндік кітаппен жұмыс)
- қазіргі заман дәстүрлі оқу-үйретімі (дидахозеафия және техникалық
құралдар).
- топтық және жіктемелі оқу-үйретім (мұғалім бір уақытта бүкіл
сыныппен қатар әр баламен өз алдына жұмыс алып барады).
- бағдарламаластырылған оқу-үйретім (бағдарласқан басқару оқу-үйретім
технологияларының басқа түрлерін шамалап қолданумен бірге жүреді).
Педагогикалық технологиялардың түбегейлі маңызды тарапы - тәлім-тәрбие
үдерісіндегі бала орны, ересек тарапынан балаға болған қатынас. Бұл орайда
бірнеше технология түрі ажыралады:
а) әміршіл-әкімшіл технология. Мұнда педагог оқу-тәрбие үдерісінің
бірбеткей әміршіл-субъекті, ал шәкірт оның қолындағы объекті, әрекет
шикізаты. Бұл технология мектеп өмірінің қатқыл тәртібімен орындалып,
шәкірттер ынтасы мен дербестігіне тұсау салып, өз талаптарына мәжбүрлейді.
б) бала тұлғасын ескерусіз қалдырумен мұғалім және шәкірт арасындағы
сол баяғы субъект-объект қатынас жүйесіне негізделген дидактоцентрлік
технология. Мұндағы бірінші мәселе тәрбие емес, жалаң оқу, білім игеру,
яғни тұлға қалыптастырудың құралы ретінде бағдарламалық пән негіздерін
меңгеру ғана алға тартылады.
в) тұлғалық бағытты технология бүкіл мемлекеттік тәлім-тәрбие жүйесін
бала төңірегіне бағыттап, оның дамуы мен табиғи мүмкіндіктерін іске
асыруына көмектесу, жайма шуақты жағдай, кедергілер мен қатерден сақтау
амалдарын орындауды көздейді. Бұл технологияда бала тұлғасы әрекетшең
субъект ретінде қабылданады, ол үйретім, тәлім-тәрбие жүйесінің шикізаты
немесе дерексіз мұраты емес, ол нақты да ең жоғары мақсаты. Мұндай
технологиялар антропоцентр деп те аталады.
Дәстүрлі оқу терминінің мәні ең алдымен ХVIІІ ғасырда Я.А.Коменский
тарапынан беріледі. Дәстүрлі педагогикалық технология жүйелеген дидактика
принциптерін арқау еткен сынып-сабактық оқу-үйретім мәніне саяды, әрі сол
түсінік дүние мектептерінде осы күнге дейін басымды күйінде сақталған.
Дәстүрлі сынып-сабактық технологияның ерекше белгілері келесідей:
сынып біріңғай жылдық жоспар, бағдарлама мен оқу-үйретім кестесі бойынша
жұмыска тартылады. Осыдан балалар мектепке жылдың белгілі мерзімінде,
белгіленген бір уақытта келуі міндетті.
Дәрістердің негізгі бірлігі – сабақ. Сабақ, әдетте, бір оқу-үйретім
пәніне, тақырыбына арналып, сыныптағы шәкірттердің баршасы бір материал
үстінде жұмыс атқарады.
Сабақта оқушылар жұмысына мүғалім басшылық жасайды: өз пәні бойынша
нәтижелерін, әр баланың жеке үлгерімін бағалап, жыл аяғында шәкірттерді
келесі сыныпқа ауыстыру жөнінде шешім қабылдайды.
Оқулықтар, оқу құралдары негізінен үй жұмыстарын орындауға
пайдаланылады.
Шәкірт, оқу-үйретім күні, сабақ кестесі, оқу-үйретім - сынып-сабақтық
жүйенің басты белгілері.
Оқу-үйретім мақсаты - біршама шарттарға тәуелді қандай да құрамдас
бірліктерді қамтығая ауысымды категория.
Кеңестік педагогикадағы оқу мақсаттары келесідей шарттармен сабақтас
болатын:
• білім жүйесін қалыптастырып, ғылым негіздерін меңгеру.
• ғылым таным негіздерін қалыптастыру.
• әр баланың жан-жақты әрі үйлесімді дамуына көз жеткізу:
• коммунизм үшін, бүкіл адамзаттың жарқын болашағы үшін идеялық
шыңдалған күрескер тәрбиелеу.
Сонымен, өз сипаты бойынша оқу технологиясы – бұл күні бұрын
белгіленген қасиеттерге сай тұлға қалыптастыру.
Өз мазмұны бойынша дәстүрлі технологияның мазмұны тұлға дамуына
бағытталмай (жан-жақты даму әшейін уағыз болатын), негізінен шәкірттерге
бағдарламалық білім, ептілік, дағдыларды игертумен шектелетін.
Бүгінгі таңдағы қазақстандық мектептегі жалпылай мақсаттар бірқанша
келелі өзгерістерге ұшырады - идеолгия аласталды, жан-жақты үйлесімді даму
ұраны жойылды. Адамгершілік тәрбиесінің сипаты өзгеріске түсті, алайда
алдын ала жоспарланған сапалар жиынтығы күйіндегі мақсаттар ұсыну
үлгісі, тәлім-тәрбие стандарттары бұрынғыша сақталуда.
Дәстүрлі технологияны қару еткен бұқаралық мектеп ежелгіше Білімдік
мектеп есебінде сақталып, тұлға мәдениетінен гөрі оның ақпараттың
қанықтығына, яғни үйретуге, тәрбиелеуге емес, оқуға, оқытуға, көбірек
мән береді, адамның сезімдік - көңіл-күй жағдайынан гөрі ес-танымдық
сапасын басты назарға алады.
Тәлім-тәрбие технологиясының тұжырымдамалық ерекшелігі өз заманында
Я.А.Коменский нақтылаған дидактикалық принциптерге негізделген:
• ғылымилық (білім-ақиқат, ол жалған болмайды, толыкты болмауы ықтимал);
• табиғи-сәйкестік (тәлім-тәрбие даму қарқынымен байланысты, оза не
шегініспен қабылдануы мүмкін емес);
• бірізділік және жүйелілік (үдерістің қисынды ізбе-із өтуі, жалқыдан
жалпыға біртіндеп ауысуы);
• түсініктілігі (белгіліден белгісізге, жеңілден қиынға өтуі, ұсынылған
білім ептілік, дағдыларды игеру);
• беріктігі (қайталау - басты шарт);
• саналылық және белсенділік (мұғалім қойған мәселені шешуге дайын бол,
оның қойған талабын орындауда белсенділік көрсет);
• көрнекілік (қабылдау үшін әрқилы сезім мүшелерін қоса біл);
• теорияның, тәжірибенің байланысы (оқу-үйретім үдерісі қаңдай да бір
белгілі білімдерді қолдана пайдаланып, қанағат табуға тартылады).
Жеке-даралық ерекшеліктерді ескерту.
Оқу-үйретім – бұл білім, ептілік және дағдыларды, әлеуметтік
тәжірибені ересек әулеттен келер ұрпакқа өткізу үдерісі. Мұндай біртұтас
үдеріс ауқымына мақсаттар, мазмұн, әдістер мен жабдықтар қамтылады.
Мазмұн ерекшелігі:
Дәстүрлі бұқаралық мектептегі тәлім-тәрбие мазмұны Қеңестік дәуірде
қалыптасқан (оған негіз болған: елді индустриализациялау міндеттері,
өркениетті капиталистік мемлекеттердегі тәлім-тәрбие деңгейіне қуалай жету,
ғылыми техникалық өрлеудің жалпы ролі), әлі де болса сол баяғы күйінде,
технократиялық бағыттан арыла алмай жатыр. Тәлім жүйесі тұлғаның ақыл-ес
бастауларын ғана қалауға бағышталып, оның рухани, адамгершілік сапаларынын
дамуына көлеңке түсірді. Мектеп оқу пәндерінің 75% мидің сол жарым шарының
дамуына арналды, ал эстетикалық пәндерге 3% бөлініп, кеңестік мектептегі
рухани тәрбиеге тіпті де көңіл бөлінбеді.
Дәстүрлі жүйе біріңғай сипатта болып, таңдау мен балама еркіндігі шулы
уағыздалғанымен, бір бағытты талапқа бағындыру басым келді. Оқу-үйретім
мазмұны орталықтан, оған алып, қосуға тиым салынып, баламасыздыққа тап
болды. Тірек оқу-жоспарлары бүкіл ел үшін бір сілтеме негізінде түзіліп,
қатқыл стандарттан шығу мүмкіндігі берілмеді. Оқу пәндері (ғылым негіздері)
ұзыннан ұзақ бір құбырға телініп, бала соның ішіндегі ақпараттан
басқасына бет бұра алмайтын болды. Оқу (тура мағынада), жаттау, білім
топтау талабы тәрбие талаптарынан гөрі басымдау болды, тәлім-тәрбие
пәндерінің сабақтастығы ескерілмеді. Қаржыландыру "аймағында білімдік
(академиялық) салаға басты назар аударылып, тәрбиелік (клубтық) жұмыс
формаларына 3% бөлінді. Тәрбиелік жұмыстар науқандық шара педагогикасының
талаптарына маталып, теріс тәлім-тәрбие ықпалдарына кезекті.
Әдістеме ерекшеліктері. Дәстүрлі технология әу бастан әкімшіліл-
әміршіл педагогика талаптарының шырмауына түсті, оқу-үйретім
тәрбиеленушінің көп тарап сұраныстары мен қажерттерінен сырт айналып, оның
ішкі жан дүниесімен байланысын үзді, тұлғаның даралықты шығармашылық
қабілеттерінің іс жүзінде көрінуіне жағдайлар жасамайды.
Әміршіл-әкімшіл әдістеме сипатының белгілері:
• іс-әрекеттің мезгіл, мерзім, көлем, талап шектеуінде болды, оқу
амалдарының мәжбүрлі міндеттілігі басым болды;
• бақылаудың жоғары бір орталықтан болуы;
• оқу мақсаты, мазмұны және әдістерінің орташа шәкіртке арналуы.
Оқушы (шәкірт емес) беделі - жоқтың қасы, ол оқу-тәрбие ықпалдарының
бағыныңқы нысаны, оқушы - міндетті, оқушы кемеліне жетпеген тіршілік
иесі, руханисыз пенде.
Мұғалімнің беделі - ол бастық, жалғыз-ақ ынта білдіруге құқылы адам,
сот (айтқаны ақ), хат танытып, үйретуші ересек (ата), бағалау, ақпарат тек
содан, оған күманданып, қарсылық білдіру - шексіз күнә.
Білім игеру әдістерінің негіздері:
• дайын білімдерді ұсыну;
• үлгі бойынша оқу, оқыту, яғни мәтін шолу, дыбыстау;
• индуктив қисынды, тек жалқыдан жалпыға өту;
• жаттанды ес;
• сөздік-баянды;
• қайталап айтып беру.
Дәстүрлі тәлім-тәрбие жүйесіндегі оқу үдерісі шәкірт дербестігінің
болмауымен, оку еңбегіне деген ынта - ықыластың кемдігімен сипатталады.
Баланың оқу іс-әрекетінің құрамында:
• өзінше мақсат қою, міндет белгілері болмауы, оқу мақсаттарын
бала алдына тартып отыратын – мұғалімнің өзі;
• іс-әрекетті барлау сырттан, бала оны еріксіз, қаламаса да,
орындауға міндетті.
Іс-әрекетінің қорытынды талдауы мен бағалауына баланың өзі қатыспайды,
оларды атқаратын мұғалім, бөгде ересек.
Осы солақай шарттардың есебінен оқу мақсаттарын іске асыру кезеңі
зорлықты, мәжбүрлі еңбекке айналып, салдары болымсыз сапа-қасиеттердің
дамуына жол ашты (баланың окуды, мектепті жатсынуы; еріншектік тәрбиелеу,
жалғандыққа, келісімпаздыққа дағдыландыру – мектеп тұлғаны адамгершілік
сапа-қасиеттерден жұтатты, айырды.
Тұлғалық бағыттағы тәлім, білім игеру технологиясы. Педагогикалық
технологияның мәнін түсінудегі аса маңызды мәселе -бұл тәлімдік жүйедегі
баланың бағыт бағдарын, балаға деген ересектердің көзқарасы, пайымын
айқындап алу.
Осыған орай технологиялардың бірнеше тетігі ажыралады.
Әкімшіл (авторитарлы) технологиялар - мұндай технологиялар тегінде
педагог қана тәлім-тәрбие үдерісінің жалғыз-ак субъекті болып есептеледі,
ал тәрбиеленуші шәкірт үдеріс нысаны ғана. Бұл жүйе технологиялары мектеп
өміріне катаң бағыну талаптарын қояды, шәкірт ынтасы мен дербестігін
шектейді, әмір және мәжбүрлеуді құрал етеді.
Бала тұлғасына болған немқұрайлылық тек білім игеруге орайластырылған
дидактоцентрлік технологиялар да аса жоғары дәрежеде көрініс береді. Мұнда
да мұғалім мен шәкірт арасындағы қатынас субъект-объекттік сипатта
қалыптасып, басты назар тәрбиелеуге емес, баланың білімдік қорын ғана
асыруға бағытталды. Осыдан тұлға қалыптасуының негізгі жағдайаттары
дидактикалық құралдармен байланыстырылыды. Көптеген дерек көздерінде
дидактоцентрлік технология технократтық деп те аталады.
Тұлғалық бағыттағы технологиялар мектептік тәлім жүйесінің өзегіне
бала тұлғасын қойып, оның дамуы үшін жайлы-шуақты, дау-дамайсыз және қауіп-
қатерсіз жағдайларды жасауды көздейді. Балаға оған табиғаттан берілген
табиғи мүмкіндіктерін паш етуге көмектеседі. Бұл технологияда бала тұлғасы
жай субъект емес, тәлімдік жүйедегі кандай да мақсатқа жету құралы ретінде
қарастырылмай, сол тұтастай бірлікті барша жүйеңің ізгі, мұратты өнімі деп
бағаланады. Тұлғалық бағыттағы технологиялардың әкімшіл және технократтық
әдістерден басты айырмашылығы осынысында. Бала болмысын ардақ еткен бұл
гуманистік технологияның және бір атамасы антропоцентлік (антропос-адам).
Тұлғалық бағыттағы технологиялар гуманистік философия, педагогика және
психологиялық идеялардың бірігімді жемісі. Педагог назары толығымен
жаңалықты тәжірибені қабылдауға құштар, әрқилы өмір жағдайларында саналы да
жауапкерлі таңдауға қабілетті бірегей де біртұтас бала тұлғасына
бағышталады. Дәстүрлі технологиялардағы тәрбиеленушіге формальды сипатты
білім мен әлеуметтік тәжірибе қалыптарын жеткізіудің әдіс-тәсілдерінен
айырмашылығы - ізгі мұраты тұлға болған бұл технологияда жоғарыда аталған
сапаларды тұлға өз белсенділігімен игеруі тәлім мен тәрбиенің басты мақсаты
ретінде алға тартылады.
Тұлғалық бағыттағы технологиялар төменде келтірілген сипаттарымен
танылады:
• адам құндылығын тану және мойындау (антропоцентрлігімен);
• гуманистік мәнділігімен;
• психологиялық қолдау - қуаттаушылық (психотерапиялық) бағытымен.
Тұлғалық бағытты технологиялар шеңберінде өз дербестігімен келесідей
ағымдар ажыралады:
• гуманды-тұлғалык технологиялар;
• қызметтестік технологиялар;
• еркін тәрбие технологиялары;
• іштей ұғу (эзотериялық), ұғыну технологиялары.
Гуманды-тұлғалық технология ең алдымен өзінің адамгершілік мәнімен,
тұлғаны психологиялық қолдау-қуаттау және оған көмек көрсетуге дайындық
бағытымен ерекшеленеді. Олардың бәрі де баланы сыйлап, құрметтеу және мейір
шуағына бөлеу идеяларын дәріптейді.
Қызметтестік технологиялары педагог пен бала арасындағы демократиялық,
теңдік, әріптестік қатынастарды іске асырады. Мұғалім мен шәкірт
қызметтестік, шығармашылық одақтас жағдайына түсіп, бірге мақсат, мазмұн
айқындап, баға береді.
Еркін тәрбие технологиялары баланың өзіндік таңдауы мен дербестігіне
назар аударады. Нәтижеге сыртай ықпалдан емес, іштей ықылас-ниетпен жетуді
көздеп, таңдау жолымен бала өзінін субъекттік бағдарын ең өнімді
тәсілдермен ақтауына жол ашады.
Іштей ұғу (эзотериялық) технологиялары. Ақиқат және оған жетуге
арналған бейсаналылық, астар саналылық білімдерді көрегендік және аянмен
іштей сезіну іліміне негізделген. Педагогикалық үдеріс - бұл хабарлау не
ортақтасу емес, ол Шындыкқа, Ақиқатқа өзінше жанасудың бірден бір жолы.
Тұлғалық бағыттағы педагогикалық технологияның бастау көзі Бахтин-
Библердің диалогтық тұжырым, ережелерінде адам санасының негізі жалпылықты
(всеобщность) диалогтан болатынын арқау еткен. Диалогтық қатынастар бұл
адамзат сөйлесулері мен барша қатынастарды, адами тұрмыс көріністерін,
барша мән мен маңызға ие дүние жағдайларына тән әмбебап құбылыс... Сана
бастау алған жерде, диалог іске кіріседі (В.С.Библер).
Дәстүрлі дидактикалық жүйелердегі калаған педагогикалық технология
негізі - түсіндіру, ал тұлғалық бағыттағы тәлімде екі бірегейлік (феномен)
келесідей: ұқтыру - түсіндіруде - тек бір сана, бір субъект, монолог;
түсіну, ұғуға-екі субъект, екі сана, өзара түсінім, диалог қатысады.
Түсіндіру - әрдайым жоғарыдан төменге, биліктен бағынушыға көзқарас,
әрдайым уағыз. Ал ұғу, түсіну - бұл ортақтасу, қызметтестік, өзара
түсінудегі теңдік.
Педаготтың негізгі ұстанатын бағыты - затты нысанды тек танып қою
емес, тәрбиеленушіге шығармашылдық жолында бостандық беріп, қабылдауға
(К.Н.Вентцель), олармен ортақтаса, өзара түсіністікке келу.
Тұлғалық бағыттағы тәлім кеңестігіндегі баланың өмір сүруінің негізгі
тәсілі шығармашылық әрекет пен зерттеу ізденісі. Дегенмен, балалардың
рухани, тән-дене және акыл-парасат мүмкіндіктері әзірше шектеулі, сондыктан
олар сабаққа байланысты шығармашылдықты қажет ететін тапсырмалар мен
тіршілік - мәселелерін дербес шешуде әлсіздік танытады. Осыдан бала
педагогикалық қолдау және жәрдемге мұқтаж келеді. Бұлар тұлғалық бағыттағы
тәлім технологиясын сипаттаушы басты ұғым сөздер.
Қолдау педагогтың балаға деген гуманистік қатынасының мәнін
танытады. Бұл өз ұстазынан жәрдем мен қорғаныс күткен балалардың табиғи
сеніміне орай жасалған жауап әрекет, бұл олардың қорғансыздығын түсіну,
сонымен бірге бала өміріне, салауатгылығына, көтерінкі көңіл-күйіне,
дамыуына өз жауапкершілігін сезінуі. Қолдау Ш.Амонашвили жариялаған үш
принципке негізделеді:
• баланы сүйу;
• ол жасаған ортаны адамиластыру;
• бала кейпіне еніп, өз сәбилігіңмен қайта жаап көр.
В.А.Сухомлинский пікірінше, қолдап-қуаттау үшін педагог өзі байланысты
болатынның бәрін түсіну қабілетін дамытуы тиіс; баланың әрекет қылығын
даналылықпен кабылдап, баланың кателесетініне және оны әдейі істемейтініне
сенуі қажет; баланы қорғауы тиіс; бала жөнінде жаман ойдан аулақ болып,
әділетсіздікке жол бермеуі ләзім. Аса маңыздысы, бойында өзінің балалық
сезімін сақтауы тиіс; баланы және онымен бірге бала даралылығын таптамай,
оның дамуына түзетулер енгізіп, бағыт беріп отыруы міндетті; бала бірдейіне
өзін-өзі тану, өз беделін орнықтыру, өзіндік тәрбие қалпында жүретінін
бірде естен шығармағаны жөн.
Тұлғалық бағыттағы технологиялар мақсаттарының үлгі-парадигмасының
өзіндік ерекшелігі - тұлға сапа-қасиеттеріне араласа, икемге келу. Бұл
технологиялық парадигмаға тән сипаттар: гуманистік бағыт-бағдар, жеке
адамды назарға алу, гуманистік қалыптар мен мұраттар.
Баланы қолдау технологиясы. Тұлғалық бағыттағы технология әр баланың
даралығына сәйкес тәлім және тәрбие әдістері мен құралдарын табуға
әрекеттенеді.
Даралықты қолдау технологиялары шет елдердегі гуманистік психология
зерттеулерінде толық ашылып, нақтыланған. К.Роджерс пайымынша, педагогтың
негізгі міндеті баланың тұлғалық дамуына көмектесу. Оның пікірінше,
педагогика емдеу ісіне (терапия) сәйкес. Ол әрдайым баланың тән-дене және
психикалық салауаттылығын тіктеп отыруы тиіс. К.Роджеріс ұсынған талап -
мұғалім сыныпта даралық даму үшін қажетті жағдай жасауы керек.
Осы талапты орындаудьщ келесі шарттарын алға тартады:
• тәлім үдерісінің барша кезеңінде мұғалім балаға деген өзінің
толық сенімін білдіріп баруы қажет;
• мұғалім бүкіл сынып және әр тәрбиеленуші алдында тұрған мақсат
пен міндеттерді қалыптастыру мен нақтылауға жәрдемдесуі тиіс;
• мұғалім балалардың білімге деген іштей құмарлығы мен ынтасы
болатынын өз ісіне арқау етуі ләзім;
• мұғалім әрдайым шәкіртіне көмектесуге дайын тұруы және әрқилы
тәжірибе үйретудің қайнар көзі болуы тиіс;
• осы міндетті атқаруға ол тәбиеленушілерді алаламай, қай-
қайсысына да жақын болуы өте маңызды;
• мұғалім өз бойында сыныптын көңіл-күйін тануы және оны қабылдай
білу қабілетін дамытып баруы тиіс;
• мұғалім топтағы ықпал, әрекеттестіктің белсенді қатысыушысы
болмағы міндетті;
• ол сыныпта өз сезімін ашық та айқын білдіріп барғаны дұрыс;
• әрбір мектеп түлегінің сезімдері мен толғаныстарын түсінуге
қажет бауырмалдық дәрежесіне көтерілуге ұмтылуы қажет.
Академик Е.В.Бондаревская тұлғалық бағыттағы технологиялардың бірнеше
маңызды талаптарын ажыратады:
• сұхбаттастық;
• іс-әрекеттік шығармашыл сипат;
• баланың даралықты дамуын қолдау;
• балаға дербес шешім, шығармашыл әрекет жасауға, тәлім және
әрекет-қылық қалыптастыру мазмұны мен әдістерін таңдауға еркін
жол ашып беру.
Тұлғалық бағыттағы мектеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz