қазіргі жастар тәрбиесінің гуманистік сипаты және ж.баласағұнның рухани құндылықтар жүйесімен үндестігі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

қазіргі жастар тәрбиесінің гуманистік сипаты және ж. баласағұнның рухани құндылықтар жүйесімен үндестігі

Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін реформалауда жаңа педагогикалық парадигмалардың ішінде гуманистік парадигма тұлғалық-бағдарлы дамыту тұжырымдамасын қолдайтын бірден бір бағыт болып табылады. Бұл бағыт бойынша студенттердің гуманистік көзқарасын қалыптастыру шараларының күтетін нәтижесі тәрбие әрекеттерінің жалпыадамзаттық және табиғатпен үйлесімділігін қамтамасыз ету. Аталған шараны жүзеге асыру тетігі ретінде тәрбие мазмұнының құндылық негіздерін, яғни этникалық және рухани-мәдени құндылықтарды ұлттық ерекшеліктер негізінде анықтап жүзеге асырған дұрыс. Сонда ғана тәрбиенің өмірмен байланыстылық, сабақтастық, мазмұндық және жүйелілік принциптері жүзеге асады, күтілген нәтижеге қол жеткізіледі деп есептейміз.

Жеке тұлғаның бағдарлы дамуының табиғатпен және жалпыадамзаттық құндылықтармен үйлесімді қалыптасуы оның рухани дамуының көрсеткіші болады. Философиялық түсінік бойынша руханилықтың ең негізгі өлшемдерінің бірі - адамның жақсылыққа қарай талпынысы. Жақсылықтың ізгіліктік және гуманды сипаты туралы Қ. Әбішев былай дейді: «жақсылықтың ешбір айнымайтын өлшемі - адамдардың әлеммен қатынасында да, өзара қатынастарда да олардың ешқашан өшпес құндылықтар екенін мойындап, жалпы дүние болуының негіздерін сақтау, қастерлеу және оны бұзатын, оны былғайтын, оны тәрк ететін нәрсенің бәрін де жамандық деп қарау». Тәрбиенің гуманистік сипатын ашатын рухани құндылықтар ұлттық мәдениетпен ұштасқанда ғана жас ұрпақтың гуманистік көзқарасын қалыптастыру мүмкін болатындығы С. Ұзақбаева және К. Кожахметованың жоғары мектеп студенттері мен оқытушыларына арналған «Педагогикалық пәндерді оқытуда қазақ этнопедагогикасының материалдарын пайдалану» атты оқу құралында көрсетілген. Онда қазақ этнопедагогикасының тәлім-тәрбие мұраларының гуманистік сипатының басымдығы «нағыз жігіт», «әдепті қыз» тұлғаларын қалыптастырудағы ізгіліктік мазмұнының ұлттық ерекшелігінен көрінеді.

Қазақ этнопедагогикасы негізінде қалыптасқан ұлттық педагогика жүйесі алдында тұрған ұлы міндеттерді іске асыру үшін, жеке тұлғаның стан-дартты емес, еркін тұлға түрде дамуын, оның талантын, білімінің мәнін ашу және ғылымның сырларына ену; «жоғары моральдікке, ойланып істеген істерге, сұлулыққа, жоғары рухани көздерге» ұмтылатын тұлғаның қалыпта-су мүмкіндіктерін зерттеу; «ақиқаттың көптігін табиғи құбылыс ретінде тани білетін, басқаның көзқарасын сыйлай білетін тұлғаны тәрбиелеу»; сонымен қатар бұл педагогикалық құбылыстар бағынатын заңдарды зерттеу үшін кәсі-би, ғылыми және халық педагогикасының рухани және өнімді «механизмін» қалыптастыру қажет деп саналып отыр.

Соның негізінде халық педагогикасының тәрбие құралдары арқылы әрбір адам ұмтылатын идеалды құрып қана қоймай, адамның күшті, ақылды, батыл болуының өте мәнді шарттары анықталынуы қажет. Бұл шараға сәйкес халықтың тәрбие беру жүйесінің гуманистік дәстүрлері ғылыми педагогиканың дамуына оңды әсер жасауы тиіс.

Қазақстанда көп ұлтты мемлекет ретінде тәрбиенің барлық аспектілерін есепке алуы арқылы көп мәдениетті (полимәдениетті) азаматтарды тәрбиелейтін маманды толыққұнды дайындаудың міндетті шарты ретінде этномәдениеттің басқа ұлт мәдениеттерімен үйлесімді дамуының қажеттілігі өсіп отыр. Сол себепті елімізде ұлттық мектептің алдында тұрған мақсаттарға жету үшін келесі мәселелері қарастырылып отыр:

теориялық негізделген дидактикалық жүйені құру, онда этносфера және адам . . . толық мазмұнында білім алып, ұлттық мәдениетті қайта жандандыруға көмектесуі тиіс; осы жүйенің негізі ретінде, мектептің этносоциуммен, этникалық диаспорамен ара-қатынасын іске асыратын жүйенің бөлігі ретінде оқулық-әдістемелік базаны түзу, ана тіліне, музыкалық, эстетикалық, көркемөнерлік-қолданбалы мәдениетке; тарихқа, дәстүрлерге оқыту және басқада өз халқының басқа халықтардың мәдение-тімен қатынасындағы рухани құндылықтарға тарту;
тәрбиеленушілерге басқа халықтардың этномәдениеттік құндылық-тары үшін білім алуларына мүмкіндік беру;
әрбір этнос және барлық халық үшін толығымен тарихи құндылығы бар мейрамдарды өткізу процесіне балалар үшін ұлттық әдет-ғұрыпты игеруге мүмкіндік жасау.

Осы белгіленген мазмұнда бір жетекші орынды гуманитарлық пәндер алуы тиіс деп санаймыз. Адам өз бойында ұлттық мәдениетті алып жүруі тиіс және өзін-өзі халқының бір бөлшегі ретінде сезінуі қажет. Бұл жағдай түрлі тәрбие шараларында өз сипатын тауып, студенттердің гуманистік көзқарасын дамытуда құнсыз материал бола алады, мысалы: «Тәрбиелеу - құнсыз байлық», «Сәби құндылық, бірақ одан да құнды - оны тәрбиелеу болып болады» атты мақал-мәтелдер соның кепілі.

Халықтың идеалды адам туралы көзқарасын, жеке тұлғаның терең гумандық тәрбиесі және әлемді қабылдауының негізі қалыптастырылған, ол қазақ этнопедагогикасының дәстүрлерінде өзінің сипатын таба алады. Тәрбиелеудің халықтық дәстүрлерін зерттеу және ұғыну нәтижесінде гуманитарлық дайындаудың сапасын көтеру, болашақ педагогтың гуманистік көзқарасының қалыптасуына және дамуына көмектесу жүзеге асады.

Қазақ жеріндегі дәстүрлі түркі мәдениетінің рухани байлығы ежелгі өркениеттердің мәдени құндылықтарымен астасып жатады. Сондықтан біздің аймақтағы дәстүрлі мәдениетке тән нәрсе тұлғаны абстрактілі нүкте ретінде түсінушілік емес, дәстүрлі өмірдің ағымын өзінде жинақтаушы терең күшке ие адам келбетінде қарастыру болып табылады. Бұл қоғамның нақты тұтастығын сақтау үшін қажет дүниелер еді. Әсіресе үлкенді силау сияқты әдет-ғұрыптар сол қоғамның ырғағын, тарихи тәжірибесін жандандырып отыру үшін қажет еді.

Осы дәстүрлі мәдениетке сай «Адам мен Әлем» қатынасын айқындайтын, даналық ұстанымдарына негізделген, дүниені рухани игеру формалары қалыптасты. Бұл құбылыс жайлы Ж. К. Қаракөзова мен М. Ш. Хасановтардың пікірі көптеген зерттеушілер үшін іргелі қағидаға айнала бастады. Олар: «Қазақ мәдениеті бұл өзінше әлемді философиялық тұжырымдау, тереңдігі бойынша отрықшы мәдениеттерден кем түспейді. Бұл мәдениет өзіндік түсініктерден, бірақ түсінуге тырысқандардың бәріне ашық. Қазақтар өздерінің иемденгендеріне онша үлкен мән бермеген; өздерінің білімдеріне де, дүниетанымына да, өйткені әлемге философиялық қатынас олар үшін өмірлік қалып қана болатын».

Сондай дәстүрлі қоғамның құрылымының ғасырлар бойы шаңырағын шайқалтпай ұстап тұрған, халық мұраларының тарихи процесінде жоғалып кетпеуіне себепші болған құдірет - адамгершілік принциптеріне негізделген руханилық болатын. Қазіргі модернизациялану заманында қазақтың рухани құндылықтары сақталуы мүмкін бе? Әлде жалпыадамзаттық құндылық-тардың басымдылығын мойындап қана алға жылжуымыз керек пе? Міне, осыдан «Бізге қандай діл керек?» - деген сұрақ туындайды. Оған елбасымыздың « . . . бүгінде қазақ санасына ұялаған әлемдік ахуалдың қанша-лықты маңыздылығына қарамастан, ең «басты діл» діни де емес, өркениеттік те емес, ұлттық діл болу керек», - деген пікірін келтіруге болады.

Жалпыадамзаттық құндылықтардың классикалық халықаралық жүйесі типологиясы бойынша құндылықтар әлеуметтік, мәдени, тұлғалық, биологиялық тірі қалу құндылығы деп жіктеліп, төрт саладан тұратын әлеуметтік іс-қимыл жүйесіне негізделгені (мәдениет, қоғам, тұлға, ағза) жөн деп саналады.

Рухани құндылықтарды анықтау типологиясын адамның әртүрлі қажеттіліктері, мүдделері мен қалауларына байланыстыра қалыптастыруға болады. Қазіргі зерттеулерде құндылықтардың екі тобы бар екені айқындалып отыр: біріншісі адам көзімен көретін, нәрсе түріндегі құндылық болса, екіншісі әлеуметтік сананың, өзіндік сананың элементі ретіндегі құндылықтар. Осы соңғы терминальді құндылықтардың ішінде интраперсональді, яғни адамның жеке басына байланысты (жанды құтқару, өмір мәні сияқты мәселелер) және интерперсональді, яғни әртүрлі топтарға бағытталған (әділдік, бауырмаластық сияқты мәселелер) салалар бар.

Біздің пайымдауымызша осы терминальды құндылықтар жүйесі негізінен қазіргі қазақ қоғамындағы рухани құндылықтар жүйесін құрайды. Өйткені, құндылықтар жүйесінің әртүрлі элементтері болып есептелетін жеке, топтық, қауымдастық, жалпыадамзаттық құндылықтар иерархиясы бүгінгі Қазақстан жағдайында белгілі бір қоғамдық-әлеуметтік мәселе. Одан адамның жеке басының тұлғалық құндылығы жалпыадамзаттық құндылықпен сәйкес келіп жатса, онда әлеуметтік болмыста үйлесімді ахуал қалыптасар еді деген ой қалыптасады. Себебі, жалпыадамзаттық құнды-лықтар, шынайы діни құндылықтар сияқты (оларды дін атын жамылып адамдарды алалауға, бір-біріне қарама-қарсы қоюға шақырып жүрген іс-әрекеттермен шатастырмау қажет) адамдардың «Эгосына», өзімшілдігіне қызмет етпейді. Олар моральдық жағынан тазаруға, тәубаға келуге, гуманистік іс-қимылдарға шақырады. Ал жеке бастық, немесе топтық құндылықтар (оның этникалық, әлеуметтік қауымдар, ұйымдар түріндегі формалары болсын) көбінесе өзінің шектеулі мүдделерін қорғау мақсатында қалыптасады. Сондықтан, олар өздерінің кейбір жағымсыз іс-әрекеттерін ақтап алуға бейімділік танытумен болады.

Міне, құндылықтар теориясының классикалық түсініктерінде де жеке тұлғаның гуманистік көзқарасын қалыптастыру оның рухани дамуының мазмұнына байланысты екендігі анықталынып отыр. Олай болса, зерттеу жұмысымыздың міндеттерінің ең бастысы халқымыздың рухани құндылықтарының мазмұнын анықтау болып табылады. Олардың ішінде қоғамдық формациялардың ауысу кезеңдеріне төтеп беретін бұлжымас, өзгермейтін құндылықгар болады. Сондықтан, рухани құндылықтарды - адамның шынайы болмысының нығаюына игілікті әсер ететін, оның тұлғалық өзек болатын, еркіндігін жасампаздықпен, шығармашылықпен паш етуге мүмкіндіктер ашатын Ақиқаттың нұрлы құбылыстары деуге болады. Рухани құндылықтардың материалды құндылықтардан айырмашылығы әрбір жанның ішкі потенциалын ашуға көмектеседі, жалпы рухани үйлесімдікке қызмет етеді. Ол әлеуметтік дүниеден әділетсіздікті, үйлесімсіздікті күшпен емес, ыстық ықыласпен, жүрек жылуымен, нұрымен орнына келтіруге, түзеуге тырысады. Сондықтан оларды жалаң Зердемен, қарапайым логикамен түсіндіріп беру мүмкін емес болады.

Бұл ойдың негізгі түптамыры Қазақстандағы халықтар арасындағы «өзара кірігу үрдісінің іргетасы ұлттық мемлекеттілік болып табылады», - деген тұжырымда жатыр. Әрине, енді ғана тәуелсіздігін алған ел үшін бұндай бағдардың тарихи-әлеуметтік қажеттілігі зор. Дегенмен де ұлттық кейіппен, мазмұнмен қоғам дамуы, ділдің өрістеуі шектелмейтіні де белгілі. Сондықтан ұлттық діл жалпыадамзаттық құндылықтардан сусындап, ақиқаттың Шынайы рухани дамуымен астасып жатса ғана үнемі жаңғырып отыратынына күмән келтіруге болмайды. Бұл орайда адамзат тарихында өздерінің қайталанбас ізін қалдырған ғұлама ойшылдардың рухани мұрасын зерттеу және олардың тәлімдік ойларын жас ұрпақты тәрбиелеуде пайдалану үлкен маңызы бар әрекет болып табылады. Өйткені, Қорқыт, Асан Қайғы, Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұни, Қожа Ахмет Иасауи, Махмуд Қашқари, Абай, Шәкәрім, т. б. сияқты тұлғалар өз заманының рухани байлығын өз дүниетанымдарында қордалайды, жүйелейді, халқына паш етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.