Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін қолданудың тиімділігі
ДИПЛОМДЫҚ
ЖҰМЫС
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Макашева Севара
Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін қолданудың
тиімділігі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011700 – Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қазақ филологиясы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі,
ф.ғ.к., доц.м.а. Ж.Исаева
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін
қолданудың тиімділігі
5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы
Орындаған Макашева С.
Ғылыми жетекшісі,
ф.ғ.к., доцент Жылқыбай
Г.Қ.
Түркістан 2015
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Факультеті Филология
Мамандығы 5В 011700 – қазақ тілі мен әдебиеті
Кафедрасы Қазақ филологиясы
Диплом жобасын (жұмысын) орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке Макашева Севара № СБ – 649
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда
жобалау әдісін қолданудың тиімділігі
Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі 05.04.2015ж.
Жобаның (жұмыстың) негізгі деректері Қазақстан Республикасының
Конституциясы, Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы, Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы,
5В05011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша жалпыға міндетті
білім берудің мемлекеттік стандарттары, зерттеу проблемасына қатысты
психологтардың, педагогтардың, әдіскерлердің еңбектері, білім беру
мәселесіне арналған ресми құжаттар, педагогикалық оқулықтар, ғылыми-
теориялық материалдар, мерзімді басылымдар жарияланымдары.
Диплом жобасында көрсетілген мәселелердің тізімі немесе диплом
жұмысының қысқаша мазмұны:
Кіріспе
1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын жоғары оқу орнында оқытудың
ғылыми негіздері
1.1 Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу
әрекеті – ғылыми таным негізі
1.2 Морфологияны оқыту жүйесіндегі дидактикалық ұстанымдарды
бағдар ету – білім сапасының кепілі
2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту
2.1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту әдістері
2.2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін
қолданудың тиімділігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Графикалық материалдардың тізімі (міндетті сызбалардың дәл көрсетілуімен)
Ұсынылатын негізгі әдебиет
1. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 2014 жылғы 17 қаңтардағы
Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан
халқына Жолдауы. 2014 жыл 17 қаңтар.
2. Білім туралы заң. Қазақстан Республикасындағы Білім туралы
Заңнама. Заң актілерінің жиынтығы. -Алматы: Юрист, 2003.-180 б.
3. Зинченко В.П. Психологические основы педагогики. Психолого -
педагогические основы построения системы развивающего обучения
Д.Б.Эльконина-В.В.Давыдова. Учебное пособие. М., 2002.
4. Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю. Педагогаческий словарь М.,
2000. -176 с.
5. Эльконин Д.Б. Избранные психологические труды. МД989.
6. Дулатов М. Шығармалары. А, Жазушы. 1991.
7. Давыдов В.В. Теории развивающего обучения. М., 1996.
8. Зимняя И.А. Педагогическая психология. Учебник для вузов.
- М.: Логос, 2003. -384с.
9. Давыдов В.В- Содержание и структура учебной деятельности
школьников. Формирование учебной деятельности школьников. Под ред.
В.В.Давыдова и др. М,, Педагогика. 1982. —216 с.
10. Жұмабаев М. Педагогика.-А.,1992. -112б.
11. Леонтьев А.Н. Основы речевой деятельности. М., 1974.
12. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:
Педагогика және психология. Алматы: Мектеп, ЖАҚ, 2002. —256 б.
13. Құрманова Н. Сөз тipкeci синтаксисін дамыта оқыту технологиясы.
ПҒД... авторефераты, Алматы, 2004: -50-б.
14. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері. -Алматы, 2002.—415 б.
15. Рубинштейн С:Л; Основы общей психологии. В 2 томах, М.,1989.
16. Шамова Т.И. Активизация учения школьников, М,, Пед. 1982.—208 с.
17. Есипов - Б;П. Самостоятельная работа учащихся на
уроках. М.,Учпедгиз,1961.
18.Низамов Р.А. Дидактические основы активизации учебной
деятельности студентов. Казань, 1975. — 302 б. 19. Архангельский С1И.
Введение в теорию общения в высшей школе. Вып. 3. М.,1977.
20. Чернилевский Д.В. Дидактические технологии в высшей школе.
Уч.посдля вузов.М., 2002. -437 с.
21. Подласый И.П. Педагогика. Новый курс: Учебник для студентов.
Пед.вузов. М.: Владос, 2000. — 576 с.
22.Тәжібаев Т. Жалпы психология. Оқу құралы. Алматы: Қазақ
университеті, 1993. — 240 б.
23. Құдайбердиев Ш. Шығармалары. Алматы, Жазушы, 1988.
24. Андреев И.Д. Теория как форма организации научного познания.
М.Наука, 1979.-303 с.
25. Алдамұратов Ә. Оқушылардың грамматикалық ұғымдарды меңгеру
психологиясы. Алматы: Мектеп, 1983.-151 б.
26. Усова А.Б. Психолого-дидактичсскме основы формировании учащихся
научных понятий. Челябинск, 1986, -88 с.
27. Бадмаев Б.Ц. Методика преподавания, психологии. М.: Владос, 2001.
28. Ильясов И.И. Обучение студентов деятельности учения:Формирования
учебной деятельности студентов. М., 1989.
29. Загвязинский В.И., Гриценко А.. Основы дидактики высшей школы. М.
1978.
30. Российская педагоическая энциклопедия в 2 томах. М., 1999.
31. Қазақстан Республикасында жоғары білімді дамыту стратегиясы.
А.,1998.
32. Храпченков В.Г. Проблемы содержания и методов обучения в школах
Казахстана. Алматы: Мектеп, 1983.
33. Сейталиева К. Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің даму
тарихы. Пед.ғыл...докторы...дисс. авторефераты. Алматы, 1999.
34. Современный урок русского языка и литературы. Под ред. З.
С.Смелковой. 2-изд., Л.: Просвещение, 1990. — 239 с.
35. Загвязинский В.И. Дидактика высшей школы. Челябинск, 1990.
36. Батышев С;Я. Реформа профессиональной школы, опыт, поиск, задачи,
пути реализации. М., 1988.
37. Беляева А.П. Теоретические основы содержания обазовании в средних
профессионально-технических училищах. Автореферат... ДПН. М., 1971, -51с.
38. Мажитова Л. Студенттердің кәсіби ынтасын қалыптастыру. А., 1994.
39. Харламов В. Педагогика. M,1990
40. Коменский Я.А. Великая дидактика. XXт. М., 1966.
41. Қадашева Қ. Жаңаша жаңғыртып оқытудың ғылыми - әдістемелік
негіздері: өзге тілді дәрісханалардағы қазақ тілі. Пед...докторлык, дисс.
А.,2001. -385 6.
42. Федоренко Л.П. Принципы и методы обучения русскому языку;
Пособие для студентов пединститута. Мц Просвещение, 1964. -255 с.
43. Текучев А.В. Методика преподавания русского языка. М.,.1980.—4-
15 с.
44. Дудников А.В. Русский язык в школе. 1974.
45. Жұбанова М.Қ. Құдайберген Жұбанов ұлттык
дидактика
проблемалары хақында. Алматы: Рылым, 2002. — 82 б.
46. Маманов И.Е. Қазіргі қазақ тілі. Етістік . Алматы: Мектеп. 1966.
—155 б.
47. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010
жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы Егемен Қазақстан. 16 қазан,
2004.
48. Щукина Г.И. Роль деятельности в учебном процессе; М.,
Просвещение. 1986. -144 с.
49. Лозовая В.И. Познавательная активность. Автореф...д.п.н. М.,1990.
50. Әбілқасымова А. Студенттің танымдық ізденімпаздығын
қалыптастыру. А.,1994. —192 б.
51. Сабыров Т. Болашақ мұгалімдердің дидактикалық дайындығын
жетілдіру. А., РБК, 1999. -83 б.
52. Педагогический Энциклопедический словарь. Научное, издательство
"Большая Российская энциклопедия", М:, 2003, - 527 с.
53. Қадашева Қ. Жаңаша жаңғыртып оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері.
өзгетілді дәрісханалардағы қазақ тілі. Пед...докторлык дисс. А., 2001. -385
б.
54. Жақсылықова К. Қазақ тілін орыс тілді бөлімдерде модульмен оқытудың
ғылыми-теориялық негіздері. Алматы: Білім, 2000. 261 б.
55. Қараев Ж., Қуанбаева Б. Жетілдірілген педагогикалық жүйені
жобалаудың дидактикалық шарттары. Ізденіс. 1999.
56. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный
подход. Метод. Пособие. М., высшая школа, 1991. -207 с.
57. Вайндорф-сысоева М.Е., Крившенко Л.П. Педагогика. М., Юрайт.
Издат., 2005. -239 с.
58. Дайрабаев Е., Дайрабаева А. Педагогика пәнінің негіздері. Оқу
құралы. Алматы: Қазақ университеті, 2005. -223 б.
59. Педагогика и психология высшей школы. Учебное пособие. Ростов на
Дону: Феникс, 2002. -544 с.
60. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования: от
деятельности к личности. Учебное пособие. М.,Академия, 2003. -304 с.
61. Mахмутов А. Мектепте проблемалық оқуды ұйымдастыру. Алматы: Мектеп,
1981. -247 б.
62. Лихачев Б. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие для студентов
пед. Учебных заведений и слушателей ИПК и ФПК. М.: Юрайт, 1999. -523 с.
63. Қазақстан республикасының білім беру жүйесін ақпараттандырудың 2002-
2004 жылдарға арналған тұжырымдамасы. Астана, 2001.
64. Азимов Э.Г. Использования компьютера в обучении русского языка как
иностранному. М., 1989.
65. Фадеев С.В. ЭВМ в преподавании русского языка.
66. Алгазина Н.Н. методика предупреждения ошибок и недочетов по
синтаксису словосочетания и простого предложения. М., АПН РСФСР, 1962.
67. Бабанский Ю.К. Методы обучения в современной общеобразовательной
школе. М., 1985.
68. Батманов И.А. О частях речи. Фрунзе, 1986.
69. Караев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в
условиях применения компьютерной технологии обучения. А., 1994.
70. Джусубалиева Д.М. теоретические основы формировании информационной
культуры студентов. А., 1997.
71. Евдокимов В.И. Научные основы повышения эффективности обучения
среством наглядности. М., 1997. -313 с.
72. Caтбeкoвa A. Жoбaлaу әдici арқылы оқыту технологиясының сапалылығы
Академик Серік Қирабаев және ХХ ғасырдағы әдебиеттану ғылымы атты
халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдар. –Алматы, 2007. -441-
446 б.
73. 2011-2020 жылдарға арналған Қaзaқcтaн Pecпубликacындa Бiлiм бepудi
дaмытудың мeмлeкeттiк бaғдapлaмacы. –Acтaнa, 2010.-45 б.
74. Aбдиeвa Ш. Жoбaлaу әдiciн қoлдaну apқылы cтудeнттepдiң тiл үйpeнугe
дeгeн бeлceндiлiгi мeн қызығушылығын apттыpу Жоғары оқу орындарында
қазақ тiлiн oқыту әдicтeмeci. – Aлмaты, 2009. – 84-93 б.
Жоба (жұмыс) тараулары көрсетілген жоба (жұмыс) бойынша кеңестер
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
І Жылқыбай Г. 5.01.2015
ІІ Жылқыбай Г. 5.02.2015
Диплом жобасын (жұмысын) дайындау кестесі
№ Тараулардың аттары, зерттелген мәселелердің Ғылыми Ескерту
тізімі жетекшіге
ұсыну
мерзімі
1 1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын 15.01.2015
оқытудың ғылыми негіздері
Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде тұлғаның
танымдық белсенді оқу әрекеті – ғылыми таным
негізі
Морфологияны оқыту жүйесіндегі
Дидактикалық ұстанымдарды бағдар ету – білім
сапасының кепілі
2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту
15.02.2015
Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді
jқыту әдістері
Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда
;обалау әдісін қолданудың тиімділігі
Кафедра меңгерушісі: ф.ғ.к.,
доц.м.а. Ж.Исаева
Ғылыми жетекші: ф.ғ.к.,
доц. Г.Жылқыбай
Тапсырманы орындаушы студент: С.Макашева
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың ғылыми негіздері ... ... ... 7
1. 1 Білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу әрекеті – ғылыми
таным
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. 2 Морфологияны оқыту жүйесіндегі дидактикалық ұстанымдарды бағдар ету –
білім сапасының
кепілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..22
2. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді
оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... .38
2. 1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту
әдістері ... ... ... ... ... ... 38
2. 2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін қолданудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .67
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..69
Кіріспе
Диплом жұмысының өзекті мәселелері. ХХІ ғасырда білім мен ғылым
саласында болып жатқан өзгерістер болашақ мамандар даярлауда жоғары
мектептің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Осыған орай, бүгінгі әлеуметтік
білім беру кеңістігіне сай бейімдеп білім алу, жалпы ғаламдық танымды,
ойлауды дамыту, өзінше ғылыми тұжырым жасауға, олардың қажетіне қарай ғылым
жетістігін сұрыптауға, студенттің өзінің іс-әрекетінің субъектісі болуына
мүмкіндік туғызу - көкейкесті мәселе. Өйткені, тек жоғары білімді маман
ғана қоғам мен экономиканың, әлеуметтік және мәдени өркендеудің көшбасшысы
бола алады.
Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2014 жылғы 17
қаңтардағы Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ
Жолдауында: Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін
ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел
дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Бұл үшін біз
не істеуіміз керек? Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей
білім беру жүйесі бар. Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын
жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-
6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту
жоспарлануда. Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар мен оқыту
әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну маңызды. Орта білім жүйесінде жалпы
білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту
деңгейіне жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін
білуге тиіс. Оларды оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік
ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс , - деген
болатын [1].
Жоғары білім - маманға білім, іскерлік және дағды ғана беріп қоймайды,
ол жеке тұлға қалыптастырады. Жоғары мектептегі білім берудің басты мақсаты
- алдыңғы қатарлы жастар тәрбиелеу, адамзаттың мәдени және өнегелік деңгейі
мен оның ой-өрісін арттыру, жоғары білімді маман иелерін дайындау. Білім
саясатының өзекті мәселелері- кәсіптік даярлаудың сапасын жақсарту,
біліммен қамтамасыз етудің ғылыми-әдістемелік жүйесін түбегейлі жаңарту,
оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін өзгерту, педагогикалық
ғылымдарды ұйымдастыруды қайта құру, ондағы алдыңғы қатарлы оқу-тәрбие
тәжірибелері мен қазіргі қоғамның сұраныстарының алшақтығын жою, білімдегі
жаңашылдықты саралау, білімді жетілдіру үрдісіндегі үздіксіздікті
қамтамасыз етуде оның ролін арттыру.
Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өзгерістердің ауқымдылығы,
күрделілігі білім беру саласына оның ішінде жоғары оқу орындарында білім
беру стратегияларына өзгерістер енгізуді талап етеді. Әр түрлі болжамдардың
сан алуандығына қарамастан, қазіргі білім беру жүйесін дамыту үрдісінде
жаңа оқыту үлгілеріне, мазмұнына, технологияларына, түрлері мен әдістеріне
қатысты шығармашылық ізденістердің қарқындылығымен әрі көп түрлілігімен
ерекшеленетінін мойындауға болады.
Қазақстан Респубикасының Білім туралы Заңында ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде тұлғаны
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және
оның шығармашылық, рухани және тәни күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-
жақты дамуына жағдай жасау міндеті көзделгенін ескерсек, болашақ мамандарды
жаңашылдыққа даярлауымыз керек [2].
Қазіргі білім берудің барлық деңгейлерінде зерттеулік, компьютерлік,
жобалық және көптеген өзге де инновациялардың кең ауқымы байқалады. Алайда,
бұл инновациялардың басым көпшілігі технологиялық жеткіліксіздігі мен
теориялық негізінің әлсіздігі салдарынан жаппай білім беру жүйесіне
айтарлықтай ықпалын тигізе алмай келеді. Десек те, жаңа аталмыш үлгілер
ескі білім беру парадигмасы шектеулерінің жойылып, оның орнына жаңасының
құрылып жатқандығын растай түседі.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерге талдау жасай отырып, жоғары оқу
орындарының инновациялық іс-әрекетіндегі қолданбалы тәжірибенің көп
түрлілігі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерді ескере
отырып, жаңа бағыт-бағдарды айқындауды, теориялық тұрғыдан ұғынуды,
жалпылауды және сараптауды қажетсінеді. Мұндай өзгерістер жоғары мектептегі
инновациялық білім беру үрдістерін басқаруға қатысты педагогикалық теория
мен практикаға деген көзқарастың жаңа сипатта қалыптасуын талап етеді.
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу, ахуалын бағалау. Қазіргі заман
педагогтары Б. Әбдікәрімов, М.С. Молдабекова, Т.С. Садықов, А.А. Саипов,
Л.Х. Мажитова, Г.Ж. Меңлібекова, Е.Ө. Медеуов, Ж.Ж. Жаңабаев, А.А.
Жолдасбеков, Ж.К. Оңалбек, С.С. Маусымбаев, А.М. Абдыров, Б.А. Оспанова,
К.М. Беркімбаев және т.б. маманды даярлау үрдісінің психологиялық-
педагогикалық негіздеріне, мамандықтың мәніне, өзіндік ерекшеліктері мен
функцияларына тоқталады. Оның құрылымын негіздей отырып, маманның іс-
әрекетінің кәсіби бағдарын, студенттердің шығармашылық және өздігінен
дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар ұсынған.
Жоғары мектептегі білім берудегі болашақ түрлі мамандардың жетілдіру
жолдары А.В. Усова, И.Л. Беленок, Б.К. Момынбаев, М.А. Құдайқұлов, Ш.Т.
Таубаева, А.Е. Әбілқасымова, А.Б. Абибуллаева, О.С. Сыздықов, А.Г.
Қазмағамбетов, Б.Т. Кенжебеков, С.М. Кеңесбаев, Қ. Ералин, Б. Тойлыбаев,
К.М. Беркімбаев, А.З. Тұрсынбаев, және т.б. ғалымдардың еңбектерінде әр
қырынан талданған.
Жоғары білім беруді ұйымдастыру мен жетілдірудің қазіргі заманғы келелі
мәселелері Б.К. Момынбаевтың, Л.К. Керімовтің, С.Ж. Пірәлиевтің, М.Н.
Сарыбековтың, С.С. Хасеновтың, В.А. Кимнің, Ж.И. Намазбаеваның, Н.
Асановтың, Қ.Б. Бөлеевтің, О. Салимбаевтың, Ж.А. Шоқыбаевтың, Е. Омардың,
А.К. Ахметовтың, К.М. Беркімбаевтың және т.б. ғалымдардың еңбектерінде жан-
жақты қарастырылған.
С.А. Абдыманапов заманауи университет білімінің структуралық
диверсификациясын талдап, университет білімін қалыптастыру әдістемесін
(функциялары, макропринциптері, бағыт-бағдарлары, инновациялық
технологиялары) жетілдірді. Білім жүйесінің тиімділігін арттыру және оны
жетілдірілген потенциалға келтіру мақсатында білім беру саласына белсенді
ақпартану қажеттілігін көрсетті.
Қазіргі педагогикалық теорияда мұғалімнің кәсіби білім деңгейі оның
кәсіби қызметінің құрылымы мен жалпы педагогика ғылымының даму бағытымен
анықталады. Осы мәселелер, атап айтқанда мұғалімнің кәсіби қызметінің әр
бағыттағы ғылыми зерттеу жұмыстарына арқау болады.
Ұстаз табиғаты, оның абырой-беделі туралы ой-пікірлердің іргетасын
қалаған классик-ғалымдарымыз – Я.А. Коменский, Ы. Алтынсарин, А.
Байтұрсынов , М. Жұмабаев және т.б. ғалымдардың айтулы еңбектері бүгінгі
ғылымның болашағы деуге әбден болады.
Алайда, бұл еңбектерде жоғары оқу орнындағы білім беру үрдісінде
инновациялық технологияны енгізудің педагогикалық шарттарының мәселелері
ғылыми тұрғыда жеке мәселе ретінде зерттелмеген.
Оқу процесіне инновациялық технологияларды енгізудің негізгі өзекті
мәселесі – ғылым негіздерін саналы түрде оқытушымен қатар түрлі
педагогикалық-психологиялық әдістерді қолдана отырып мақсатты және жүйелі
түрде жас жеткіншектердің интеллектілік, шығармашылық ойлауын дамыту,
қазіргі өмір талабына сай экономикалық көзқарастары мен белсенділігін
қалыптастыру. Оларды кәсіпкерлікке баулу, өзбетінше білім алу және еңбек
ету дағдыларына негіз салу болып табылады.
Осылайша, Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық қайта құру жағдайында
жоғары мектептегі деңгейлік технологияны енгізудің теориялық негізін және
оларды ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын анықтау, психологиялық-
педагогикалық тұрғыда сараптау мәселесі туындайды.
Жоғары мектептегі білім беру үрдісінде оқытудың озық технологияларын
енгізудің түбегейлі түрде қарастырылмағаны және көтеріліп отырған мәселенің
көкейтестілігі біздің тақырыбымызды Қазіргі қазақ тілі морфологиясын
оқытуда жобалау әдісін қолданудың тиімділігі деп таңдауымызға негіз болды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жоғары оқу орындарында
қазіргі қазақ тілі морфологиясынан оқытудың ғылыми негіздеу мақсатында
төмендегі міндеттерді шешу көзделеді:
1. Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу
әрекетін ұйымдастыру түрлерін айқындау;
2. Морфологияны белсенді оқыту жүйесінде дидактикалық ұстанымдарды бағдар
етудің білім сапасының кепілі екенін дәлелдеу;
3. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту әдістерін саралау.
Зерттеудің нысаны: Қазіргі қазақ тілі морфологиясынан оқытудың ғылыми-
әдістемелік негіздері, қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау
әдісін қолданудың тиімділігі.
Теориялық мәнділігі мен ғылыми жаңашылдығы. Қазіргі қазақ тілі
морфологиясын оқытудың теориялық мәселелерін толықтырумен қатар білім беру
үдерісінде қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың ғылыми-педагогикалық
негіздері айқындалды, атап айтқанда:
• білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу әрекетін
ұйымдастыру түрлерін айқындалды;
• Морфологияны белсенді оқыту жүйесінде дидактикалық ұстанымдарды
бағдар етудің білім сапасының кепілі екені дәлелденді;
• Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту әдістері сараланып,
білім мазмұнына қарай іріктеліп ұсынылды.
Практикалық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының нәтижелері жоғары оқу
орындарының филология факультеттеріндегі морфологияны оқыту мәселелеріне
байланысты оқу құралдарын толықтыруға жәрдемін тигізеді деп есептейміз.
Теориялық және әдіснамалық негіздері. Зерттеу барысында бірін-бірі
толықтырып отыратын теориялық, педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге
талдау, жаңа педагогикалық тәжірбиелерді жинақтау және зерттеу, отандық
зерттеулерге салыстырмалы талдау жасау, әңгімелесу, тестілеу, педагогикалық
тәжірибе, студенттердің іс-әрекет нәтижелерін зерделеу; тәжірбиелік жұмыс
және оның нәтижелерін талдауда логикалық (салыстыру, талдап қорыту, топтау)
әдістері пайдаланылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім
беруді дамыту тұжырымдамасы, 5В05011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы
бойынша жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, зерттеу
проблемасына қатысты психологтардың, педагогтардың, әдіскерлердің
еңбектері, білім беру мәселесіне арналған ресми құжаттар, педагогикалық
оқулықтар, ғылыми-теориялық материалдар, мерзімді басылымдар жарияланымдары
пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлім
екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың ғылыми негіздері
1. 1 Білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу әрекеті –
ғылыми таным негізі
Педагогикалық қызмет қоғамдық құбылыс болғандықтан, қоғамдық қарым-
қатынастардың өзгеруі, жаңа білімнің жинақталуы, өндірістің жетілдірілуі,
әлеуметтік прогресс, білім берудегі ізгілендіру, демократияландыру,
ақпараттандыру, тұлғаның Мен тұжырымының басымдық ұстанымы, яғни тұлғаның
– бағдарлық, нәтижелі оқу моделіне көшу педагог даярлығы қызметінің
мазмұндық сипатын жаңаша өзгертуді талап етеді, себебі ол қоғамның
әлеуметтік сұранысын қанағаттандыруы тиіс. Мектептегі жас ұрпақ тәрбиесі,
оның жеке тұлғасының жаңаша қалыптасуы, әлеуметтік дүниеге көзқарасы, жалпы
адами болмысының қалыптасуы алдымен мұғалім, оның жеке тұлғасы, кәсіби
қызметіне байланысты. Ресейдің көрнекті психологы В.П. Зинченконың мұғалім
оқушыны білім кеңістігіне енгізе отырып, оның жеке тұлғасын, оқу әрекетін
қалыптастырады, өздігінен білім алып, оны өмірде қолдана білуге үйрететін
тұлғаға теңеуі дау туғызбайды [3, 27]. Жоғары мектеп оқытушысының қоғамдағы
атқаратын негізгі әлеуметтік қызметі – жас ұрпаққа қоғам міндеттеп отырған
талаптарға жауап беретіндей оқытудың жаңа моделі негізінде тәрбиелеу, білім
беру, оның белсенді оқу әрекетін қалыптастырып, танымдық қажеттіліктерін,
қызығушылығын арттыру. Осы талаптарға сәйкес орта білім беретін мектептер
мен инновациялық мектептердің (лицей, гимназия, атаулы, арнайы
мамандандырылған мектептер) саны да көбейе түсуде. Мұның өзі келешек еңбек
жолын мектепте жалғастыратын жоғарғы оқу орындарында болашақ мұғалімдер
даярлығына қойылатын талаптар мазмұнын белгілеп отыр.
Тілді білуге, үйренуге ұмтылыс қазіргі кезеңде басқаша мазмұн алды,
ал білім беру мазмұнында тілді оқытудың маңызы ерекше, оқушы тіл арқылы
лингвистикалық білім алады, қоршаған ортаны таниды, адамдармен тілдік қарым-
қатынасқа түседі, логикалық ойлау қабілеті дамиды, басқа да пәндерді
игереді, өз ойын ауызша да жазбаша да жатық жеткізе алу мүмкіндігіне ие
болады. Тіл – өнер-білім, ғылымға жетелейтін құрал, ол тек сөз өнері ғана
емес, ол әр ұлт өкілдерін бір-бірімен рухани жақындастырушы, тәрбие құралы.
Тілді білу ұлтаралық қарым-қатынасты, ұлтаралық мәдениетті жақсартады.
Әрбір халықтың ғасырлар бойы жасаған мәдениетін, оның озық үлгілерін таныту
арқылы баланы сол ұлтқа құрметпен қарауға тәрбиелеумен бірге, оның тілге
деген сүйіспеншілік сезімін оятуға болады. Осы тұста бүгінде толыққанды
дамуына кепілдік алып отырған қазақ тілін абыроймен оқытып-үйрету, оның
қоғамдық беделін көтеру – болашақ қазақ тілі маманының қасиетті борышы,
міндеті.
Жоғары мектепте маман даярлау мәселесі – күрделі дидактикалық
көпқырлы үдеріс. Жоғары мектептегі оқу үдерісі – студенттің танымдық
әрекетін ұйымдастыру мен оны басқару жүйесі [4, 329]. Жоғары білім беру
жүйесіндегі бүгінгі ерекшелік – оқытуды ізгілендіру, демократияландыру
негізінде студенттің ақыл-ойын дамыту, танымдық әрекетін белсендіру,
өздігінен білім алу қабілетін, кәсіби біліктілігін қалыптастыру. Ғылыми
пәнді игертуде елеулі нәтижеге жету оқытушының лингвистикалық теориялық
білімімен қатар, педагогика-психология ілімін жетік, жан-жақты игеру
деңгейіне, оқу үдерісінің өн бойында студенттің жеке-дара ерекшеліктерін
ескеріп, саралап оқыту ұстанымдарын жүзеге асыруына, студенттердің оқу-
танымдық белсенділігін арттыратын белсенді оқыту әдістерін, құралдарын
қолдана білу шеберлігіне, білім мазмұнының ізгілік сипат алуына, оқытудың
тұлғалық-бағдарлық, кәсіби бағыттылығы ұстанымын жүзеге асыруына
байланысты. Студенттің ғылыми ұғымдар жасап, оны меңгеріп есте сақтап қана
қоймай, оны игерудің амал-тәсіліне үйренудегі оқу әрекетін өзі басқарып, өз
мақсаттарына сәйкес нәтижелерін қолдана білуге үйренеді. Бұл үдерістің
толыққанды жүзеге асуы студенттің білімд оқу белсенділігі негізінде
игертудің психологиялық ерекшеліктерін ескерген жағдайда нәтижелі болмақ,
сондықтан психология іліміндегі жетістіктер дидактика ілімінде жемісті
қолданылуда.
Жалпы, жоғары мектеп мазмұнын құрайтын лингвистикалық пәндердің
ғылыми мазмұнын іріктеу, оны оқытудың әдіснамалық, әдістемелік негіздерін
жаңаша қарастырған еңбектер аз. Дәстүрлі оқыту жүйесі студенттің оқу
үдерісінде обьекті деңгейінде қалып, ғылыми білімді игерудің танымдық амал-
тәсілдерімен жеткілікті дәрежеде қарулануына кедергі болып келді, сондай-ақ
жоғары мектепте жеке тұлғаның белсенді кәсіби-шығармашылық деңгейде дамуы,
оның танымдық іс-әрекеті, оны басқару, оқытудың психофизиологиялық
мәселелері әлі де болса аз қарастырылған. Ресейдің көрнекті ғалымдары Л.С.
Выготский, П.Я. Гальперин, А.Н. Леонтьев, В.А. Крутецкий, А.С. Лурье, С.Л.
Рубинштейн, Н.И. Жинкин, И.А. Зимняя, А.А. Вербицкий, отандық ғалымдардан
Қ. Жарықбаев, С.К. Қалиев, Ә. Сембаев, Т. Тәжібаев, С. Ұзақбаева, Г.
Храпченков, Н. Д. Хмель секілді т.б. ғалымдардың ілімдерінің оқыту
үдерісінде білімді игерудің әдіснамалық мәселелерін шешуде маңызы зор.
Ғалымдардың пайымдауынша, оқу материалын меңгертудің психологияялық,
дидактикалық ерекшеліктерін ескермей, оны тиімді етіп игерту мүмкін емес.
Оқу үдерісі құрылымы жағынан оқытушы мен студент арасындағы өзара
байланыстан тұрады, яғни оқу үдерісі – мақсатқа негізделген оқытушы мен
студент іс-әрекетінің үйлесімді әрекеті. Морфологиялық ұғымдарды игертудегі
оқытушының инновациялық қызметі – оқытудың психологиялық, педагогикалық
қағидаларын негізге ала отырып, оқыту мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес
білім мазмұнын жаңа ғылыми ұстанымдар негізінде оны ұйымдастырудың тиімді
түрлерін таңдау арқылы студенттің ғылыми-теориялық білімін қалыптастыру.
Осындай екі жақты өзара байланысты үдерістің жүзеге асуының логикалық
құрылысын былай өрнектеуімізге болады (1-сурет):
1-сурет. Екі жақты инновациялық оқу әрекетінің логикалық құрылымы
Студент қызметі – білім меңгеруде өз зейінін шоғырландыра отырып, оны
қабылдаушы және әрекеттік негізде орындап, өз бетімен жұмыс істеу арқылы
оны жүзеге асырушы. Мұнда инновациялық оқу үдерісінде оқу әрекетінің
мұғалім мен оқушының ынтымақтастық қарым-қатынасы негізінде жүзеге асуының
нәтижелігі көрсетіледі. Морфология негіздерін оқыту әдістемесінің
тиімділігі студент пен оқытушы әрекетінің жоғары дәрежеде біртұтастықта
үйлесімді түрде жүзеге асуының нәтижесіне байланысты. Нәтижеге жетуде басты
мәселе – студенттің жеке ерекшеліктерін, оқу-танымдық іс-әрекетін
психофизиологиялық қырынан зерттеп білу, ал белсенді оқу әрекетінің
нәтижесі – ғылыми-теориялық білім қалыптастыру. Бұл үдеріс оқу материалын
ұғыну, оны тәжірибеде дұрыс қолдана білу, ойлау операцияларының жинақтау,
талдау, салыстыру, дерексіздендіру, жалпылау түрлерінің бірлескен қызметі
негізінде жүзеге асады. Оқу әрекеті, негізінен, студенттің білімді игеруі,
меңгеруі болса, екіншіден, оқытушының өз шәкіртінің білімге ынта-ықыласын
оятып, белсенділігін көтеріп, дүниеге саналы көзқарасын қалыптастыру
жолындағы әрекетінің тоғысы болып табылады. Әрекет теориясы жөнінде Л.С.
Выготский, А.Н. Леонтьев, В.В. Давыдов, Г.И. Щукина, Н.Ф. Талызина т.б.
пайымдауларына сүйене отырып, оқу әрекетінің студент қабілетінің және оның
жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына негіз болатынына көз жеткізуге
болады.
2-сурет. Дәстүрлі оқытуда объекті мен субъектілер әрекетінің көрінісі
3-сурет. Инновациялық оқытудағы объекті мен субъектілер әрекетінің
көрінісі.
Оқу әрекетін мына түрде көрнекі көрсетуге болады. Дәстүрлі түсіндірмелі-
иллюстративтік оқытуда әдістемелік жүйе (мақсат, міндет, мазмұны оқу
формалары, әдістері, оқу құралдары т.б.) оқытушы, студент әрекеті бір-
бірінен оқшау болады да білім сапасы төмен болады.
Мұнда (с-студент) әдістемелік жүйенің оқытушы, студентпен бірлескен
біртұтас бейнесін көруге болады, яғни үш объекті, студент әрекеті, оқытушы
әрекеті, оқытушы мен студенттің әдістемелік жүйедегі өзара әрекеті негізгі
рөл атқарады және ол субъектілік қатынасқа негізделгенде тиімді болады.
Оқыту сапасын жаңа деңгейге көтеруде белсенді әдістер мен кез-келген әрекет
тапсырмаларды анықтау, өзара әрекет түрлерінің жүзеге асуының амал-
тәсілдерін белгілеу, оқытудың қолайлы, оңтайлы, белсенді әдістерін қолдану
секілді мақсат қоюдан басталады. Оқытудың мақсаты білімі дайын күйінде
қабылдап, іскерлік, дағды қалыптастырумен шектелмеуі тиіс, оқу студенттің
ақыл-ойын, шығармашылық қабілетін өздігінен білімін жетілдірудің амал-
тәсілдерін игеру қабілеттерін дамытуды, келешек кәсіби бағыттағы
мәселелерді шешудің қолайлы да тиімді амал-тәсілдерін, жолдарын меңгеруге
мүмкіндігі мол жеке тұлғаны қалыптастыруды мақсат етуі керек. Оқу әрекеті –
ғылыми ұғымдарды игерудің жалпыланған тәсілін игеру [5, 245]. Демек,
теориялық білімді меңгеру студенттің ақыл-ойының тез дамып жетілуіне
бағытталған әрекет деп түсінуге болады. Оқыту сапасын жаңа деңгейге
көтеруде белсенді әдістер мен оқу құралдарын жүйелі пайдаланудың маңызы
зор. Ұлы ағартушы педагог Ы. Алтынсарин кезінде сауатын ашуды ғана мақсат
тұтқан мектептерге қарсы болғаны белгілі. Оның мектептегі оқыту жүйесі
теория мен практика арасындағы байланыс негізінде құрылып, жаңа мәдениетті
азаматты тәрбиелеуге негізделуі тиіс деген түйіні дамыта оқытудың табиғатын
дәл танытады. Ал М. Дулатовтың оқуда мақсат жалғыз құрғақ білім үйрету
емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені қоса беру керек деген қағидасы ұлы
ұстаздың ойымен тоғысып жатыр [6, 239].
Оқу әрекеті – теориялық білімді меңгеру, ал оқу әрекетін қалыптастыру
өз бетінше және шығармашылық тұрғыда ойлау дағдысын қалыптастыру [7, 3].
Бұған дамыта оқыту нәтижесінде қол жеткізуге болады. Дамыта оқыту –
біртұтас, құрылымы күрделі, педагогикалық жүйе, ол сабақтың мақсат-мазмұны,
әдіс-тәсілдер мен оқу формалары, студенттің білім алу белсенділігі мен оның
оқытушымен өзара әрекеттестік ерекшеліктері, қарым-қатынастары сипатымен
ерекшеленеді. Дамыта оқыту үдерісінде білім дайын күйінде емес, қарқынды ой
еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау арқылы жетуі қажет. Оқытудың
әрекеттік түрі басқарушы мен бағынушы емес, ынтымақтастық, серіктестік
негізде жүзеге асады. Дамыта оқыту идеясы негізінде студент мақсат-
міндеттерді шешуде өзі басшы роль атқарса, оқытушы – оқу ісін
ұйымдастырушы, бағыт беруші, кеңесші. Мұндай жағдайда әрбір студент өз
шешімінің дұрыстығын өз бетінше дәлелдей білуге, пікірін еркін айтуға,
нәтижесін көрсетуге, дәлелдеуге, талдап, қорытындылауға үйренеді. Сонымен
қатар белгілі бір шапшаңдықпен сапалы еңбек етуге мүмкіндік беріліп,
оңтайлы жағдайлар жасалады. Оқытушы мен студент қарым-қатынасында өзара
түсінісу әрекеттестік ұстанымы негіз болады. Студенттің ақыл-ойын,
шығармашылық қабілетін дамытуда және білімді сапалы игертуде оқудың топпен
ғылыми жобаны қорғау, проблемалық мәселелерді шешу, пікірталасқа қатысу
әдістері, яғни студенттерден жоғары белсенділікті қажет ететің түрлерін
қолдану нәтижелі. Дамыта оқытудың негізгі шарттарының бірі оқу
материалдарының мазмұнына, оқу материалын іріктеуге байланысты. Бұл
материал лекцияда семинар, зертханалық сабақтарда меңгеріліп студенттің
ойлауын дамытатындай болуы керек. Мысалы, жіктеу есімдіктерінің көмектес
септігіндегі тұлғалық ерекшелігін түсіндіруде оның даму тарихын бірлән
шылаумен байланыстыра отырып, неге? не себепті? деген сұрақтар қойып,
студенттерді ойланта, іздендіре отырып, проблема қоя отырып, жауабын табу
өз нәтижесін береді. Ойлау проблема немес сұрақ қоюдан, таңданудан
басталатыны белгілі, сондықтан оқытушы студентті өз бетімен жұмыс істеуге,
өз бетімен ойлана, іздене білуге үйретуі керек. Мәселен, морфологияны
игерудегі қиын мәселелердің бірі грамматикалық омонимдерді танып-білуде
тілдің эволюциялық дамуы негізінде олардың шығу төркіні жөніндегі ғылыми
пікірлерді келтіре түсіндірудің пайдасы мол. Студенттерге омонимдес
қосымшалар мен сөз мағыналары арасындағы мағыналық қатынастардың арасынан
қандай айырмашылық байқайсыңдар? деген сұрақтарды қоя отырып, ойландыру
қажет. Ал басты мәселе – оқытуда проблемалық-ізденушілік мақсаттағы амал-
тәсілдерді қолдану студенттің ақыл-ойын дамытады, өздігінен қорытынды
жасауға үйретеді. Ал тұлғаның ақыл-ойдың даму көрсеткіштері - өз бетімен
ойланып шешім қабылдай білуі, оқу материалын тез берік меңгеруі, тілдік
құбылыстардың мәнін терең түсіну, сыни ойлауының дамуы.
Оқу әрекетінің құрылымы оқу-танымдық уәждемеден, оқу тапсырмаларынан,
бақылау (өзіндік бақылау), бағалаудан(өзіндік бағалау) тұрады. [5, 245; 8,
196]. В.В. Давыдов осылардың біреуі өз деңгейінде жеткілікті орындалмаса,
білім алуда жүйенің қалыптаспайтынын (деформация) баса айтады [9]. Оқу
әрекеті құрылымының өзіне тән уәждері болады. Оқу әрекетін қалыптастырудың
бірінші алғышарты уәж қалыптастыру. Оқу әрекетінде уәждің маңыздылығын
қазақтың ұлы тұлғасы М. Жұмабаев былайша пайымдайды: Жанымызда бір тілек
бар. Сол тілекті ске асырғымыз келеді. Тілектің іске асуының тиістілігін
бекітетін себептер, яғни дәлел мотив деп аталады. Бұл қайраттың мақсатқа
жету үшін жанның алға ұмтылуының бірінші басқышы [10, 102]. Себепсіз
әрекет болмайды [11, 12], сондықтан адамның әрбір іс-әрекеті уәж(мотив)
арқылы жүзеге асады. Уәж –субъектінің өмір сүру жағдайы ықпалымен
қалыптасатын және оның белсенділігінің бағыттылығын анықтайтын әрекетті
туғызушы [12, 219]. Уәж - әрекетке итермелейтін пәрменді күш, түрткі, ынта-
ықылас, қызығушылық. Уәжді қалыптастырудың маңызды шарты – педагогикалық
үдеріс компоненттерінің бірлікте жүзеге асуы. Танымдық уәждеме –танымдық
әрекеттің қозғаушы күші, түрткісі. Болашақ маман даярлау үдерісінде білім
мазмұнын кәсіби бағдар беруге сәйкестендіріп, оқытудың жаңа формалары мен
белсенді әдістері негізінде студенттердің білім алуға ынта-ықыласын оятып,
білімді саналы берік игеруге мүмкіндік жасауға болады. Мұндай жағдайда
студенттің алға ұмтылуының бірінші басқышы –білікті маман болуға, жан-жақты
білім алуға ұмтылу болмақ. Студенттер тіл заңдылықтары мен сөйлеу механизмі
грамматиканы жетік игергенде тіл үйрету жолдарын меңгеруге мүмкін
болатындығын саналы, түсіну арқылы оны (грамматиканы) білуге ұмтылыс
жасайды, себебі тіл меңгерту теориялық білімді игерумен тығыз байланысты.
Теориялық білім теориялық ойлауды дамытумен, ал ол субъектінің таным, оқу
қызметін белсендірумен байланысты. Қазақ тіліндегі сөз тіркесін дамыта
оқыту технологиясының теориялық негізін жасаған ғалым Н. Құрманова оқыту
үдерісінде субъектінің ақыл-ойының жетілуін теориялық деңгейде білім алумен
байланыстырады. Осы турасында ол Оқушылардың теориялық деңгейде білім
алуы, теориялық ойлауы дамуы дегеніміз – тілтану үдерісінде анализ
(талдау)мен синтезді (жинақтау), дедуқция мен индукцияны, лингвистикалық
экспериментті, модельдеуді, логикалық операциялардың қолданылу жолдарын
еркін меңгеруі, соған мүмкіндік беретін дағдылардың қалыптастырылуы -деп
пайымдайды [13, 65]. Демек, біздің жағдайымызда морфологиялық ұғымдар
жүйесін қалыптастыру оқу үдерісінде студенттің белсенді әрекетінің негізін
құраушы элементтер мазмұнын анықтау. Біздіңше, олар ең алдымен танымдық уәж
қалыптастырумен тығыз байланысты. Оқу әрекетінің маңызды құрылымдық бөлігі
ретінде студенттің оқып-білім алуға, жағымды уәжін қалыптастыру болып
табылады. Ол студенттің жеке-дара ерекшеліктерін ескеруге, сондай-ақ
танымдық кәсіби қызығушылықтарына, ең бастысы студенттің қарқынды, белсенді
оқу негізі болатын оқу формаларының, оқыту әдістерінің, оқу құралдарының
негізіне құрылған оқу-әдістемелік жүйенің мазмұнына байланысты. Оқу әрекеті
мақсаттылықпен байланысты болғандықтан, оның дұрыс қойылып, соған жетуге
ұмтылыста уәждің маңыздылығы ашыла түседі. Оқу әрекетінде қоғамда өмір сүру
үшін білімнің қажеттілігі мен қолданбалылығының, прагматикалық мәнін
сезіну, морфологиялық тілдік бірліктердің ішкі мазмұнын, ішкі
заңдылықтарын, байланыстарын кәсіби-функционалдық қызметі негізінде
біртұтастықта тану әдістерін меңгеру арқылы теориялық ұғымдар жасау
дағдыларының қалыптасуы, теориялық білімдер жүйесі негізінде танымдық
уәжін, қызығушылығын туғызу студенттің оқуға ынта-ықыласын арттырып, білім
сапасын арттыра түседі. Оқу әрекетінің уәждемесі студенттің теориялық
білімді меңгеруге, қызыға кірісуіне жағдай жасайды. Оқыту үдерісіндегі
заңдылық нақтылықтан абстракті ойлауға және оны іс жүзінде жүзеге асырудың
адам танымы арқылы жүзеге асырылса, бұл себепсіз салдар болмайтыны секілді
уәжге байланысты. Уәж – студенттің ынтасы, талабы, мұқтажы, әлеуметтік
ортада қажеттігін сезінуі. Жеке тұлғаның қалыптасуы, оның психикалық
жағынан дамуына танымдық қызығушылыққа негізделген білім ғана ықпал етеді.
Танымдық уәждеме ұғу, ес, ойлау т.б. психикалық процеске әсер ете отырып,
тұлғаны белсенді әрекет жасауға ұмтылдырады. Танымдық уәж – проблемалық
білім берудің құрамдас бір бөлігі, ол белсенді оқыту ұстанымдарына
негізделгенде ғана тиімді болады. Студенттің танымдық қызығушылығын кәсіби
уәжіне сәйкестендіру арқылы жоғары нәтижелерге жетуге болады. Уәж адам
белсенділігінің деңгейін анықтап қана қоймайды, ол тұлғаны бар ықыласын,
күшін салып, мәселені шешуге ұмтылдырады. Қ. Жарықбаев уәжді танымдық уәж,
табысқа жету уәжі деп бөле отырып, танымдық уәж арқылы адам қабылдауының,
ес-жады, ойлау т.б. психикалық әрекеттерінің өзгеріске түсіп, танымдық
қызығушылықты туғызатындығын айтады, сондықтан оқу әрекетінің құрылымының
басты буыны оқу-танымдық уәж студенттің теориялық білімді қызыға меңгеруіне
байланысты. Қызығу – шындықтағы заттар мен құбылыстарды белсенділікпен
танып, білуге бағытталған адамның біршама тұрақты жеке ерекшелігінің бір
көрінісі [14, 61]. Оқу әрекетінде қызығу білімді терең де берік қабылдауға
көмектеседі. Оқу уәждерінің даму қарқынына қарай білім алуға қызығу да
бірте-бірте қалыптаса бастайды, алайда қызығу пәрменді, белсенді болмаса,
нәтиже де солғын болатынын назарда ұстау керек. Танымдық қызығу жаттығулар
жүйесін морфологиялық талдау, оппозициялық, синтагмалық, диахрондық т.б.
талдау, лингвистикалық тәжірибелержасау арқылы морфологиялық ұғымдардың
тілдегі қолданысына бақылау жасау арқылы оның ішкі заңдылықтарын ашу,
тілдің басқа қабаттарымен байланыстыру, білім мазмұнына жаңа ғылыми
тұжырымдарды енгізу арқылы, проблемалық сұрақтар қою арқылы ойға түрткі
салудан, проблемалық жағдаяттар құрудан, дидактикалық ойын элементтерін
тиімді қолданудан, пікірталастар ұйымдастырып, оған белсене қатысудан, яғни
өзіндік әрекеттік шешімдік қабылдауға талпынудан, компьютерлік т.б.
пәрменді құралдарды қолданудан басталады. Мұнда студент даяр білімді
селқос, енжар күйде емес, оны белсенді оқу әрекеті, яғни өздігінен ой
қорытындыларын жасау, оқу материалын талдау, жинақтау, салыстыру, жүйелеу,
ереже, анықтамалар шығару негізінде қабылдайды. Мұндай жолмен қалыптасқан
білім саналы меңгеріліп, студенттің кәсіби ойлауы дамуының негізі болып
болашақ кәсіби қызметінде нәтижелі қолданылады. Студенттің оқу-танымдық
қызығушылығын қалыптастыратын факторлар:
• базалық білім мазмұнының жаңартылуы, мақсат-міндеттерді субъектілердің
екіжақты бірлесе қоюы;
• оқытуды ұйымдастырудың белсенді түрлері проблемалық лекция, лекция-
конференция, пікірталас лекция, семинар-ойын, семинар-аукцион т.б.
оқытудың топтық, ұжымдық формалармен үйлесімділігі, нәтижелігі;
• оқытудың белсенді әдістері: проблема қою, ми шабуылы, пікірталас,
ойталқы, оқу ойындары, шығармашылық-ізденімдік жаттығулардың,
көрнекіліктің молдығы;
• мультимедиалық-компьютерлік бағдарламаның тиімді қолданылуы, оқытуды
ұйымдастырудың топтық, жұптық, ұжымдық жұмыстардың бірлікте жүзеге
асуы, өзара, өзіндік бақылау, тексеру, рефлекция рейтингілік бағалау
жүйесінің жүзеге асуы.
Сонымен, студенттің оқу-танымдық уәждемесін қалыптастыру оқытудың
белсенділігіне, әрекеттік жүйеге құрылуына байланысты болды.
Оқу әрекетінің маңызды құрылымдық элементтерінің бірі – оқу
тапсырмалары студенттердің орындайтын әдеттегідей тапсырмалары ғана емес,
оларды орындаудың жалпы әдіс-тәсілдерін, амалдарын игеру дағдылары. Оқу
тапсырмалары – құбылыстар немес объекті, үдеріс туралы ақпараттың бір
бөлігінің толық, екінші бөлігінің белгісіз болып берілуі. Осы тұрғыдан
алғанда, тәжірибеде оқу тапсырмаларын проблемалық жағдаяттарды шешуге
құрдық. С.Л. Рубинштейннің тұжырымдарына сәйкес проблемалық жағдай, оны
шешу жолдарын іздестіру адамның белсенді ойлауын қажет етеді [15, 374].
Білім беруде проблемалық жағдай туғызу үшін студенттің бұрынғы білімі мен
жаңа білім көлемінің ара қатысы ескерілуі керек. Т.И. Шамова да танымдық
белсендірудің негізгі құралдары проблемалық оқу мен оқушының өздігінен
жұмыс істей білу қабілеті деп пайымдайды [16]. Морфологиялық ұғымдарды
игертуде проблемалық жағдаяттарды тілдік фактілерге талдау (бақылау,
салыстыру, топтау, талдау, жинақтау) негізінде жасауға болады. Танымдық оқу
әрекетін белсендірудің маңызы факторларының бірі – белсенділіктің ішкі
түрткілері – танымдық қажеттіліктерді қалыптастыру. Танымдық белсенділікті
қалыптастыру туралы Б.П. Есипов, М.А. Данилов, Т. И. Шамова, Р.А. Низамов,
Ж.А. Қараев, Л.П. Аристова, Т.И. Щукина, А. Әбілқасымова т.б. қарастырды.
Б.П. Есипов белсенділіктің негізі белгілерінен ойлауға күш түсіру, шындық
құбылыстарға жан-жақты талдау жасай білу десе [17], М.А. Данилов танымдық
белсенділік белгілері ынта, ерік-жігер күші, ойлау қарқындылығы, өздігінен
әрекет ету, оның тәсілдерін игеру дейді. Т.И. Шамова белсенділікті тұлғаның
әрекет сапасы ретінде қараса [16], Р.А. Низамовтың пайымдауынша, субъект
белсенділігі ерік-жігер тұрақтылығы, білімге терең қызығушылық, ақыл-ойға
күш салу [18]. Демек, тұрақты зейін қалыптастыру белсенді оқытуға
байланысты болса, ол ақыл-ойға күш салуды, ойлау қарқындылығын, субъектінің
өздігінен әрекет етуін, оның амал-тәсілдерін игеруін қажет етеді. Бұл
факторлар оқытудың белсенділік, әрекеттік жүйесінде жүзеге асады. Оқытудағы
белсенділік – білім алушының әрекеттік қалпы ғана емес, ол Т.И. Шамова
көрсеткендей, тұлғасының әрекеттік сапасы.
Белсенділік әрекет сипаты болғандықтан, оның компоненттері зейін,
есте сақтау, ойлау т.б. заңдылықтарын білу керек. Енді осы мәселелерге
тоқталайық. Білімді қабылдап ұғуда ең алдымен зейін, ес, ойлау секілді
жоғары психикалық процестерді дамытудың психологиялық ерекшеліктерін
анықтаудың маңызы зор. Зейін – психикалық әрекеттің оқу материалына
бағытталып түйдектелуі. Зейіннің болмауы оқу материалын жете түсінуге
кедергі жасайды. Ерекше атап өтетің жайттардың бірі – студенттің оқуға
деген зейінін мақсатты түрде шоғырландыру. Ғылыми білімді игеруде студент
зейінін шоғырландыра білу оқу материалын әсерлі, қызықты ете, көрнекі
жеткізуге байланысты. Оқытушының ғылыми ақпаратты монологті түрде баяндап,
түсіндіріп қоймай, оқытудың белсенді әдістері, яғни проблемалық сұрақтарға
жауап іздетуі, өзіндік шешім шығара білуге бағыттауы, сұхбат, пікірталасқа
шақыруы, компьютерлік динамикалық пәрменді көрнекіліктерді пайдалануы
студент зейінін еріксіз аударып, оның оқу материалын жете меңгеруіне
көмектеседі, сондай-ақ оқытушының дауыс ырғағының бірқалыпты болмай,
өзгеріп отыруы, оқу материалын баяндау да бір типті болмай, құбылып
отыруының зейін үшін маңызы бар. Оқу әрекетінде ерікті зейін ең алдымен
мақсат қоюға, түрткі жасауға байланысты болады. Мәселен, лекция оқудың
алдында берілетін білімнің келешек кәсібіне қажеттілігі ескеріліп, оқу
мақсаты анықталған жағдайда студенттің оқу материалын игеруге зейіні
тұрақты және ұзақ болады да, білімді саналы меңгеруіне мүмкіндік береді.
Іске шын мәнісінде зейін қойып кіріскенде ғана әрекетті нәтижелі етіп
орындауға болатындығы мұғалім үшін аксиомалық қағида болуы қажет [14,
113]. Теориялық білімді меңгертуді студенттің зейінін аудару үшін объектіні
анықтап, бөліп алу, назарын сол объектіге шоғырландыру қажет, сонымен қатар
алаңдататын басқа тітіркендіргіштерді болдырмау керек. Студенттің оқып,
білім алуға тұрақты зейінін қалыптастыру қызығуға да байланысты. Ол үшін
оқытудың жаңа формалары мен пәрменді әдіс-тәсілдерін түрлендіріп,
студенттің оқу белсенділігін тудыру қажет.
Студенттің теориялық білімі негізінде саналы оқу әрекетін
қалыптастыру – білімді меңгеру күрделі психикалық процестердің бірі ес-
жадымен байланысты. Жоғары мектеп оқушысының есте сақтаудың
психофизиологиялық ерекшеліктерін білуі өте маңызды. Дүниені танып білуде
ұлы Абай айтқандай . . . ынтамен ұғу керек, қайтарып, ойланып, көңілге.
Ес-жады есте қалдыру, қайта жаңғырту, ұмыту секілді процестерден тұрады,
сондай-ақ ес қысқа және ұзақ уақыттық болып бөлінеді. Оқу материалын,
білімді ұзақ есте қалдыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖҰМЫС
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Макашева Севара
Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін қолданудың
тиімділігі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011700 – Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қазақ филологиясы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі,
ф.ғ.к., доц.м.а. Ж.Исаева
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін
қолданудың тиімділігі
5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы
Орындаған Макашева С.
Ғылыми жетекшісі,
ф.ғ.к., доцент Жылқыбай
Г.Қ.
Түркістан 2015
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Факультеті Филология
Мамандығы 5В 011700 – қазақ тілі мен әдебиеті
Кафедрасы Қазақ филологиясы
Диплом жобасын (жұмысын) орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке Макашева Севара № СБ – 649
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда
жобалау әдісін қолданудың тиімділігі
Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі 05.04.2015ж.
Жобаның (жұмыстың) негізгі деректері Қазақстан Республикасының
Конституциясы, Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы, Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы,
5В05011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша жалпыға міндетті
білім берудің мемлекеттік стандарттары, зерттеу проблемасына қатысты
психологтардың, педагогтардың, әдіскерлердің еңбектері, білім беру
мәселесіне арналған ресми құжаттар, педагогикалық оқулықтар, ғылыми-
теориялық материалдар, мерзімді басылымдар жарияланымдары.
Диплом жобасында көрсетілген мәселелердің тізімі немесе диплом
жұмысының қысқаша мазмұны:
Кіріспе
1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын жоғары оқу орнында оқытудың
ғылыми негіздері
1.1 Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу
әрекеті – ғылыми таным негізі
1.2 Морфологияны оқыту жүйесіндегі дидактикалық ұстанымдарды
бағдар ету – білім сапасының кепілі
2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту
2.1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту әдістері
2.2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін
қолданудың тиімділігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Графикалық материалдардың тізімі (міндетті сызбалардың дәл көрсетілуімен)
Ұсынылатын негізгі әдебиет
1. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 2014 жылғы 17 қаңтардағы
Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан
халқына Жолдауы. 2014 жыл 17 қаңтар.
2. Білім туралы заң. Қазақстан Республикасындағы Білім туралы
Заңнама. Заң актілерінің жиынтығы. -Алматы: Юрист, 2003.-180 б.
3. Зинченко В.П. Психологические основы педагогики. Психолого -
педагогические основы построения системы развивающего обучения
Д.Б.Эльконина-В.В.Давыдова. Учебное пособие. М., 2002.
4. Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю. Педагогаческий словарь М.,
2000. -176 с.
5. Эльконин Д.Б. Избранные психологические труды. МД989.
6. Дулатов М. Шығармалары. А, Жазушы. 1991.
7. Давыдов В.В. Теории развивающего обучения. М., 1996.
8. Зимняя И.А. Педагогическая психология. Учебник для вузов.
- М.: Логос, 2003. -384с.
9. Давыдов В.В- Содержание и структура учебной деятельности
школьников. Формирование учебной деятельности школьников. Под ред.
В.В.Давыдова и др. М,, Педагогика. 1982. —216 с.
10. Жұмабаев М. Педагогика.-А.,1992. -112б.
11. Леонтьев А.Н. Основы речевой деятельности. М., 1974.
12. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:
Педагогика және психология. Алматы: Мектеп, ЖАҚ, 2002. —256 б.
13. Құрманова Н. Сөз тipкeci синтаксисін дамыта оқыту технологиясы.
ПҒД... авторефераты, Алматы, 2004: -50-б.
14. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері. -Алматы, 2002.—415 б.
15. Рубинштейн С:Л; Основы общей психологии. В 2 томах, М.,1989.
16. Шамова Т.И. Активизация учения школьников, М,, Пед. 1982.—208 с.
17. Есипов - Б;П. Самостоятельная работа учащихся на
уроках. М.,Учпедгиз,1961.
18.Низамов Р.А. Дидактические основы активизации учебной
деятельности студентов. Казань, 1975. — 302 б. 19. Архангельский С1И.
Введение в теорию общения в высшей школе. Вып. 3. М.,1977.
20. Чернилевский Д.В. Дидактические технологии в высшей школе.
Уч.посдля вузов.М., 2002. -437 с.
21. Подласый И.П. Педагогика. Новый курс: Учебник для студентов.
Пед.вузов. М.: Владос, 2000. — 576 с.
22.Тәжібаев Т. Жалпы психология. Оқу құралы. Алматы: Қазақ
университеті, 1993. — 240 б.
23. Құдайбердиев Ш. Шығармалары. Алматы, Жазушы, 1988.
24. Андреев И.Д. Теория как форма организации научного познания.
М.Наука, 1979.-303 с.
25. Алдамұратов Ә. Оқушылардың грамматикалық ұғымдарды меңгеру
психологиясы. Алматы: Мектеп, 1983.-151 б.
26. Усова А.Б. Психолого-дидактичсскме основы формировании учащихся
научных понятий. Челябинск, 1986, -88 с.
27. Бадмаев Б.Ц. Методика преподавания, психологии. М.: Владос, 2001.
28. Ильясов И.И. Обучение студентов деятельности учения:Формирования
учебной деятельности студентов. М., 1989.
29. Загвязинский В.И., Гриценко А.. Основы дидактики высшей школы. М.
1978.
30. Российская педагоическая энциклопедия в 2 томах. М., 1999.
31. Қазақстан Республикасында жоғары білімді дамыту стратегиясы.
А.,1998.
32. Храпченков В.Г. Проблемы содержания и методов обучения в школах
Казахстана. Алматы: Мектеп, 1983.
33. Сейталиева К. Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің даму
тарихы. Пед.ғыл...докторы...дисс. авторефераты. Алматы, 1999.
34. Современный урок русского языка и литературы. Под ред. З.
С.Смелковой. 2-изд., Л.: Просвещение, 1990. — 239 с.
35. Загвязинский В.И. Дидактика высшей школы. Челябинск, 1990.
36. Батышев С;Я. Реформа профессиональной школы, опыт, поиск, задачи,
пути реализации. М., 1988.
37. Беляева А.П. Теоретические основы содержания обазовании в средних
профессионально-технических училищах. Автореферат... ДПН. М., 1971, -51с.
38. Мажитова Л. Студенттердің кәсіби ынтасын қалыптастыру. А., 1994.
39. Харламов В. Педагогика. M,1990
40. Коменский Я.А. Великая дидактика. XXт. М., 1966.
41. Қадашева Қ. Жаңаша жаңғыртып оқытудың ғылыми - әдістемелік
негіздері: өзге тілді дәрісханалардағы қазақ тілі. Пед...докторлык, дисс.
А.,2001. -385 6.
42. Федоренко Л.П. Принципы и методы обучения русскому языку;
Пособие для студентов пединститута. Мц Просвещение, 1964. -255 с.
43. Текучев А.В. Методика преподавания русского языка. М.,.1980.—4-
15 с.
44. Дудников А.В. Русский язык в школе. 1974.
45. Жұбанова М.Қ. Құдайберген Жұбанов ұлттык
дидактика
проблемалары хақында. Алматы: Рылым, 2002. — 82 б.
46. Маманов И.Е. Қазіргі қазақ тілі. Етістік . Алматы: Мектеп. 1966.
—155 б.
47. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010
жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы Егемен Қазақстан. 16 қазан,
2004.
48. Щукина Г.И. Роль деятельности в учебном процессе; М.,
Просвещение. 1986. -144 с.
49. Лозовая В.И. Познавательная активность. Автореф...д.п.н. М.,1990.
50. Әбілқасымова А. Студенттің танымдық ізденімпаздығын
қалыптастыру. А.,1994. —192 б.
51. Сабыров Т. Болашақ мұгалімдердің дидактикалық дайындығын
жетілдіру. А., РБК, 1999. -83 б.
52. Педагогический Энциклопедический словарь. Научное, издательство
"Большая Российская энциклопедия", М:, 2003, - 527 с.
53. Қадашева Қ. Жаңаша жаңғыртып оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері.
өзгетілді дәрісханалардағы қазақ тілі. Пед...докторлык дисс. А., 2001. -385
б.
54. Жақсылықова К. Қазақ тілін орыс тілді бөлімдерде модульмен оқытудың
ғылыми-теориялық негіздері. Алматы: Білім, 2000. 261 б.
55. Қараев Ж., Қуанбаева Б. Жетілдірілген педагогикалық жүйені
жобалаудың дидактикалық шарттары. Ізденіс. 1999.
56. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный
подход. Метод. Пособие. М., высшая школа, 1991. -207 с.
57. Вайндорф-сысоева М.Е., Крившенко Л.П. Педагогика. М., Юрайт.
Издат., 2005. -239 с.
58. Дайрабаев Е., Дайрабаева А. Педагогика пәнінің негіздері. Оқу
құралы. Алматы: Қазақ университеті, 2005. -223 б.
59. Педагогика и психология высшей школы. Учебное пособие. Ростов на
Дону: Феникс, 2002. -544 с.
60. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования: от
деятельности к личности. Учебное пособие. М.,Академия, 2003. -304 с.
61. Mахмутов А. Мектепте проблемалық оқуды ұйымдастыру. Алматы: Мектеп,
1981. -247 б.
62. Лихачев Б. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие для студентов
пед. Учебных заведений и слушателей ИПК и ФПК. М.: Юрайт, 1999. -523 с.
63. Қазақстан республикасының білім беру жүйесін ақпараттандырудың 2002-
2004 жылдарға арналған тұжырымдамасы. Астана, 2001.
64. Азимов Э.Г. Использования компьютера в обучении русского языка как
иностранному. М., 1989.
65. Фадеев С.В. ЭВМ в преподавании русского языка.
66. Алгазина Н.Н. методика предупреждения ошибок и недочетов по
синтаксису словосочетания и простого предложения. М., АПН РСФСР, 1962.
67. Бабанский Ю.К. Методы обучения в современной общеобразовательной
школе. М., 1985.
68. Батманов И.А. О частях речи. Фрунзе, 1986.
69. Караев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в
условиях применения компьютерной технологии обучения. А., 1994.
70. Джусубалиева Д.М. теоретические основы формировании информационной
культуры студентов. А., 1997.
71. Евдокимов В.И. Научные основы повышения эффективности обучения
среством наглядности. М., 1997. -313 с.
72. Caтбeкoвa A. Жoбaлaу әдici арқылы оқыту технологиясының сапалылығы
Академик Серік Қирабаев және ХХ ғасырдағы әдебиеттану ғылымы атты
халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдар. –Алматы, 2007. -441-
446 б.
73. 2011-2020 жылдарға арналған Қaзaқcтaн Pecпубликacындa Бiлiм бepудi
дaмытудың мeмлeкeттiк бaғдapлaмacы. –Acтaнa, 2010.-45 б.
74. Aбдиeвa Ш. Жoбaлaу әдiciн қoлдaну apқылы cтудeнттepдiң тiл үйpeнугe
дeгeн бeлceндiлiгi мeн қызығушылығын apттыpу Жоғары оқу орындарында
қазақ тiлiн oқыту әдicтeмeci. – Aлмaты, 2009. – 84-93 б.
Жоба (жұмыс) тараулары көрсетілген жоба (жұмыс) бойынша кеңестер
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
І Жылқыбай Г. 5.01.2015
ІІ Жылқыбай Г. 5.02.2015
Диплом жобасын (жұмысын) дайындау кестесі
№ Тараулардың аттары, зерттелген мәселелердің Ғылыми Ескерту
тізімі жетекшіге
ұсыну
мерзімі
1 1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын 15.01.2015
оқытудың ғылыми негіздері
Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде тұлғаның
танымдық белсенді оқу әрекеті – ғылыми таным
негізі
Морфологияны оқыту жүйесіндегі
Дидактикалық ұстанымдарды бағдар ету – білім
сапасының кепілі
2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту
15.02.2015
Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді
jқыту әдістері
Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда
;обалау әдісін қолданудың тиімділігі
Кафедра меңгерушісі: ф.ғ.к.,
доц.м.а. Ж.Исаева
Ғылыми жетекші: ф.ғ.к.,
доц. Г.Жылқыбай
Тапсырманы орындаушы студент: С.Макашева
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың ғылыми негіздері ... ... ... 7
1. 1 Білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу әрекеті – ғылыми
таным
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. 2 Морфологияны оқыту жүйесіндегі дидактикалық ұстанымдарды бағдар ету –
білім сапасының
кепілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..22
2. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді
оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... .38
2. 1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту
әдістері ... ... ... ... ... ... 38
2. 2 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау әдісін қолданудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .67
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..69
Кіріспе
Диплом жұмысының өзекті мәселелері. ХХІ ғасырда білім мен ғылым
саласында болып жатқан өзгерістер болашақ мамандар даярлауда жоғары
мектептің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Осыған орай, бүгінгі әлеуметтік
білім беру кеңістігіне сай бейімдеп білім алу, жалпы ғаламдық танымды,
ойлауды дамыту, өзінше ғылыми тұжырым жасауға, олардың қажетіне қарай ғылым
жетістігін сұрыптауға, студенттің өзінің іс-әрекетінің субъектісі болуына
мүмкіндік туғызу - көкейкесті мәселе. Өйткені, тек жоғары білімді маман
ғана қоғам мен экономиканың, әлеуметтік және мәдени өркендеудің көшбасшысы
бола алады.
Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2014 жылғы 17
қаңтардағы Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ
Жолдауында: Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін
ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел
дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Бұл үшін біз
не істеуіміз керек? Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей
білім беру жүйесі бар. Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын
жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-
6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту
жоспарлануда. Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар мен оқыту
әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну маңызды. Орта білім жүйесінде жалпы
білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту
деңгейіне жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін
білуге тиіс. Оларды оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік
ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс , - деген
болатын [1].
Жоғары білім - маманға білім, іскерлік және дағды ғана беріп қоймайды,
ол жеке тұлға қалыптастырады. Жоғары мектептегі білім берудің басты мақсаты
- алдыңғы қатарлы жастар тәрбиелеу, адамзаттың мәдени және өнегелік деңгейі
мен оның ой-өрісін арттыру, жоғары білімді маман иелерін дайындау. Білім
саясатының өзекті мәселелері- кәсіптік даярлаудың сапасын жақсарту,
біліммен қамтамасыз етудің ғылыми-әдістемелік жүйесін түбегейлі жаңарту,
оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін өзгерту, педагогикалық
ғылымдарды ұйымдастыруды қайта құру, ондағы алдыңғы қатарлы оқу-тәрбие
тәжірибелері мен қазіргі қоғамның сұраныстарының алшақтығын жою, білімдегі
жаңашылдықты саралау, білімді жетілдіру үрдісіндегі үздіксіздікті
қамтамасыз етуде оның ролін арттыру.
Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өзгерістердің ауқымдылығы,
күрделілігі білім беру саласына оның ішінде жоғары оқу орындарында білім
беру стратегияларына өзгерістер енгізуді талап етеді. Әр түрлі болжамдардың
сан алуандығына қарамастан, қазіргі білім беру жүйесін дамыту үрдісінде
жаңа оқыту үлгілеріне, мазмұнына, технологияларына, түрлері мен әдістеріне
қатысты шығармашылық ізденістердің қарқындылығымен әрі көп түрлілігімен
ерекшеленетінін мойындауға болады.
Қазақстан Респубикасының Білім туралы Заңында ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде тұлғаны
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және
оның шығармашылық, рухани және тәни күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-
жақты дамуына жағдай жасау міндеті көзделгенін ескерсек, болашақ мамандарды
жаңашылдыққа даярлауымыз керек [2].
Қазіргі білім берудің барлық деңгейлерінде зерттеулік, компьютерлік,
жобалық және көптеген өзге де инновациялардың кең ауқымы байқалады. Алайда,
бұл инновациялардың басым көпшілігі технологиялық жеткіліксіздігі мен
теориялық негізінің әлсіздігі салдарынан жаппай білім беру жүйесіне
айтарлықтай ықпалын тигізе алмай келеді. Десек те, жаңа аталмыш үлгілер
ескі білім беру парадигмасы шектеулерінің жойылып, оның орнына жаңасының
құрылып жатқандығын растай түседі.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерге талдау жасай отырып, жоғары оқу
орындарының инновациялық іс-әрекетіндегі қолданбалы тәжірибенің көп
түрлілігі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерді ескере
отырып, жаңа бағыт-бағдарды айқындауды, теориялық тұрғыдан ұғынуды,
жалпылауды және сараптауды қажетсінеді. Мұндай өзгерістер жоғары мектептегі
инновациялық білім беру үрдістерін басқаруға қатысты педагогикалық теория
мен практикаға деген көзқарастың жаңа сипатта қалыптасуын талап етеді.
Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу, ахуалын бағалау. Қазіргі заман
педагогтары Б. Әбдікәрімов, М.С. Молдабекова, Т.С. Садықов, А.А. Саипов,
Л.Х. Мажитова, Г.Ж. Меңлібекова, Е.Ө. Медеуов, Ж.Ж. Жаңабаев, А.А.
Жолдасбеков, Ж.К. Оңалбек, С.С. Маусымбаев, А.М. Абдыров, Б.А. Оспанова,
К.М. Беркімбаев және т.б. маманды даярлау үрдісінің психологиялық-
педагогикалық негіздеріне, мамандықтың мәніне, өзіндік ерекшеліктері мен
функцияларына тоқталады. Оның құрылымын негіздей отырып, маманның іс-
әрекетінің кәсіби бағдарын, студенттердің шығармашылық және өздігінен
дербес білімін жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік бағдар ұсынған.
Жоғары мектептегі білім берудегі болашақ түрлі мамандардың жетілдіру
жолдары А.В. Усова, И.Л. Беленок, Б.К. Момынбаев, М.А. Құдайқұлов, Ш.Т.
Таубаева, А.Е. Әбілқасымова, А.Б. Абибуллаева, О.С. Сыздықов, А.Г.
Қазмағамбетов, Б.Т. Кенжебеков, С.М. Кеңесбаев, Қ. Ералин, Б. Тойлыбаев,
К.М. Беркімбаев, А.З. Тұрсынбаев, және т.б. ғалымдардың еңбектерінде әр
қырынан талданған.
Жоғары білім беруді ұйымдастыру мен жетілдірудің қазіргі заманғы келелі
мәселелері Б.К. Момынбаевтың, Л.К. Керімовтің, С.Ж. Пірәлиевтің, М.Н.
Сарыбековтың, С.С. Хасеновтың, В.А. Кимнің, Ж.И. Намазбаеваның, Н.
Асановтың, Қ.Б. Бөлеевтің, О. Салимбаевтың, Ж.А. Шоқыбаевтың, Е. Омардың,
А.К. Ахметовтың, К.М. Беркімбаевтың және т.б. ғалымдардың еңбектерінде жан-
жақты қарастырылған.
С.А. Абдыманапов заманауи университет білімінің структуралық
диверсификациясын талдап, университет білімін қалыптастыру әдістемесін
(функциялары, макропринциптері, бағыт-бағдарлары, инновациялық
технологиялары) жетілдірді. Білім жүйесінің тиімділігін арттыру және оны
жетілдірілген потенциалға келтіру мақсатында білім беру саласына белсенді
ақпартану қажеттілігін көрсетті.
Қазіргі педагогикалық теорияда мұғалімнің кәсіби білім деңгейі оның
кәсіби қызметінің құрылымы мен жалпы педагогика ғылымының даму бағытымен
анықталады. Осы мәселелер, атап айтқанда мұғалімнің кәсіби қызметінің әр
бағыттағы ғылыми зерттеу жұмыстарына арқау болады.
Ұстаз табиғаты, оның абырой-беделі туралы ой-пікірлердің іргетасын
қалаған классик-ғалымдарымыз – Я.А. Коменский, Ы. Алтынсарин, А.
Байтұрсынов , М. Жұмабаев және т.б. ғалымдардың айтулы еңбектері бүгінгі
ғылымның болашағы деуге әбден болады.
Алайда, бұл еңбектерде жоғары оқу орнындағы білім беру үрдісінде
инновациялық технологияны енгізудің педагогикалық шарттарының мәселелері
ғылыми тұрғыда жеке мәселе ретінде зерттелмеген.
Оқу процесіне инновациялық технологияларды енгізудің негізгі өзекті
мәселесі – ғылым негіздерін саналы түрде оқытушымен қатар түрлі
педагогикалық-психологиялық әдістерді қолдана отырып мақсатты және жүйелі
түрде жас жеткіншектердің интеллектілік, шығармашылық ойлауын дамыту,
қазіргі өмір талабына сай экономикалық көзқарастары мен белсенділігін
қалыптастыру. Оларды кәсіпкерлікке баулу, өзбетінше білім алу және еңбек
ету дағдыларына негіз салу болып табылады.
Осылайша, Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық қайта құру жағдайында
жоғары мектептегі деңгейлік технологияны енгізудің теориялық негізін және
оларды ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын анықтау, психологиялық-
педагогикалық тұрғыда сараптау мәселесі туындайды.
Жоғары мектептегі білім беру үрдісінде оқытудың озық технологияларын
енгізудің түбегейлі түрде қарастырылмағаны және көтеріліп отырған мәселенің
көкейтестілігі біздің тақырыбымызды Қазіргі қазақ тілі морфологиясын
оқытуда жобалау әдісін қолданудың тиімділігі деп таңдауымызға негіз болды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жоғары оқу орындарында
қазіргі қазақ тілі морфологиясынан оқытудың ғылыми негіздеу мақсатында
төмендегі міндеттерді шешу көзделеді:
1. Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу
әрекетін ұйымдастыру түрлерін айқындау;
2. Морфологияны белсенді оқыту жүйесінде дидактикалық ұстанымдарды бағдар
етудің білім сапасының кепілі екенін дәлелдеу;
3. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту әдістерін саралау.
Зерттеудің нысаны: Қазіргі қазақ тілі морфологиясынан оқытудың ғылыми-
әдістемелік негіздері, қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуда жобалау
әдісін қолданудың тиімділігі.
Теориялық мәнділігі мен ғылыми жаңашылдығы. Қазіргі қазақ тілі
морфологиясын оқытудың теориялық мәселелерін толықтырумен қатар білім беру
үдерісінде қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың ғылыми-педагогикалық
негіздері айқындалды, атап айтқанда:
• білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу әрекетін
ұйымдастыру түрлерін айқындалды;
• Морфологияны белсенді оқыту жүйесінде дидактикалық ұстанымдарды
бағдар етудің білім сапасының кепілі екені дәлелденді;
• Қазіргі қазақ тілі морфологиясын белсенді оқыту әдістері сараланып,
білім мазмұнына қарай іріктеліп ұсынылды.
Практикалық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының нәтижелері жоғары оқу
орындарының филология факультеттеріндегі морфологияны оқыту мәселелеріне
байланысты оқу құралдарын толықтыруға жәрдемін тигізеді деп есептейміз.
Теориялық және әдіснамалық негіздері. Зерттеу барысында бірін-бірі
толықтырып отыратын теориялық, педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге
талдау, жаңа педагогикалық тәжірбиелерді жинақтау және зерттеу, отандық
зерттеулерге салыстырмалы талдау жасау, әңгімелесу, тестілеу, педагогикалық
тәжірибе, студенттердің іс-әрекет нәтижелерін зерделеу; тәжірбиелік жұмыс
және оның нәтижелерін талдауда логикалық (салыстыру, талдап қорыту, топтау)
әдістері пайдаланылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім
беруді дамыту тұжырымдамасы, 5В05011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы
бойынша жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, зерттеу
проблемасына қатысты психологтардың, педагогтардың, әдіскерлердің
еңбектері, білім беру мәселесіне арналған ресми құжаттар, педагогикалық
оқулықтар, ғылыми-теориялық материалдар, мерзімді басылымдар жарияланымдары
пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлім
екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың ғылыми негіздері
1. 1 Білім беру жүйесінде тұлғаның танымдық белсенді оқу әрекеті –
ғылыми таным негізі
Педагогикалық қызмет қоғамдық құбылыс болғандықтан, қоғамдық қарым-
қатынастардың өзгеруі, жаңа білімнің жинақталуы, өндірістің жетілдірілуі,
әлеуметтік прогресс, білім берудегі ізгілендіру, демократияландыру,
ақпараттандыру, тұлғаның Мен тұжырымының басымдық ұстанымы, яғни тұлғаның
– бағдарлық, нәтижелі оқу моделіне көшу педагог даярлығы қызметінің
мазмұндық сипатын жаңаша өзгертуді талап етеді, себебі ол қоғамның
әлеуметтік сұранысын қанағаттандыруы тиіс. Мектептегі жас ұрпақ тәрбиесі,
оның жеке тұлғасының жаңаша қалыптасуы, әлеуметтік дүниеге көзқарасы, жалпы
адами болмысының қалыптасуы алдымен мұғалім, оның жеке тұлғасы, кәсіби
қызметіне байланысты. Ресейдің көрнекті психологы В.П. Зинченконың мұғалім
оқушыны білім кеңістігіне енгізе отырып, оның жеке тұлғасын, оқу әрекетін
қалыптастырады, өздігінен білім алып, оны өмірде қолдана білуге үйрететін
тұлғаға теңеуі дау туғызбайды [3, 27]. Жоғары мектеп оқытушысының қоғамдағы
атқаратын негізгі әлеуметтік қызметі – жас ұрпаққа қоғам міндеттеп отырған
талаптарға жауап беретіндей оқытудың жаңа моделі негізінде тәрбиелеу, білім
беру, оның белсенді оқу әрекетін қалыптастырып, танымдық қажеттіліктерін,
қызығушылығын арттыру. Осы талаптарға сәйкес орта білім беретін мектептер
мен инновациялық мектептердің (лицей, гимназия, атаулы, арнайы
мамандандырылған мектептер) саны да көбейе түсуде. Мұның өзі келешек еңбек
жолын мектепте жалғастыратын жоғарғы оқу орындарында болашақ мұғалімдер
даярлығына қойылатын талаптар мазмұнын белгілеп отыр.
Тілді білуге, үйренуге ұмтылыс қазіргі кезеңде басқаша мазмұн алды,
ал білім беру мазмұнында тілді оқытудың маңызы ерекше, оқушы тіл арқылы
лингвистикалық білім алады, қоршаған ортаны таниды, адамдармен тілдік қарым-
қатынасқа түседі, логикалық ойлау қабілеті дамиды, басқа да пәндерді
игереді, өз ойын ауызша да жазбаша да жатық жеткізе алу мүмкіндігіне ие
болады. Тіл – өнер-білім, ғылымға жетелейтін құрал, ол тек сөз өнері ғана
емес, ол әр ұлт өкілдерін бір-бірімен рухани жақындастырушы, тәрбие құралы.
Тілді білу ұлтаралық қарым-қатынасты, ұлтаралық мәдениетті жақсартады.
Әрбір халықтың ғасырлар бойы жасаған мәдениетін, оның озық үлгілерін таныту
арқылы баланы сол ұлтқа құрметпен қарауға тәрбиелеумен бірге, оның тілге
деген сүйіспеншілік сезімін оятуға болады. Осы тұста бүгінде толыққанды
дамуына кепілдік алып отырған қазақ тілін абыроймен оқытып-үйрету, оның
қоғамдық беделін көтеру – болашақ қазақ тілі маманының қасиетті борышы,
міндеті.
Жоғары мектепте маман даярлау мәселесі – күрделі дидактикалық
көпқырлы үдеріс. Жоғары мектептегі оқу үдерісі – студенттің танымдық
әрекетін ұйымдастыру мен оны басқару жүйесі [4, 329]. Жоғары білім беру
жүйесіндегі бүгінгі ерекшелік – оқытуды ізгілендіру, демократияландыру
негізінде студенттің ақыл-ойын дамыту, танымдық әрекетін белсендіру,
өздігінен білім алу қабілетін, кәсіби біліктілігін қалыптастыру. Ғылыми
пәнді игертуде елеулі нәтижеге жету оқытушының лингвистикалық теориялық
білімімен қатар, педагогика-психология ілімін жетік, жан-жақты игеру
деңгейіне, оқу үдерісінің өн бойында студенттің жеке-дара ерекшеліктерін
ескеріп, саралап оқыту ұстанымдарын жүзеге асыруына, студенттердің оқу-
танымдық белсенділігін арттыратын белсенді оқыту әдістерін, құралдарын
қолдана білу шеберлігіне, білім мазмұнының ізгілік сипат алуына, оқытудың
тұлғалық-бағдарлық, кәсіби бағыттылығы ұстанымын жүзеге асыруына
байланысты. Студенттің ғылыми ұғымдар жасап, оны меңгеріп есте сақтап қана
қоймай, оны игерудің амал-тәсіліне үйренудегі оқу әрекетін өзі басқарып, өз
мақсаттарына сәйкес нәтижелерін қолдана білуге үйренеді. Бұл үдерістің
толыққанды жүзеге асуы студенттің білімд оқу белсенділігі негізінде
игертудің психологиялық ерекшеліктерін ескерген жағдайда нәтижелі болмақ,
сондықтан психология іліміндегі жетістіктер дидактика ілімінде жемісті
қолданылуда.
Жалпы, жоғары мектеп мазмұнын құрайтын лингвистикалық пәндердің
ғылыми мазмұнын іріктеу, оны оқытудың әдіснамалық, әдістемелік негіздерін
жаңаша қарастырған еңбектер аз. Дәстүрлі оқыту жүйесі студенттің оқу
үдерісінде обьекті деңгейінде қалып, ғылыми білімді игерудің танымдық амал-
тәсілдерімен жеткілікті дәрежеде қарулануына кедергі болып келді, сондай-ақ
жоғары мектепте жеке тұлғаның белсенді кәсіби-шығармашылық деңгейде дамуы,
оның танымдық іс-әрекеті, оны басқару, оқытудың психофизиологиялық
мәселелері әлі де болса аз қарастырылған. Ресейдің көрнекті ғалымдары Л.С.
Выготский, П.Я. Гальперин, А.Н. Леонтьев, В.А. Крутецкий, А.С. Лурье, С.Л.
Рубинштейн, Н.И. Жинкин, И.А. Зимняя, А.А. Вербицкий, отандық ғалымдардан
Қ. Жарықбаев, С.К. Қалиев, Ә. Сембаев, Т. Тәжібаев, С. Ұзақбаева, Г.
Храпченков, Н. Д. Хмель секілді т.б. ғалымдардың ілімдерінің оқыту
үдерісінде білімді игерудің әдіснамалық мәселелерін шешуде маңызы зор.
Ғалымдардың пайымдауынша, оқу материалын меңгертудің психологияялық,
дидактикалық ерекшеліктерін ескермей, оны тиімді етіп игерту мүмкін емес.
Оқу үдерісі құрылымы жағынан оқытушы мен студент арасындағы өзара
байланыстан тұрады, яғни оқу үдерісі – мақсатқа негізделген оқытушы мен
студент іс-әрекетінің үйлесімді әрекеті. Морфологиялық ұғымдарды игертудегі
оқытушының инновациялық қызметі – оқытудың психологиялық, педагогикалық
қағидаларын негізге ала отырып, оқыту мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес
білім мазмұнын жаңа ғылыми ұстанымдар негізінде оны ұйымдастырудың тиімді
түрлерін таңдау арқылы студенттің ғылыми-теориялық білімін қалыптастыру.
Осындай екі жақты өзара байланысты үдерістің жүзеге асуының логикалық
құрылысын былай өрнектеуімізге болады (1-сурет):
1-сурет. Екі жақты инновациялық оқу әрекетінің логикалық құрылымы
Студент қызметі – білім меңгеруде өз зейінін шоғырландыра отырып, оны
қабылдаушы және әрекеттік негізде орындап, өз бетімен жұмыс істеу арқылы
оны жүзеге асырушы. Мұнда инновациялық оқу үдерісінде оқу әрекетінің
мұғалім мен оқушының ынтымақтастық қарым-қатынасы негізінде жүзеге асуының
нәтижелігі көрсетіледі. Морфология негіздерін оқыту әдістемесінің
тиімділігі студент пен оқытушы әрекетінің жоғары дәрежеде біртұтастықта
үйлесімді түрде жүзеге асуының нәтижесіне байланысты. Нәтижеге жетуде басты
мәселе – студенттің жеке ерекшеліктерін, оқу-танымдық іс-әрекетін
психофизиологиялық қырынан зерттеп білу, ал белсенді оқу әрекетінің
нәтижесі – ғылыми-теориялық білім қалыптастыру. Бұл үдеріс оқу материалын
ұғыну, оны тәжірибеде дұрыс қолдана білу, ойлау операцияларының жинақтау,
талдау, салыстыру, дерексіздендіру, жалпылау түрлерінің бірлескен қызметі
негізінде жүзеге асады. Оқу әрекеті, негізінен, студенттің білімді игеруі,
меңгеруі болса, екіншіден, оқытушының өз шәкіртінің білімге ынта-ықыласын
оятып, белсенділігін көтеріп, дүниеге саналы көзқарасын қалыптастыру
жолындағы әрекетінің тоғысы болып табылады. Әрекет теориясы жөнінде Л.С.
Выготский, А.Н. Леонтьев, В.В. Давыдов, Г.И. Щукина, Н.Ф. Талызина т.б.
пайымдауларына сүйене отырып, оқу әрекетінің студент қабілетінің және оның
жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына негіз болатынына көз жеткізуге
болады.
2-сурет. Дәстүрлі оқытуда объекті мен субъектілер әрекетінің көрінісі
3-сурет. Инновациялық оқытудағы объекті мен субъектілер әрекетінің
көрінісі.
Оқу әрекетін мына түрде көрнекі көрсетуге болады. Дәстүрлі түсіндірмелі-
иллюстративтік оқытуда әдістемелік жүйе (мақсат, міндет, мазмұны оқу
формалары, әдістері, оқу құралдары т.б.) оқытушы, студент әрекеті бір-
бірінен оқшау болады да білім сапасы төмен болады.
Мұнда (с-студент) әдістемелік жүйенің оқытушы, студентпен бірлескен
біртұтас бейнесін көруге болады, яғни үш объекті, студент әрекеті, оқытушы
әрекеті, оқытушы мен студенттің әдістемелік жүйедегі өзара әрекеті негізгі
рөл атқарады және ол субъектілік қатынасқа негізделгенде тиімді болады.
Оқыту сапасын жаңа деңгейге көтеруде белсенді әдістер мен кез-келген әрекет
тапсырмаларды анықтау, өзара әрекет түрлерінің жүзеге асуының амал-
тәсілдерін белгілеу, оқытудың қолайлы, оңтайлы, белсенді әдістерін қолдану
секілді мақсат қоюдан басталады. Оқытудың мақсаты білімі дайын күйінде
қабылдап, іскерлік, дағды қалыптастырумен шектелмеуі тиіс, оқу студенттің
ақыл-ойын, шығармашылық қабілетін өздігінен білімін жетілдірудің амал-
тәсілдерін игеру қабілеттерін дамытуды, келешек кәсіби бағыттағы
мәселелерді шешудің қолайлы да тиімді амал-тәсілдерін, жолдарын меңгеруге
мүмкіндігі мол жеке тұлғаны қалыптастыруды мақсат етуі керек. Оқу әрекеті –
ғылыми ұғымдарды игерудің жалпыланған тәсілін игеру [5, 245]. Демек,
теориялық білімді меңгеру студенттің ақыл-ойының тез дамып жетілуіне
бағытталған әрекет деп түсінуге болады. Оқыту сапасын жаңа деңгейге
көтеруде белсенді әдістер мен оқу құралдарын жүйелі пайдаланудың маңызы
зор. Ұлы ағартушы педагог Ы. Алтынсарин кезінде сауатын ашуды ғана мақсат
тұтқан мектептерге қарсы болғаны белгілі. Оның мектептегі оқыту жүйесі
теория мен практика арасындағы байланыс негізінде құрылып, жаңа мәдениетті
азаматты тәрбиелеуге негізделуі тиіс деген түйіні дамыта оқытудың табиғатын
дәл танытады. Ал М. Дулатовтың оқуда мақсат жалғыз құрғақ білім үйрету
емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені қоса беру керек деген қағидасы ұлы
ұстаздың ойымен тоғысып жатыр [6, 239].
Оқу әрекеті – теориялық білімді меңгеру, ал оқу әрекетін қалыптастыру
өз бетінше және шығармашылық тұрғыда ойлау дағдысын қалыптастыру [7, 3].
Бұған дамыта оқыту нәтижесінде қол жеткізуге болады. Дамыта оқыту –
біртұтас, құрылымы күрделі, педагогикалық жүйе, ол сабақтың мақсат-мазмұны,
әдіс-тәсілдер мен оқу формалары, студенттің білім алу белсенділігі мен оның
оқытушымен өзара әрекеттестік ерекшеліктері, қарым-қатынастары сипатымен
ерекшеленеді. Дамыта оқыту үдерісінде білім дайын күйінде емес, қарқынды ой
еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау арқылы жетуі қажет. Оқытудың
әрекеттік түрі басқарушы мен бағынушы емес, ынтымақтастық, серіктестік
негізде жүзеге асады. Дамыта оқыту идеясы негізінде студент мақсат-
міндеттерді шешуде өзі басшы роль атқарса, оқытушы – оқу ісін
ұйымдастырушы, бағыт беруші, кеңесші. Мұндай жағдайда әрбір студент өз
шешімінің дұрыстығын өз бетінше дәлелдей білуге, пікірін еркін айтуға,
нәтижесін көрсетуге, дәлелдеуге, талдап, қорытындылауға үйренеді. Сонымен
қатар белгілі бір шапшаңдықпен сапалы еңбек етуге мүмкіндік беріліп,
оңтайлы жағдайлар жасалады. Оқытушы мен студент қарым-қатынасында өзара
түсінісу әрекеттестік ұстанымы негіз болады. Студенттің ақыл-ойын,
шығармашылық қабілетін дамытуда және білімді сапалы игертуде оқудың топпен
ғылыми жобаны қорғау, проблемалық мәселелерді шешу, пікірталасқа қатысу
әдістері, яғни студенттерден жоғары белсенділікті қажет ететің түрлерін
қолдану нәтижелі. Дамыта оқытудың негізгі шарттарының бірі оқу
материалдарының мазмұнына, оқу материалын іріктеуге байланысты. Бұл
материал лекцияда семинар, зертханалық сабақтарда меңгеріліп студенттің
ойлауын дамытатындай болуы керек. Мысалы, жіктеу есімдіктерінің көмектес
септігіндегі тұлғалық ерекшелігін түсіндіруде оның даму тарихын бірлән
шылаумен байланыстыра отырып, неге? не себепті? деген сұрақтар қойып,
студенттерді ойланта, іздендіре отырып, проблема қоя отырып, жауабын табу
өз нәтижесін береді. Ойлау проблема немес сұрақ қоюдан, таңданудан
басталатыны белгілі, сондықтан оқытушы студентті өз бетімен жұмыс істеуге,
өз бетімен ойлана, іздене білуге үйретуі керек. Мәселен, морфологияны
игерудегі қиын мәселелердің бірі грамматикалық омонимдерді танып-білуде
тілдің эволюциялық дамуы негізінде олардың шығу төркіні жөніндегі ғылыми
пікірлерді келтіре түсіндірудің пайдасы мол. Студенттерге омонимдес
қосымшалар мен сөз мағыналары арасындағы мағыналық қатынастардың арасынан
қандай айырмашылық байқайсыңдар? деген сұрақтарды қоя отырып, ойландыру
қажет. Ал басты мәселе – оқытуда проблемалық-ізденушілік мақсаттағы амал-
тәсілдерді қолдану студенттің ақыл-ойын дамытады, өздігінен қорытынды
жасауға үйретеді. Ал тұлғаның ақыл-ойдың даму көрсеткіштері - өз бетімен
ойланып шешім қабылдай білуі, оқу материалын тез берік меңгеруі, тілдік
құбылыстардың мәнін терең түсіну, сыни ойлауының дамуы.
Оқу әрекетінің құрылымы оқу-танымдық уәждемеден, оқу тапсырмаларынан,
бақылау (өзіндік бақылау), бағалаудан(өзіндік бағалау) тұрады. [5, 245; 8,
196]. В.В. Давыдов осылардың біреуі өз деңгейінде жеткілікті орындалмаса,
білім алуда жүйенің қалыптаспайтынын (деформация) баса айтады [9]. Оқу
әрекеті құрылымының өзіне тән уәждері болады. Оқу әрекетін қалыптастырудың
бірінші алғышарты уәж қалыптастыру. Оқу әрекетінде уәждің маңыздылығын
қазақтың ұлы тұлғасы М. Жұмабаев былайша пайымдайды: Жанымызда бір тілек
бар. Сол тілекті ске асырғымыз келеді. Тілектің іске асуының тиістілігін
бекітетін себептер, яғни дәлел мотив деп аталады. Бұл қайраттың мақсатқа
жету үшін жанның алға ұмтылуының бірінші басқышы [10, 102]. Себепсіз
әрекет болмайды [11, 12], сондықтан адамның әрбір іс-әрекеті уәж(мотив)
арқылы жүзеге асады. Уәж –субъектінің өмір сүру жағдайы ықпалымен
қалыптасатын және оның белсенділігінің бағыттылығын анықтайтын әрекетті
туғызушы [12, 219]. Уәж - әрекетке итермелейтін пәрменді күш, түрткі, ынта-
ықылас, қызығушылық. Уәжді қалыптастырудың маңызды шарты – педагогикалық
үдеріс компоненттерінің бірлікте жүзеге асуы. Танымдық уәждеме –танымдық
әрекеттің қозғаушы күші, түрткісі. Болашақ маман даярлау үдерісінде білім
мазмұнын кәсіби бағдар беруге сәйкестендіріп, оқытудың жаңа формалары мен
белсенді әдістері негізінде студенттердің білім алуға ынта-ықыласын оятып,
білімді саналы берік игеруге мүмкіндік жасауға болады. Мұндай жағдайда
студенттің алға ұмтылуының бірінші басқышы –білікті маман болуға, жан-жақты
білім алуға ұмтылу болмақ. Студенттер тіл заңдылықтары мен сөйлеу механизмі
грамматиканы жетік игергенде тіл үйрету жолдарын меңгеруге мүмкін
болатындығын саналы, түсіну арқылы оны (грамматиканы) білуге ұмтылыс
жасайды, себебі тіл меңгерту теориялық білімді игерумен тығыз байланысты.
Теориялық білім теориялық ойлауды дамытумен, ал ол субъектінің таным, оқу
қызметін белсендірумен байланысты. Қазақ тіліндегі сөз тіркесін дамыта
оқыту технологиясының теориялық негізін жасаған ғалым Н. Құрманова оқыту
үдерісінде субъектінің ақыл-ойының жетілуін теориялық деңгейде білім алумен
байланыстырады. Осы турасында ол Оқушылардың теориялық деңгейде білім
алуы, теориялық ойлауы дамуы дегеніміз – тілтану үдерісінде анализ
(талдау)мен синтезді (жинақтау), дедуқция мен индукцияны, лингвистикалық
экспериментті, модельдеуді, логикалық операциялардың қолданылу жолдарын
еркін меңгеруі, соған мүмкіндік беретін дағдылардың қалыптастырылуы -деп
пайымдайды [13, 65]. Демек, біздің жағдайымызда морфологиялық ұғымдар
жүйесін қалыптастыру оқу үдерісінде студенттің белсенді әрекетінің негізін
құраушы элементтер мазмұнын анықтау. Біздіңше, олар ең алдымен танымдық уәж
қалыптастырумен тығыз байланысты. Оқу әрекетінің маңызды құрылымдық бөлігі
ретінде студенттің оқып-білім алуға, жағымды уәжін қалыптастыру болып
табылады. Ол студенттің жеке-дара ерекшеліктерін ескеруге, сондай-ақ
танымдық кәсіби қызығушылықтарына, ең бастысы студенттің қарқынды, белсенді
оқу негізі болатын оқу формаларының, оқыту әдістерінің, оқу құралдарының
негізіне құрылған оқу-әдістемелік жүйенің мазмұнына байланысты. Оқу әрекеті
мақсаттылықпен байланысты болғандықтан, оның дұрыс қойылып, соған жетуге
ұмтылыста уәждің маңыздылығы ашыла түседі. Оқу әрекетінде қоғамда өмір сүру
үшін білімнің қажеттілігі мен қолданбалылығының, прагматикалық мәнін
сезіну, морфологиялық тілдік бірліктердің ішкі мазмұнын, ішкі
заңдылықтарын, байланыстарын кәсіби-функционалдық қызметі негізінде
біртұтастықта тану әдістерін меңгеру арқылы теориялық ұғымдар жасау
дағдыларының қалыптасуы, теориялық білімдер жүйесі негізінде танымдық
уәжін, қызығушылығын туғызу студенттің оқуға ынта-ықыласын арттырып, білім
сапасын арттыра түседі. Оқу әрекетінің уәждемесі студенттің теориялық
білімді меңгеруге, қызыға кірісуіне жағдай жасайды. Оқыту үдерісіндегі
заңдылық нақтылықтан абстракті ойлауға және оны іс жүзінде жүзеге асырудың
адам танымы арқылы жүзеге асырылса, бұл себепсіз салдар болмайтыны секілді
уәжге байланысты. Уәж – студенттің ынтасы, талабы, мұқтажы, әлеуметтік
ортада қажеттігін сезінуі. Жеке тұлғаның қалыптасуы, оның психикалық
жағынан дамуына танымдық қызығушылыққа негізделген білім ғана ықпал етеді.
Танымдық уәждеме ұғу, ес, ойлау т.б. психикалық процеске әсер ете отырып,
тұлғаны белсенді әрекет жасауға ұмтылдырады. Танымдық уәж – проблемалық
білім берудің құрамдас бір бөлігі, ол белсенді оқыту ұстанымдарына
негізделгенде ғана тиімді болады. Студенттің танымдық қызығушылығын кәсіби
уәжіне сәйкестендіру арқылы жоғары нәтижелерге жетуге болады. Уәж адам
белсенділігінің деңгейін анықтап қана қоймайды, ол тұлғаны бар ықыласын,
күшін салып, мәселені шешуге ұмтылдырады. Қ. Жарықбаев уәжді танымдық уәж,
табысқа жету уәжі деп бөле отырып, танымдық уәж арқылы адам қабылдауының,
ес-жады, ойлау т.б. психикалық әрекеттерінің өзгеріске түсіп, танымдық
қызығушылықты туғызатындығын айтады, сондықтан оқу әрекетінің құрылымының
басты буыны оқу-танымдық уәж студенттің теориялық білімді қызыға меңгеруіне
байланысты. Қызығу – шындықтағы заттар мен құбылыстарды белсенділікпен
танып, білуге бағытталған адамның біршама тұрақты жеке ерекшелігінің бір
көрінісі [14, 61]. Оқу әрекетінде қызығу білімді терең де берік қабылдауға
көмектеседі. Оқу уәждерінің даму қарқынына қарай білім алуға қызығу да
бірте-бірте қалыптаса бастайды, алайда қызығу пәрменді, белсенді болмаса,
нәтиже де солғын болатынын назарда ұстау керек. Танымдық қызығу жаттығулар
жүйесін морфологиялық талдау, оппозициялық, синтагмалық, диахрондық т.б.
талдау, лингвистикалық тәжірибелержасау арқылы морфологиялық ұғымдардың
тілдегі қолданысына бақылау жасау арқылы оның ішкі заңдылықтарын ашу,
тілдің басқа қабаттарымен байланыстыру, білім мазмұнына жаңа ғылыми
тұжырымдарды енгізу арқылы, проблемалық сұрақтар қою арқылы ойға түрткі
салудан, проблемалық жағдаяттар құрудан, дидактикалық ойын элементтерін
тиімді қолданудан, пікірталастар ұйымдастырып, оған белсене қатысудан, яғни
өзіндік әрекеттік шешімдік қабылдауға талпынудан, компьютерлік т.б.
пәрменді құралдарды қолданудан басталады. Мұнда студент даяр білімді
селқос, енжар күйде емес, оны белсенді оқу әрекеті, яғни өздігінен ой
қорытындыларын жасау, оқу материалын талдау, жинақтау, салыстыру, жүйелеу,
ереже, анықтамалар шығару негізінде қабылдайды. Мұндай жолмен қалыптасқан
білім саналы меңгеріліп, студенттің кәсіби ойлауы дамуының негізі болып
болашақ кәсіби қызметінде нәтижелі қолданылады. Студенттің оқу-танымдық
қызығушылығын қалыптастыратын факторлар:
• базалық білім мазмұнының жаңартылуы, мақсат-міндеттерді субъектілердің
екіжақты бірлесе қоюы;
• оқытуды ұйымдастырудың белсенді түрлері проблемалық лекция, лекция-
конференция, пікірталас лекция, семинар-ойын, семинар-аукцион т.б.
оқытудың топтық, ұжымдық формалармен үйлесімділігі, нәтижелігі;
• оқытудың белсенді әдістері: проблема қою, ми шабуылы, пікірталас,
ойталқы, оқу ойындары, шығармашылық-ізденімдік жаттығулардың,
көрнекіліктің молдығы;
• мультимедиалық-компьютерлік бағдарламаның тиімді қолданылуы, оқытуды
ұйымдастырудың топтық, жұптық, ұжымдық жұмыстардың бірлікте жүзеге
асуы, өзара, өзіндік бақылау, тексеру, рефлекция рейтингілік бағалау
жүйесінің жүзеге асуы.
Сонымен, студенттің оқу-танымдық уәждемесін қалыптастыру оқытудың
белсенділігіне, әрекеттік жүйеге құрылуына байланысты болды.
Оқу әрекетінің маңызды құрылымдық элементтерінің бірі – оқу
тапсырмалары студенттердің орындайтын әдеттегідей тапсырмалары ғана емес,
оларды орындаудың жалпы әдіс-тәсілдерін, амалдарын игеру дағдылары. Оқу
тапсырмалары – құбылыстар немес объекті, үдеріс туралы ақпараттың бір
бөлігінің толық, екінші бөлігінің белгісіз болып берілуі. Осы тұрғыдан
алғанда, тәжірибеде оқу тапсырмаларын проблемалық жағдаяттарды шешуге
құрдық. С.Л. Рубинштейннің тұжырымдарына сәйкес проблемалық жағдай, оны
шешу жолдарын іздестіру адамның белсенді ойлауын қажет етеді [15, 374].
Білім беруде проблемалық жағдай туғызу үшін студенттің бұрынғы білімі мен
жаңа білім көлемінің ара қатысы ескерілуі керек. Т.И. Шамова да танымдық
белсендірудің негізгі құралдары проблемалық оқу мен оқушының өздігінен
жұмыс істей білу қабілеті деп пайымдайды [16]. Морфологиялық ұғымдарды
игертуде проблемалық жағдаяттарды тілдік фактілерге талдау (бақылау,
салыстыру, топтау, талдау, жинақтау) негізінде жасауға болады. Танымдық оқу
әрекетін белсендірудің маңызы факторларының бірі – белсенділіктің ішкі
түрткілері – танымдық қажеттіліктерді қалыптастыру. Танымдық белсенділікті
қалыптастыру туралы Б.П. Есипов, М.А. Данилов, Т. И. Шамова, Р.А. Низамов,
Ж.А. Қараев, Л.П. Аристова, Т.И. Щукина, А. Әбілқасымова т.б. қарастырды.
Б.П. Есипов белсенділіктің негізі белгілерінен ойлауға күш түсіру, шындық
құбылыстарға жан-жақты талдау жасай білу десе [17], М.А. Данилов танымдық
белсенділік белгілері ынта, ерік-жігер күші, ойлау қарқындылығы, өздігінен
әрекет ету, оның тәсілдерін игеру дейді. Т.И. Шамова белсенділікті тұлғаның
әрекет сапасы ретінде қараса [16], Р.А. Низамовтың пайымдауынша, субъект
белсенділігі ерік-жігер тұрақтылығы, білімге терең қызығушылық, ақыл-ойға
күш салу [18]. Демек, тұрақты зейін қалыптастыру белсенді оқытуға
байланысты болса, ол ақыл-ойға күш салуды, ойлау қарқындылығын, субъектінің
өздігінен әрекет етуін, оның амал-тәсілдерін игеруін қажет етеді. Бұл
факторлар оқытудың белсенділік, әрекеттік жүйесінде жүзеге асады. Оқытудағы
белсенділік – білім алушының әрекеттік қалпы ғана емес, ол Т.И. Шамова
көрсеткендей, тұлғасының әрекеттік сапасы.
Белсенділік әрекет сипаты болғандықтан, оның компоненттері зейін,
есте сақтау, ойлау т.б. заңдылықтарын білу керек. Енді осы мәселелерге
тоқталайық. Білімді қабылдап ұғуда ең алдымен зейін, ес, ойлау секілді
жоғары психикалық процестерді дамытудың психологиялық ерекшеліктерін
анықтаудың маңызы зор. Зейін – психикалық әрекеттің оқу материалына
бағытталып түйдектелуі. Зейіннің болмауы оқу материалын жете түсінуге
кедергі жасайды. Ерекше атап өтетің жайттардың бірі – студенттің оқуға
деген зейінін мақсатты түрде шоғырландыру. Ғылыми білімді игеруде студент
зейінін шоғырландыра білу оқу материалын әсерлі, қызықты ете, көрнекі
жеткізуге байланысты. Оқытушының ғылыми ақпаратты монологті түрде баяндап,
түсіндіріп қоймай, оқытудың белсенді әдістері, яғни проблемалық сұрақтарға
жауап іздетуі, өзіндік шешім шығара білуге бағыттауы, сұхбат, пікірталасқа
шақыруы, компьютерлік динамикалық пәрменді көрнекіліктерді пайдалануы
студент зейінін еріксіз аударып, оның оқу материалын жете меңгеруіне
көмектеседі, сондай-ақ оқытушының дауыс ырғағының бірқалыпты болмай,
өзгеріп отыруы, оқу материалын баяндау да бір типті болмай, құбылып
отыруының зейін үшін маңызы бар. Оқу әрекетінде ерікті зейін ең алдымен
мақсат қоюға, түрткі жасауға байланысты болады. Мәселен, лекция оқудың
алдында берілетін білімнің келешек кәсібіне қажеттілігі ескеріліп, оқу
мақсаты анықталған жағдайда студенттің оқу материалын игеруге зейіні
тұрақты және ұзақ болады да, білімді саналы меңгеруіне мүмкіндік береді.
Іске шын мәнісінде зейін қойып кіріскенде ғана әрекетті нәтижелі етіп
орындауға болатындығы мұғалім үшін аксиомалық қағида болуы қажет [14,
113]. Теориялық білімді меңгертуді студенттің зейінін аудару үшін объектіні
анықтап, бөліп алу, назарын сол объектіге шоғырландыру қажет, сонымен қатар
алаңдататын басқа тітіркендіргіштерді болдырмау керек. Студенттің оқып,
білім алуға тұрақты зейінін қалыптастыру қызығуға да байланысты. Ол үшін
оқытудың жаңа формалары мен пәрменді әдіс-тәсілдерін түрлендіріп,
студенттің оқу белсенділігін тудыру қажет.
Студенттің теориялық білімі негізінде саналы оқу әрекетін
қалыптастыру – білімді меңгеру күрделі психикалық процестердің бірі ес-
жадымен байланысты. Жоғары мектеп оқушысының есте сақтаудың
психофизиологиялық ерекшеліктерін білуі өте маңызды. Дүниені танып білуде
ұлы Абай айтқандай . . . ынтамен ұғу керек, қайтарып, ойланып, көңілге.
Ес-жады есте қалдыру, қайта жаңғырту, ұмыту секілді процестерден тұрады,
сондай-ақ ес қысқа және ұзақ уақыттық болып бөлінеді. Оқу материалын,
білімді ұзақ есте қалдыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz