Жастардың қазіргі қоғамымыздағы саяси және әлеуметтік орны

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 32.001659.3:053.81(574) Қолжазба құқығында

БАЙМҰХАНОВ ЕРБАҚЫТ МҰХАМЕДҚАЛИҰЛЫ

Қазіргі Қазақстан Республикасы жастарының саяси санасын қалыптастырудағы
бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі

23.00.02 – саяси институттар, этносаяси конфликтология,
ұлттық және саяси процестер мен технологиялар

Саяси ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін
дайындалған диссертацияның

Авторефераты

Қазақстан Республикасы
Алматы, 2010
Жұмыс Қайнар университетінің
әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасында орындалған

Ғылыми жетекші: ҚР ҰҒА академигі, философия
ғылымдарының докторы, профессор Ә.Н.
Нысанбаев

Ресми оппоненттері: саяси ғылымдарының докторы
Т.Қ. Әуелғазина

саяси ғылымдардың кандидаты
Ж.О. Кенжалин

Жетекші ұйым: Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университетінің
саясаттану кафедрасы

Диссертация 2010 жылғы 23 маусымда сағат 16.00 Абай атындағы
Қазақ ұлттық педагогикалық университетіндегі 23.00.02 – саяси институттар,
этносаяси конфликтология, ұлттық және саяси процестер мен технологиялар
мамандығы бойынша философия ғылымдарының докторы және саяси ғылымдарының
докторы ғылыми дәрежесін алу үшін диссертациялар қорғалатын Д 14.21.03
диссертациялық кеңестің мәжілісінде қорғалады.
Мекен-жайы: 050010, Алматы қаласы, Қазыбек би көшесі, 30,
диссертациялық зал (ауд. 215)

Диссертациямен Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университетінің кітапханасында (050010, Алматы қаласы, Қазыбек би
көшесі, 30) танысуға болады.

Автореферат 2010 жылғы 22 мамырда таратылды

Диссертациялық кеңестің
ғалым хатшысы, философия
ғылымдарының докторы,

профессор Н.Ғ. Аюпов
КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертацияда Қазақстан жастарының саяси
санасы, олардың әлеуметтенуі және патриоттық сезімдерін оятудағы бұқаралық
ақпарат құралдарының (бұдан әрі мәтінде - БАҚ) рөлі мен ықпалы зерттеледі.
Жастардың қазіргі қоғамымыздағы саяси және әлеуметтік орны, сонымен бірге
жаһандану үдерісіндегі көптеген ақпарат құралдарының мемлекетіміздің
алдыға қарыштап дамуына және азаматтық қоғам мен ұлттар арасындағы бір-
біріне деген төзімділікті қалыптастырудағы маңызы ерекше фактор ретінде
қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік
алып, демократиялық жолға түскеннен кейін еліміздегі саяси - әлеуметтік
және мәдени құндылықтар мен қатар рухани, танымдық өзгерістер кең өріс
алуда. Мемлекетіміздің дамуының және оның аяғына тік тұрып, сыртқы және
ішкі саяси бағытымыздың айқындалуына жастар саясаты мен бұқаралық ақпарат
құралдарының рөлі өте зор екендігін уақыттың өзі дәлелдеп отыр. Жастар
мәселесі дамушы мемлекеттер мен қатар дамыған елдердің де өзекті
мәселелеріне айналып отырғаны белгілі. Бұқаралық ақпарат құралдарымен
еліміздегі жастар саясаты, ұлтжандылық пен патриоттық мәселелер мемлекет
саясатының басты тұғырларының бірі болып табылады. Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев пайымдағандай: Еліміздің бойына
ата-бабамыздың елі мен жеріне деген сүйіспеншілік қасиеті тараған, егеменді
елімізге аянбай қызмет ететін, ой-өрісі кең, алғыр да жүректі, сауатты да
салауатты азаматтар қажет [1]. Жастар саясаты мен БАҚ бұл бір-бірімен
ажырамас, құрамдас бөлік болып табылғандықтан, оларды мемлекет іргесін
нығайтумен қатар қоғамымыздағы саяси экономикалық және әлеуметтік
қатынастардың негізгі рөлге ие болатындығы белгілі. Қазіргі ақпараттар
ағымы заманында БАҚ-тың рөлі өте зор, себебі демократиялық қоғамда қандай
да болсын саяси науқан мен оқиға БАҚ-сыз жүзеге асуы мүмкін емес деп айтуға
болады. ХХ-ХХІ ғылыми техниканың жетістіктерімен бірге заманауи
технологиялар заманы болып отырғаны баршаға мәлім. Ал демократиялық
ұстанымдарды алдыға тартып келе жатқан еліміз үшін жаһандану кезеңінде
саяси институттар мен үкіметтік емес ұйымдардың орны ерекше. Сол себепті де
БАҚ-тың жастардың саяси санасын қалыптастырудағы Қазақстандағы
ерекшеліктерін талдауға мән береміз.
Саяси мәдениеттің құрамдас бөлігі сананың өзгеруіне БАҚ-тың ықпалы
қашанда анық көрінеді. Көптеген ғасырлар бойы армандаған тәуелсіздігімізге
қол жеткізген заманда жастар мәселесі, оның маңыздылығы және жастарға
байланысты проблемаларды шешу жолдары мен әдіс-тәсілдері, құралдары әр
түрлі түрде көрініс табуда. Ширек ғасырдан астам Кеңес Одағының құрамында
болу, халықтың тілі мен мәдениетіне байланысты негізгі құндылықтарының
жойылып кетуінің азақ алдында қалғаны мәлім. Әсіресе бұл мақсатты түрде
жүзеге асқан саясатқа жастарымыздың дүниетанымы мен ділі ілінгені жасырын
емес. Сондықтан еліміздің қабырғасын нығайтуда елдігімізбен,
тәуелсіздігіміздің баянды болу мәселесінен жастар тыс қалмауы тиіс. Сонымен
қатар осы өзекті тақырыпқа мемлекет тарапынан көп көңіл бөлініп отыр.
Ұлт тағдырымен мемлекетіміздің дамуына жастардың үлесі қашан да бір
төбе болғанын тарих беттерінен табуға болады. Еліміздің саяси жаңаруына
және түлеп қайта ұшуына жастардың саясатқа әсер етуі де негізгі себептердің
бірі болып отыр. Яғни 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы, ондағы жастарымыздың
өздерінің саяси ұстанымдарын білдіру үшін алаңға шығып, қарсылықтарын
білдіргендіктері баршаға аян. Бұл үрдісті жастардың биліктің қылышынан қан
тамып отырған заманындағы алғашқы демократиялық бастамалар деуге әбден
болады және оқиғаны саралай отырып өзіне тәлім-тәрбие алу қазіргі буын
өкілдерінің парызы деп айтсақ қателеспейміз.
Жастарымыздың саяси сауатты, жан-жақты болуынан қазақ топырағы кем де
емес. Кеңес үкіметінің қазақ сахарасында құрылуына біздің сол кездегі жас
буын өкілдері аянбай ат салысты. Солардың ішінде Сұлтанмахмұт Торайғыровты,
Ғани Мұратбаевты атап өтуге болады. Сауатсыздық пен надандықтан құтқару
үшін білім мәселесіне байланысты мақсатты түрде жұмыс атқарған қазақ
қыздары мен жігіттерін айтпасқа болмайды. Осы тарихи кезеңдерде жастардың
ұстанымдары, елі мен жеріне деген қайраткерліктерін зерделеу жас
ғалымдардың еншісінде.
Мемлекеттік жастар саясаты мен БАҚ-тың арасындағы байланысты
қарастыруда, қоғамымызда болып жатқан саяси процестерге терең үңіліп, саяси
жолдары мен бағыттарын анықтауға болады.
Отанымыздың саяси таңдап алынған сара жолында жастар саясаты мен оның
саяси-қоғамдық қатынастардағы ақпарат құралдарының байланысының өзектілігін
айқындап, жастарымыздың саяси ұстанымдарын қандайда заман болмасын көрсете
білетіндігі, қазіргі мен болашақ жастар үшін тәлім-тәрбие және патриоттық
рухты көтеретін бірден-бір көрініс болып табылатындығында. Жалпы саяси
институттардың ішінде БАҚ-тың құрылымы мен қызметі, Қазақстандық демократия
моделі негізінде оның рөлі мен қатар жастардың саяси ой–тұжырымына әсерінің
ерекшелігін ғылыми әртүрлі әдіс-тәсілдерді пайдалану арқылы зерттеу болып
табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Еліміздің саяси ғылымында БАҚ-қа
байланысты зерттеулер аз емес, Кеңес үкіметі құлағаннан кейінгі кезеңде БАҚ-
ты зерттеуге деген құлшыныс арта түсті. БАҚ-тың саяси институт және
азаматтық қоғамдағы қалыптастырудағы басты құралдарының біріне айнала
бастағаны себепкер болды. Демократиядағы негізгі қағидаттардың бірі бұл
–сөз бостандығы мәселесі қоғамымызда өзекті мәселелердің біріне айналды.
БАҚ-тың саяси санаға ықпалы, жастардың әлеуметтенуіндегі оның рөлі, әдіс-
тәсілдері және патриоттық сезімді оятудағы ықпалы т.б. Саяси мақсаттарға
жету үшін қарсыластардың бір-біріне ақпараттық айла–тәсілдер қолдану біздің
қоғамымызда жаңа үрдіс болып табылады.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдары аға буын және орта буын
өкілдерінің іске асырған шаралары мол десек артық айтқанымыз емес. Ал
қазіргі таңда орта буын өкілдерінің көпшілігі саяси элитаның негізін құрап
отыр. Олар өз кезегінде демократиялық бағыт ұстануда. Бірақ-та негізгі
саяси тәжірибесін олар коммунистік тәрбиеден алғандығы кейбір жағдайларда
қылаң беріп жататыны жасырын емес.
Батыс саяси ғылымында саяси әлеуметтену тұжырымдамасын және саяси
институттардың бір бөлігі болып табылатын классикалық түрін зерттегендердің
дәстүрлі теориясын негіз қылып институтционалды талданды. Батыс Еуропа
елдерінің зерттеушілерінің осы мәселеге байланысты әртүрлі теориясы өзекті
болды, оларды атап өтетін болсақ: Дж.Г. Мид пен Ч.Х. Кулидің символдық
интерекционизм теориясы, әлеуметтену рөлдік жаттығу түрінде
(Т.Парсоностың құрылымдық функционализм теориясы), әлеуметтену саяси
қатыс үлгісі ретінде (С. Верба, Н. Пай), әлеуметтену саяси қолдау
негізінде (Д.Истон, Дж.Деннис), саяси әлеуметтену, саяси мәдениет ауқымында
(Г.Альмонд, С.Верба, С.Липсетт) қарастырды.
Зерттеу барысында жастардың ұлттық-саяси болмысының қайнар көздерін,
түп негізін саралауда және саяси әлеуметтендіруді жүзеге асыруда БАҚ-тың
рөлін зерттеген С.И. Абдулпаттаев, Б. Аяған, Л.Ә. Байдилдинов, А.Қ.
Бижанов, К.Н. Бұрханов, Ғ. Есім, Ә.М. Жүнісов, Ж.Х. Жүнісова, Л.Ю.
Зайниева, Ғ.Ж. Ибраева, Л.М. Иватова, Ә.Ш. Ишмухамдедов, Р.Қ. Қадыржанов,
Н. Қалиев, М.Б. Қасымбеков, Ш.А. Құрманбаева, М.С. Машан, М.Б. Мұхаметов,
Д.Н. Назарбаева, Ә.Н. Нысанбаев, Н.З. Нығматуллин, Г.Р. Нұрымбетова, Ә.Ө.
Рахимова, Ж.Қ. Симтиков, К.Л. Сыроежкин, И.Н. Тасмағанбетов, М.Б. Тәтімов
және т.б. ғалымдардың зерттеудегі мақалалары және саяси тұжырымдары
мәселені жаңаша сараптауға арқау болды.
Саяси ғылымдардағы салыстырмалы әдіске сүйенудің арқасында, зерттеліп
отырған тақырыптың мәнін тыңғылықты қарастыруда, сонымен бірге жастардың
қоғамымыздағы лидерлердің өзіндік қасиеттерін ашып көрсетуде және оның
болашақ еліміздің тізгініне ие болатын жастарға айқын үлгі болуда көптеген
зерттеушілердің еңбектері ұйтқы болды. Олар А.И.Артемьев, Л.Н.Қасымова,
С.А.Қасабеков, Г.О.Әбдікерова, Е.Әбдірайымов, Е.Тәжітаева т.б. ғылыми
еңбектері мен мақалалары қазіргі кезеңмен болашақтың өзара сабақтастығын
нақтылып алуымызға септігін тигізді.
Қазақстанның дамуында өткен шақтан да біз сабақ алуымыз қажет, яғни
тарихымызды зерделемей болашаққа көз жүгірту әбестік болып саналады. Өткен
әртүрлі саяси-экономикалық және әлеуметтік оқиғаларды зерделей отырып қана
біз дамуда негізгі ұлттық тұжырымдық ойларды ұмытпауымыз қажет. Олардың
ішінде тек қана қазаққа емес, сонымен бірге әлемдік ғылымның дамуына үлкен
үлес қосқан көптеген бір туар ұлы тұлғаларды айтуымызға болады. Осы ойлар
диссертация арқылы жастардың ұлтына, еліне деген сүйіспеншілігн
қалыптастыруға түрткі болды. Олардың ішінде Әль-Фараби, Асан қайғы, Абай
Құнанбаев, Шоқан Уалиханов, Ыбырай Алтынсарин және т.б. Оларға жеке
тоқталатын болсақ:
Абай Құнанбаевтың қара сөздері мен өлеңдеріндегі көптеген идеялар мен
бағыттар бұл жастарды тәрбиелеудегі негізгі ұстаным болып табылады және сол
кездегі қазақ қоғамындағы кереғар көріністер, біздің жаңа ғасырымызда да
маңыздылығын жоғалтқан жоқ. Сол себепті қоғам дамуына байланысты сыни
көзқарастар соның айғағы. Соған байланысты адамға тән сан-алуан түрлі
қасиеттердің болуы бұл философия мен психологияның ара-жігін ашып көрсету
болып табылады. Ұлы Абайдың шығармашылығындағы қоғамдағы проблемалар біздің
уақытымызда да түрі өзгерген мен мәні сол қалпы қалуда. Осы бағдар
теориялық тұрғысынан тақырыптың терең зерттеуде түрткі болып табылады.
Б. Бұлқышев шығармашылығындағы адамгершілік пен білім сияқты негізгі
принциптердің бір-бірімен ұштасуы ол қазіргі қоғамға керекті қағидалардың
бірі. Сондықтан осы мәселелерді зерттеуде тәрбиелік маңызы ескерілді. Б.
Бұлқышев жастарды оқуға, адамгершілікке шақыруы бұл қазіргі заманда да өз
өзектілігін жоғалтқан жоқ. Жалқаулықтан құтылуға шақырған ойшылдарының
бірі. Оның көптеген шығармалары әлі күнге дейін тәрбиелік мәселе жағынан
кеңінен қолданып жүр.
Зерттеу тақырыбын тереңірек қарастыруда шетелдік ойшылдардың да еңбегі
орасан зор. Оның ішінде жастардың әлеуметтену процесіне және олардың мінез-
құлық қырларын, саяси ойлау психологиясын зерттеді. Осы тұрғыдан қарайтын
болсақ саяси әлеуметтену дербес бақылауды дамытушы процесс теориясы
З.Фрейд бойынша, саяси әлеуметтену жеке тұлғаның көзқарасы мен сезімін
саясаттандыратын процесс жөнінен (Э. Эриксон, Э.Фромм, Т.Адорно,
А.Адлерлердің бейсана тұтқаларды қарастырған зерттеулері), әлеуметтену
бихевиоризм бағытындағы әлеуметтік үйрету сипатында (Ж.Пиаже, Д.Адельсон)
зерттелді.
Сонымен бірге, жеке тұлғаның саяси әлеуметтенуінің әлемдік саяси
тәжірибедегі тұжырымдары Дж.Локк, Г.Алмонд, С.Верба, Д.Истон, Дж.Деннис,
Е.Вятр, Н.Смелзер, П.Шаран, С.Липсетт сынды зерттеушілердің еңбектерінде
зерделенген. Халықаралық қауымдастықтағы көптеген мемлекеттер жастарының
әлеуметтенуіндегі саяси іс-тәжірбиелеріне саяси салыстырмалы түрде талдау
жасауға және оны еліміздің қоғамының ерекшеліктеріне сай бейімдеп, дұрыс
жақтарын басты назарда ұстауға аталған ойшылдардың еңбектері зор маңызға
ие.
Кеңес үкіметі құлағаннан кейін комунистік идеология құрдымға кеткен
уақытта көптеген шетелдік ғалымдардың ойлары альтернативтік түрде жастардың
және БАҚ-тың саяси институт болып қалыптасуына, сонымен бірге жас ұрпақтың
идеалық тұрғыдан бағыт-бағдарын негіздеуге және оларға саяси білім мен
тәрбие беру т.б. проблемалары И.С. Кон, Г.Н. Лола, Н.В. Андреева, И.В.
Бестужев-Лада және т.б. ғалымдардың еңбектерінде зерттелген.
КСРО идеологиясында марксизм идеясы басым болу себебінен көптеген алыс
және жақын шетел ойшылдарының еңбектеріне аса мән берілген жоқ. Қоғамызда
саяси институттар мен азаматтық қоғамды қалыптастырудағы демократияның
принциптерін ұстануға тоталитарлық жүйенің ыдырай бастауы себеп болды.
Осыған орай саяси әлеуметтену ұғымының мәніне деген көзқарас түбегейлі
өзгеріске ұшырады. Сонымен бірге жастардың саяси белсенділігін арттыру үшін
және жас буын өкілдерін әлеуметтік топ ретінде қалыптастыруға әртүрлі
ғалымдардың ғылыми еңбектері, материалдар жиынтықтары өз үлесін тигізді.
Посткеңестік кезеңде көптеген зерттеушілер осы мәселеге байланысты әртүрлі
қырларымен танылды. Оларды атап өтетін болсақ Е.Б.Шестопал, В.П. Пугачев,
А.И. Соловьев, Г.Г. Дилигенский, Л.И. Божович, Л. Сморгунов, В.Семенов,
М.Н. Марченко, Ю.В.Ирхин, В.Д. Зотов, Л.В.Зотова, Е.А.Ануфриев,
М.Р.Холмская, А.И.Щербинин, Е.Я.Сергеева және т.б. зерттеушілердің
еңбектері бар.
Диссертацияның зерттеу тақырыбының Қазақстанда зерттелу мәселесіне
келсек, кеңестік басқару кезінде жарық көрген Р.Б. Әбсаттаров пен
Б.К.Байлярованың, К.Г. Ахметовпен О.Н. Белоустың, М.М. Сужиковпен,
В.В.Трошихиннің және т.б. еңбектерде осы тақырыпқа байланысты әртүрлі
жастардың саяси-әлеуметтену процесіндегі мәселелер қарастырылған.
Көптеген Қазақстандық зерттеушілер қоғамның жаңару барысында ұлттық
саясатпен, патриоттық сезімді қалыптастырудағы және ұлтаралық қатынастардың
ерекшеліктері, оның даму болашағы мәселелерін қамтитын зерттеулердің
Қазақстан Республикасындағы жастардың саяси әлеуметтену процесін жүзеге
асыруға қатысты проблемалар болып табылатындығы күмәнсіз. Осы орайда
ғалымдар – Р.Б. Әбсаттаров, С.М. Борбасов, Қ.Е.Көшербаев, С.Ш. Мұсатаев,
С.З. Нарматов, Т.С. Сарсенбаев, Н.В.Романова және т.б. ғылыми зерттеу
жұмыстары бұл саладағы маңызды еңбектер қатарына жатады.
Мемлекеттік құрлымдар қалыптасудағы жастардың тұлғалық қасиеттерінің
ерекшелігі және саяси әлеуметтенудегі бөлінбес бөлшектердің бірі саяси
мәдениет және саяси құндылықтар, гуманисттік ұстанымдар тәрізді жеке
тұлғалардың саяси әлеуметтенудің факторлардың мәні айрықша екені анық. Бұл
ретте Қазақстандық ғалымдар – Д.Ж. Жамбылов, Р.Қ. Қадыржанов, Г.В. Малинин,
А.А. Нұрмағанбетов, Қ.Ж. Нұғыманова, С.Е. Нұрмұратов, Р.А.Нұртазина, Т.С.
Садықов және т.б. білім беру саясаты, саяси мәдениеттің деңгейі мен даму
болашағы, саяси сана сияқты демократиялық қоғамның ерекшілігі және рухани
құндылықтар жүйесінің мәселелерінің мәнін ашып көрсетуге қомақты үлес қосып
отырғанын атап өткен жөн.
Тақырыпты зерттеуде және оны жаһандану тұрғысынан қарағанда белгілі
батыс ойшылдары С.Хантингтон, өз ойларымен әртүрлі саяси институттарды
дамытқан жағдайда ғана қоғам алдыға ілгерлейтіндігін, сонымен бірге
демократияны жетілдіруде аталған институттардың орны ерекше екенін
көрсетеді.
Зерттеудің нысанына тәуелсіздік алғаннан бері жастардың саяси-
әлеуметтік белсенділігімен БАҚ-тың қоғамындағы орны мен бірге қозғаушы күш
болып табылатын жас буын өкілдерінің саясат пен билік мәселесіне және
отанымыздың егемендігін нығайтудағы рөлін әртүрлі әдіс-тәсілдер арқылы
саралау.
Диссертациялық зерттеудің пәні жастардың саяси ұстанымдары мен
қағидаттарының еліміздің дамуындағы елеулі рөлінің процестерін талдау мен
қатар, ой елегі арқылы сабақтау. Қоғамдағы саяси үрдістердің қарқынды
ілгерілеуіндегі жастар саясатының осы үрдіске тигізетін әсерін сараптамадан
өткізу. Еліміздің дамыған елдердің қатарына қосылуда ақпараттық ағымдардың
арасындағы қайшылықтар, демократияны орнатудағы бірден-бір құрал екендігін
көрсету болып табылады.
Зерттеудің негізгі мақсаты - жастар саясаты мен БАҚ-тың арасындағы
өзара байланыс пен Қазақстан қоғамында әртүрлі демократиялық процестердің
ықпалына әртүрлі тұрғыдан талдаулар мен зерттеулер жасау, сонымен бірге
Қазақстандық жас буын өкілдерінің әлеуметтену барысындағы тәрбие,
отансүйгіштік және бір-біріне деген ұлттар арасындағы шыдамдылық
мәселесінің ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеу мақсатынан туындайтын негізгі міндеттер.
1. Кеңес үкіметі кезінде қалыптасқан идеологияға байланысты саяси
сананың өзіндік саяси ерекшеліктерін көрсету, БАҚ-тың тоталитарлық
кезеңіндегі көрінісіне теориялық пен салыстырмалы талдау жасау
2. ХХ ғасырдың соңындағы БАҚ-тың саяси институт және демократияның
құрамдас негізгі принциптерінен алынбас бір бөлігі ретіндегі қалыптасу
мәселесіне тоқталу.
3. БАҚ-тың мемлекетіміздегі және шетелдердегі интеграгативті қызметіне
саяси баға бере отырып, талдау жүргізу.
4. Жаһандану феноменінде БАҚ-тың саяси мәселелерге ат салысуы және
еліміздегі ұлтаралық шиеленістерді болдырмау мақсатындағы
толеранттылықты (төзімділік) көрсету.
5. Билік пен БАҚ-тың байланысы және жастар саясатындағы үкіметтік емес
ұйымдардың дамушы қоғамдағы орнын анықтау. Сонымен бірге ТМД
мемлекеттеріндегі жүргізіп отырылған жастар мәселесіне байланысты
саясатты, сын-пікірлерімен салыстырмалы түрде сараптау.
6. Сөз бостандығы мағынасының негізгі қағидаттарына тоқталу. Сөз
еркіндігі мен этика, сенсация шетелдік БАҚ-тың еліміздің саяси
процестеріндегі рөлін анықтау. Жастардың республикамыздағы мерзімді
басылымдар мен телеарналардың жас буын өкілдерінің санасының
қалыптасуындағы ерекшеліктерін талдау.
7. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың ел болашағына жастардың рөлімен олардың
болашақтағы мемлекеттік, қоғамдық саясатқа етене араласуындағы
мақсаттар, тапсырмалары және орындалуындағы ұрпақтар сабақтастығын
айғақтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
1. Қазақстан Республикасының қарыштап дамуындағы жастардың билік пен
саяси істерге араласу мәселесін, сондай-ақ Масс-Медиа құралдарының
жастардың саяси сенімі мен санасына, ойлау қабілетіне ықпалын саралау
арқылы талдаудан өткізілді.
2. ХХ-ХХІ ғасырлардағы Қазақстан қоғамындағы жастар саясатының
аспектілерімен және даму тенденциялары мен қатар БАҚ-тың қоғамдық ойды
қалыптастырудағы саяси-әлеуметтік дамуымен саяси ұстанымдарының
өзіндік ерекшеліктері арқылы анықталды; жастардың БАҚ ішінде баспасөз,
теледидар мен басқа да ақпарат құралдарының жас буын өкілдерінің саяси
көзқарастарына ықпалына байланысты зерттеулер жүргізіледі.
3. Еліміздің экономикалық, саяси нақты жасаған қадамдарында жастар мен
БАҚ-тың саяси процеске араласуының әртүрлі саяси технологиялар мен
бірге олардың пайдалану мәселелері айқындалады.
4. Орта буын өкілдері мен жастардың мемлекет қабырғасын қатайтудағы
ұрпақтардың өзара бір-бірімен сабақтастығы және бір саяси жүйеде
екінші саяси жүйеге ауысудағы транзиттік мәселелер саяси және тарихи
тұрғыдан салыстырмалы түрде талданады.
5. Ұлтаралық келісім мәселесі ұстанып отырған саясатымыздың негізгі
құрамдас бөлігі, себебі көп ұлтты еліміздегі қазақ жастарымен қатар
басқа ұлт өкілдерінің белсенділігі мен билікке кең ауқымда араласу бұл
бірлік пен оны сақтаудағы басты фактор екенін көрсетеді. Мемлекетіміз
ұстанып отырған ішкі саясатымызда қоғамдағы негізгі қозғаушы күш,
сонымен бірге саяси әлеуметтік оқиғаға шапшаң іс-қимыл жасайтын күш
ретінде және әлеуметтік жағынан қорғалмаған топ бола отырып,
мемлекеттік әртүрлі идеяларды жүзеге асыру мәселесі кеңінен
қарастырылады.
6. Қоғамымыздағы саяси мәдениет пен саяси институттар қалыптастырудағы
жастар мен БАҚ-тың әлеуметтік рөлі және ұлттық идеяны, сана-сезімді
оятудағы мемлекет ұстанып отырған ортақ идеологияның маңыздылығы мен
өзектілігі талданады.
7. Білім қазіргі заманның басты ресурсы ретінде қарастырылып, қазіргі
жастар әлемдік интеллектуалдық бәсекеге төтеп беру мәселесінің басты
бөлігі ретінде түсіндіріледі.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Зерттеу жұмысында автор
саяси және құқықтық ілімдер тарихындағы зерделенеген еңбектерге сүйене
отырып, жұмысқа байланысты деректерді Қазақстан, Ресей, Батыс Еуропа және
т.б. шетелдік авторлары мен зерттеушілердің ойлары мен тұжырымдамаларын
негізге алады. Сондай-ақ зерттеушілер мен осы саладағы ғалымдарды теориялық
және әдіснамалық ой-толғамдарын аша түседі. Сонымен бірге диссертациялық
тақырыпқа байланысты көптеген жастар мен ақпарат құралдарына байланысты
заңдар және бағдарламаларға тоқталады. Қоғамдағы ұлттық саяси сананы оятуға
және мәдениетті қалыптастырудағы мемлекеттік тұжырымдамалар мен заң
актілеріне байланысты жұмыс жасалған. Яғни бұл жұмыстың теориялық қайнар
көздерінен басқа тәжірбие жүзінде жүзеге асырылып жатқан іс-шараларға
талдау жасалды. Сонымен бірге әртүрлі авторлар жүргізген әлеуметтік
сауалнама нәтижелері, әртүрлі мерзімдік басылымдар мен арнайы әдебиеттер
пайдалананып, сараланады.
Зерттеудің әдіс-тәсілдерін саяси ғылымдағы белгілі жүйелілік, құрлымдық-
функционалдық, саяси-салыстырмалы талдаулар, тарихилық, әлеуметтік, ғылыми
объективтілік, болжамдық, статистикалық, логикалық талдау тәсілдері
құрайды.
Диссертациялық жұмыстың деректемелік негізін Қазақстан Республикасының
Конституциясы мен Қазақстан Республикасының Президентінің жыл сайынғы
халыққа Жолдаулары, Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдары
туралы заңы, Қазақстан Республикасының азаматтық қоғамды дамытудың 2006-
2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының ақпараттық
қауіпсіздік тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының ақпараттық
кеңістігінің бәсекеге қабілеттілігін дамытудың 2006-2009 жылдарға арналған
тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі.
Жастар саясаты департаменті Қазақстан жастары-2004: жағдайы, үрдістерімен
келешегі талдамалы баяндамасы, 2005ж. ҚР мемлекеттік жастар саясаты,
Жастардың бәсекеге қабілеттілігін қолдау мен дамытудың 2008-2015 жылдарға
арналған тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының азаматтарына патриоттық
тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы,
Қазақстан Республикасының ғылымын дамытудың 2007-2012 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасының Үкіметінің жанындағы
жастар ісі жөніндегі ереже.
Осы дерек көздері диссертация жұмысын әр түрлі қырларынан зерттеп,
тануға мүмкіндік туғызды.
Диссертациялық жұмыстың ғылыми және тәжірбиелік маңызы.
Жұмыстың теориялық және қолданбалы жақтары үйлесімді. Диссертация
нәтижелері мемлекетіміздің дамыған елдер қатарына қосылуда саяси
институттар, оның ішінде БАҚ-пен жастардың саяси мақсаттарымен демократияны
нығайтудағы рөлі ғылыми тұрғыдан сарапталуы тиіс, сонымен қатар қоғамымызда
болып жатқан саяси экономикалық, әлеуметтік өзгерістер кезінде ұлтжандылық,
еліне деген сүйіспеншілік бағытында тәрбиелеу мен салт-дәстүрмен
мемлекеттік тілді білуді жастар саясатының маңызды мәселелері екенін
ұмытпауымыз керек. БАҚ-тың жастар дамуында тәрбиелік және саяси
әлеуметтенуінде үлкен орын алатынын естен шығармауымыз қажет. Зерттеудің
негізгі ой тұжырымдарымен қортындылары жоғары және орта оқу орындарында
тақырыпқа сәйкес саясаттану, әлеуметтану, саяси психология, журналистика
және қақтығыстану пәндері бойынша дәрістер өткізуге, сонымен қатар арнайы
курстарды ұйымдастыруға, ғылыми ізденістерді жетілдіруге негіз бола алады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі ғылыми тұжырымдар.
1. Жастар саясаты мен ақпарат құралдарының тәуелсіздік алған жылдардан
бастап, олардың дамуына ғылыми баға бермес бұрын қоғамның саяси-
экономикалық және әлеуметтік ерекшелігін түсіну керек.
2. Еліміздегі көп ұлтты азаматтар мекен ету себебінен БАҚ-тың осыларды
ортақ идеяны астына біріктіру рөлі және әртүрлі діндер мен діни
бірлестіктердің өзара бір уағдаластыққа келіп, жастарды тәрбиелеудегі
ортақ ұстанымының қайнар көздерін толеранттылық (шыдамдылық)
қағидасымен байланыстырып талқылау қажет;
3. Жаһандану заманында БАҚ-тың саяси тұрақты институт болып қана қоймай,
болашақ ел азаматтарының тәрбиелеудегі әртүрлі мәселелер талдануы
қажет. Сонымен бірге жастардың тәрбиелік мәніне әлеуметтену
процесінің әсерін тигізетін қоғам мен саяси институттардың
ұстанымдарының қалыптасуын көрсету.
4. Жастардың саяси сауатты болу үшін және отансүйгіштік қасиетін оятатын
қазіргі заманда БАҚ-тың рөлі. Сонымен бірге патриоттық сезімді
қалыптастырудағы Масс-Медиа құралдарының Қазақстандық ерекшелігі
жұмысымызда басты қағида болуы шарт.
5. БАҚ-тың мемлекеттік тіл мәселесі және жастардың әлеуметтенуінің басты
құндылығы бұл ұлттық болмыс, оның ішінде тіл, саяси сана, рухани
сезім, салт-дәстүр т.б. проблемаларды жастарды болашақта ұлтжандылық
негізінде тәрбиелеудің жаңа ұстанымдары.
6. Білім мәселесіндегі ақпарат құралдарының жастардың ой-санасын
қалыптастырудағы ерекшеліктерін атап өту керек. Оның ішінде теледидар
мен газет-журналдардың, интернет және т.б. заманауи электронды
жабдықтарының ел жастарының жан-жақты, саяси сауатты ұлт болып
қалыптасуына тигізетін әсері қарастырылады.
7. Еліміздің ақпараттық жөнінен қауіпсіздігі бұл жаңа заманда пайда
болған мәселелердің маңыздысы болып отыр. Сонымен бірге жаһандану
процесін туғызған ақпараттық соғыс деген түсініктемеге дәйектемелі
түрде анықтама беру және енді ғана даңғыл жолмен үдере дамып келе
жатқан мемлекетіміздің ақпараттық тұрғысынан қауіпсіздігінің нық
болуына мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың әсерін көрсету.
Сонымен бірге демократиялық жолда қарқынды дамуымызда азаматтық
қоғамды қалыптастырудағы көптеген саяси институттардың жастармен
жұмыс жасау және олардың мақсатын анықтау.
Зерттеу жұмысының сыннан өтуі мен мақұлдануы. Диссертация Абай атындағы
Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің теориялық және қолданбалы
саясаттану кафедрасының мәжілісінде талқыланып, қорғауға ұсынылды. Жұмыстың
негізгі қағидалары мен қорытындылары ҚР БҒМ Білім және ғылым саласын
қадағалау мен аттестаттау комитеті мақұлдаған білді ғылыми басылымдармен
халықаралық, республикалық конференцияларда басылды. Көлемі 3 баспа табақ
болатын 8 ғылыми мақала жарияланды.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі: Диссертация кіріспеден, үш
тараудан, соған сәйкес алты тараушадан, қорытындыдан, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Диссертациялық жұмыс 136 бетті құрайды.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Кіріспеде зерттеу жұмысы тақырыбының өзектілігі негізделіп, зерттелу
деңгейіне шолу жасалды. Жұмыстың мақсаты мен міндеттері айқындалып,
деректік және әдістемелік негіздері, ғылыми жаңалығы мен практикалық
маңызы, сыннан өтуі ашып көрсетілді.
Диссертацияның Жастардың саяси санасы мен БАҚ өзара қарым-
қатынасындағы теоретикалық-әдіснамалық негіздері атты бөлімінің бірінші
тараушасында БАҚ әлеуметтік-саяси институт ретінде зерттелген. ХХ ғ.екінші
жартысынан бастап, бізге дейінгі уақыт аралығы қамтылған.
Автордың ойы бойынша БАҚ-тың қоғамдық қатынастарда өзіндік рөлі бар
екені уақыттың өзі дәлелдеп отыр деп тұжырым жасайды. Кез келген саяси
институттар немесе қандай да болмасын сала, тіпті адамдардың саясатқа
қатысуы да осы ақпарат құралдары арқылы реттеліп отырады. Осы мәселеге
байланысты көптеген ауқымды зерттеулер бар және бұл зерттеулер ақпарат
құралдарының мәні мен маңыздылығына әртүрлі пікір бергенімен, ақпарат
құралдарының жылдан-жылға дамуына байланысты бұл ой-тұжырымдардың ауқымы
мен мазмұны кеңейіп келеді. Сонымен қатар кейбір зерттеушілер мәселені
көбіне БАҚ-тың мәдениет пен саяси үдерістерде орны қаншалықты деген пікірге
байланысты әртүрлі пікірлер кеңінен тараған. Зерттеуші осы пікірлердің
алуан түрлерін жүйелеп, ортақ ерекшеліктеріне аса мән беріп, өзінің
зерттеуші тарапынан жасалған ұстанымын көрсетеді.
Қарастырып отырған мәселенің зерттеу нысанасы негізінен ХХ ғасырда өріс
алды. Соның ішінде батыстық ойшылдар бұл мәселені кеңінен қарастырған. АҚШ-
тың саясаттанушысы З.Бзежинский ақпарат құралдарының рөлін былай
айқындайды: Мәдениет, психология, әлеуметтік өмір, экономика және техника
электро әсерінен қалыптасады, оның ішінде компьютер және коммуникация
арқасында кең құлаш жаяды, ал өндіріс үдерісі бұрынғыдай әлеуметтік
құрылысқа және қоғамдық құндылықтарға басты фактор болып ықпал жасай
алмайды [2, c.18].
Сонымен қатар, тараушада ақпарат құралдарының мазмұны мен әдіс-
тәсілдерін ашып көрсетуде зор еңбек атқарған ғалымдар Хантингтон С., Кашлев
Ю.Б., Адамьянц Т., Черешкин Д.С., Смолян Г.Л., Норденстренг К., Масуда И.,
Кара-Мурза С. және т.б. көзқарастары қарастырылған. Бұлардың ойы бойынша
ақпараттар ағымы саяси сана, саяси мінез-құлыққа тікелей әсер ететін бірден-
бір фактор болып табылады және саяси ойынның ажырамас кұрамдас бөлігі
ретіндегі рөлін одан әрі қуаттай түседі. Ақпарат құралдары қандай да
болмасын саяси немесе қоғамда үлкен мәнге ие болатын оқиғаларды көрсетуде
көпшілікке ортақ ой түйіндететін құрал екені белгілі. Сол себепті де
отандық және бұрынғы КСРО мемлекеттерінің ақпарат құралдарының ішіндегі
телевизияны қарастырғанда ортақ ерекшеліктерді зерттеуші былай деп жіктеп
көрсетеді:
1) Кеңестік дәуірдегі телевизияның тек қана мемлекеттік ұстанымды ғана
білдіретіндігі және қоғамдағы ресми ақпарат тарататын негізгі күш екені
адамдардың оның ішінде орта буын өкілдерінің санасында қалып қоюуы.
2) Телевизияның газет-журналдардан айырмашылығы, әртүрлі құралдар
арқылы ақпаратты өте тез уақытта тұтынушыларға жіберуінде және болған
оқиғаларға журналистер тез арада барып, тікелей эфир таратуында.
3) Адам теледидар кадрлары мен журналистердің түсіндірмелері арқылы
өзін сол оқиғаның бір кейіпкері ретінде сезініп, оның саяси санасына
ақпараттар шапшаң жетуінде.
4) Телевизияның негізгі арналарын бұқара халыққа ақысыз көру
мүмкіндігі.
5) Теледидарды көру кезінде ақпараттар адамның көру, есту қабілеттері
арқылы тез қабылданады. Осының негізінде теледидардағы қантөгіс, зорлық-
зомбылық жастардың санасына күрделі деңгейде ықпал етеді. Мысалы: қантөгіс
көрген жас жеткіншектердің санасында қандай да болсын оқиға қантөгіссіз
болмайды және қоғамдық қарым-қатынаста мемлекеттік құқық қорғау органдары
шарасыз болғандықтан, бір тұлға немесе басты кейіпкер проблеманы шешеді деп
санайды. Бұл тенденция негізінен Кеңес үкіметі құлағаннан кейінгі көрініс
беріп отырған жайттардың бірі. Қазіргі кезеңде жастарды, жас жеткіншектерді
қоғамда қабылданған қағидалармен қатар БАҚ-тың өзіндік бағыт ұстанғандығы.
Бұл бағыт қоғамдық сананы ретеуші құрал екені айқын. Масс-Медиа қоғамдық
пікірді қалыптастырып қана қоймай, оны реттеу қызметін де алдыға тартады.

Демократиялық қоғамда ақпарат құралдарының еркіндігі және өзекті
проблемаларға баға беру, көпшілік қауым мен билік арасындағы байланыс
мәселесін АҚШ ғалымы Р.Даль былай деп түсіндіреді: сөз бостандығы
дегеніміз – сізді билік басындағылар ести алуында ғана емес, сонымен қатар
сізде басқалар не айтып жатқанын есту құқығының бар болуында [3, c.18].
Тараушаны қорытындылай келе автор: Қазақстанда БАҚ-тың дамуы
демократияның негізгі ұстанымдарына сәйкес келеді және олардың әртүрлі
бағытта көрініс алуы БАҚ-тың елімізде кең құлаштап дамуының көрінісі болу
себебінен, мемлекеттік тілдегі ақпараттық құралдарының дамуына мемлекеттік
бағдарлама жасалуы керек және бұл жүйелі түрде іске асуы шарт дегенді
негізге алады.
Транзиттік қоғамдағы жастардың саяси санасының қалыптасу
ерекшеліктері атты екінші тараушада, автор бұл құбылысты қарастырғанда бұл
күрделі үдеріс екенін тілге тиек етеді. Яғни жастардың жаһандану үдерісіне
байланысты саяси сананың қалыптасуын негізге алады. Жаһанданудың негізгі
құралдарының бірі БАҚ болып табылады. БАҚ негізінде саяси сана мен
жастардың мәдениеті, тіпті дүниетанымдарын қалыптастырады деген ой-
тұжырымға тоқталады. Тәуелсіздік алғаннан бері жастардың саяси санасын
қалыптастыру бұл өзекті проблемалардың бірі болып отыр. Себебі қазіргі жас
жеткіншектер ертеңгі билік тізгінін ұстайтын азаматтар, сол себепті де
еркін, ұлттық мәдениетін жоғары ұстайтын және патриоттық сезіммен
қаруланған жастарды қалыптастыру бұл тек мемлекеттің ғана ісі емес, сонымен
бірге қоғамның мүддесі дегенді автор негізге алады.
Зерттеуші қазіргі жастардың мәдениетіне бұқаралық мәдениеттің үлкен
әсері бар деп түйіндей келе, бұл проблеманы зерттеуші Е.П. Смоленскаяның
төмендегідей ойын негізге алады:
1) Ол өз негізінде гомогенды аудиторияға негізделген. Бұқаралық
мәдениетті барлық бағыты қалыпты адамға арналған және бүкіл мәселе
біртекті формаға ауысады.
2) Ақпараттар ағымын тез таратып, тез алу. Бұқаралық мәдениет
бұқаралық коммуникация арқасында жүзеге асады және олар жылдан жылға
өзгеруде.
3) Тез ұмытылу. Бұқаралық мәдениеттің әрбір мәселесі шапшаң өзекті
тақырыпқа айналып, аз уақыт ішінде ұмытылып кетеді. Бұқаралық мәдениетті
ақпараттар қарапайым және қоғамға түсінікті сонысымен қатар біржақты, сол
себептен оны келесі ақпаратпен ауыстыруға болады.
4) Консервативтік. Бұқаралық мәдениет өз шығармашылығында бір күндік
ақпараттар табуы мүмкін және соған қарамастан консервативтік үлгіде де
болады. Қоғамға жағуда басты мәселе жаңашылдық, өзгеріс емес тұрпайысыз
бәріне түсінікті болу мәселесі болады. Осы арқылы әртүрлі жобалар пайда
болып соңында ол бұқаралықтың желісі болады.
5) Шындықтан қашу. Шынайы өмірді ойдан құрастырған материалдармен
ауыстырады. Бұқаралық адам сол өмірде сүріп отыр деген алдамшы дүниелер
жасайды [4, с. 40].
Бұқаралық мәдениеттің жастарға әсерін екі негізге жіктеуге болады. 1)
Жастарды қоғамдық қатынастарға тез бейімдейді және олардың сана-сезімінің
дамуына үлкен әсері бар. 2) Адамдардың тұлғалық қасиеттерін жойып жібереді.
Зерттеуші бұқаралық мәдениеттің ішінен жеке субмәдениет бөлініп шығады және
мынандай мәселелерге сүйенеді:
А. Коэннің пікірі бойынша субмәдениеттің зерттеуінде 3 деңгейлі талдау
жасалуы керек. Олар тарихи, таптық тек өзіне ғана тән қасиеттер; жүйелілік,
субмәдениеттің құрамынан екінші құрамға ауысу, сол арқылы өзгеріс,
субмәдениеттің өміршеңдігі туралы талдау жасау және оны қолдайтындардың
проблемаларын жинақтауға сараптама жасау [5, c. 179].
Зерттеуші өз тұжырымдарында бұқаралық мәдениет пен дәстүрлі мәдениет
бір-біріне кейбір жағдайда қарсы келуін айтып кетеді.
Автор зерттеуінде жастардың саяси санасын қалыптастыруда идеологияның
маңызы зор екендігін және мемлекеттік құрылысты қалыптастыруда да орны
ерекше екенін нақтылай түсіп, осы мәселеге байланысты Елбасы Н.Ә. Назарбаев
айтқандай: Мемлекеттік құрылысты қалыптастыру жай ғана мақсат емес. Бұл
ұлтымыздың қажырлылығын қажет ететін және өзіндік ой түйіндететін мәселе.
Тәуелсіздік – халық болмысының жалғыз формасы және әлемнің өзін-өзі танып
білу арқылы субъект болу. Институционалдық қалыптастыру халықтағы терең
өзгерістердің бір жағы ғана. Сонымен қоса өз еркін тарихта еркін жеткізу
үшін.
Осы мәселеге байланысты зерттеушілер Х.Ортега и Гассет, Ш.Энзенштадт
және т.б. ойшылдардың ойларын жіктей келе автор идеологияны қалыптастыруды
былай деп бөледі: Біріншісі мемлекеттік-ұлттық идеологияны қалыптастыру
мәселесі. Оның басты тұғыры ресми белгіленген мақсаттар мен құндылықтар
және жаңару бағыты. Бұның басты негізі үштік кешен, құқықтық мемлекеттің
кейбір элементтерінің синтезі, азаматтық қоғам және саяси мәдениеттің
либералды-демократиялық моделі.
Екінші бұл интегративтік идеология, ол азаматтық қоғамнан шығады және
дамудың әртүрлі сатысында жетіле жүзеді. Бұл идеологияда жастардың саяси
санасын еркін білдіріп қоғамдық қатынастарға еркін түсіп, өз тұжырымын
білдіре алады.
Үшінші идеологияны түрі бұл ұлттық идеология. Ұлттық идеология
жастардың санасында ұлтқа деген сүйіспеншілікті арттырады және жастар
қоғамның саяси, экономикасы және әлеуметтік құрылымын анықтайды. Жастардың
отанға деген, өз ұлтына деген патриоттық санасын қалыптастыру. Транзиттік
қоғамда жастардың ұлттық идеологияны қалыптастыру, патриоттық идеалардың
болуын талап етеді. Ұлттық идеологияны қалыптастыруда біз Қазақстанның көп
ұлттан және бірнеше конфессиялардан тұратынын естен шығармауымыз қажет
дегенді айтады.
Тараушаны қорытындылай келе автор жастардың транзиттік қоғамдағы
санасының қалыптасушы дәстүрлі құндылықтармен қатар жаһандану кезеңіндегі
жаңа көзқарастар тоғысуда дегенді алдыға тартады. Осыны негізге ала отырып,
мынандай ұсыныстар білдіреді:
1) Телерналарда қазақ тіліндегі бағдарламалардың сапасын көтерумен
қатар жастарға арналған авторлық бағдарламаларды көптеп енгізу керек;
2) Қоғамдық-әлеуметтік бағдарламаларда жастардың патриоттық мәселелерге
арналған бағдарламаларына арнайы заң жүзінде уақыт бөлінуі тиіс деп
санаймыз. Осы мәселелердің іске асуына мемлекет жағдай жасаса болашақта біз
саяси жан-жақты тұлға болып қалыптасқан азаматтар қалыптасатынына
сенімдіміз.
Жұмыстың екінші тарауы Қазіргі Қазақстанның ақпараттық және жастар
саясатының өзара байланысы деп аталады. Бірінші тараушада Қазақстанның
мемлекеттік ақпарат жүйесіндегі БАҚ талданады. Бұл тараушада Қазақстандық
БАҚ-тың ерекшеліктеріне және оның даму үрдістері кеңінен зерттелген. Автор
БАҚ-тың демократиялық қоғамда дамуы бұл заңды құбылыс екенін және еліміз
тәуелсіздік алғаннан бері демократияның негізгі принциптеріне бет алдық,
соның бірі сөз бостандығы. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
жолдауында дамыған елу елдің қатарына кіру мақсатын алға қояды. Бұл алдағы
қойылған мақсат тек экономиканың және әлеуеттің өсуі ғана емес, сонымен
бірге Қазақстанның ақпараттық бәсекеге қабілеттілігі жөніндегі тұжырымдама
болып табылады. Дамыған елдерде БАҚ-тың стратегиялық бағыттардың біріне
айналды. Ал біз осы маңызды проблемаға немқұрайлы қарамай, бәсекеге
қабілетті Масс-Медиа құралдарын дамытуымыз керектігін тілге тиек етеді.
Еліміз егемендік алғалы мемлекеттік және тәуелсіз ақпарат құралдары бірдей
даму қарқынын көрсетуде дейді зерттеуші. БАҚ-тың негізгі ұстанымдары мен
мақсаттарының ішіне азаматтарды саяси белсенділікке шақыру болып табылады
және ол әртүрлі әдіс-тәсілдер арқылы жүзеге асады. Осы мәселеге орай
Қазақстанда Масс-Медиа құралдарының еркін дамуына барлық жағдайлар
қарастырылған, осының негізінде бұқаралық ақпарат құралдары туралы
Қазақстан Республикасының заңының 2 бабының бірінші тармағында былай
делінген Сөз бостандығы, шығармашылық, баспасөз беттерінде және басқадай
жолдар арқылы өз ой-тұжырымдарын, ұстанымдарын және ақпаратты қабылдау,
тарату заңға қайшы келмесе онда оған Қазақстан Республикасы
Конституциясымен кепілдік береді [6, c.8].
Зерттеушінің ойы бойынша демократиялық жолдағы мемлекеттерде БАҚ-тың
көпшілігі жеке меншікте болуы бұл қалыпты жағдай. БАҚ-тың халықпен мемлекет
арасында қарым-қатынасты көпшіліктің арасына шығарып талқылайтын құрал
болуы қажет. Қазіргі таңда еліміздің ақпарат құралдары көбіне мемлекет
ұстанған қағидаларды ұсынады және осы ақпараттар ағымы алдыға қойған
мақсатына жетіп жатады. Оның әртүрлі себептері бар. Соның бірі Кеңес дәуірі
кезіндегі халықтың санасында ақпарат құралдары мемлекеттік хабарларды
таратушы және дәлелденген ақпаратты беруші. Екінші мәселесі БАҚ-тың әртүрлі
технологиялар арқылы қалыптасып қалған менталитетті бұзып, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.