Қазіргі кезде оқыту технологиясы
Қазіргі технологияда білімді меңгерудің шығармашылық деңгейіне жету үшін
Блум жуйесі жиі пайдаланылып келеді.
Блум жүйесі.
Оқушы іс-әрекеті.
Білім Қабылдайды, түсінеді,
ойлайды.
Түсінік Түсінеді, көрсетеді,
жазады.
Қолдану Жаңа проблема шешеді,
бұрынғы білімді
пайдаланады.
Анализ Салыстырмалы, ашады,
талдайды (результат),
ойлайды, т.б.
Синтез Продукгивті, шығармашылық
жұмыстар құрастырады.
Баға(сыни Бағалаңды, талқылайды.
баға)
Енді осы модельге түсінік берейік:
I. Оқушылық деңгейде бала мұғалім көмегімсн амал-әрекет жасайды.
Алдындағы мақсатгы шешуге ұмтылады, бұрынғы білімдерін пайдаланады.
ІІ. Алгоритімдік дсңгейдс мақсат пен шешілуге тиісті ситуаия анық,
оқушы бұрынғы жинақталған білімін пайдалана отырып, мақсатқа жету үшін өз
бетімен жұмыс істейді.
III. Эвристикалык. деңгейде: мақсат анық, ситуация түсініксіз, оны
оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді. Бұнда да бұрынғы білім көмекке
келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімсн ала алады. Бұл деңгей -
өнімді деңгей.
ІҮ. Шығармашылық деңгей - мақсат жалпылама, анық емес. Оқушы оны
анықтайды, жаңа нәрсені табады, өз бетінше жаңадүние әкеледі.
Шығармашылық деңгейге жету жолдары оңай емес. Қазіргі технологияда
"миға шабуыл", дебат, модель, проект жасату, қорғату, оқу, жазу арқылы
оқушылардың сыни көзқарасын қалыптастыру жиі пайдаланып келеді. Соның
ішінде, әсіресе, негізгі концепциясын ұсынып жүрген Эльканин, Давыдовтардың
дамыта оқытуын алуға болады. Дамыта оқыту тікелей баланы (субъекті,
объекті) жан-жақты дамыта отырып (жеке басын, дунистанымын, ойлауы, темпі)
оқытуға негізделеді.
Дамыта оқыту мақсаттары төмендегідей:
- оқушы субъекті, яғни, ол өзін-озі дамыта алады, жетілдіреді,
тәрбиелей алады;
- баланың қабілетін, дарынын дамытуға ықпал жасайды (іскерлігі,
машығын дамыту емес);
- білім дайын күйінде ұсынылмайды, бала-тыңдаушы, мұғалім-информатор
емес, керісінше, бала - зерттеуші, ізденуші, жаңалық ашушы. Олардың дағды,
іскерлігі белгілі бір проблема, ситуацияны шешу арқылы қалыптасады. Мұғалім
- оқушы іс-әрекетін ұйымдастырушы, бағыт беруші;
- дамыта оқытудағы басты іс-әрекет - диалог, пікірлесу, пікірталасы;
- дамыта оқытудағы мұғалім қызметі - диалогты ұйымдастырушы, бағыт
беруші, балалардың іс-әрекетін, ынтымақтастығын бір бағыт, бір мақсатқа
бағыттаушы.
Қазіргі кезде оқыту технологиясы туралы екі түрлі пікір қалыптасып
отыр. Бірішні, "технология-өнер, шебсрлік" деген ұғымның синонимі ретінде
аталады, яғни, "педагогикалық шеберлік" деген ұғымды білдірсе, екіншіден,
"білім беру ісін технологияландыру, сол арқылы жоғары сапалы өнім алу,
ғылым мен өнердің синтезі" деген мағынаны білдіреді. Өндірістсгі технология
сапалы, жаңа бір нәрсе жасап шығаруды нақты мақсат етіп соған жақсы
материал, шикізат іздейді, оның жобасын, конструкциясын жасайды, құрал-
жабдықтарын әзірлейді (жоғары сапалы). Ал педагогикалық технология үшін
баланың жеке бас ерскшелігін білу, білімді соған қарай бағыттай беру - ең
басты мәселе. Білімді тұлғаға қарай бағыттай беру деген белсенді, жан-жақты
дамыған, өзіне сенетін, өмірге икемді тұлға калыптастыру болып табылады.
Сондай-ақ гуманды педагогика тұлғаға бағыттала отырып, оның мінез-құлқы,
адами қасиеттерін, іскерлік дағдысы, өз беттерімен өмір сүруге
бейімділігін, кез-келген жағдайлардан жол таба алатын, өз пікірін ұсына
және қорғай алатын гуманист-азамат қалыптастыруды мақсат етеді. Қазіргі
мектеп пен мұғалім мақсаты, міндеті де осыған келіп саяды, баланың ішкі
мүмкіңдіктерін тани білу, оның сыртқа шығуына түрткі жасау, көмек жасау
оңай процесс емес. Инноваииялық технологиядан іздену - осы мәселелердің
шешімін іздеу деген сөз.
Білім деңгейін шығармашылық деңгейге көтеруге шығармашылық
тапсырмалардың (дамыта оқыту концепциясын басшылыққа алған) орны ерекше.
Технологиялық сабак жоспарының жобасы:
Сабақтың девизі;
Сабақтың тақырыбы;
Сабақтың түрі;
Сабақтың жабдығы;
Сабактың мақсаты:
а) Білімділік;
ә) Дамытушылык;
б) Тәрбиелік.
Сабақ құрылысы.
Сабақ Сабақ Техно-логиФорма-сы,СабаБақылау
кезең-дқұры-лыся-сы типі қ түрлері
ері ы, (түрі) жабд
бары-сы ы-ш
Үй тапсырмасы
1. с.т.т.
ж.т.т.
2.
3
4
Түсінік:
1. С.Т.Т - стандарт талаптары
2. Ж.Т.Т - жогарғы талаптар
Әдебиетті оқытуды технологияландыруда интерактивті әдістер пайдаланудың
манызы зор. Ол өнімді білім беру іс-әрекетіне, оқушылардың белсенділігін,
өз бетінше жұмыс істеуінде пайдалы.
ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКА - ТЕХНОЛОГИЯ
САБАҒЫНДА
Халқымыз қашаннан бері өзінің ұлттық дәстүрі мен тұрмыс - салттың
үрдісінде өз өрен - жараны, ұл-қыздарына келелі кеңесін беріп отыратын
кемел ойлы қарттары мен тапқыр тілді, салиқалы бәйбішелерден кеңде болып
көрмеген. Көпті көрген қамқор көңіл әжелер Қызы щолжаңмен ауылдас болма,
Әйелі әдепсіз ауылға қыз-келініңді жақындатпа деген данагөй тәлім-
тағылымдар арқылы қыз-келіндерін жүзік көзінен өткізетін.
Сөз орайы келгеңде, отбасы, ошақ қасы емес, бүтіндсй бір ауылға өнеге
көрсеткен бәйбішелері қыздарға тәлім-тәрбие айтқанда: Қыз бала-адамға
лайық жақсы қасиет атаулының иесі болуы керек. Өз бойын өзі үкідей қорып
жүруі қажет. Үкі өз басын көрсетпей, қорғап, ол былай тұрсын, түлеген
талшық қауырсьндарының өзін көлденең көзден жасырып көміп кетеді. Онысы
өзінің жүрген жа-ғын, мекенін білдіргісі келмегені. Сөйтіп ол оңайлықпен
қолға түспейтіндігімен қастерлі, - дейтін.
Біз технология сабағында бірыңғай қыз балаларды оқытатын болғаннан
кейін сабақтың барльқ кезеңін ұлттык педагогикамен байланыстыра жүргізіп
отырамыз. Тарауларды өткеннен кейін көрме дайындау, дайын бұйымдардан
лотерея ұтысын өткізу, жарыс сабақтар,мақал-мәтел, жұмбақ жарыстары,
тақырыптық көрнекі сабақтар, тест, қалыптан тыс сабақтар өткізу арқылы
оқушыларды өз салт-дәстүрін, халкының ұлттық бұйымдарын, ұлттық киімдерін
ұлттық тамағын дайындай білуге, оларды қастерлей білуге, олармен мақтана
білуге баулып отырамыз. Тұсау кесу, Қыз өссе- елдің көркі, Қыз еркем -
кестесімен көркем атгы жарыс сабақтар өткіздім.
Сынып екі топқа бөлініп, жетекшілері сайланады,
I. топ - Жауқазын.
ІІ. топ - Раушан.
Сабактың мақсаты:
Бұйымды әсем, сапалы дайындау.
Жарыс үш кезеңге бөлінеді.
I. Кесте тігу.
II. Бізбен гүл тоқу.
ІІІ.Оюды тігін машинасымен жапсырып тігу.
Әр кезең бойынша топ мүшелері жарысады. Қай топтың мүшелері сапалы,
әрі тез істесе, сол топ жеңімпаз атанады.
Екі топ бір-бірімен сұрақтар қою арқылы біліммен сынасады.
Сұрақтар:
1. Қазақтың ұлттык бұйымдарын атаңыз?
2. Киіз үйдің құрылысы қандай?
3. Ұзатылатын қызға қандай бұйымдар дайындалады?
4. Қамзол, сәукеле кімге арналып тігіледі?
5. Ер адамның сырт киімдері туралы не білесің?
6. Қазақ қыздары қандай болуы керек?
Осы сұрақты сынып болып талдадық. Майын тамыза отырып, күйіндіре,
сүйіндіре сөз сөйлейтін, қылықты қыз, құлықты келін баққан ақ жаулықты
енесі бар, әйелі дана, үлгілі жұрттың үрдісі бүгін қай денгейде?
Ата салтымыздағы биязылық, нәзіктіктің орнын ешкімнен тартынып
именбейтін кексе, кақсалдыкқа айырбастаған кейбір қыздарымыз Етегін кесіп,
елден шыққан деген сөзді еске түсіргендей.
Біз әр сабақ сайын кыздарды ұлттык салт-сананы сыйлауга тәрбиелеп
отыруымыз керек. Қызға қырық үйден тыю дегең мақаланы даналарымыз тегін
айтпаған болса, сол қырық үйдің бірі -мектеп. Ұлы Әуезов өзінің ғылыми
еңбегінің бірінде: Адамның негізі - әйел деп атап көрсеткеніндей, ұлттың
ең зор үміті көкөрім қыздарымызда екенін ұмытпалық.
Ғасырлар бойы үйренген ұлттық мінез-құлықпен сананы қалыптастыру
нәсіп еткен тағам түрлерінен ауыз тие алмаған ұрпақ еріксіз еропалана
бастады. Шөп-шөңге, тұзды сүрлем, ашымакты көп жейтін болды. Бұл үұпақтың
сыртқы бейнесінің өзгеруіне, қарындары қампиып шыға келіп, артық май
жинауына соқтырды. Әйелдер еркектермен құқықтары тең екендігін дәлелдеу
үшін дастархан басында арақшараптан бас тартпай, өзге ел әйелдеріне ұқсап
темекі, есірткі шегетін дәрежеге жетті.
Ұлттык тағам алдымен ұлттың ұлт болып қалыптасуы үшін аса қажет. Біздін ата-
бабаларымыз осынау кең байтақ далада өсіп-өніп, малдың етімен, сүтімен
қоректенді. Терісін киім етті. Жүнінен түрлі бұйым, киім, тұрмысқа қажетті
заттар істеді. Қазақта Адам-жылқы мінезді деген мәтел бар. Онысы- барлық
адамзат баласына емес, алдымен қазаққа, содан соң өздері сияқты көшпелі,
жартылай көшпелі тұрмыстағы ұлттар үшін айтылған деу керек. Жылқыны казақ:
Мінсең -үсті жел, ішсең - сүті жел деп те жатады. Жылқыньң қымызы
өкпе ауруға ем, еті, қазысы да ем. Осының бәрі жылкынын қазақ баласының
бойына дарытар қасиетіне негізделеді. Қазақтың қанына қасиет берген қандай
тағам? Ол - ең әуелі ананың ақ сүтінің қасиеті, ал сонан кейін ұлттық
тағам дарытқан қуат. Ұлттық тағамға уызымен бірге жарыған қазақ ұланының
туған даласын сүймеуі мүмкін емес. Қазіргідей тәуелсіздікке қол жеткізген
кезде ұмыт бола бастаған салт - дәстүрлерімен бірге ұлттық тағам түрлерін
молайтуға маңыз берілсе, еркіндік аңсаған еліміз бір қадам алға баса түсер
еді. Қазақ коғамында ас пен той қазанын белгілі билер, қолы берекелі
ақсақалдар билеген. Мәселен, Арғында Тобықты алатын атаның бір жігіті
-Жуантаяқ бір үлкен аста қазан-ошақ билігіне араласып, пісіп жатқан еттің
жылы-жұмсағын алыстан келген сыйлы қонақтарға қалдырмай қойған бейбақтарды
қолына жуан таяқ алып қуған екен деген аңыз бар. Содан бастап әлгі кісі
мысқылмең жуантаяқ аталып кетсе керек.
Үлкен жиын, ас пен тойларда, емшілік қабылдауда, қазан-ошақ билігі
неге ерлерге жүктелді? Алдымен, ер адамдардың сыйлы кісілер алдындағы
жауапкершілігі ескерілді. Одан кейін егер ас дайындаған кісі ойда жоқ
жауапқа тартылып, басы істі бола қалған күнде бала-шаға, қатын-қалаш.
емес, азаматпен бетпе-бет қалу көзделді. Сыйлы адамдардың тамақтан уланьп
қалмауы, шикі, лас жемеуі, аузы дуалылардың айтқан қүпия сөздерінің өсекке
айналмауы - осының бәрі ежелгі қазақ қоғамының да үнемі ескеріп отырған
мөселелері. Және де үлттық тағамның шырайы шьғуы, оның бабынын алысқа
дабыра боп жетуі, әсіресе, сүрленген тағамдардың ұстап-түтынуының құпия
сырлары қазақ даласына осындай ұлыстың ұлы күндерінде таратылып отырады. Ас
ұстау мен сақтаудың, сүрлеудің атам за-манғы бабына қанық, қолы берекелі
бөйбіщелердің даңқы жомарттығымен ғана емес, шеберлігімен де есімдері елге
тарады. Мұның өзі қазқк атамыз айткандай: Ас-адамның арқауы деген
қағиданың дұрыстығын ел-елден келген жайсаң мен жақсылар алдында тағы бір
айқындандырып, ұлттық тағам жасаудың шеберлерін халық арасында насихаттап
отырды. ¥лттық тағам түрін молайтып онымен әр ата-ана балаларын
тамақтандырған дұрыс. Технология сабағында қазақтың ұлттық тағамы Бұжы
жасау туралы таныстырып қыздардың өздеріне жасатқызып үйреттім.
Бужы жаңа сойылған малдың іш майынан жасалынады. Тамақтық қуаты өте
күрделі.
Ішмайды немесе малдың бөтеке майын уақтап турайды. Пияз, ұн, бұрыш
керегінше түз қосады. Қойдың бүйінен немесе қарны мен жұмыршағына салып
пісіреді. Баспен бірге дастарханға қоюға болады.
Жент қоспасының дайындалу жолдарын үйреттім. Женттің де тамақтың
қуаты өте жоғары, ұзақ сақталуға келетін тағам. Бұл тағам бұзылмай, ұзақ
сақталатын болғандықтан, жорықка шыққан жауынгерлерге, сапарға шыққан
жолаушыларға, қысқы соғыммен бірдей сақтаған, Қазактың ұлттық тағамының
қиын-қыстау, жұт, кездейсоқ табиғат апаты кезінде де адам ағзасына қуат
дарытатын қасиетін ұмытпай, оны осындай күтпеген бақытсыздықка душар
болғаңда тиіспейтін қор ретінде пайдалану жағын да оқушыларға айтып,
түсіндіріп отырамын.
Ұлттық тағам – ұлттьң бет бейнесі, тарихы мен шежіресі, ұлттың дара
касиеттері сақталынуының асыл нәрі. Сондықтан оны дайындай білуге үйрету -
әр ата-ана мен ұстаздын міндеті деп есептеймін.
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
КӨМЕПМЕН САВДЫҚ ӘДІСТЕР ПӘНШ
ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
"Сандық әдістер" пәні педагогикалық жоғары оқу орындарында математика,
физика және информатика мұғалімдерін дайындауда негізгі курстардың бірі
болып табы-лады. Курстың материалы алгебраның, математикалық талдаудың,
дифференциалдық теңдеулер теориясының негізгі үғымдарымен тығыз байланыста
және математакалық есептерді есептеуіш техника құралдарымен шешудің сандық
әдістері жайлы фундаменталды білімдерді қалыптастыруға бағытталған. "Сандық
әдістер" курсы студенттердің жеткілікті жоғары деңгейде математикалық
есептеу мәдениетін және ғылыми көзқарасын қалыптастыруға ықпал етеді.
Пәнді оқытудың міндеттері - педагогикалық мамандықтағы студенттерді жуықтап
есептеу әдістеріне сандық талдау және есептеу математикасының әдіс-
тәсілдерін қолдана білуге үйрету. Сол арқылы студенттерді есептеу
математикасы әдістерінің негізгі ұғымдарымен таныстыру, әдіс қолданысын
жетік білдіре отырып есептерді практикалық түрғыда шешу іс-әрекеттерін
қалыптастыру және есепті автоматты түрде дербес компьютер көмегімен шешуге
дағдыландыру. Студент қарапайым математикалық модельдерді компьютерлік
бағдарламалар көмегімен есептеу математикасының тиімді әдістерін пайдалана
білуі және сандық нәтижелерді талдай білуі қажет. Демек, педагогикалық
жоғары оқу орнында "Сандық әдістер" ку-сын оқу төмендегілерді кепілдік
ететін білімдердің, білктліктің және дағдылардың қажетті деңгейін
қамтамасыз етуі керек:
- есептеу матеиатикасының ғылыми меңгеру;
оның фактілерін, идеяларын, әдістерін түсіну.
Қолданбалы математикалық есептерді компьютерлік технологияны тиімді
қолдану арқылы шешуге қабілетті болу. т
оқулықтарында алгоритмдерді негіздеу, шешімді бағалау, қолданылған әдістің
жинақтылық ретін тағайындау, аппроксимация, шешімнің орнықтылығын анықтау,
тағы бас-қалар негізгі мәселелер болып есептеледі. ЭЕМ-нің пайда болуы және
дамуы, есептеу алгоритмдерін зерттейтін және қолданылатын әдістерді бағалау
критерийін әрі тез, әрі дәл анықтайтын жаңалықтарымен, математикаға түбірлі
өзгерістер алып келді. Сонымен бірге, сандық әдістердің теориялық
аспектілерін тереңдетіп, тиімді алгоритм құру мүмкіндіктерін арттыру арқылы
пән мазұүнының кеңейгені байқалады.
Ю.И.Попов және А.А.Самарский зерттеулерінде берілген есептің шешімін
белгілі бір дәлдікпен аз ғана арифметика-лық, логикалық әрекеттер арқылы,
яғни өте аз машиналық уақыт шығынымен алатындай тиімді есептеу әдістерін
құрастыру мақсатындағы мәселелердің маңыздылығы көрсетілген. Бұл сандық
әдістерді ақпараттық техниканың дамуы жағдайыңда компьютерлік
технологиялармен байланысқан пән ретінде қарастырудан шыққан.
Пәнді оқытуда келесі функциялар жузеге асады:
- қоршаған ортаны танып-білуде модельдеу әдіснамасын жетекші деп білу;
- математика саласындағы ақпараттық және арнайы дайындыққа қарағандағы пән-
аралық байланысты іске асыру;
- ЭЕМ-ді қолдану мен программалау саласындағы дағдыларды дамыту және
тереңдету.
Сандық әдістер пәнінің көптеген оқу пәндерін игеруге негіз болып
табылатындығы, ондағы математика мен информати-каның қатар қолданысы және
басқа да пәндермен тығыз байланыскандығы пән мазмұнында толық ашылады.
Мысалы, пәнаралық байланысты алсақ, ол басқа да оқу курстарынан танымал оқу-
ақпараттық модельдерге сандық әдісті қолдану есебін шығарудан, есептің
қойылымын "аклараттық" немесе "алгоритмдік" түрде қарастырудан көрінеді.
Сандық әдістер теориясына қатысты оқу элементтері болашақ математик
мұғалімдерді даярлауда оқытылатын пәндердің кейбір бәлімдеріне
кіріктірілгендігін, ал пәннің негізгі ұғымдары мен идеялары математика мен
информатиканың базалық курстарын оқытудан бастау алатынын және кәсіптік
бірнеше пәндермен мазмұндық жағынан да, технологиялық тұрғыдан да
тереңдетіле беретінін айтуға болады. Бұл пән математика мен информатиканың
"Алгебра және сандар теориясы", "Математикалық талдау", "Алгоритмдер
теориясы", "Программалау тілдері", "Ақпараттық технологиялар" сияқты
пәндерінде алынған білімдерді жүйелеуге және бекітуге, сол білімдерді
әртурлі қолданбалы есептерді шешуге қолдануға мумкіндік береді. Бұдан
басқа, қолданбалы есептерді шығару процесі модель-алгоритм-программа
триадасына негізделетіндігін және математикалық модельдеу әдіснамасы мен
есептеу эксперименттеріне сүйенетіндігін айту керек. Бұлар математика мен
информатиканың тығыз байлаиыстылығын көрсетеді.
Сандық әдістерде, ең алдымен, ақпараттық модельдеу, оның ішінде
математикалық модельдеу ұғымдары оқытылады. Студенттер нақты процестердің
модельдерін құрып, олармен жұмыс істей алуға дағдылануы,бағдарламалық және
техника-лық құралдарды қолдана білуі қажет.
"Сандық әдістер" курсын ақпараттық технологиялар көмегінсіз, яғни компьютер
мен оның программалық жабдықтауын қолданбай оқытудың мәні жоқ. Соңғы кезде
сандық әдістерді оқытуда сандық алгоритмдерді іске асыру үшін
инструментальды пакеттерді (ЕхсеІ), сондай-ақ әртурлі арнайы математикалық
пакеттерді (МаіһСасі, МаіІ_аЬ) қолдану тенденциясы орын алды. Бұл кезде
компьютерде есептеу нәтижелері негізінен кесте түрінде көрсетіледі және де
мүмкін болған жағдайда график түрінде де көрсетіледі.
Сандық әдістің есептері дәстүрлі түрде студенттердің оқыған бағдарламалау -
Паскаль, Бейсик, т.с.с. тілдерінде алгоритм-дерді программалау жолымен
шешіледі. Сандық әдістер есепттерін программа жазу, әрине математика
мамандығы студенттерінің көпшілігінің қолынан келе бермейді. Сондықтан да,
көп жағдайда дайын пакеттермен жұмыс істеуге тура келеді. Математикалық
пакеттер оқу және ғылыми есептерді шешу үшін тиімді әдіс болып табылады,
бірақ оларды қолдану кезінде маңызды кемшілік бар, ол - шешу алгоритмі
кадрдың арғы жағында қалып қояды, өйткені дайын пакеттер бағдарламасына
бастапқы маліметтер енгізіледі де, нәтиже алынады.
Алгоритмдерді электронды кестелерде іске асыру арқылы студенттер әдістің
мәнін терең тусінеді. Бұл жағдайда студемттерді программа жазу және оны
жөндеу мәселелері алаңдатпайды. Электрондық кестеде жұмыс істей отырып
әдістің алгоритмін студенттер өздері орындайды, ал ЕхсеІ олар үшін тек
есептейді. Электрондық кестелер есептеу математикасын оқып-үйрену үшін өте
ыңғайлы орта болып табылады, есепті шешу алгоритмін көрнекі іске асыруға,
берілгенді езгерткен кезде нәтиженің өзгеруін мезетінде көруге, оларды
диаграммалар мен графиктерде көрнекі бей-нелеуге мумкіндік береді.
Нәтижесінде, электрондық кестелерді оқыту үрдісінде пайдалану анағұрлым
тиімді, студенттер курстың негізгі ұғымдарын жеңіл ұғады, негізгі әдістерді
жылдам түсініп, оларды меңгереді.
Қазіргі кезде ақпараттық технологялардың қарқынды дамуының арқасында білім
саласында көптеген электронды оқулықтар жасалуда. Олардың қашықтан оқытуда
тап-тырмайтын құрал екені белгілі. "Сандық әдістер" пәнінен біздің
даярлаған электронды оқулықта студент өз бетінше жұмыс істеуі үшін әрбір
лабораториялық жұмысқа тиісті әдістемелік нұсқаулар мен тапсырмалар алу,
дайын мысалдармен танысу мүмкіндігі қарастырылған. Онда жұмысты орындауға
қажетті қысқаша баяндалатын теориялық типермәтіндер де бар. Лабораториялық
жұмыстың орындалуы нәтижесінде және тапсырмаларды қорытындылауда оқытушы
мен студенттің біріккен Іс-әрекеттері интерактивті сұқбатты түрде жүзеге
асып, студенттің пәнді игеру қабілеті дамиды. Электронды оқулықта сандық
әдістердің дайын бағдарламалар пакеті де берілген. Студент тапсырманы
электронды кестеде орындап, оның нәтижесін дайын бағдарлама көмегімен
алынған нәтижемен салыстыра отырып, есептің шешімінің дұрыстығына көз
жеткізуіне болады. Бұл студенттің өзін-өзі бақылауына мүмкіндік береді,
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Попов Ю.П., Самарский А.А. Вычислительиый эксперимент Компьютеры,
модели, вычислительный эксперимент. Введение в информатику с позиций
математического моделирования. - М.:Наука, 1988.
2. Е.Ы.Бидайбеков, Г.Б.Камалова"Курс "Численные методы" в подготовке
будущих учителей информатики".
3. Степанова Т.А. "Методцческая система обучения курсу "Численные методы" в
условиях информационно-коммуникәтивной предметной среды". Автореферат,
2003.
ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІ
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай
білім кажет. Өйтиені тәуелсіз Қазақстанның дамыған бәсекеге қабілетті 50
елдің қатарында терезесін тең ететін – білім. Сондықтан қазіргі даму
кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқыту урдісін теянологияландыру мәселесі
қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары зерттеліп. жңашыл
педагогтардың іс-тәжірбиесі зерттеліп мектеп өміріне енуде. Жалпы
теянологияны меңгеруде мүғалімнің жан- жақтылығы, білімі қажет. Елбасы
Н.Ә.Назарбаев Білім және Ғылым қызметкерлерінің III сьезінде:
"Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнімен әлдеқайда жоғары болуы
керек. Ол үшіи жана формацияның педагогі қажет" деген.
Мектеп өміріне ене отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі - өсіп келе
жатқан және тулғаны жан-жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс
енгізу. жаңа идеялар мен жаналықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек қана
тыңдаушы. орындаушы болып келсе, ал қазіргі өздігінен білім іздейтін жеке
тұлға екендігіне ерекше мән береміз.
Дүниетаным қабілеті жоғары
Дарынды,
өнертапқыш Ізденімпаз,
талапты
өз алдына мақсат қоя білетін болуы тиіс осындай жеке тұлғаны дамыту үшін
оқытудың жаңа техналогиясы қажет. Оқу үрдісінде осындай әдіспен оқыту
үшін мұғалім алдымен өзі оқып біліп, зерттеп, тиімділігі оқытып, өзінің
шеберлігіне қарай таңдауы керек.
ЗЕРТГЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ АЛҒАШҚЫ
МҮМКІНДІКТЕРІ – ЖАҢАТЕХНОЛОГИЯДА
Болашақ мамандар мұғалімдер қызметінің ерекшеліктерін біліп тануда.
бала психологиясымен танысады, өзгешеліктерін салыстырады, байқап көреді.
Өзбетімен ұстаз шеберлігіне жетудің жолдарын зерттеп үйренеді. "Егер біз
идеяны оқушыларга кірпіш ұсынғандай дайын күйінде бермесек, олар өз
идеяларын ұсына бастайды. "(Дьюи, 1998)" Өзім сыни ойпауды дамыту
технологиясымен жұмыс істей жүре, болашақ мамандар Педагогикалық. зергтеу"
пәні сабағында зерттеу жүргізе бастады. Олар алғаш зерттеудің шығу
себетерін анықтап. зерттеу топтарын құрды. Зерттеуші топтар мынандай ой
тастады, "Тете өскен балалар жанжалдаспай тұрмайды. Олар неге жанжалдасады?
Әсіресе үйдегі бала жанжалы неден туады?" деген сұрақтардың
мазалайтындығын айтты. Бұл ойдың шешімін табуға олар өздері жұмыстанды.
зерттеу жургізді. Оқушылар зерттеуді мектепте және уйде жургзді. Олар
зерттеу барысын алғаш отбасындағы тете өскем балалардан байқап көрді.
Құрманғазы 1993жылы туған. Ал Жеңіс 1995 жылы туған. Бұл екі баланы
зерттеу барысындағы кездестірген қызықты оқиғаларын былайша суреттед:
Екеуі бөлмедө теледидар көріп отырған Жеңіс сәл уақыттан кейін
теледидар каналын басқаға аударып жіберді. Қүрманғазы орнынан ұшып тұрып:
- Қойсаңшы мен көріп отырмын ғой, - деді.
- Мен мультфильм керемін...
- Мә, саған мультфильм,- деп Қурманғазы теледидарды өшіріп тастады.
Қүрманғазы бугін ініснің көңілінен шықпақшы боп біраз қипақтады.
Жеңіс, бугін футбол болады. Сен көресің бе? - Жоқ... жок. деді Жеңіс. - мен
мультфильм көремін.
Қурманғазы: Тағы мупьтфильм. кетші, далаға ойна!
Жеңіс Өзің ойна..
Анасы баласын дукенге жумсайды. Үлкені кішісіне "Сен барып келші". - дейді.
Кішісі "Мен меге барамын. сені жұмсады ғой". - дейді.
Екеуі бір-біріне "сен бар. сен бар ." дейді.
Бұл эпизодтар зрттеген топқа балаларды жақсырақ тусну ушін тиімді болды.
Олар жанжалдың шығу себептерін тест арқылы анықтады Оп тест "Баламен
сухбаттасу" деп аталды
1 Егер сені ата-анаң жұмсаса, сен не істер едің?
а] тез жугіріп кетемін; ә) жұмсаған жеріне бармайыын, б) қақтасып, қақсатып
барамын.
2 Өзңмен құрдас немесе 1 жас үлкен болмаса 1 жас кіші баламен ойнау
устінде керісіп қалдың:
а)төбелесіп кетемін; ә) кешірім сұрап, "менікі қате" деп айтамын; б)
"Байқасайшы", бастаған өзің ғой.
3. Өзіңнен үлкен адамдар немесе ата-анаң әңпмелесіп отыр, сондай жағдайда:
а) әңгімелеріне араласып кетемін; ә тыныш отырып әңгмелерін тыңдаймын; б)
басқа бөлмеге шығып кетемін.
4. Сен теледидар қарап отырған қарьндасыңды түртіп калдың. Ол бұл ойынды
көтермеді. сен сол уақытта:
а) ойнағым келіп турғанын айтып тусіндіремін; ә) ойын көтермегені үшін
жанжал шығарамын, б)теледидарды сөндіріп тастаймын.
5 Егер сені үлкен ағаң дүкенен бір нәрсе әкелүге жұмсады Сен барасыңба? а)
барамын; ә) жоқ. өэі барсын; б) менің айтқаньімды тыңдаса ғана барамын
ҚҰРМАНҒАЗЫ Жауаптары ЖЕҢІС
1. а 1 в
2.б
2 а
3. б
3а
4а
4 б
5.а
5б
Бұл байкаудан тест қорытындысын "ЖАНЖАЛ" КЕЛІСПЕУШіЛІКТЕН ТУЫНДАЙДЫ" деп
саналады. Келіспеушілік себептерін былайша көрсетті.
Жанжал екі баланың кызғанышынан да туындайды, - деп жазады Гүлжанар.
Оны Гулжанар өэінің бақылаған зерттеуінде кездестіргенін былайша
түсіндіреді. Бірде Құрманғазы ата-анасы "Женіске жаңа аяқ киім сатып
әкелді Оны көрген Қурманғазы "маған неге әкелмеске, үнемі Жеңіс, Жеңіске"
деп қызғаньіш сөздерін бастады. Осы сәтте ата-анасы басу айтып. "келесіде
саған алып береміз" деген жылы сөзін жеткізді. Ата-анасының бұл шешімін
Құрманғазы түсінгеніне мен қатты риз болдым".
Дьюи "Мектептен тыс білімнің эмоциоиальдық күші түралы айта отьірып
мекіепттен тыс оқушылар өздерін толғандыратьн және мазалайтын нәрселерін
оқиды және бұндай білім өте тиімді нәіижелерге жетеді". - дейді.
Олар бала жанжалының түу себептерін одан әрі іздестірді. Ол үшін бала
бойындағь (қасиеттерді байқайды. Онь кесте бойынша көрүге болады.
Бала есімдер Ойын Әңгімелесу Жүмсап Ашүлануы
көру
Құманғазы Көп сөзге шебер тіл алғыш ашуы тарқайды
қызығушылығы ұғымтал тез бірақ
жоқ тез
Жеңіс Ойын құмар шапшаң тіл тіл мінезі ашуланғыш
табысқыш құбылмалы алмайды
тез
Сөйтіп, зерттеу тобы өздерінің жүргізген байқауларынан мынандай қорытындыға
келді: "Жанжал шешімін іздестірудің белгілі бір жолын меңгерген бала
жанжалды болдырмауды саналы турде шеше алады. Жанжал оғаш, жаман қылық
тардың бірі екенін бала бір-бірімен түсінісіп, достықпен шешіп қабылдаса
ғана нәтиже береді" Бұл жүргзілген зерттеу олар үшін маңызды болғаны
соншалық, болған істің нәтижесін щығаруға болады.
Дьюи үшін тәжірибені толықтыру ең жоғарғы білім болып табылады. Осы
максатта М.Жұмабаевтың "Педагогика" оқулығынан "Қайрат, Қайратты өркендетү
жолдары" шығармасынан... "Бала өзбетімен бір нәрсені тілеп, сол тілектің
алдын, артын тексерір одан соң болдыруға я балдырмауға өзі әдеттенсіп..
деген ойымен олардың. Алдағы денуіне, әрекет етуіне жаңа ой, шешім жасауға
мүмкіндіктер пайда болды.
Бұл зерттеу барысында болашақ мамандардың зерттей білуге деген
- Зерттеушілер ұжымы пайдаболды,
- әдіс жолдарын іздестірді,
- бала психикасын болжауға мумкіндік" алды,
- ашылған фактілерді түсіндірді;
тесті құрастырды;
- балалармен сөйлесе білді;
- ойларын ортаға салды;
- зерттеу қорытындысы бойынша тұжырым жасады.
ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІ
"Ауылға барынша назар аударылады. Біз, кез-келген ұлттың түп тамыры
ауыл жұртында жатаынын естен шығармауға тиіспіз,-деген Президенттің
Қазақстан Халқына Жолдауын басты бағыт етіп ұстануымызға көптеген себептер
бар. Біздің пікіріміз де нақ осы мәселеге арналады.
Көп жылдардан бері жүргізіп келе жатқан зерттеулеріміздің мақсаты:
мектептегі технология пәні арқылы оқушыларды ауылшаруашылық еңбекке баулу,
кәсіпке уйрету, Жер-ананы қастерлеу. дәнді дақылдарды күтіп баптау.
Зерттеу барысында біздің байқағанымыз тенология пәні мектептерде қыддарға
тігін тігу, көйлек пішу, ұлдарға ағаш ою, темір жаму әрекеттерімен
шектеледі. Ауыл мектеебінің арнайы ерекшелігі - бұл жергілікті жердің
болашақ мамандандырылган азаматын өсіріп, тәрбиелеу. Ол үшін барлық
пәндерді ауыл мектептерінде оқыту барысында мұғалім осы ерекшелікті ескере
отырып қызмет етуі тиіс. Ал, технология пәнінің бұл тұрғыда орыны ерекше.
Ауыл еңбеккелерінің катарын жыл сайын толықтырып отыратын мектеп бітіруші.
жоғары сынып оқушылары. жастар еңбек етүге кәсіби даярлықты мекептен
бастағаны абзал. Оларға мамандықты таңдауда саналы көзқарастарды мектеп
қабырғасында қалыптастыру - еңбекке баулу пәні мұғалімдерінің міндеті.
Бізге жастарды казіргі өзгерістермен, өндірістік еңбекке орналасу
жағдайымен, жұмыссыздықтың алдын алу шараларымен хабардар етуіміз ең
күрделі мәселе. Әсіресе ауыл шаруашылық мамандыктарын таңдау мен игеру жеке
адамның түа және жүре пайда болатын көп жағдайда табиғи қабілетіне. орта
жағдайына байланысты болатынын ескеру керек.
Қазіргі ғылым ауыл шаруашылық жұмыстарының барлық турлерін техникамен
атқаруға мүмкіндік беріп отыр. Өсімдікті егу. куту, арамшөптерден қорғау,
жинау және сақтау мен кайта өндеу жұмыстарының барлығы технологиялык
процесс. Сол технологиялык. процестерді мамандар атқарады.
Ауыл шәруашылық кәсіпке баулу үшін, егер ол диқан болса, оны жермен еңбек
етуіне, агроном манандығын меңгерумен қатар ауыл шаруашылық техникасын
пайдалана білуге үйретуді жетлдіруіміз тиіс. Ауыл шаруашылық өндіріс
өнімдерінің сапасып арттыру үшін мердігерлік тәсіл қол-данылады. Оған
бірнеше мамандық иелерінін жұмысы қажет болады. Бұл тәсілдің артықшылығы ол
жұмысты кең ин-дустрияландыруға, жаңа техниканы және ауыл шаруашылық
өндірісін ұйымдастыру арқылы технологияның озат тәсілдерін құрастыру мен
монтаждауға, ауыл шаруашылығын көп кешенді әдіспен жүргізуге, малды бағу
кезінде арнайы техникалық жабдықталған кешендерді пайдалану неғүрлым тиімді
өндіріс процестерін механикаландыру мен автоматандыруды енгізуге жағдай
жасайды. Осындай жұмыстарды атқаруға көп салалы мамандық қажет. Сон-дықтан
әр оқушы бірнеше мамандық иесі болу. оны сауатты меңгеру талабы қойылады.
Ауыл шаруашылығының өндіріс турлерініндегі мамандық иелері терең ақыл ойлы,
зор ерік жігерлі. ерімбейтін. өткір қиялды іске асыратын ойлы болуға тис
ұйымдастырушылық қабілет аса қажет. Жалпы орта мектепті бітіруілшер
алдындағы үлкен міндет - кәсіптің жеке түрлерімен толық' танысып оның
ішіндегі өзінің бейіміне қарай мамандықты таңдап алу..
Қазіргі кезде жабылған зауыттар мен кәсіпорындардың орнына іскер адамдар
жеке акционерлік қоғм құрып кішігірім цехтар ашып. адамдардың жұмыс
істеуіне мүмкіндік туғызуда Оны жүзеге асырудың негзгі жолы сол мамандықты
жете меңгеру.
Еліміздеі нарықтық жаңа экономикалық саясаты жузеге асыру кезеңінде,
үлкен жетістіктерге жастар ие екенін жете түсіндіру арқылы олардың болашақ
мамандықтары осындай болу керек деген сұраққа жауап бере аламыз. Нарық
-өндірістік қатынастардың белгілі бір бөлгі немесе жүйесі. Осы жүйені
оқүшыларға дұрыс жүргізгенде ғана мәдени-түрмыстық және эономикалық жағдай
жақсы болады. Өндірсті өркендету жаңа еңбек құралдарын тиімді пайдалану
технологияны жетілдіру нәтижесінде бұрын қалыптасқан салалардан жаңа
салалардың бөлініп шығуына және жаңа тұрпатты кәсіпорындардың құрылуына
жағдай жасайды.
Дамыған капиталистік және жаңадан дамып келе жатқан елдерде кеэ келген
мамандық иесі, мейлі жұмыскер болсын. өзіне тапсырылған өндірістік
міндеттерді жақсы орындап қана қоймай, оған қосымша, жобалай, білуі. шешім
қабылдауы тиіс шығармашылық жұмыстарды да орындай білуін талап етіледі Осы
қабілеттер мен біліктер баланың жас кезінен қалыптасып, оқу мен тәрбие
әрекеттерін орындау кезінде әрі қарай дамыту керек.
Осыған байланысты технология пәні сабағын сыныптарда жүргізу барысындә
өткізілетін сабақтардың тақырыбына байланысты басты назарды ауыл шаруашылық
еңбегіне баулу мақсаты болғандықтан оқушыларды көбінесе мектеп ауласында,
шағын бақтың ішінде мүмкіндігне қарай практика күйінде өткізү тиімді нәтиже
бермек.
Технология пәні арқылы мектеп оқушыларын ауыл шаруашылық еңбекке баулуда
оларды еңбекке дайындауды ұйымдастыруға байланысты болатыны: дәлелдеуге
кіріскенімізде, бірқатар зерттеулер (Тоқтарова К , Оспанова Б С, Кудышева Б
К., Ушуров Е А.) осы аталған мәселенің кейбір жақтарын ашып көрсеткенін
байқады. Дегенмен авторлардың келтіррген зерттеулер тізбесі ауыл
шаруащылығына байланысты қажетті білім мен біліктілкті жетклікті түрде
айқын ашып көрсетпейді. Мысалы ауыл шаруашылық еңбекке баулу кезінде. тек
дайындалған дақылдың сапасын, оған кеткен уақытын, технопогиялық
операциялар санын ғана емес. сонымен бірге, еңбек тапсырмасын қандай
тәслшдермен және амалдармен орындалатынын оқушының жеке муддесі қандай ұлес
алатынын оның ішінде бойынан қандай іскерлік белглері көрініс табатын ауыл
шруашылығы мамандығына дайындау оның бойында қандай сезімдер мен жан
толғаныстарын туғызатындағын ескеру маңызды, яғни бір жағынан. еңбек
үрдісін бағалау, ал екініші жағынан - ауыл шаруашылық еңбекке баулуға деген
оқушының әзірлігінің ерекшеліктерін ескеру қажет.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ
Білім алу, шеберлікке, іс-әреквт дағдыларына үйрету мен меңгеру барысы
және адамды өмір мен еңбекке бейімді етіп даярлаудың негізгі құралы -
оқыту. Оқыту барысының нәтижесінде білім беру мен төрбиә мақсаттары жүзеге
асырылады. Түрлі оқу орындарындағы оқыту - білім бөрудің басты жолы, сол
сияқты оқу отбасында, өндірісте, жұмыста т.б. күнделікті адамның тіршілік
және қызмет барысындағы жағдайларда іске асып отырады.
Оқытудың мазмуны мен сипаты қоғамның матириалдык және мәдени даму
дәрежесіне сай белгіленеді. Оқудың мақсаты мен мазмұны, оны ұйымдастырудың
турлері мен әдістері адамзат қоғамының даму кезеңдеріндегі қоғамдық
қатынастар негізінде, жалпы білімге, адамдардың даярлығы негізінде
қойылатын талаптардың сипатына және оқыту жөніндегі педагогикалық идеяларға
сай өзгөріп отырады.
"Дәстүрлі оқыту" ұғымы XVII ғасырда Я А. Коменскский "ұлы дидактика"
еңбегінің негізінде қалыптасты, күні бүгінге дейін әлем мектептерінде
қолданылатын сынып-сабақтың оқытуды ұйымдастыру деп тусіндіріледі.
Дестүрлі сыныптық - сабақтың технол-гияның ерекшеліктері мыналар:
• оқушылардың жас ерекшеліктері бір деңгейде болады және дайындық көлеміне
қарай сыныпты құрайды. Бұл құрам негізінен мектептегі кезінде еш өзгеріссіз
сақталады;
- сынып бірыңғай жылдық жоспармен және бағдарламаға сай сабақ көстесімен
жұмыс істейді. Осыған сәйкөс балалар мектепке бір мезгілде және алдын ала
бөлгілейтін уақытта келулері тиіс;
- оқудың негізгі бірлігі - сабақ;
- сабақ бір пәнге, бір тақырыпқа арналған бір сыныптың оқушылары бір
материалмен жұмыс жасайды;
- сабақта окушылармен жұмысты мұғалім жүргізеді. Ол жеке пәндер бойынша
әр оқушының білімін жеке-жеке бағалап, жыл соңында сыныптан сыныпқа көшіру
мөселесін шешеді;
- оқулық негізінен үй тапсырмасын орындау үшін қажет;
- оқу жылы, оқу күні, сабақ кестесі, оқу демалыстары, узілістер, яғии,
сабақтар арасындағы үзілістер - бұлардың бәрі сыныптық-сабақтық жуйенің
атрибуттары.
Оқытудың мақсаты - қозғалушы категория, бұган дейінгі педагогика оқытудың
мақсаттары былайша құрылған еді:
- білім жүйесін құру, ғыльм негізін үйрену;
ғылыми көзкарастар негізін қалыптастыру;
- әрбір оқушының жан-жақты, үйлесімді дамуы;
- адамзаттың жарқын болашағына, сенімді күрескерлерді тәрбиелеу;
- ой еңбегіне, сондай-ақ дене еңбегіне қабілөтті, жоғары білімді, ақыл
ойлы адамдарды төрбиелеу.
Сонымен оқыту технологиясының мақсаты - бұл берілген қасиеттері бар тұлғаны
төрбиелеу
Оқыту технологиясы тулғаның дамуына емес, білімді, шеберлікті, дағдыны
меңгеруге бағытталған
Қазіргі жалпы мектептерде мақсаттар біршама өзгертілді-идеологизация
жойылды, жан-жақты үйлесімді дамудың үндеулері алынып тасталынды, өнегелі
тәрбие үлгісі өзгертілді, бірақ негізгі мақсаттардың міндеті алдын ала
жоспарланған сапалы білім алу стандарттары сол куйінде қалды.
Дәстурлі технологиямен оқытатын мектептер "білім мектебі" болып саналады.
Қазіргі ғылыми-техникалық прсгрестің жағдайында жаңа әлеуметтік талаптарға,
оқушылардың жеке басының даму мүмкіндіктеріне сай оқудың мазмуны мен
өдістерін жетілдіріп, оқу құралдарының жаңа түрлерін жасау қажеттілігі
туды. Оқытудың мазмунында ғылымның соңғы табыстарына сай теориялық материал
көлемінің артуы, оқытудың дамып келе жатқань саласына оқушылардың танымдық
дарыны мен қабілеттілігін жетілдіруге баса назар аударылуы.
Қазіргі педагогикалық төхнологияны обьөктивті қажаттілік турғысынан зерттеп
тануды талап етеді.
"Оқыту техиологиясы" деген түсінік бүгінгі куні дәстүрлі педагогикада
көпшілік мақұлдаған түсінікке жатпайды. Юнесконың құжаттарында оқыту
технологиясы оқытудың құрылу, қолдану және анықтау барысының жүйелі өдісі
мен адамның қорлары, оның өзара қатысы болып табылады. Ол білім беру
түрлерін оңтайландыруды өзінің алғы шарты дел есептейді. Бір жағынақ оқыту
технологиясы - ол ақпаратын өндөудің, ұсынудың, өзгертудің әдістөрі мен
тәсілдерінің жиынтығы, ал екінші жағынан, оқыту үрдісінде оқыту-шының
қажетті техникалық, ақпараттық төсілдерді қолдана отырып, оқушыға әсөр ету
құралдары жайлы ғылым. Оқыту технологиясында оқу мағынасы, әдістері,
тәсілдері өзара тығыз байланыста болады. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі
қойылған оқу тапсырыстары мен бағдарламасына сәйкөс оқыту тесілдерінің,
өндістерінің ең оңтайлы, қажет мағынасын таңдай білуде. Оқыту технологиясы
жүйелі ұғым. Оның құрылымына мыналар кіреді:
- оқыту мақсаты;
- оқыту мағынасы;
- педагогикалық өзара қатынас қуралдары;
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушы, мұғалім;
- іс – қимыл нәтижесі.
Педагогикалық технологияның мәні жайлы соңғы онжылдықта белгілі болып
келген көптеген анықтамалар бар:
Технологияны - қандайда болсын істе, өнерде қолданылатын тәсілдердің
жиынтығы (орыс тілінің түсіндірме сөздігі).
Технология - бұл өнөр, шеберлік, ептілік, өңдеу тәслдерінің жиынтығы,
қалыпты өзгерту (В.М.Шөпель)
- Оқыту төхнологиясы-дидактикалық жүйесінің құрамдас бөлігі (М.Чашанов).
- Педагогикалық технология-әлөуметтендіру мен оқытудың түрлерің әдістерін,
құралдарын, тәсілдерін үйлестіретін, тәрбиелеу амалдарын анықтайтын психо-
педагогикалық құрылымдардың жиынтығы; ол педагогикалық барыстың құралы
болып табылады (Б.Т.Лихачев)
- Педагогикалық технология - оқу процесін іске асырудың мағыналы
технологиясы (Ө.П.Беспалько)
- Педагогикалық технология - оқытудың жоспарлы нәтижесі процесін суреттеу
(И.П.Волков)
- Педагогикалық технология - оқушы мен мұғалімнің толық жабдықталған
шарттарын қамтамасыз ететін оқу процесін жобалау.ұйымдастыру және
өткізу, сондай-ақ бірлескен педагогикалық іс-қимылдарының жан-жақты
ойластырылған моделі (В.М.Монфсьв)
- Педагогикалық технология - білім беру түрлерін оңтайландыруды өзінің
тапсырмасы ретінде қарастыратын техникалық және адамның қорларды есепке ала
отырып, өзара бірлескен білімді меңгеру мөн оқытудың барлық процесін
анықтау, қолдану, құру төсілдөрінің жүйесі (ЮНЕСКО).
- Педагогикалық технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын
барлық жеке тұлғалық, құралдық, әдістемелік тәсілдердің жүйелі
жиынтығы мен ретінде жұмыс істеу (М.В.Кларин)
- Педагогикалық технология ■ алдыңғы афторлардын барлық анықтамаларының
мағынасын бойына сіңірген мағыналы қорытындысы (Г.К.Селевко)
"Педагогикалық технология" түсінігі үш түрлі құбылыс ретінде ұсынылады:
- ғылыми;
- іс-жүргізу, суреттеу;
- ықпалды іс-жүргізу.
Сонымен, педагогикалық техналогия оқытудың ұтымды жолдарын зерттейтін ғылым
ретінде жұмыс істейді және оқуда қолданылатын тәсілдер жүйесі ретінде,
оқытудың шынайы барысы ретіндө де қарастырылады.
' Педагогикалық технологияның негізі болыл педагогикалық, психологиялық
және әлеуметтік ғылым жетістіктері, алдыңғы қатарлы педагогикалық
тәжірибеде, халықтық педагогика, отандық және шетелдік педагогиканың
өткенінің барлық жақсы жинақталганы болып табылады.
Педагогикалық жүйенің табысты жүзеге асуы үшін оны құрайтын барлық
нәрселердің тыңғылықты ойластыруы қажет. Кез келген педагогикалық
технология педагогикалық ғылым мен іс-тәжірибе жетістіктерінің жиынтығынан,
бұрынғы тәжірибенің дәстүрлі түрлерін қосатын және қоғамның дамуы,
демократизациялау нетижесінде пайда болған нерелерден
турады.
Бірдей технология түрлі орындаушының қолында әр кезде басқа болып көрінеді.
Бұл жерде мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне жеке тұлғалық қасиеттеріне,
оқушылардың ерекшеліктеріне, олардың жалпы көңіл-күйіне. сыныптағы
психологиялық ахуалға көңіл бөлу керек. Бір технологияны қолданған әртүрлі
падагогтардың жеткен нәтижесі де әртүрлі болады, бірақ осы технология
көрсететін орташа көрсеткішке жақын болады. Яғни. педагогикалық технология
жеке тулғаның қасиеттерімен орташалнады, бірақ онымен анықталмайды.
түсінік "оқыту адісінен кеңірек. Технология - оқыту мақсатына осы жүйенің
меңгерілуіне қалай жету керек деген сұраққа жауап береді. Технология -
алдын ала жоспарланған жүйені жүйелі іске асыруға бағытталған іс
-әрекеттердің барысы және оның нетижесіндегі керсеткіші.
Педагогикалық төхнологияны жоспарлау педагогикалық технологияның нақты
шарттарын таңдау болып табылады. Ол тұлғаның жеке ерекшеліктерін зерттеуді
және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келетін іс-қимылды, сондай-ақ
олардың дайындығының шарттарын таңдауды талап етеді.
КОМПЬЮТЕРЛІК ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ГУМАНИСТІК БАСТАУЛАРЫ
Қазақстән Республикасының алдыңғы қатарлы дамыған 50 елдің қатарына
қосылуы туралы алға қойып отырған игі мақсаты - еліміздің әрбір азаматының,
әрбір сала маманының киелі міндеті де болып саналады.
Ал білім беру саласына қатысты айтатын болсақ, бұл мәселе тіптен
өзекті бола түспек өйткені, жоғары тиімділікпен білім беру арқылы ғана
болашақ азаматтарымыздың диежүзілік жоғары даму көрсеткіштеріне ие болып
отырған елдердің деңгейіне өсуге деген ынтасы мен ықыласын қалыптастыра,
жетілдіре аламыз.
Қазіргі кезде өмірдің барлық дерлік деңгейі мен саласында болып жатқан
динамикалық өзгерістердің тубі адамның жағдайын әлеуметтік-экономикалық
жағынан жақсартуға бағытталған. Мектепте білім беру жүйесінде жасалып
жатқан өзгерістер мен күтіліп отырған 12 жылдық білім беру мәселесі де -
қазақстандық жас ұрпақтың болашақ, ел тұтқасын қастерлеп ұстап азамат
дәрежесіне жетуіне көмектесетін жақсылық нышаны деп танылып отыр.
Қазақстан Республикасының білім беру саясатының барлық азаматтардың білім
алудағы теңдігі, дарынды тулғаларға деген үкімет тарапынан қамқорлық болуы,
білім берудің гуманистік және дамытушылық сипатта келуі, білім беруді
ақпараттандыру сияқты оң бағыттары кеңестік дәуірден қалған догмалық-
жаттанды білім беруді біртіндеп ығыстырып бара жатыр. Қазіргі қазақстандық
білім беру жүйесінің негізгі міндеті - оқушыны ұлттық және жалпы адамзаттық
адамгершілік құндылықтарды игерген жеке тұлға дәрежесіне көтеру, ғылым мен
техниканың жетістіктерінен абстракциялық білім алып қоймай, өзінің өмірінде
қолдана білуге дағдыландыру. Мұндай үлкен міндеттерді шешу үшін, дәстүрлі
оқыту жүйесінен біртіндеп қарқынды даму шеңберіне жеткізе алатын жаңа оқыту
технологияларын қолдану керек және жаңа тұрғыдан оқыту барысында білім
мазмуны ғана негізгі мақсат болмай, адамгершілікпен гуманистік бағыт басты
нысан ретінде ұсталынуы керек.
Жаңа оқыту технологияларын, көп жағдайда, дәстурлі оқыту жуйесіне қарама-
қарсы қойып сипаттау әдісі орын алып жур. Бұл дурыс па? Өйткені, "дәстурлі
оқыту" дегеннің өзі - ғылыми термин болып ғылыми ойлау айналымына енді ме?
Ал "жаңа оқыту технологиясы" дегенде "ескі оқыту технологиясы" дегеннің
орнына келген жаңа нәрсе тусінілетін сияқты.
"Жаңа оқыту технологиясы" туралы ізденістерде Коменскийдің, Песталоццидің,
Алтынсариннің оқыту жүйелері сол педагогикалық технологиялардың бастауы
сияқты алынып жүргенін көру қиын емес. Ал "дәстүрлі оқыту жүйесі ■ класс-
сабақтық жүйе" -Коменскийден келе жатқан мұра жолы емес пе? Сонда "дәстүрлі
оқыту" деп жүргеніміз - Кеңес оқыту жүйесі екенін анық та ашық айтып, әр
мемлекеттің өз қоғамында өмір сүріп отырған мектебіне өзінің сұранысына
қажетті қоғам мүшесін даярлауды тапсыратыны туралы неге айтылмайды?
Социалистік қоғам азаматын тәрбиелеуде жаттанды білімнің қажет болуының
өзіндік бір реті бар ғой. Оны болашақ тарихи тұрғыдан танырмыз. Бірақ "жаңа
оқыту технологияләры" деген ғылыми ұғымды тек дәстүрлімен салыстыру арқылы
тану біржақты түсінікке әкетіп бара жатқанын көру қиын емес,
Жаңа оқыту технологияларын бұрынғы оқыту әдістемелерінің орнына келген жаңа
түсінік деп те қабылдамау керек. "Технология" - өндірістен алынған ұғым
дейтін болсақ. белгілі бір бұйымды модельдеу, соған қажетті материалды
өлшеу, ол материалды нәтиже даярлайтын процеске салу, түпкілікті нәтижені
алдын ала болжау арқылы сол нәтижені алуға бағытталған қызмет процесін
ұйымдастыруды білдіретін бұл ұғымның білім берумен байланысы тікелей
анықталады.
Мектепке келген баланы, Мұқағали Мақатаевтың сөзімен айтар болсақ "Тарыдай
боп кіресің. Таудай болып шығасың" деген идеямен оқытып-тәрбиелеу - оқыту
технологиясын білдіреді. Тарыдай балаға "таудай" болу мақсаты, мұғаліміне
тарыдай баланы "тау-дай" қылу мақсаты - күтілетін нәтиже болып қойылады.
Бұл жерде "тары" мен "тау" -антоним ретінде де. біртіндеп өсу барысында қол
жеткізетін нәтиже ретінде де көрінеді.
Ендігі міндет - оқушыны тән мен жан турғысынан қатар дамыту. Ол міндетгі
шешу үшін, мұғалім білім берудің гуманистік принциптері деп не танылатынын
айқын түсінуі керек. Адамгершілік - адам баласының өзін-өзі түсініп, өз-
өзін сыйлауынан, өзін өмірден бага жетпес құндылық деп түсінуінен
туындайтын қасиет деп ойлаймыз. Өйткені өзінің. өмірінің. өз тәнінің, өз
жанынын, қасиетін түсінін бағалаған адам ғана басқа адамның да дәл өзіндей
құнды екенін тусінуі мүмкін. Мүмкін біздің бұл ойымыз Сократтың Адам,
алдымен сен өзіңді-өзің таны" деген қағидасынан туындаған шығар. Қалай
десек те, білім берудің қазіргі кезде жеке бастың қамын ойлауға, жеке
басының баюына қажетті білім мазмунын іздеуге, ана тілінен енді ағылшын
немесе қытай тілін жоғары қоятын бағыыттарға бет бұрып бара жатқаны
гуманистік идеяның білім беру барысында бел ала алмай отырғанын көрсететін
сияқты.
Жаңа оқыту технологияларымыз қазіргі кезде көп түрінің түпкі ұстанатын-
концептуалдық негізі, бастауы - адамгершілік философиясы. Оны Г.Селевконың
кітабынан да, ресейлік көптеген ғалымдар кітаптарынан да көреміз.
Жаңа оқыту технологияларының ішінде компьютермен оқыту технологиясының орны
ерекше болады. Барлық, дерлік оқыту технологияларының көздеген мақсаты -
оқушылардың өз бетімен білім алу. білім іздеу дағдыларының қалыптасуы
десек, компьютерлік оқыту технологиясының талайы осы мақсатқа лайықталғанын
көру қиын емес.
Осы компьютерлік оқыту технологиясының философиялық негіздемесін гуманистік
деп анықтаймыз. Осы жерде компьютерді сабақта көп қолдану оқушыны басқа
адам түгілі, өзінен, өзінің нақты, реалды өмірінен де алыстатып, виртуалды
өмірге әкетеді деген көзқарастар пайда болуы мүмкін.
Бірақ, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Блум жуйесі жиі пайдаланылып келеді.
Блум жүйесі.
Оқушы іс-әрекеті.
Білім Қабылдайды, түсінеді,
ойлайды.
Түсінік Түсінеді, көрсетеді,
жазады.
Қолдану Жаңа проблема шешеді,
бұрынғы білімді
пайдаланады.
Анализ Салыстырмалы, ашады,
талдайды (результат),
ойлайды, т.б.
Синтез Продукгивті, шығармашылық
жұмыстар құрастырады.
Баға(сыни Бағалаңды, талқылайды.
баға)
Енді осы модельге түсінік берейік:
I. Оқушылық деңгейде бала мұғалім көмегімсн амал-әрекет жасайды.
Алдындағы мақсатгы шешуге ұмтылады, бұрынғы білімдерін пайдаланады.
ІІ. Алгоритімдік дсңгейдс мақсат пен шешілуге тиісті ситуаия анық,
оқушы бұрынғы жинақталған білімін пайдалана отырып, мақсатқа жету үшін өз
бетімен жұмыс істейді.
III. Эвристикалык. деңгейде: мақсат анық, ситуация түсініксіз, оны
оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді. Бұнда да бұрынғы білім көмекке
келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімсн ала алады. Бұл деңгей -
өнімді деңгей.
ІҮ. Шығармашылық деңгей - мақсат жалпылама, анық емес. Оқушы оны
анықтайды, жаңа нәрсені табады, өз бетінше жаңадүние әкеледі.
Шығармашылық деңгейге жету жолдары оңай емес. Қазіргі технологияда
"миға шабуыл", дебат, модель, проект жасату, қорғату, оқу, жазу арқылы
оқушылардың сыни көзқарасын қалыптастыру жиі пайдаланып келеді. Соның
ішінде, әсіресе, негізгі концепциясын ұсынып жүрген Эльканин, Давыдовтардың
дамыта оқытуын алуға болады. Дамыта оқыту тікелей баланы (субъекті,
объекті) жан-жақты дамыта отырып (жеке басын, дунистанымын, ойлауы, темпі)
оқытуға негізделеді.
Дамыта оқыту мақсаттары төмендегідей:
- оқушы субъекті, яғни, ол өзін-озі дамыта алады, жетілдіреді,
тәрбиелей алады;
- баланың қабілетін, дарынын дамытуға ықпал жасайды (іскерлігі,
машығын дамыту емес);
- білім дайын күйінде ұсынылмайды, бала-тыңдаушы, мұғалім-информатор
емес, керісінше, бала - зерттеуші, ізденуші, жаңалық ашушы. Олардың дағды,
іскерлігі белгілі бір проблема, ситуацияны шешу арқылы қалыптасады. Мұғалім
- оқушы іс-әрекетін ұйымдастырушы, бағыт беруші;
- дамыта оқытудағы басты іс-әрекет - диалог, пікірлесу, пікірталасы;
- дамыта оқытудағы мұғалім қызметі - диалогты ұйымдастырушы, бағыт
беруші, балалардың іс-әрекетін, ынтымақтастығын бір бағыт, бір мақсатқа
бағыттаушы.
Қазіргі кезде оқыту технологиясы туралы екі түрлі пікір қалыптасып
отыр. Бірішні, "технология-өнер, шебсрлік" деген ұғымның синонимі ретінде
аталады, яғни, "педагогикалық шеберлік" деген ұғымды білдірсе, екіншіден,
"білім беру ісін технологияландыру, сол арқылы жоғары сапалы өнім алу,
ғылым мен өнердің синтезі" деген мағынаны білдіреді. Өндірістсгі технология
сапалы, жаңа бір нәрсе жасап шығаруды нақты мақсат етіп соған жақсы
материал, шикізат іздейді, оның жобасын, конструкциясын жасайды, құрал-
жабдықтарын әзірлейді (жоғары сапалы). Ал педагогикалық технология үшін
баланың жеке бас ерскшелігін білу, білімді соған қарай бағыттай беру - ең
басты мәселе. Білімді тұлғаға қарай бағыттай беру деген белсенді, жан-жақты
дамыған, өзіне сенетін, өмірге икемді тұлға калыптастыру болып табылады.
Сондай-ақ гуманды педагогика тұлғаға бағыттала отырып, оның мінез-құлқы,
адами қасиеттерін, іскерлік дағдысы, өз беттерімен өмір сүруге
бейімділігін, кез-келген жағдайлардан жол таба алатын, өз пікірін ұсына
және қорғай алатын гуманист-азамат қалыптастыруды мақсат етеді. Қазіргі
мектеп пен мұғалім мақсаты, міндеті де осыған келіп саяды, баланың ішкі
мүмкіңдіктерін тани білу, оның сыртқа шығуына түрткі жасау, көмек жасау
оңай процесс емес. Инноваииялық технологиядан іздену - осы мәселелердің
шешімін іздеу деген сөз.
Білім деңгейін шығармашылық деңгейге көтеруге шығармашылық
тапсырмалардың (дамыта оқыту концепциясын басшылыққа алған) орны ерекше.
Технологиялық сабак жоспарының жобасы:
Сабақтың девизі;
Сабақтың тақырыбы;
Сабақтың түрі;
Сабақтың жабдығы;
Сабактың мақсаты:
а) Білімділік;
ә) Дамытушылык;
б) Тәрбиелік.
Сабақ құрылысы.
Сабақ Сабақ Техно-логиФорма-сы,СабаБақылау
кезең-дқұры-лыся-сы типі қ түрлері
ері ы, (түрі) жабд
бары-сы ы-ш
Үй тапсырмасы
1. с.т.т.
ж.т.т.
2.
3
4
Түсінік:
1. С.Т.Т - стандарт талаптары
2. Ж.Т.Т - жогарғы талаптар
Әдебиетті оқытуды технологияландыруда интерактивті әдістер пайдаланудың
манызы зор. Ол өнімді білім беру іс-әрекетіне, оқушылардың белсенділігін,
өз бетінше жұмыс істеуінде пайдалы.
ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКА - ТЕХНОЛОГИЯ
САБАҒЫНДА
Халқымыз қашаннан бері өзінің ұлттық дәстүрі мен тұрмыс - салттың
үрдісінде өз өрен - жараны, ұл-қыздарына келелі кеңесін беріп отыратын
кемел ойлы қарттары мен тапқыр тілді, салиқалы бәйбішелерден кеңде болып
көрмеген. Көпті көрген қамқор көңіл әжелер Қызы щолжаңмен ауылдас болма,
Әйелі әдепсіз ауылға қыз-келініңді жақындатпа деген данагөй тәлім-
тағылымдар арқылы қыз-келіндерін жүзік көзінен өткізетін.
Сөз орайы келгеңде, отбасы, ошақ қасы емес, бүтіндсй бір ауылға өнеге
көрсеткен бәйбішелері қыздарға тәлім-тәрбие айтқанда: Қыз бала-адамға
лайық жақсы қасиет атаулының иесі болуы керек. Өз бойын өзі үкідей қорып
жүруі қажет. Үкі өз басын көрсетпей, қорғап, ол былай тұрсын, түлеген
талшық қауырсьндарының өзін көлденең көзден жасырып көміп кетеді. Онысы
өзінің жүрген жа-ғын, мекенін білдіргісі келмегені. Сөйтіп ол оңайлықпен
қолға түспейтіндігімен қастерлі, - дейтін.
Біз технология сабағында бірыңғай қыз балаларды оқытатын болғаннан
кейін сабақтың барльқ кезеңін ұлттык педагогикамен байланыстыра жүргізіп
отырамыз. Тарауларды өткеннен кейін көрме дайындау, дайын бұйымдардан
лотерея ұтысын өткізу, жарыс сабақтар,мақал-мәтел, жұмбақ жарыстары,
тақырыптық көрнекі сабақтар, тест, қалыптан тыс сабақтар өткізу арқылы
оқушыларды өз салт-дәстүрін, халкының ұлттық бұйымдарын, ұлттық киімдерін
ұлттық тамағын дайындай білуге, оларды қастерлей білуге, олармен мақтана
білуге баулып отырамыз. Тұсау кесу, Қыз өссе- елдің көркі, Қыз еркем -
кестесімен көркем атгы жарыс сабақтар өткіздім.
Сынып екі топқа бөлініп, жетекшілері сайланады,
I. топ - Жауқазын.
ІІ. топ - Раушан.
Сабактың мақсаты:
Бұйымды әсем, сапалы дайындау.
Жарыс үш кезеңге бөлінеді.
I. Кесте тігу.
II. Бізбен гүл тоқу.
ІІІ.Оюды тігін машинасымен жапсырып тігу.
Әр кезең бойынша топ мүшелері жарысады. Қай топтың мүшелері сапалы,
әрі тез істесе, сол топ жеңімпаз атанады.
Екі топ бір-бірімен сұрақтар қою арқылы біліммен сынасады.
Сұрақтар:
1. Қазақтың ұлттык бұйымдарын атаңыз?
2. Киіз үйдің құрылысы қандай?
3. Ұзатылатын қызға қандай бұйымдар дайындалады?
4. Қамзол, сәукеле кімге арналып тігіледі?
5. Ер адамның сырт киімдері туралы не білесің?
6. Қазақ қыздары қандай болуы керек?
Осы сұрақты сынып болып талдадық. Майын тамыза отырып, күйіндіре,
сүйіндіре сөз сөйлейтін, қылықты қыз, құлықты келін баққан ақ жаулықты
енесі бар, әйелі дана, үлгілі жұрттың үрдісі бүгін қай денгейде?
Ата салтымыздағы биязылық, нәзіктіктің орнын ешкімнен тартынып
именбейтін кексе, кақсалдыкқа айырбастаған кейбір қыздарымыз Етегін кесіп,
елден шыққан деген сөзді еске түсіргендей.
Біз әр сабақ сайын кыздарды ұлттык салт-сананы сыйлауга тәрбиелеп
отыруымыз керек. Қызға қырық үйден тыю дегең мақаланы даналарымыз тегін
айтпаған болса, сол қырық үйдің бірі -мектеп. Ұлы Әуезов өзінің ғылыми
еңбегінің бірінде: Адамның негізі - әйел деп атап көрсеткеніндей, ұлттың
ең зор үміті көкөрім қыздарымызда екенін ұмытпалық.
Ғасырлар бойы үйренген ұлттық мінез-құлықпен сананы қалыптастыру
нәсіп еткен тағам түрлерінен ауыз тие алмаған ұрпақ еріксіз еропалана
бастады. Шөп-шөңге, тұзды сүрлем, ашымакты көп жейтін болды. Бұл үұпақтың
сыртқы бейнесінің өзгеруіне, қарындары қампиып шыға келіп, артық май
жинауына соқтырды. Әйелдер еркектермен құқықтары тең екендігін дәлелдеу
үшін дастархан басында арақшараптан бас тартпай, өзге ел әйелдеріне ұқсап
темекі, есірткі шегетін дәрежеге жетті.
Ұлттык тағам алдымен ұлттың ұлт болып қалыптасуы үшін аса қажет. Біздін ата-
бабаларымыз осынау кең байтақ далада өсіп-өніп, малдың етімен, сүтімен
қоректенді. Терісін киім етті. Жүнінен түрлі бұйым, киім, тұрмысқа қажетті
заттар істеді. Қазақта Адам-жылқы мінезді деген мәтел бар. Онысы- барлық
адамзат баласына емес, алдымен қазаққа, содан соң өздері сияқты көшпелі,
жартылай көшпелі тұрмыстағы ұлттар үшін айтылған деу керек. Жылқыны казақ:
Мінсең -үсті жел, ішсең - сүті жел деп те жатады. Жылқыньң қымызы
өкпе ауруға ем, еті, қазысы да ем. Осының бәрі жылкынын қазақ баласының
бойына дарытар қасиетіне негізделеді. Қазақтың қанына қасиет берген қандай
тағам? Ол - ең әуелі ананың ақ сүтінің қасиеті, ал сонан кейін ұлттық
тағам дарытқан қуат. Ұлттық тағамға уызымен бірге жарыған қазақ ұланының
туған даласын сүймеуі мүмкін емес. Қазіргідей тәуелсіздікке қол жеткізген
кезде ұмыт бола бастаған салт - дәстүрлерімен бірге ұлттық тағам түрлерін
молайтуға маңыз берілсе, еркіндік аңсаған еліміз бір қадам алға баса түсер
еді. Қазақ коғамында ас пен той қазанын белгілі билер, қолы берекелі
ақсақалдар билеген. Мәселен, Арғында Тобықты алатын атаның бір жігіті
-Жуантаяқ бір үлкен аста қазан-ошақ билігіне араласып, пісіп жатқан еттің
жылы-жұмсағын алыстан келген сыйлы қонақтарға қалдырмай қойған бейбақтарды
қолына жуан таяқ алып қуған екен деген аңыз бар. Содан бастап әлгі кісі
мысқылмең жуантаяқ аталып кетсе керек.
Үлкен жиын, ас пен тойларда, емшілік қабылдауда, қазан-ошақ билігі
неге ерлерге жүктелді? Алдымен, ер адамдардың сыйлы кісілер алдындағы
жауапкершілігі ескерілді. Одан кейін егер ас дайындаған кісі ойда жоқ
жауапқа тартылып, басы істі бола қалған күнде бала-шаға, қатын-қалаш.
емес, азаматпен бетпе-бет қалу көзделді. Сыйлы адамдардың тамақтан уланьп
қалмауы, шикі, лас жемеуі, аузы дуалылардың айтқан қүпия сөздерінің өсекке
айналмауы - осының бәрі ежелгі қазақ қоғамының да үнемі ескеріп отырған
мөселелері. Және де үлттық тағамның шырайы шьғуы, оның бабынын алысқа
дабыра боп жетуі, әсіресе, сүрленген тағамдардың ұстап-түтынуының құпия
сырлары қазақ даласына осындай ұлыстың ұлы күндерінде таратылып отырады. Ас
ұстау мен сақтаудың, сүрлеудің атам за-манғы бабына қанық, қолы берекелі
бөйбіщелердің даңқы жомарттығымен ғана емес, шеберлігімен де есімдері елге
тарады. Мұның өзі қазқк атамыз айткандай: Ас-адамның арқауы деген
қағиданың дұрыстығын ел-елден келген жайсаң мен жақсылар алдында тағы бір
айқындандырып, ұлттық тағам жасаудың шеберлерін халық арасында насихаттап
отырды. ¥лттық тағам түрін молайтып онымен әр ата-ана балаларын
тамақтандырған дұрыс. Технология сабағында қазақтың ұлттық тағамы Бұжы
жасау туралы таныстырып қыздардың өздеріне жасатқызып үйреттім.
Бужы жаңа сойылған малдың іш майынан жасалынады. Тамақтық қуаты өте
күрделі.
Ішмайды немесе малдың бөтеке майын уақтап турайды. Пияз, ұн, бұрыш
керегінше түз қосады. Қойдың бүйінен немесе қарны мен жұмыршағына салып
пісіреді. Баспен бірге дастарханға қоюға болады.
Жент қоспасының дайындалу жолдарын үйреттім. Женттің де тамақтың
қуаты өте жоғары, ұзақ сақталуға келетін тағам. Бұл тағам бұзылмай, ұзақ
сақталатын болғандықтан, жорықка шыққан жауынгерлерге, сапарға шыққан
жолаушыларға, қысқы соғыммен бірдей сақтаған, Қазактың ұлттық тағамының
қиын-қыстау, жұт, кездейсоқ табиғат апаты кезінде де адам ағзасына қуат
дарытатын қасиетін ұмытпай, оны осындай күтпеген бақытсыздықка душар
болғаңда тиіспейтін қор ретінде пайдалану жағын да оқушыларға айтып,
түсіндіріп отырамын.
Ұлттық тағам – ұлттьң бет бейнесі, тарихы мен шежіресі, ұлттың дара
касиеттері сақталынуының асыл нәрі. Сондықтан оны дайындай білуге үйрету -
әр ата-ана мен ұстаздын міндеті деп есептеймін.
АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
КӨМЕПМЕН САВДЫҚ ӘДІСТЕР ПӘНШ
ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
"Сандық әдістер" пәні педагогикалық жоғары оқу орындарында математика,
физика және информатика мұғалімдерін дайындауда негізгі курстардың бірі
болып табы-лады. Курстың материалы алгебраның, математикалық талдаудың,
дифференциалдық теңдеулер теориясының негізгі үғымдарымен тығыз байланыста
және математакалық есептерді есептеуіш техника құралдарымен шешудің сандық
әдістері жайлы фундаменталды білімдерді қалыптастыруға бағытталған. "Сандық
әдістер" курсы студенттердің жеткілікті жоғары деңгейде математикалық
есептеу мәдениетін және ғылыми көзқарасын қалыптастыруға ықпал етеді.
Пәнді оқытудың міндеттері - педагогикалық мамандықтағы студенттерді жуықтап
есептеу әдістеріне сандық талдау және есептеу математикасының әдіс-
тәсілдерін қолдана білуге үйрету. Сол арқылы студенттерді есептеу
математикасы әдістерінің негізгі ұғымдарымен таныстыру, әдіс қолданысын
жетік білдіре отырып есептерді практикалық түрғыда шешу іс-әрекеттерін
қалыптастыру және есепті автоматты түрде дербес компьютер көмегімен шешуге
дағдыландыру. Студент қарапайым математикалық модельдерді компьютерлік
бағдарламалар көмегімен есептеу математикасының тиімді әдістерін пайдалана
білуі және сандық нәтижелерді талдай білуі қажет. Демек, педагогикалық
жоғары оқу орнында "Сандық әдістер" ку-сын оқу төмендегілерді кепілдік
ететін білімдердің, білктліктің және дағдылардың қажетті деңгейін
қамтамасыз етуі керек:
- есептеу матеиатикасының ғылыми меңгеру;
оның фактілерін, идеяларын, әдістерін түсіну.
Қолданбалы математикалық есептерді компьютерлік технологияны тиімді
қолдану арқылы шешуге қабілетті болу. т
оқулықтарында алгоритмдерді негіздеу, шешімді бағалау, қолданылған әдістің
жинақтылық ретін тағайындау, аппроксимация, шешімнің орнықтылығын анықтау,
тағы бас-қалар негізгі мәселелер болып есептеледі. ЭЕМ-нің пайда болуы және
дамуы, есептеу алгоритмдерін зерттейтін және қолданылатын әдістерді бағалау
критерийін әрі тез, әрі дәл анықтайтын жаңалықтарымен, математикаға түбірлі
өзгерістер алып келді. Сонымен бірге, сандық әдістердің теориялық
аспектілерін тереңдетіп, тиімді алгоритм құру мүмкіндіктерін арттыру арқылы
пән мазұүнының кеңейгені байқалады.
Ю.И.Попов және А.А.Самарский зерттеулерінде берілген есептің шешімін
белгілі бір дәлдікпен аз ғана арифметика-лық, логикалық әрекеттер арқылы,
яғни өте аз машиналық уақыт шығынымен алатындай тиімді есептеу әдістерін
құрастыру мақсатындағы мәселелердің маңыздылығы көрсетілген. Бұл сандық
әдістерді ақпараттық техниканың дамуы жағдайыңда компьютерлік
технологиялармен байланысқан пән ретінде қарастырудан шыққан.
Пәнді оқытуда келесі функциялар жузеге асады:
- қоршаған ортаны танып-білуде модельдеу әдіснамасын жетекші деп білу;
- математика саласындағы ақпараттық және арнайы дайындыққа қарағандағы пән-
аралық байланысты іске асыру;
- ЭЕМ-ді қолдану мен программалау саласындағы дағдыларды дамыту және
тереңдету.
Сандық әдістер пәнінің көптеген оқу пәндерін игеруге негіз болып
табылатындығы, ондағы математика мен информати-каның қатар қолданысы және
басқа да пәндермен тығыз байланыскандығы пән мазмұнында толық ашылады.
Мысалы, пәнаралық байланысты алсақ, ол басқа да оқу курстарынан танымал оқу-
ақпараттық модельдерге сандық әдісті қолдану есебін шығарудан, есептің
қойылымын "аклараттық" немесе "алгоритмдік" түрде қарастырудан көрінеді.
Сандық әдістер теориясына қатысты оқу элементтері болашақ математик
мұғалімдерді даярлауда оқытылатын пәндердің кейбір бәлімдеріне
кіріктірілгендігін, ал пәннің негізгі ұғымдары мен идеялары математика мен
информатиканың базалық курстарын оқытудан бастау алатынын және кәсіптік
бірнеше пәндермен мазмұндық жағынан да, технологиялық тұрғыдан да
тереңдетіле беретінін айтуға болады. Бұл пән математика мен информатиканың
"Алгебра және сандар теориясы", "Математикалық талдау", "Алгоритмдер
теориясы", "Программалау тілдері", "Ақпараттық технологиялар" сияқты
пәндерінде алынған білімдерді жүйелеуге және бекітуге, сол білімдерді
әртурлі қолданбалы есептерді шешуге қолдануға мумкіндік береді. Бұдан
басқа, қолданбалы есептерді шығару процесі модель-алгоритм-программа
триадасына негізделетіндігін және математикалық модельдеу әдіснамасы мен
есептеу эксперименттеріне сүйенетіндігін айту керек. Бұлар математика мен
информатиканың тығыз байлаиыстылығын көрсетеді.
Сандық әдістерде, ең алдымен, ақпараттық модельдеу, оның ішінде
математикалық модельдеу ұғымдары оқытылады. Студенттер нақты процестердің
модельдерін құрып, олармен жұмыс істей алуға дағдылануы,бағдарламалық және
техника-лық құралдарды қолдана білуі қажет.
"Сандық әдістер" курсын ақпараттық технологиялар көмегінсіз, яғни компьютер
мен оның программалық жабдықтауын қолданбай оқытудың мәні жоқ. Соңғы кезде
сандық әдістерді оқытуда сандық алгоритмдерді іске асыру үшін
инструментальды пакеттерді (ЕхсеІ), сондай-ақ әртурлі арнайы математикалық
пакеттерді (МаіһСасі, МаіІ_аЬ) қолдану тенденциясы орын алды. Бұл кезде
компьютерде есептеу нәтижелері негізінен кесте түрінде көрсетіледі және де
мүмкін болған жағдайда график түрінде де көрсетіледі.
Сандық әдістің есептері дәстүрлі түрде студенттердің оқыған бағдарламалау -
Паскаль, Бейсик, т.с.с. тілдерінде алгоритм-дерді программалау жолымен
шешіледі. Сандық әдістер есепттерін программа жазу, әрине математика
мамандығы студенттерінің көпшілігінің қолынан келе бермейді. Сондықтан да,
көп жағдайда дайын пакеттермен жұмыс істеуге тура келеді. Математикалық
пакеттер оқу және ғылыми есептерді шешу үшін тиімді әдіс болып табылады,
бірақ оларды қолдану кезінде маңызды кемшілік бар, ол - шешу алгоритмі
кадрдың арғы жағында қалып қояды, өйткені дайын пакеттер бағдарламасына
бастапқы маліметтер енгізіледі де, нәтиже алынады.
Алгоритмдерді электронды кестелерде іске асыру арқылы студенттер әдістің
мәнін терең тусінеді. Бұл жағдайда студемттерді программа жазу және оны
жөндеу мәселелері алаңдатпайды. Электрондық кестеде жұмыс істей отырып
әдістің алгоритмін студенттер өздері орындайды, ал ЕхсеІ олар үшін тек
есептейді. Электрондық кестелер есептеу математикасын оқып-үйрену үшін өте
ыңғайлы орта болып табылады, есепті шешу алгоритмін көрнекі іске асыруға,
берілгенді езгерткен кезде нәтиженің өзгеруін мезетінде көруге, оларды
диаграммалар мен графиктерде көрнекі бей-нелеуге мумкіндік береді.
Нәтижесінде, электрондық кестелерді оқыту үрдісінде пайдалану анағұрлым
тиімді, студенттер курстың негізгі ұғымдарын жеңіл ұғады, негізгі әдістерді
жылдам түсініп, оларды меңгереді.
Қазіргі кезде ақпараттық технологялардың қарқынды дамуының арқасында білім
саласында көптеген электронды оқулықтар жасалуда. Олардың қашықтан оқытуда
тап-тырмайтын құрал екені белгілі. "Сандық әдістер" пәнінен біздің
даярлаған электронды оқулықта студент өз бетінше жұмыс істеуі үшін әрбір
лабораториялық жұмысқа тиісті әдістемелік нұсқаулар мен тапсырмалар алу,
дайын мысалдармен танысу мүмкіндігі қарастырылған. Онда жұмысты орындауға
қажетті қысқаша баяндалатын теориялық типермәтіндер де бар. Лабораториялық
жұмыстың орындалуы нәтижесінде және тапсырмаларды қорытындылауда оқытушы
мен студенттің біріккен Іс-әрекеттері интерактивті сұқбатты түрде жүзеге
асып, студенттің пәнді игеру қабілеті дамиды. Электронды оқулықта сандық
әдістердің дайын бағдарламалар пакеті де берілген. Студент тапсырманы
электронды кестеде орындап, оның нәтижесін дайын бағдарлама көмегімен
алынған нәтижемен салыстыра отырып, есептің шешімінің дұрыстығына көз
жеткізуіне болады. Бұл студенттің өзін-өзі бақылауына мүмкіндік береді,
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Попов Ю.П., Самарский А.А. Вычислительиый эксперимент Компьютеры,
модели, вычислительный эксперимент. Введение в информатику с позиций
математического моделирования. - М.:Наука, 1988.
2. Е.Ы.Бидайбеков, Г.Б.Камалова"Курс "Численные методы" в подготовке
будущих учителей информатики".
3. Степанова Т.А. "Методцческая система обучения курсу "Численные методы" в
условиях информационно-коммуникәтивной предметной среды". Автореферат,
2003.
ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІ
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай
білім кажет. Өйтиені тәуелсіз Қазақстанның дамыған бәсекеге қабілетті 50
елдің қатарында терезесін тең ететін – білім. Сондықтан қазіргі даму
кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқыту урдісін теянологияландыру мәселесі
қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары зерттеліп. жңашыл
педагогтардың іс-тәжірбиесі зерттеліп мектеп өміріне енуде. Жалпы
теянологияны меңгеруде мүғалімнің жан- жақтылығы, білімі қажет. Елбасы
Н.Ә.Назарбаев Білім және Ғылым қызметкерлерінің III сьезінде:
"Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнімен әлдеқайда жоғары болуы
керек. Ол үшіи жана формацияның педагогі қажет" деген.
Мектеп өміріне ене отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі - өсіп келе
жатқан және тулғаны жан-жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс
енгізу. жаңа идеялар мен жаналықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек қана
тыңдаушы. орындаушы болып келсе, ал қазіргі өздігінен білім іздейтін жеке
тұлға екендігіне ерекше мән береміз.
Дүниетаным қабілеті жоғары
Дарынды,
өнертапқыш Ізденімпаз,
талапты
өз алдына мақсат қоя білетін болуы тиіс осындай жеке тұлғаны дамыту үшін
оқытудың жаңа техналогиясы қажет. Оқу үрдісінде осындай әдіспен оқыту
үшін мұғалім алдымен өзі оқып біліп, зерттеп, тиімділігі оқытып, өзінің
шеберлігіне қарай таңдауы керек.
ЗЕРТГЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ АЛҒАШҚЫ
МҮМКІНДІКТЕРІ – ЖАҢАТЕХНОЛОГИЯДА
Болашақ мамандар мұғалімдер қызметінің ерекшеліктерін біліп тануда.
бала психологиясымен танысады, өзгешеліктерін салыстырады, байқап көреді.
Өзбетімен ұстаз шеберлігіне жетудің жолдарын зерттеп үйренеді. "Егер біз
идеяны оқушыларга кірпіш ұсынғандай дайын күйінде бермесек, олар өз
идеяларын ұсына бастайды. "(Дьюи, 1998)" Өзім сыни ойпауды дамыту
технологиясымен жұмыс істей жүре, болашақ мамандар Педагогикалық. зергтеу"
пәні сабағында зерттеу жүргізе бастады. Олар алғаш зерттеудің шығу
себетерін анықтап. зерттеу топтарын құрды. Зерттеуші топтар мынандай ой
тастады, "Тете өскен балалар жанжалдаспай тұрмайды. Олар неге жанжалдасады?
Әсіресе үйдегі бала жанжалы неден туады?" деген сұрақтардың
мазалайтындығын айтты. Бұл ойдың шешімін табуға олар өздері жұмыстанды.
зерттеу жургізді. Оқушылар зерттеуді мектепте және уйде жургзді. Олар
зерттеу барысын алғаш отбасындағы тете өскем балалардан байқап көрді.
Құрманғазы 1993жылы туған. Ал Жеңіс 1995 жылы туған. Бұл екі баланы
зерттеу барысындағы кездестірген қызықты оқиғаларын былайша суреттед:
Екеуі бөлмедө теледидар көріп отырған Жеңіс сәл уақыттан кейін
теледидар каналын басқаға аударып жіберді. Қүрманғазы орнынан ұшып тұрып:
- Қойсаңшы мен көріп отырмын ғой, - деді.
- Мен мультфильм керемін...
- Мә, саған мультфильм,- деп Қурманғазы теледидарды өшіріп тастады.
Қүрманғазы бугін ініснің көңілінен шықпақшы боп біраз қипақтады.
Жеңіс, бугін футбол болады. Сен көресің бе? - Жоқ... жок. деді Жеңіс. - мен
мультфильм көремін.
Қурманғазы: Тағы мупьтфильм. кетші, далаға ойна!
Жеңіс Өзің ойна..
Анасы баласын дукенге жумсайды. Үлкені кішісіне "Сен барып келші". - дейді.
Кішісі "Мен меге барамын. сені жұмсады ғой". - дейді.
Екеуі бір-біріне "сен бар. сен бар ." дейді.
Бұл эпизодтар зрттеген топқа балаларды жақсырақ тусну ушін тиімді болды.
Олар жанжалдың шығу себептерін тест арқылы анықтады Оп тест "Баламен
сухбаттасу" деп аталды
1 Егер сені ата-анаң жұмсаса, сен не істер едің?
а] тез жугіріп кетемін; ә) жұмсаған жеріне бармайыын, б) қақтасып, қақсатып
барамын.
2 Өзңмен құрдас немесе 1 жас үлкен болмаса 1 жас кіші баламен ойнау
устінде керісіп қалдың:
а)төбелесіп кетемін; ә) кешірім сұрап, "менікі қате" деп айтамын; б)
"Байқасайшы", бастаған өзің ғой.
3. Өзіңнен үлкен адамдар немесе ата-анаң әңпмелесіп отыр, сондай жағдайда:
а) әңгімелеріне араласып кетемін; ә тыныш отырып әңгмелерін тыңдаймын; б)
басқа бөлмеге шығып кетемін.
4. Сен теледидар қарап отырған қарьндасыңды түртіп калдың. Ол бұл ойынды
көтермеді. сен сол уақытта:
а) ойнағым келіп турғанын айтып тусіндіремін; ә) ойын көтермегені үшін
жанжал шығарамын, б)теледидарды сөндіріп тастаймын.
5 Егер сені үлкен ағаң дүкенен бір нәрсе әкелүге жұмсады Сен барасыңба? а)
барамын; ә) жоқ. өэі барсын; б) менің айтқаньімды тыңдаса ғана барамын
ҚҰРМАНҒАЗЫ Жауаптары ЖЕҢІС
1. а 1 в
2.б
2 а
3. б
3а
4а
4 б
5.а
5б
Бұл байкаудан тест қорытындысын "ЖАНЖАЛ" КЕЛІСПЕУШіЛІКТЕН ТУЫНДАЙДЫ" деп
саналады. Келіспеушілік себептерін былайша көрсетті.
Жанжал екі баланың кызғанышынан да туындайды, - деп жазады Гүлжанар.
Оны Гулжанар өэінің бақылаған зерттеуінде кездестіргенін былайша
түсіндіреді. Бірде Құрманғазы ата-анасы "Женіске жаңа аяқ киім сатып
әкелді Оны көрген Қурманғазы "маған неге әкелмеске, үнемі Жеңіс, Жеңіске"
деп қызғаньіш сөздерін бастады. Осы сәтте ата-анасы басу айтып. "келесіде
саған алып береміз" деген жылы сөзін жеткізді. Ата-анасының бұл шешімін
Құрманғазы түсінгеніне мен қатты риз болдым".
Дьюи "Мектептен тыс білімнің эмоциоиальдық күші түралы айта отьірып
мекіепттен тыс оқушылар өздерін толғандыратьн және мазалайтын нәрселерін
оқиды және бұндай білім өте тиімді нәіижелерге жетеді". - дейді.
Олар бала жанжалының түу себептерін одан әрі іздестірді. Ол үшін бала
бойындағь (қасиеттерді байқайды. Онь кесте бойынша көрүге болады.
Бала есімдер Ойын Әңгімелесу Жүмсап Ашүлануы
көру
Құманғазы Көп сөзге шебер тіл алғыш ашуы тарқайды
қызығушылығы ұғымтал тез бірақ
жоқ тез
Жеңіс Ойын құмар шапшаң тіл тіл мінезі ашуланғыш
табысқыш құбылмалы алмайды
тез
Сөйтіп, зерттеу тобы өздерінің жүргізген байқауларынан мынандай қорытындыға
келді: "Жанжал шешімін іздестірудің белгілі бір жолын меңгерген бала
жанжалды болдырмауды саналы турде шеше алады. Жанжал оғаш, жаман қылық
тардың бірі екенін бала бір-бірімен түсінісіп, достықпен шешіп қабылдаса
ғана нәтиже береді" Бұл жүргзілген зерттеу олар үшін маңызды болғаны
соншалық, болған істің нәтижесін щығаруға болады.
Дьюи үшін тәжірибені толықтыру ең жоғарғы білім болып табылады. Осы
максатта М.Жұмабаевтың "Педагогика" оқулығынан "Қайрат, Қайратты өркендетү
жолдары" шығармасынан... "Бала өзбетімен бір нәрсені тілеп, сол тілектің
алдын, артын тексерір одан соң болдыруға я балдырмауға өзі әдеттенсіп..
деген ойымен олардың. Алдағы денуіне, әрекет етуіне жаңа ой, шешім жасауға
мүмкіндіктер пайда болды.
Бұл зерттеу барысында болашақ мамандардың зерттей білуге деген
- Зерттеушілер ұжымы пайдаболды,
- әдіс жолдарын іздестірді,
- бала психикасын болжауға мумкіндік" алды,
- ашылған фактілерді түсіндірді;
тесті құрастырды;
- балалармен сөйлесе білді;
- ойларын ортаға салды;
- зерттеу қорытындысы бойынша тұжырым жасады.
ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІ
"Ауылға барынша назар аударылады. Біз, кез-келген ұлттың түп тамыры
ауыл жұртында жатаынын естен шығармауға тиіспіз,-деген Президенттің
Қазақстан Халқына Жолдауын басты бағыт етіп ұстануымызға көптеген себептер
бар. Біздің пікіріміз де нақ осы мәселеге арналады.
Көп жылдардан бері жүргізіп келе жатқан зерттеулеріміздің мақсаты:
мектептегі технология пәні арқылы оқушыларды ауылшаруашылық еңбекке баулу,
кәсіпке уйрету, Жер-ананы қастерлеу. дәнді дақылдарды күтіп баптау.
Зерттеу барысында біздің байқағанымыз тенология пәні мектептерде қыддарға
тігін тігу, көйлек пішу, ұлдарға ағаш ою, темір жаму әрекеттерімен
шектеледі. Ауыл мектеебінің арнайы ерекшелігі - бұл жергілікті жердің
болашақ мамандандырылган азаматын өсіріп, тәрбиелеу. Ол үшін барлық
пәндерді ауыл мектептерінде оқыту барысында мұғалім осы ерекшелікті ескере
отырып қызмет етуі тиіс. Ал, технология пәнінің бұл тұрғыда орыны ерекше.
Ауыл еңбеккелерінің катарын жыл сайын толықтырып отыратын мектеп бітіруші.
жоғары сынып оқушылары. жастар еңбек етүге кәсіби даярлықты мекептен
бастағаны абзал. Оларға мамандықты таңдауда саналы көзқарастарды мектеп
қабырғасында қалыптастыру - еңбекке баулу пәні мұғалімдерінің міндеті.
Бізге жастарды казіргі өзгерістермен, өндірістік еңбекке орналасу
жағдайымен, жұмыссыздықтың алдын алу шараларымен хабардар етуіміз ең
күрделі мәселе. Әсіресе ауыл шаруашылық мамандыктарын таңдау мен игеру жеке
адамның түа және жүре пайда болатын көп жағдайда табиғи қабілетіне. орта
жағдайына байланысты болатынын ескеру керек.
Қазіргі ғылым ауыл шаруашылық жұмыстарының барлық турлерін техникамен
атқаруға мүмкіндік беріп отыр. Өсімдікті егу. куту, арамшөптерден қорғау,
жинау және сақтау мен кайта өндеу жұмыстарының барлығы технологиялык
процесс. Сол технологиялык. процестерді мамандар атқарады.
Ауыл шәруашылық кәсіпке баулу үшін, егер ол диқан болса, оны жермен еңбек
етуіне, агроном манандығын меңгерумен қатар ауыл шаруашылық техникасын
пайдалана білуге үйретуді жетлдіруіміз тиіс. Ауыл шаруашылық өндіріс
өнімдерінің сапасып арттыру үшін мердігерлік тәсіл қол-данылады. Оған
бірнеше мамандық иелерінін жұмысы қажет болады. Бұл тәсілдің артықшылығы ол
жұмысты кең ин-дустрияландыруға, жаңа техниканы және ауыл шаруашылық
өндірісін ұйымдастыру арқылы технологияның озат тәсілдерін құрастыру мен
монтаждауға, ауыл шаруашылығын көп кешенді әдіспен жүргізуге, малды бағу
кезінде арнайы техникалық жабдықталған кешендерді пайдалану неғүрлым тиімді
өндіріс процестерін механикаландыру мен автоматандыруды енгізуге жағдай
жасайды. Осындай жұмыстарды атқаруға көп салалы мамандық қажет. Сон-дықтан
әр оқушы бірнеше мамандық иесі болу. оны сауатты меңгеру талабы қойылады.
Ауыл шаруашылығының өндіріс турлерініндегі мамандық иелері терең ақыл ойлы,
зор ерік жігерлі. ерімбейтін. өткір қиялды іске асыратын ойлы болуға тис
ұйымдастырушылық қабілет аса қажет. Жалпы орта мектепті бітіруілшер
алдындағы үлкен міндет - кәсіптің жеке түрлерімен толық' танысып оның
ішіндегі өзінің бейіміне қарай мамандықты таңдап алу..
Қазіргі кезде жабылған зауыттар мен кәсіпорындардың орнына іскер адамдар
жеке акционерлік қоғм құрып кішігірім цехтар ашып. адамдардың жұмыс
істеуіне мүмкіндік туғызуда Оны жүзеге асырудың негзгі жолы сол мамандықты
жете меңгеру.
Еліміздеі нарықтық жаңа экономикалық саясаты жузеге асыру кезеңінде,
үлкен жетістіктерге жастар ие екенін жете түсіндіру арқылы олардың болашақ
мамандықтары осындай болу керек деген сұраққа жауап бере аламыз. Нарық
-өндірістік қатынастардың белгілі бір бөлгі немесе жүйесі. Осы жүйені
оқүшыларға дұрыс жүргізгенде ғана мәдени-түрмыстық және эономикалық жағдай
жақсы болады. Өндірсті өркендету жаңа еңбек құралдарын тиімді пайдалану
технологияны жетілдіру нәтижесінде бұрын қалыптасқан салалардан жаңа
салалардың бөлініп шығуына және жаңа тұрпатты кәсіпорындардың құрылуына
жағдай жасайды.
Дамыған капиталистік және жаңадан дамып келе жатқан елдерде кеэ келген
мамандық иесі, мейлі жұмыскер болсын. өзіне тапсырылған өндірістік
міндеттерді жақсы орындап қана қоймай, оған қосымша, жобалай, білуі. шешім
қабылдауы тиіс шығармашылық жұмыстарды да орындай білуін талап етіледі Осы
қабілеттер мен біліктер баланың жас кезінен қалыптасып, оқу мен тәрбие
әрекеттерін орындау кезінде әрі қарай дамыту керек.
Осыған байланысты технология пәні сабағын сыныптарда жүргізу барысындә
өткізілетін сабақтардың тақырыбына байланысты басты назарды ауыл шаруашылық
еңбегіне баулу мақсаты болғандықтан оқушыларды көбінесе мектеп ауласында,
шағын бақтың ішінде мүмкіндігне қарай практика күйінде өткізү тиімді нәтиже
бермек.
Технология пәні арқылы мектеп оқушыларын ауыл шаруашылық еңбекке баулуда
оларды еңбекке дайындауды ұйымдастыруға байланысты болатыны: дәлелдеуге
кіріскенімізде, бірқатар зерттеулер (Тоқтарова К , Оспанова Б С, Кудышева Б
К., Ушуров Е А.) осы аталған мәселенің кейбір жақтарын ашып көрсеткенін
байқады. Дегенмен авторлардың келтіррген зерттеулер тізбесі ауыл
шаруащылығына байланысты қажетті білім мен біліктілкті жетклікті түрде
айқын ашып көрсетпейді. Мысалы ауыл шаруашылық еңбекке баулу кезінде. тек
дайындалған дақылдың сапасын, оған кеткен уақытын, технопогиялық
операциялар санын ғана емес. сонымен бірге, еңбек тапсырмасын қандай
тәслшдермен және амалдармен орындалатынын оқушының жеке муддесі қандай ұлес
алатынын оның ішінде бойынан қандай іскерлік белглері көрініс табатын ауыл
шруашылығы мамандығына дайындау оның бойында қандай сезімдер мен жан
толғаныстарын туғызатындағын ескеру маңызды, яғни бір жағынан. еңбек
үрдісін бағалау, ал екініші жағынан - ауыл шаруашылық еңбекке баулуға деген
оқушының әзірлігінің ерекшеліктерін ескеру қажет.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ
Білім алу, шеберлікке, іс-әреквт дағдыларына үйрету мен меңгеру барысы
және адамды өмір мен еңбекке бейімді етіп даярлаудың негізгі құралы -
оқыту. Оқыту барысының нәтижесінде білім беру мен төрбиә мақсаттары жүзеге
асырылады. Түрлі оқу орындарындағы оқыту - білім бөрудің басты жолы, сол
сияқты оқу отбасында, өндірісте, жұмыста т.б. күнделікті адамның тіршілік
және қызмет барысындағы жағдайларда іске асып отырады.
Оқытудың мазмуны мен сипаты қоғамның матириалдык және мәдени даму
дәрежесіне сай белгіленеді. Оқудың мақсаты мен мазмұны, оны ұйымдастырудың
турлері мен әдістері адамзат қоғамының даму кезеңдеріндегі қоғамдық
қатынастар негізінде, жалпы білімге, адамдардың даярлығы негізінде
қойылатын талаптардың сипатына және оқыту жөніндегі педагогикалық идеяларға
сай өзгөріп отырады.
"Дәстүрлі оқыту" ұғымы XVII ғасырда Я А. Коменскский "ұлы дидактика"
еңбегінің негізінде қалыптасты, күні бүгінге дейін әлем мектептерінде
қолданылатын сынып-сабақтың оқытуды ұйымдастыру деп тусіндіріледі.
Дестүрлі сыныптық - сабақтың технол-гияның ерекшеліктері мыналар:
• оқушылардың жас ерекшеліктері бір деңгейде болады және дайындық көлеміне
қарай сыныпты құрайды. Бұл құрам негізінен мектептегі кезінде еш өзгеріссіз
сақталады;
- сынып бірыңғай жылдық жоспармен және бағдарламаға сай сабақ көстесімен
жұмыс істейді. Осыған сәйкөс балалар мектепке бір мезгілде және алдын ала
бөлгілейтін уақытта келулері тиіс;
- оқудың негізгі бірлігі - сабақ;
- сабақ бір пәнге, бір тақырыпқа арналған бір сыныптың оқушылары бір
материалмен жұмыс жасайды;
- сабақта окушылармен жұмысты мұғалім жүргізеді. Ол жеке пәндер бойынша
әр оқушының білімін жеке-жеке бағалап, жыл соңында сыныптан сыныпқа көшіру
мөселесін шешеді;
- оқулық негізінен үй тапсырмасын орындау үшін қажет;
- оқу жылы, оқу күні, сабақ кестесі, оқу демалыстары, узілістер, яғии,
сабақтар арасындағы үзілістер - бұлардың бәрі сыныптық-сабақтық жуйенің
атрибуттары.
Оқытудың мақсаты - қозғалушы категория, бұган дейінгі педагогика оқытудың
мақсаттары былайша құрылған еді:
- білім жүйесін құру, ғыльм негізін үйрену;
ғылыми көзкарастар негізін қалыптастыру;
- әрбір оқушының жан-жақты, үйлесімді дамуы;
- адамзаттың жарқын болашағына, сенімді күрескерлерді тәрбиелеу;
- ой еңбегіне, сондай-ақ дене еңбегіне қабілөтті, жоғары білімді, ақыл
ойлы адамдарды төрбиелеу.
Сонымен оқыту технологиясының мақсаты - бұл берілген қасиеттері бар тұлғаны
төрбиелеу
Оқыту технологиясы тулғаның дамуына емес, білімді, шеберлікті, дағдыны
меңгеруге бағытталған
Қазіргі жалпы мектептерде мақсаттар біршама өзгертілді-идеологизация
жойылды, жан-жақты үйлесімді дамудың үндеулері алынып тасталынды, өнегелі
тәрбие үлгісі өзгертілді, бірақ негізгі мақсаттардың міндеті алдын ала
жоспарланған сапалы білім алу стандарттары сол куйінде қалды.
Дәстурлі технологиямен оқытатын мектептер "білім мектебі" болып саналады.
Қазіргі ғылыми-техникалық прсгрестің жағдайында жаңа әлеуметтік талаптарға,
оқушылардың жеке басының даму мүмкіндіктеріне сай оқудың мазмуны мен
өдістерін жетілдіріп, оқу құралдарының жаңа түрлерін жасау қажеттілігі
туды. Оқытудың мазмунында ғылымның соңғы табыстарына сай теориялық материал
көлемінің артуы, оқытудың дамып келе жатқань саласына оқушылардың танымдық
дарыны мен қабілеттілігін жетілдіруге баса назар аударылуы.
Қазіргі педагогикалық төхнологияны обьөктивті қажаттілік турғысынан зерттеп
тануды талап етеді.
"Оқыту техиологиясы" деген түсінік бүгінгі куні дәстүрлі педагогикада
көпшілік мақұлдаған түсінікке жатпайды. Юнесконың құжаттарында оқыту
технологиясы оқытудың құрылу, қолдану және анықтау барысының жүйелі өдісі
мен адамның қорлары, оның өзара қатысы болып табылады. Ол білім беру
түрлерін оңтайландыруды өзінің алғы шарты дел есептейді. Бір жағынақ оқыту
технологиясы - ол ақпаратын өндөудің, ұсынудың, өзгертудің әдістөрі мен
тәсілдерінің жиынтығы, ал екінші жағынан, оқыту үрдісінде оқыту-шының
қажетті техникалық, ақпараттық төсілдерді қолдана отырып, оқушыға әсөр ету
құралдары жайлы ғылым. Оқыту технологиясында оқу мағынасы, әдістері,
тәсілдері өзара тығыз байланыста болады. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі
қойылған оқу тапсырыстары мен бағдарламасына сәйкөс оқыту тесілдерінің,
өндістерінің ең оңтайлы, қажет мағынасын таңдай білуде. Оқыту технологиясы
жүйелі ұғым. Оның құрылымына мыналар кіреді:
- оқыту мақсаты;
- оқыту мағынасы;
- педагогикалық өзара қатынас қуралдары;
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушы, мұғалім;
- іс – қимыл нәтижесі.
Педагогикалық технологияның мәні жайлы соңғы онжылдықта белгілі болып
келген көптеген анықтамалар бар:
Технологияны - қандайда болсын істе, өнерде қолданылатын тәсілдердің
жиынтығы (орыс тілінің түсіндірме сөздігі).
Технология - бұл өнөр, шеберлік, ептілік, өңдеу тәслдерінің жиынтығы,
қалыпты өзгерту (В.М.Шөпель)
- Оқыту төхнологиясы-дидактикалық жүйесінің құрамдас бөлігі (М.Чашанов).
- Педагогикалық технология-әлөуметтендіру мен оқытудың түрлерің әдістерін,
құралдарын, тәсілдерін үйлестіретін, тәрбиелеу амалдарын анықтайтын психо-
педагогикалық құрылымдардың жиынтығы; ол педагогикалық барыстың құралы
болып табылады (Б.Т.Лихачев)
- Педагогикалық технология - оқу процесін іске асырудың мағыналы
технологиясы (Ө.П.Беспалько)
- Педагогикалық технология - оқытудың жоспарлы нәтижесі процесін суреттеу
(И.П.Волков)
- Педагогикалық технология - оқушы мен мұғалімнің толық жабдықталған
шарттарын қамтамасыз ететін оқу процесін жобалау.ұйымдастыру және
өткізу, сондай-ақ бірлескен педагогикалық іс-қимылдарының жан-жақты
ойластырылған моделі (В.М.Монфсьв)
- Педагогикалық технология - білім беру түрлерін оңтайландыруды өзінің
тапсырмасы ретінде қарастыратын техникалық және адамның қорларды есепке ала
отырып, өзара бірлескен білімді меңгеру мөн оқытудың барлық процесін
анықтау, қолдану, құру төсілдөрінің жүйесі (ЮНЕСКО).
- Педагогикалық технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын
барлық жеке тұлғалық, құралдық, әдістемелік тәсілдердің жүйелі
жиынтығы мен ретінде жұмыс істеу (М.В.Кларин)
- Педагогикалық технология ■ алдыңғы афторлардын барлық анықтамаларының
мағынасын бойына сіңірген мағыналы қорытындысы (Г.К.Селевко)
"Педагогикалық технология" түсінігі үш түрлі құбылыс ретінде ұсынылады:
- ғылыми;
- іс-жүргізу, суреттеу;
- ықпалды іс-жүргізу.
Сонымен, педагогикалық техналогия оқытудың ұтымды жолдарын зерттейтін ғылым
ретінде жұмыс істейді және оқуда қолданылатын тәсілдер жүйесі ретінде,
оқытудың шынайы барысы ретіндө де қарастырылады.
' Педагогикалық технологияның негізі болыл педагогикалық, психологиялық
және әлеуметтік ғылым жетістіктері, алдыңғы қатарлы педагогикалық
тәжірибеде, халықтық педагогика, отандық және шетелдік педагогиканың
өткенінің барлық жақсы жинақталганы болып табылады.
Педагогикалық жүйенің табысты жүзеге асуы үшін оны құрайтын барлық
нәрселердің тыңғылықты ойластыруы қажет. Кез келген педагогикалық
технология педагогикалық ғылым мен іс-тәжірибе жетістіктерінің жиынтығынан,
бұрынғы тәжірибенің дәстүрлі түрлерін қосатын және қоғамның дамуы,
демократизациялау нетижесінде пайда болған нерелерден
турады.
Бірдей технология түрлі орындаушының қолында әр кезде басқа болып көрінеді.
Бұл жерде мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне жеке тұлғалық қасиеттеріне,
оқушылардың ерекшеліктеріне, олардың жалпы көңіл-күйіне. сыныптағы
психологиялық ахуалға көңіл бөлу керек. Бір технологияны қолданған әртүрлі
падагогтардың жеткен нәтижесі де әртүрлі болады, бірақ осы технология
көрсететін орташа көрсеткішке жақын болады. Яғни. педагогикалық технология
жеке тулғаның қасиеттерімен орташалнады, бірақ онымен анықталмайды.
түсінік "оқыту адісінен кеңірек. Технология - оқыту мақсатына осы жүйенің
меңгерілуіне қалай жету керек деген сұраққа жауап береді. Технология -
алдын ала жоспарланған жүйені жүйелі іске асыруға бағытталған іс
-әрекеттердің барысы және оның нетижесіндегі керсеткіші.
Педагогикалық төхнологияны жоспарлау педагогикалық технологияның нақты
шарттарын таңдау болып табылады. Ол тұлғаның жеке ерекшеліктерін зерттеуді
және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келетін іс-қимылды, сондай-ақ
олардың дайындығының шарттарын таңдауды талап етеді.
КОМПЬЮТЕРЛІК ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ГУМАНИСТІК БАСТАУЛАРЫ
Қазақстән Республикасының алдыңғы қатарлы дамыған 50 елдің қатарына
қосылуы туралы алға қойып отырған игі мақсаты - еліміздің әрбір азаматының,
әрбір сала маманының киелі міндеті де болып саналады.
Ал білім беру саласына қатысты айтатын болсақ, бұл мәселе тіптен
өзекті бола түспек өйткені, жоғары тиімділікпен білім беру арқылы ғана
болашақ азаматтарымыздың диежүзілік жоғары даму көрсеткіштеріне ие болып
отырған елдердің деңгейіне өсуге деген ынтасы мен ықыласын қалыптастыра,
жетілдіре аламыз.
Қазіргі кезде өмірдің барлық дерлік деңгейі мен саласында болып жатқан
динамикалық өзгерістердің тубі адамның жағдайын әлеуметтік-экономикалық
жағынан жақсартуға бағытталған. Мектепте білім беру жүйесінде жасалып
жатқан өзгерістер мен күтіліп отырған 12 жылдық білім беру мәселесі де -
қазақстандық жас ұрпақтың болашақ, ел тұтқасын қастерлеп ұстап азамат
дәрежесіне жетуіне көмектесетін жақсылық нышаны деп танылып отыр.
Қазақстан Республикасының білім беру саясатының барлық азаматтардың білім
алудағы теңдігі, дарынды тулғаларға деген үкімет тарапынан қамқорлық болуы,
білім берудің гуманистік және дамытушылық сипатта келуі, білім беруді
ақпараттандыру сияқты оң бағыттары кеңестік дәуірден қалған догмалық-
жаттанды білім беруді біртіндеп ығыстырып бара жатыр. Қазіргі қазақстандық
білім беру жүйесінің негізгі міндеті - оқушыны ұлттық және жалпы адамзаттық
адамгершілік құндылықтарды игерген жеке тұлға дәрежесіне көтеру, ғылым мен
техниканың жетістіктерінен абстракциялық білім алып қоймай, өзінің өмірінде
қолдана білуге дағдыландыру. Мұндай үлкен міндеттерді шешу үшін, дәстүрлі
оқыту жүйесінен біртіндеп қарқынды даму шеңберіне жеткізе алатын жаңа оқыту
технологияларын қолдану керек және жаңа тұрғыдан оқыту барысында білім
мазмуны ғана негізгі мақсат болмай, адамгершілікпен гуманистік бағыт басты
нысан ретінде ұсталынуы керек.
Жаңа оқыту технологияларын, көп жағдайда, дәстурлі оқыту жуйесіне қарама-
қарсы қойып сипаттау әдісі орын алып жур. Бұл дурыс па? Өйткені, "дәстурлі
оқыту" дегеннің өзі - ғылыми термин болып ғылыми ойлау айналымына енді ме?
Ал "жаңа оқыту технологиясы" дегенде "ескі оқыту технологиясы" дегеннің
орнына келген жаңа нәрсе тусінілетін сияқты.
"Жаңа оқыту технологиясы" туралы ізденістерде Коменскийдің, Песталоццидің,
Алтынсариннің оқыту жүйелері сол педагогикалық технологиялардың бастауы
сияқты алынып жүргенін көру қиын емес. Ал "дәстүрлі оқыту жүйесі ■ класс-
сабақтық жүйе" -Коменскийден келе жатқан мұра жолы емес пе? Сонда "дәстүрлі
оқыту" деп жүргеніміз - Кеңес оқыту жүйесі екенін анық та ашық айтып, әр
мемлекеттің өз қоғамында өмір сүріп отырған мектебіне өзінің сұранысына
қажетті қоғам мүшесін даярлауды тапсыратыны туралы неге айтылмайды?
Социалистік қоғам азаматын тәрбиелеуде жаттанды білімнің қажет болуының
өзіндік бір реті бар ғой. Оны болашақ тарихи тұрғыдан танырмыз. Бірақ "жаңа
оқыту технологияләры" деген ғылыми ұғымды тек дәстүрлімен салыстыру арқылы
тану біржақты түсінікке әкетіп бара жатқанын көру қиын емес,
Жаңа оқыту технологияларын бұрынғы оқыту әдістемелерінің орнына келген жаңа
түсінік деп те қабылдамау керек. "Технология" - өндірістен алынған ұғым
дейтін болсақ. белгілі бір бұйымды модельдеу, соған қажетті материалды
өлшеу, ол материалды нәтиже даярлайтын процеске салу, түпкілікті нәтижені
алдын ала болжау арқылы сол нәтижені алуға бағытталған қызмет процесін
ұйымдастыруды білдіретін бұл ұғымның білім берумен байланысы тікелей
анықталады.
Мектепке келген баланы, Мұқағали Мақатаевтың сөзімен айтар болсақ "Тарыдай
боп кіресің. Таудай болып шығасың" деген идеямен оқытып-тәрбиелеу - оқыту
технологиясын білдіреді. Тарыдай балаға "таудай" болу мақсаты, мұғаліміне
тарыдай баланы "тау-дай" қылу мақсаты - күтілетін нәтиже болып қойылады.
Бұл жерде "тары" мен "тау" -антоним ретінде де. біртіндеп өсу барысында қол
жеткізетін нәтиже ретінде де көрінеді.
Ендігі міндет - оқушыны тән мен жан турғысынан қатар дамыту. Ол міндетгі
шешу үшін, мұғалім білім берудің гуманистік принциптері деп не танылатынын
айқын түсінуі керек. Адамгершілік - адам баласының өзін-өзі түсініп, өз-
өзін сыйлауынан, өзін өмірден бага жетпес құндылық деп түсінуінен
туындайтын қасиет деп ойлаймыз. Өйткені өзінің. өмірінің. өз тәнінің, өз
жанынын, қасиетін түсінін бағалаған адам ғана басқа адамның да дәл өзіндей
құнды екенін тусінуі мүмкін. Мүмкін біздің бұл ойымыз Сократтың Адам,
алдымен сен өзіңді-өзің таны" деген қағидасынан туындаған шығар. Қалай
десек те, білім берудің қазіргі кезде жеке бастың қамын ойлауға, жеке
басының баюына қажетті білім мазмунын іздеуге, ана тілінен енді ағылшын
немесе қытай тілін жоғары қоятын бағыыттарға бет бұрып бара жатқаны
гуманистік идеяның білім беру барысында бел ала алмай отырғанын көрсететін
сияқты.
Жаңа оқыту технологияларымыз қазіргі кезде көп түрінің түпкі ұстанатын-
концептуалдық негізі, бастауы - адамгершілік философиясы. Оны Г.Селевконың
кітабынан да, ресейлік көптеген ғалымдар кітаптарынан да көреміз.
Жаңа оқыту технологияларының ішінде компьютермен оқыту технологиясының орны
ерекше болады. Барлық, дерлік оқыту технологияларының көздеген мақсаты -
оқушылардың өз бетімен білім алу. білім іздеу дағдыларының қалыптасуы
десек, компьютерлік оқыту технологиясының талайы осы мақсатқа лайықталғанын
көру қиын емес.
Осы компьютерлік оқыту технологиясының философиялық негіздемесін гуманистік
деп анықтаймыз. Осы жерде компьютерді сабақта көп қолдану оқушыны басқа
адам түгілі, өзінен, өзінің нақты, реалды өмірінен де алыстатып, виртуалды
өмірге әкетеді деген көзқарастар пайда болуы мүмкін.
Бірақ, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz