Психологияның жеке ғылым болып қалыптасуы және даму бағыттары жайлы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Психологияның жеке ғылым болып қалыптасуы
және даму бағыттары

Кіріспе
Негізгі бөлім

1 Қазіргі шет ел психологиясының негізгі бағыттары.
2 Кеңестік психология ғылымының қалыптасуы мен дамуы.
3 Қазақстанда психология ғылымының қалыптасуы мен дамуы.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

XX ғасырдың бас кезінде ғылыми білімнің ең алдымен дамыған сүраныстарының
саддарынан санада интроспективтік психологияның тоқырауы байқалды.
Иностроспективтік психология тәжірибелік талдауды талап ететін
проблемалардың алдыңда әлсіздік танытты. Капитализмнің тез қарқынмен дамуы
анықталатын тәжірибенің сұрақтарын бұрынғы субъективтік әдістермен
қанағаттандыру мүмкін болмады.
Психология ғьшымының тарихын зерттеушілердің бірі профессор
М.Г.Ярошевскийдің айтуынша, сана психологиясының тоқырауы, әсіресе
Францияда тоқырау басталғанға дейін ерекше кең өріс алған невропатология
және психиатрия саласындағы зерттеулердің нәтижелері дайындалды. Бұл
зерттеулер адам психикасына кейде санасыздық көріністер тән екендігін
дәлелдеп берді. Санасыздық саласына клиникалық және эксперименталдік талдау
жасалынды.
Жан-жақты зерттеу жұмысын Шарко (1825-1893) жүргізді. Оның жетекшілігімен
аса дарынды француз психологі Пьер Жане (1859-1937) және психоанализ
бағытының негізін салушы Зигмунд Фрейд (1859-1939) өз жұмыстарын бастады.
Көрнекті француз психологі Альфред Бине объективтік әдістерді зерттеп,
талдады. Ол балалардың интеллектісінің даму деңгейін анықтау үшін тестілер
жасады. Интроспективтік әдіс жаңа объективтік талдау және эксперименттік
зерттеу әдістерімен салыстырғанда кейінгі қатарға ығыстырылды.
Сонымен, XX ғ. бас кезінде психиканы эксперименталдік зерттеулер
психологияға сана турлы ғылым деп анықтама берудің дұрыс емес екендігін
дәлелдеді.
Бұл кезеңде психологияның дамуына Ч.Дарвиннің эволюциялық ілімі ерекше
рөл атқарды. Дарвиннің эволюциялық ілімі бойынша, психикалық қүбылыстарды
қоршаған ортадан, тірі организмнің бейімделу іс-өрекетінен бөліп алып
қарауға болмайтындығын дәлелдеді. Эволюциялық теорияның әсерімен бала
психикасы мен жануарлар психикасын зерттеулер жан-жақты қолға алынады. Онда
интроспекция әдістерінің қолдану мүмкіншіліктері шектеліп, адам психикасын
зерттеуге генетикалық және салыстырмалы түрде қарауға ерекше мөн берілді.
Осындай қалыптасқан жағдайдан, тоқыраудан шығудың жолдары іздестіріліп,
әртүрлі теориялар мен бағыттар қалыптасты. Соңдай теорияларға бихевиоризм,
гештальпсихология және психоанализді (фрейдизм) жатқызуға болады. Олардың
барлығы бір кезеңде жан туралы ғылымның жалпы тоқырауы негізінде дүниеге
келді.
Бихевиоризм — XX ғасырдың бас кезінде жоғарыда келтірілген себептерге
байланысты қалыптасқан психологиялық бағыттардьщ бірі. Бихевиоризм
теориясьның негізгі зерттеу нысаны сана емес, адам мінез-құлқы болып
табылады. Мінез-құлық психологиясы АҚШ-та ерекше дамыды. Бихевиоризм
бағытының көрнекті өкілі америка ғалымы, әрі психологі Джон Уотсон (1873-
1958) болды. Ол дәстүрлі психологияның пәнін, жан құбылыстарын жаңа мінез-
қүлық психологиясымен өзгерту қажеттігін үсынды.
Бихевиоризм behavior — деп аталатын ағылшын сөзінен шыққан,
қазақшалағанда мінез-құлық мағынасында қолданылады. 1913 жылы америка
психологі Джон Уотсон психологияны мінез-қүлық туралы ғылым ретінде
қарастырды. Жаңа бағытгың пайда болуы "Психология, оны бихевиорист қалай
көреді" атты мақаланың шығуымен ерекшеленеді.
Бихевиоризм психологиядағы прагматистік бағыт, оның пайда болуы тез
қарқынмен дамып отырған капиталистік экономиканың сұраныстарьша
байланыстьі. Бихевиористердің мақсаты - психологияны мінез-құлықты
басқаруға қабілетті білімнің саласына айналдыру. Д.Уотсонның түсіңдіруінше,
бихевиоризмнің түпкі мақсаты — адам мінез-қүлқын түсіндіру. Бұл үшін 3
жағдай жеткілікті деп есептеді: мінез-құлықтың өзін суреттеу, организмге
әсер ететін ішкі, сыртқы дене стимулдарын және оған жауап беретіп мінез-
қүлық реакциясын байланыстыратын заңдарды тану. Адам жануарлардан тек мінез-
қүлық реакцияларының күрделілігімен, оларға жауап беретін стимулдардың
әртүрлілігімен ерекшеленеді.
Бихевиористердің дәлелдеуінше, негізгі ғылыми үғымдар болып табылатын
стимул — сыртқы ортадан келетін тітіркендіргіш, реакция — тітіркендіргішке
ағзаның жауабы жөне стимул мен реакцияның байланысы — ассоциация. Сонымен,
Уотсон санадан ғылыми категория ретінде бас тарта отырып, өзінің еңбегінде
И.П.Павловтың шартты рефлекстер туралы әдістемесіне сүйенеді.
30-жылдардың өзінде бихевиоризм идеясьшың өміршеңдігі, оның мәнділігі
бірте-бірте шайқала бастады. Америкада кезекті экономикалық тоқырау
басталды, жаппай жұмыссыздық, халықтың жағдайы одан әрі нашарлай түсті.
Корнекті америка психологі Роберт Вудворте функционалдық психологияның
негізін салушылардың бірі (1869-1962) болды. Ол бихевиористердің ұсынған
"стимул — рекация" үлгісін жоққа шығарып, оның құрамына аралық буын — ағза
мен ұстанымды енгізді, түрткі туралы ілімді таддады. Сонымен, бихевиоризм
қатты сынға алынып, мінез-құлық психологиясының реформасы басталды. Ол
реформаны Эвард Толмен және Кларк Халл сияқты ғалымдар басқарды, ал жаңа
бағыт "необихевиоризм" деп аталды. Олардың айтуынша, психологиядан дәстүрлі
ұғымдарды: образ, түрткі және т.б. шығарып тастау мүмкін емес, олар реакция
мен стимулдың арасында түрады деді.
Сонымен бихевиоризм барлық өз тарихының барсында психологияны мінез-құлық
ағзасы туралы жаратылыстану ғылымына айналдыру ұранымен шұғылданды.
Бихевиоризмнің және необихевиоризмнің барлық нұсқаларының негізгі кемшілігі
— олардың әдіснамалық негізі позитивизм және адам механикалық философиясы.
Бірақ, нәтиже көрсеткендей, осы екі әдіснамалық ұстаным негізсіз болды.

1 Қазіргі шет ел психологиясының негізгі бағыттары және олардағы тұлға
мәселесі.

Тоқырау кезінде пайда болған екінші бағыттардың бірі психоталдау
(фрейдизм) болып табылады. Оның негізін қалаған австриялық психиатр және
психолог Зигмунд Фрейд. Психоталдау бағыты өкілдерінің бахевиористерден,
гештальтпсихологтардан айырмашылығы психологияда ғылыми білімді құрудың
үлгісі ретінде дәл және жаратылыстану ғылымдарына бағдарланған жоқ, ал олар
тоқыраудан шығудың жолын медицина және психологияның өз шеңберіңде табуға
ұмтылды.
Фрейдизм, оның негізі мынада — адам туралы психологиялық білімді жаңа
өмір шыңдығымен толтыруға, практикалық психологиялық, ең аддымен
психотерапевтік міндеттерді шешу үшін пайдалы теорияны құруға және
ақпаратты қабылдауға ұмтылды.
Фрейд өзінің ғылыми ізденістерін психотерапевтік тәжірибені талдаудан
және жинақтаудан бастауы кездейсоқ емес, содан кейін жинақтаған тәжірибені
психологиялық теорияға айналдырды.
Фрейдизм үшін негізгі ұғымдарға "сана" жөне "санасыздық" жатады.
Психоталдау ілімінің болашақ тағдыры жөне оған көзқарас әртүрлі елдерде
түрліше қалыптасты. Алғашында Фрейдтің ең жақын шәкірттері мен ізбасарлары
және психиатор-дәрігерлердің кейбіреулерінен басқалары оған өте салқын
қатынаста болды. Кейіннен психоталдау бағытын жақтаушылар Германия мен
Австрияда, Еуропа мен АҚШ-та күні бүгінге дейін кеңінен таралды.
Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында кеңес психолог-ғалымдары оған
қызығушылық танытты. Сол кезде үстемдік еткен субъективтік идеалистік
психология бұл ілімнен материалистік балалықтың бірден бір мүмкіншілігін
көре білді. Кейін, 30-жылдары, психологиялық зерттеулерді шектеумен бірге
("Халық ағарту комиссариаты жүйесінде педологиялық бұрмалаушылықтар туралы"
белгілі қаулыда) З.Фрейдтің ілімі қатты сынға алынды. Осы қаулыдан кейін
біздің елімізде Фрейдтің еңбектерін аударуға және баспа бетінде жариялауға
тиым салынды. Соңғы жылдары әлемде кеңінен таралған Фрейдтің психологиялық
іліміне қызығушылық қайтадан өсіп отыр.
XX ғасырда психологтардың ішінде австрия дәрігері Зигмуңд Фрейдке ерекше
орын берілді. Оның негізгі еңбегі "Түс көруді талқылау" 1900 жылы жарық
көрді. Сол кезден бастап, психологияда бір-бірін әртүрлі ғылыми беделді
тұлғалар ауыстырды. Олардың ішінде бірде-бірі бүгінге дейін Фрейд және оның
ілімі сияқты ынта туғызған емес.
Адам мінез-қүлқының басты реттеушісі сана екеңдігі белгілі. Зигмунд Фрейд
(1856-1939) — австрия невропатологі, психиатры және психологі, психоталдау
бағытының негізін салушы. Фрейдизмнің концепция ретінде қалыптасуы XX
ғасырдың бас кезіне жатады. Психоталдау бірінші дүниежүзілік соғыстан
кейін, 20-жылдары кең өріс алды. Жеке тұлғаның құрылымында Фрейд
санасыздыққа ерекше көңіл бөлді жөне зерттеу нысанына айналдырды. Оның
айтуьшша, ауру адамдар өз іс-әрекетінің түрткілерін түсіндіре алмайды:
Фрейд негізін салған психоталдау әдісі санасыздықты зерттеу үшін психикалық
ауру адамдарды емдеу мақсатында қолданьглады.
Фрейд тек ауру адамдардың ғана емес, дені сау адамдардың көңіл-күйі мен
мінез-құлқын түсіндіретін теорияны негіздеді. Бұл теория Батыс елдерінде
кеңінен тарады, үлкен беделге ие болды. Фрейд теориясы көптеген шет елдерде
психология, психотерапия, психиатрия оқулықтарына берік енген. Фрейдизм
бағыты адам туралы басқа ғылымдарға — социологияға, педагогикаға,
антропологияға, этнографияға, сонымен қатар өнер мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.