ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ 2015 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ АУМАҚТЫҚ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ
ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ 2015 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ АУМАҚТЫҚ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ
2007 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
Аймақтардың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе 4
Тарау 2. Аймақ бағасы 9
2.1. Экономикалық факторлар 9
Табиғи потенциал 9
Өнеркәсіп 10
Транспорт және коммуникация 10
Инвестициялар 12
Тұрмыстық қамсыздандыру инфрақұрылымдары 12
Ауыл шаруашылығы 14
Еңбек нарығы 15
Қаржылай-несиелік сектор 16
Сыртқы экономикалық қатынастар 17
2.2. Әлеуметтік факторлар 18
Демография 18
Миграция 18
Білім беру жүйесі 19
Денсаулық сақтау саласы 19
Жұмыссыздық деңгейі және еңбек жағдайы 20
Халықтың тұрмыс жағдайы мен тұтынушылық қабілеті 21
Қоршаған ортаны қорғау саласы 21
2.3. Технологиялық факторлар 22
Өнеркәсіптің инновациялық қызметі 22
Ғылым, технология және инновация дамуы 23
2.4. Бизнес ортаның хал ахуалы және институтционалдық даму 24
Бизнес-орта 24
Институционалдық баға 25
Шағын және орта бизнес дамуы 26
2.5. Облыстың Қазақстанның басқа аймақтарымен салыстырмалы түрдегі
анализі 26
2.6. Әлемдік, ұлттық, аймақтық экономикасы бойынша облыстың бәсекеге
қабілеттілігінің сандық бағасы7 27
2.7. Қарағанды облысы мен оның ірі қалаларының әлемдік, ұлттық, аймақтық
деңгейде алар орны 28
Тарау 3. Қарағанды облысының территориялық стратегиялық даму сипаты 35
Облыс экономикасын түрлендіру шикізат секторынан тәуелсіз болу 37
Экономикалық дамуды қамтамасыз ететін адамдар ресурсын дамыту 52
Бизнес-климатты жақсарту мен шағын және орта бизнесті табысты жетілдіруге
ынталандыру 56
Аймақты территориялық тұрғыдан тиімді дамыту 60
Аймақ тұрғындарының тұрмыс жағдайын жақсарту 73
Тарау 4. Қарағанды облысының инвестициялық қарқынды жобалары 81
Тарау 5. Қарағанды облысын аумақтық даму стратегиясын жүзеге асырудағы
күтілетін нәтижелер 86
Қосымшалар: 88
Кіріспе
Қарағанды облысының 2015 жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы
- Қазақстанның әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті елу мемлекеттің
қатарына кіру Стратегиясы деген Елбасының 2006 жылдың 1 наурызында
Қазақстан халқына жолдаған Үндеуі және Қазақстан Республикасының 2015
жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы негізінде жасалып, Қарағанды
облысының әлеуметтік экономикалық жедел дамуының орташа жоспары болып
отыр.
Стратегияны жасауда Қазақстан Республикасының экономика және бюджетті
жоспарлау министрлігінің аймақтарды бәсекелестік тұрғыдан дамыту
стратегиясын жасауға арналған Әдістемесі мен Дүние жүзілік даму Банкысының
жобасында қарастырылған құралдар пайдаланып отыр .
Стратегия Қарағанды облысын аймақтық экономикалық тұрғыдан дамыту
мақсатында, оның келешектегі мүмкіндіктері мен даму бағыттарын айқындап
беруді көздеп отыр.
Стратегия – атқарылған зерттеу қорытындылары мен жергілікті жоғары оқу
орындарының, сарапшылар кеңестерінің, қалалық үкіметтің, кәсіпкерлердің
мүдделлі тараптармен бірлесе отырып жүргізген статистикалық көрсеткіштер
анализының жиынтығы болып отыр.
Аталмыш құжат жүргізілген жұмыстардың негізгі кезеңдерін қамтып
отыр.
Құжаттың басты мақсаты – Қарағанды аймағының жоспарлық стратегиялық
дамытуға байланысты алғышарттар мен жобалар, бағадарламалар мен зерртеулер,
толғаныстар мен талқылауларды бір ғана құжатта топтастыру.
Бұл құжат- жобалар мен бағдарламаларды, кеңестер мен мониторингтерді,
қорытындылар мен Стратегияға енгізілу мүмкіндігі бар өзгерістерді жүзеге
асыруда пайдаланылады.
Стратегияны жасау 2 кезеңнен тұрады- Стратегияның базалық түрін жасау
кезеңінде облыстың әлеуметтік экономикалық дамуына сараптама жасалынып,
оның территориялық дамуы мен маманданудағы бәсекеге қабілеттілік бағыттары
айқындалды.
Зерттеу қорытындылары Қарағанды әкімшілігінде құрылған Жұмысшы топ
келісімінен өтіп, кәсіпкерлер мен жоғары оқу орындарына және басқа да
мүделлі тараптарға таныстырылды.
Екінші кезең барысында кеңестер, қалалық жиындар, кәсіпкерлер және
қала басшылығымен кездесулер, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Теміртау
қалаларында семинарлар өткізілді.
Қарағанды облысының экономика мен бюджетті жоспарлау департаментінің
тапсырысы бойынша аймақтық дамудың Ғылыми Зерттеу Институты облыстың ірі
қалаларының ұлттық, аймақтық және әлемдік экономика жүйесіндегі алар орны
мен бағыттарын айқындауға арналған маркетингтік зерттеулер жүргізді.
Дүниежүзілік Банктың ұсынысы бойынша Кәсіпкерлер Форумы мен Сандж зерттеу
Орталығы Қарағанды облысының жеке, жалпы және мемлекеттік секторларына
институтционалдық тұрғыдан баға беріп, бизнес-ортаның анализын жасап берді.
Стратегия – кеңестер мен ақылдасулардың қорытындысы және терең
зерттеулердің қысқаша баяндамасы болып табылады.
Баяндамалардың толықтай түрін Қарағанды облысының экономика және
бюджетті жоспарлау департаментінен, Алматыдағы дүниежүзілік Банк
кеңсесінен, АҚ Маркетингтік- аналитикалық зерттеу Орталығынан алып
танысуға болады.
Аймақтық экономикаға жүргізілген зерттеулер мен келтірілген анализ
қорытындыларының негізінде Қарағанды облысының даму бағдарламасының
алғышарттары, мақсат-міндеттері анықталып, салааралық құнды жобалардың
тізімі жасалынды.
Осы алғышарттар, келешектегі мақсат-міндеттер Қарғанды, Жезқазған,
Балқаш қалаларында өткізілген семинарларда жергілікті жұртшылықтың
қатысуымен талқыланды.
Аудандық, қалалық әкімшіліктер мен кәсіпкерлердің ұсыныстарының
негізінде жасалған құнды жобаларды Қарағанды облысының өнеркәсіп пен
кәсіпкерлік департаменттері қуаттап отыр.
Аймақтардың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе[1]
Бүгінгі таңда аймақтардың экономикалық даму нәтижелері олардың
жедел өзгермелі халықаралық және ұлттық деңгейдегі нарықтық қатынастарға
тезірек бейімделу қабілетіне байланысты болып отыр.
Аймақтардың келешектегі экономикалық жағдайын жақсарту үшін стратегиялық
тұрғыдан жоспарланған экономикалық даму бағыттары пайдаланылып отыр.
Жергілікті экономикалық даму (ЖЭД) аймақтың (қаланың) экономикалық
потенциалын қалыптастыра отырып, аймақтың болашақтағы экономикалық дамуын
жетілдіріп, халықтың тұрмыс деңгейін көтеруді көздеп отыр.
Экономикалық дамуды жетілдіріп, аймақтың тұрғындарын еңбекпен қамтамасыз
етуге бағытталған осындай күрделі процесске жеке меншік иелері, мемлекеттік
және мемлекеттік емес ұйымдар бірлесе отырып ат салысуы тиіс.
Әрбір қала мен елді мекен экономикалық дамуды жетілдіруге қолайлы
өзіндік жергілікті жағдайларымен сипатталады. Аталмыш жергілікті жағдайлар
экономикалық даму стратегиясын ендіру мен қалыптастыруға негіз бола алады.
Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, жергілікті күшті экономиканы қалыптастыру
үшін қауымдар жергілікті жердің әлді, әлсіз жақтарын және мүмкіндіктері
мен қауіптерін ескере отырып, бірлескен стратегиялық тұрғыда жоспарланған
іс әрекеттер жүргізуі тиіс.
Бұндай процесс аймақтарға деген бизнестің, жұмысшы күші мен жәрдем
институттарының қызығушылығын арттырады.
ЖЭД тәжірибе жүзінде 1970-шы жылдардың басында қолға алынды, сол
кездері жергілікті басқару органдары аймақтар мен қалаларды экономикалық
жағынан нығайтудың қажеттілігін білді.
Жеке секторларды дамытудағы келеңсіздіктерді жойып әлеуметтік
–экономикалық дамуды белсенді түрде зерттей отырып, нығайту мақсатында
стратегиялық бағдарламалар мен жобалар қабылданып отырылды. Осылайша,
аймақтар өзінің экономикалық базасын ұлғайтып, тұрғындарды еңбекпен
қамтамасыз етіп отырды.
Қазіргі таңда қалалар мен аудандық жерлердің алдында бұдан да зор
мақсаттар қойылып отыр, ол дегеніміз аймақтардың жергілікті экономикалық
дамуын стратегиялық жоспарлы түрде жүргізу қажеттігінің зор маңызы бар
екенін көрсетеді.
Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
ФОКУС ҚҰРАЛДАР
1960-жж. бастап 1980-жж. басына
дейін.
Жергілікті районың сыртқы мобилдық Ірі гранттар, салықтардың
өндіріске инвестицияларды тарту мөлшерлерің төмендету, өндірістік
Ірі компаниялар үшін субсидиялар инвесторларға жұмсақ несиелер
Берік инфрақұрылымға Берік инвестицияларға субсидтенген
инвестицияларды жүзеге асыру инвестициялар
(тек мемлекеттік секторы үшін) Арзан жұмыс күшін жалдау арқылы
өндірістік шығындардың төмендету
фокусы
1980-жж.-нан 1990-жж. ортасына
дейін
Бар болған жергілікті Бизнестің бөлек субъекттеріне тіке
кәсіпорындардың сақтауы мен дамуы төлемдер
Ішкі инвестицияларды тарту кезінде Жұмысқа арналған
оған үнемі акцент жасау, бірақ бизнес-инкубаторлараумақтар
әдетте, нақты салаларға немесе Техникалық кеңес беру, шағын
белгілі географиялық жерлерге кәсіпорындарды қолдау және
бағытталған әрекет тренингтер өткізу
(мемлекеттік сектордың Жаңа кәсіпорындардың шығаруын қолдау
басшылығымен) Берік және жұмсақ инфрақұрылымдарға
инвестциялар
1990-жж. аяғы
Іскер ахуалын түгелімен жайлы Жергілікті іскер аухалын жайлы
қалыптастыру қалыптастыруға бағытталынған
Жұмсақ инфрақұрылымдарға біріктірілген стратегия
инвестициялар (мысалы, адам Жергілікті компаниялардың дамуын
қорларын даму, біліммен алмасу, ынталандыру
реттеуді рационалдау) Жергілікті қоғамның арасында
Мемлекеттік-жеке әріптестік қарымқатынастарды және
Жалпақ жұрттың берекесі үшін жеке ынтымақтастықты дамыту
сектордың инвестицияларын қолдану Бірлескен іскер байланыстарды дамыту
Жергілікті тұрғындар және әлеуетті Еңбек күшті дамыту және жұмсақ
инвесторлар үшін өмірдің сапасын инфрақұрылымды қамтамасыз ету
жақсарту Өмір тіршілігінің сапасын
Жергілікті артықшылықтар тұғысынан жақсартуына қолдай жасау
қарағанда, ішкі инвестицияларды Қызмет көрсету секторына және
тарту өндірістік секторына акцент жасау
(әдетте мемлекеттік сектордың Экономикалық байланысқан бизнес
басшылығымен) кластерлерді ынталандыру
Аумақтық және жергілікті
экономикалық даму бағдарламасын
енгізу
Тарау 1. Жұмысты ұйымдастыру
Бұл тарауда қысқаша түрде Стратегияны жасау процессі сипатталып,
жұмыс жасау барысында пайдаланылған әдістемелерге нұсқау келтіре отырып,
процесстің бірізділік схемалары мен мүдделі тараптардың қатынасы беріліп
отыр.
Жоғарғы тарауларда көрсетіліп отырғанындай, Стратегия - Дүние
жүзілік территориялық Даму Банксінің әдістемелік нұсқауларына сәйкес
жасалынған. ( www.worldbank.orgurbanled).
Аймақтық стратегиялар жасау процессі бес кезеңнен тұрады:
I. Ұйымдастыру жұмыстары
II. Жергілікті экономика болжамы
III. Стратегияларды жасау
IV. Жүзеге асыру
V. Мониторинг пен баға
Ұйымдастыру жұмысы және аймақтық экономикаға берілетін баға бойынша
тарауларға барлық ұйымдастыру шаралары мен зерттеу қорытындылары жатады,
сонымен Стратегия – болжам, мақсат, міндет, бағдарламалар мен жобалар
сияқты 5 бөліктен тұратын матрица болып отыр.
3 тарауда осы матрицаның 5мақсаты беріліп отыр, онда мақсаттан
туындайтын міндеттер, бағдарламаларды іске асыруға қажетті жобалар
келтірілген.
Жұмысты ұйымдастыру кезеңінде Қарағанды облыс әкімшілігінде құрылған
Жұмысшы топ стратегияның алдын ала жоспары мен соңғы түрін қарады.
Қарағанды облыс әкімшілігіне қарасты Жұмысшы топ келесі құрамнан
тұрады:
1. Экономика мен бюджеті жоспарлау Департаменті;
2. Кәсіпкерлік пене өнеркәсіп Департаменті;
3. Қаржы Департаменті;
4. Әлеуметтік бағдарламалар мен еңбекпен қамтуды үйлестіру жөніндегі
Департамент;
5. Мәдениет Департаменті;
6. Денсаулық сақтау Департаменті;
7. Білім беру Департаменті;
8. Ауылшаруашылық Департаменті;
9. Пассажирлік көлік және автомобиль жолдары жөніндегі Басқарма;
10. Табиғи ресурстар мен табиғатты пайдалану жөніндегі Басқарма
11. Қоршаған ортаны қорғау Басқармасы ;
12. Облыстық миграция Басқармасы;
13. Қарағанды облыстық кәсіпкерлер Ассоциациясы.
Стратегияны жасаушы жобалық топ ААҚ Маркетинг – аналитикалық зерттеу
Орталығының мамандарынан тұрады.
Дүние жүзілік территориялық Даму Банкі әдістемелік көмек көрсетті.
Стратегияны аймақтық деңгейде жасауға қатысушылар негізінен ҒЗИ
басшылығы мен мамандарынан, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Жезқазған
қалаларының әкімшіліктеріндегі экономика және бюджетті жоспарлау
департаменттерінің мамандарынан, кәсіпкерлер мен өнеркәсіп
қызметкерлерінен тұрады.
Стратегияның бастапқы түрі бойынша Қарағанды қаласында 5-тен астам
көрмелер өткізіліп, Жезқазған, Балқаш қалаларында семинарлар жүргізіліп,
Қарғанды, Балқаш, Жезқазған әкімшіліктері және облыс кәсіпкерлері, жоғарғы
оқу орындары, кәсіпкерлер ассоциациясы, экологиялық мәселелер бойынша
мемлекеттік емес ұйымдардың қатысуымен кеңесу шаралары өткізілді.
Тарау 2. Аймақ бағасы
Бүгінгі таңда аймақ ресурстарының құндылығы маңызды емес, нарық
экономикасының талаптарына сай ресурстарды бейімдейтін және қайтадан
қалыптастырушы аймақтық басшылық пен бизнестің мүмкіншіліктері маңызды
болып отыр. Аймақ экономикасының бағасы экономикалық, әлеуметтік,
технологиялық факторларға, бизнес-ортасы мен институтционалдық дамуға
негізделген (сурет-схема 1).
1 Кесте. Аймақтық дамуға әсер етуші факторлар
2.1. Экономикалық факторлар
Табиғи потенциал
Облыс Сарыарқаның оңтүстік бөлігінде орналасқан. Оның Батысында
Торғай жері, оңтүстігінде Бетпақдала және Балқаш көлі орналасқан. Облыс
рельефы - жоталы, ұсақ құмды, төбелі жазық. Облыстың батысында Ұлытау
таулары, шығысында Қарқаралы, Кент, Қу, Қызылтас, Қызыларай, Кешубай және
басқа таулар; оңтүстік-батыс және оңтүстігінде Аралдық, Карақұм, екі
Мойынқұм, Жетіқоңыр құмды массивтері бар.
Облыс - минералды-шикізат ресурстарына бай. Облыста көмір, жез,
қорғасын, марганец, темір, молибден, вольфрам кен көздері бар; сонымен
қатар мышьяк, кобальт, никель рудалары табылып отыр. Руда емес шикізаттар
запасы: құрылыс тастары, цемент шикізаты, батпақ, құм және тағы басқалар
бар.
Климаты континентальды, қысы суық, қары аз, жазы ыстық, құрғақ.
Басты өзендер: Нұра, Торғай, Сарысу, Шідерті, Улы-Жыланшық,
Құланөтпес, Қалмаққырған, Түндік, Тоқырауын, Жарлы, Талды және басқалар.
Шағын тұзды көлдер өте көп. Ірі көлдері: Балқаш, Қарасор, Қыпшақ, Керей,
Қарақойын, Қияқты, Шошқакөл, Балықтыкөл. Су қоймалары: Нұра өзеніндегі
Теміртау (Самарканд), Шерубайнұралық, Кеңгір өзенінде - Кеңгірлік,
Жезділік, Атасу өзенінде – Қылыш су қоймалары бар. Ертіс-Қарағанды-
Жезқазған каналы бар.
Өнеркәсіп
Облыста құрылыс пен металлургияға қажетті рудалық емес шикізаттың ірі
запастары бар. Минералды шикізаттық ресурстарды өндіретін ірі кен көздері
мен шикізаттың әртүрлілігіне және отынның, энергия мен су көздерінің бар
болуына байланысты облыста қара мен түрлі түсті металдар өндірісі, көмір
өндіруші өнеркәсіптер мен химия , энергетика, тағам және құрылыс
өнеркәсіптері дамып отыр.
Облыста метал өндіруші және машина жасаушы кәсіпорындардың дамуына
ықпал ететін жеткілікті потенциал бар.
Сонымен қатар, аймақта ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін шикізат
базасы мен өндірістік қуат бар.
2006 жылы облыста өндірілген өнім мөлшері 717,2 млрд. теңгені құрап
отыр.
Қарағанды облысы бойынша кокс өнімі 99%, рафинадталған мыс өнімі 95%,
88% - қорғасын, күміс өнімі, 68% темір рудаларының концентраты, 60% мыс
концентраты, жалпы жазық жалдық өнім, марганец рудалары, 87% маргарин, 50%
былғары, әктас, 25% алтын, 15% балық, 11% ет, 12% ұн, республикада
өндіріліп отырған энергияның 16%[2] өндіріліп отыр.
1 кестеде (осында және одан әрі 2 Қосымшаны қара) 2006 жылы өндірілген
өнімнің толықтай тізімі берілген және оның Қазақстан Республикасының
өніміндегі 10%: аса үлесі көрсетілген.
Транспорт және коммуникация
Қарағанда облысының айтарлықтай көлемін ескергенде, оның темір жол мен
автомобиль жолдарының болуы - облыс экономикасының бәсекеге қабілеттілігін
арттыруда және территорияның біркелкі дамуы мен тұрғындарының тұрмыс
жағдайын жақсартуда маңызды орын алады.
Қарағанды облысының географиялық тұрғыдан тиімді орналасуы аймақтың
транзит потенциалын дамытуға қолайлы жағдай туғызып отыр.
Қарағанды облысының территориясы бойынша меридиандық
трансқазақстандық Петропавловск - Астана - Қарағанды - Шу темір жол
магистралы, трансазияттық солтүстік темір жол магистралы (Достық - Ақтоғай
- Саяқ - Мойынты - Астана - Петропавловск (Пресногорьковская), және
транзиттік автомобильдік Алматы-Екатеринбург коридоры өтеді.
Темір жол транспорты: Қарағанды облысы бойынша темір жол
магистральдарының тығыздығы өте төмен болып есептелінеді және 1000 км2
жерге 4,5 км. болып табылады. Салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, Еуропа
одағы бойынша 50 ден 110 км –ге дейін, көптеген ТМД елдерінде 23-тен 37 км-
ге дейін созылып жатыр.
Жалпы бүкіл Қазақстан бойынша бұл көрсеткіш 5,2 км болып отыр.
Қарағанды облысының өндірістік жетекші қалаларын басып өтетін транзиттік
темір жол магистральдарының жоқтығынан, Жезқазған қаласы облыс пен қала
экономикасын дамытуда кедергі болып отыр.
Автомобильдік транспорт: жалпы Қарағанды облысы мен аудандық
деңгейдегі автомобильдік жолдардың ұзақтығы 2 кестеде бейнеленген.
Тек елді мекендердің 49% ғана жолдарының тығыздылығымен сипатталады,
ал 50% ауылдар грунтты және гравиялық жолдар болып келеді және
ауылшаруашылығының территорияларын дамытуда кері ықпалын тигізіп отыр.
501 елді мекеннің 270 жолаушы көлікпен қамтамасыздандырылған, бұл барлық
елді мекеннің 54 % құрайды.
Әуе транспорты: Қарағанды облысының территориясында 3 әуе жай бар:
Қарағанды қаласында – ААҚАэропорт Сары-Арқа, Жезқазған қаласы бойынша –
ААҚ Авиакомпания Жезқазған-Эйр, Балқаш қаласында– Балқаш әуе-жайы,
филиал ААҚ Авиакомпания Жезқазған-Эйр.
Қарағанды ААҚ Сары-Арқа Аэропортының потенциалы өте жоғары және
халықаралық нормалар мен стандарттарға сай болып отыр.
Байланыс: облыс бойынша байланыс қызметін негізінен монополистік
компаниялар ААҚ Казақтелеком, ААҚ Қазпочта атқарады. Аймақта бұдан
басқа да бірнеше тәуелсіз байланыс операторлары жұмыс жасайды. Былайша
айтқанда, аймақта GSM 2 мобильді оператор, CDMA стандартында жұмыс
істейтін 1 мобильді оператор, экспресс-почта қызметін атқарушы бірнеше
фирмалар бар.
Жалпы алғанда , қалалар бойынша байланыс қызметі жеткілікті болып тұр.
Почта бөлімшелерінің жүйесі қысқартылған, ААҚ Қазақтелеком абоненттер
санының өсуін қамтамасыз етіп отыруға жағдай жасауда. Ауылдық жерлердегі
байланыс қызметі өте төмен деңгейде болып отыр (кесте 3).
Инвестициялар
2006 жылы негізгі капиталға тартылған инвестициялар көлемі 147,3
млрд. теңгені құрап, 2005 жылмен салыстырғанда 91,3 % болды. 2006 жылы
инвестициялардың күрт төмендеп кетуінің негізгі себебі – 2005 жылы
Қазақстан-Қытай Атасу – Алашанькоу (26,8 млрд. теңгелік), Атасу –
Алашанькоу (26,8 млрд. теңгелік) мұнай құбырлары бойынша және қорғасын құю
(34,9 млрд. теңгелік) Миттал Стил Теміртау цехы, Жәйремдік ГОК жөндеуге
жұмсалған (3,0 млрд. теңгелік) ірі жобаларыныңың аяқталуына байланысты
еді.
2006 жылы осы өнеркәсіптер арқылы негізгі капиталға 36,9 млрд.
теңге инвестиция тартылды, ол дегеніміз 2005 жыл деңгейімен салыстырғанда
57 % болып отыр.
Өндіріліп жатқан қара және түрлі -түсті металлургия саласындағы
жаңа қондырғыларды орналастыруға, инвесторлардың энергетика объектілерін
пайдалануына және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың рудалық базасын
кеңейтіп, олардың негізгі қорларын жаңартуға айтарлықтай инвестиция
тартылды.
Инвестицияның ең жоғарғы көлемін (65,5%) шет елдік компаниялардың
қатысуымен біріккен кәсіпорындар пайдаланды. Ал инвестицияның басқа қалған
34,5% бөлігі шет елдік кәсіпорындарға тән. Соның ішінде: ААҚ Миттал Стил
Теміртау және и ААҚ ЖК Эфес Қарағанды пиво зауыты, шет елдік инвестиция
арқылы олардың жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарына реконструкция жұмыстары
жасалды.
2006 жылы ұйымдар мен кәсіпорындардың өндірістік қорларды жаңартуға
бағытталған жұмыстарына және жаңа өнеркәсіптерді іске қосуға жұмсалған
қаржы мөлшері 94,7 млрд. теңгені құрады (110,7% 2005ж.).
Тұрмыстық қамсыздандыру инфрақұрылымдары
Жылумен қамтамасыз ету: облыстың елді мекендерін жылумен қамтамасыз
ету төмендегідей жүргізіледі:
2477 Гкалс өндіретін 8 жылу электростанциясы, 369 Гкалс бар қатты
және сұйық негіздегі 522 автономдық жылу өндіруші, 1227,8 Гкалс бар
жергілікті 60 қазандық облыстың тұтынушыларын жылумен қамтамасыз етеді.
Облыстың барлық жылу көздері 4073,8 Гкалс., өндіреді, бірақ бұл облысты
жылумен қамтамасыз ету шығындарын өтей алмайды.
Облыс бойынша жылу жүйелерінің созылмалы ұзақтығы 2154,6 км, соның
ішінде магистралдық жүйенің ұзындығы – 596,3 км және ішкі кварталдық
ұзындық 1558,3 км болып отыр. Орталық жылу жүйесіне 6491 тұрғын үй
қосылған, 220 денсаулық сақтау және 636 білім беру объектілеріне жылу
тартылған.
17 қала мен облыстың поселкелері орталықтандырылған жылу мүшесі
арқылы жылытылады, ал басқа елді мекендер, тек қана АСО жылу энергиясымен
және пеш жағу арқылы жылытылады. Қарағанды облысының тұрғын жағдайы 4
кестеде бейнеленген.
Қарағанды қаласың жылумен қамтамасыздандыру жүйесін комплекстік дамыту
мақсатында 2006 жылы Логос ЖШС техникалық-экономикалық негіздеме (ТЭН),
қаланың жылумен қамтамасыздадыру кестесін әзірледі. ТЭН мақсатты 2020 ж.
мерзіміне дейін Қарағанды қ. жылумен қамтамасыздандыруды сенімді және
сапалы ұйымдастыру бойынша тиімді техникалық шешімдерді таңдау, тиісті
ауқымдардың бағасы, қайта құрудың орындау кезегін анықтау, қаланың жылумен
қамтамасыз етілген жаңа нысаналардың құрылысы болып табылады. 2007 ж. ТЭН
негізінде көрсетілген қаланы жылумен қамтамасыз ету кестесі әзірленіп
жатыр.
Электроэнергиямен қамтамасыз ету: 2005 жылы тұрғын үйлерді
электроэнергиямен қамтамасыз ету 100% болды.
Облыстың шаруашылық комплексін 8 электростанция электроэнергиямен
қамтамасыз етеді- олардың генерациясы 1550 МВт дейін жетіп, ал мұқтаждық
500 МВт болып отыр. Жалпы тұтыну мөлшері 2050 МВт болып отыр.
Электроэнергияны тасымалдау 4 кәсіпорынның жүйелері арқылы жүзеге
асып отыр: ЦМЭС ААҚ КЕГОК, ЖШС Қарағанды-Жарық, ЖШС Қарағанды РЭК
және ААҚ Жезқазған РЭК, электротасымалдау желістерінің жалпы ұзақтығы
31151,4 км, подстанциялар саны – 3172 дана болып отыр. Станциялардың
барлығы дерлік анықталған үрдісте жұмыс жасайды, олар жылу мен
электроэнергияны жасалған келісімшарт негізіне сай таратып отыр.
Қарағанды облысы әруақытта электр энергиясына мұқтаж. Қазіргі
уақытта жалпы қуаты 2050 МВт және 8 электростанциясының генерациясы 1550
МВт болса да, электр энергиясының тапшылығы 500 МВт болып отыр.
Экономиканың даму қарқынының өсіп отырғанын ескеретін болсақ, энергия
тапшылығының болуын болжау қиын емес.
Газбен қамтамасыз ету: қала тұрғын үйлері 20,7% газбен
қамтамасыздырылған, ал аулдық жерде үйлер 76,5%. Қарағанды облысында
тұрғындарды газбен қамтамасыз ету жөнінде тұрмыстық әжет үшін 14 ірі арнайы
кәсіпорындар айналысады, оның ішінде ең ірі AlemGaz ЖШС, Теміргаз ЖШС
болып табылады.
Сумен қамтамасыз ету: 2006 жылы қала тұрғын қорының 100% су құбыры
арқылы сумен қамтамасыз етілді. Ауылдық жерде су құбыры арқылы
тұрғындардың тек қана 31% сумен қамтамасыз етіледі. Елді мекендердің 67%
дерлік бөлігі ауыз суды құдықтар мен скважиналардан алып отыр. Ауылдық елді
мекен тұрғындарының 1,0% ғана ашық су көздерінен су алып отыр, суды тасып
ішіп отырғандар саны -1,8%. Ыстық сумен қала тұрғын жайларының 72,0%, ауыл
тұрғын жайларының 0,3% қамтамасыз етілген.
5 кестеге сәйкес, коммуналдық қызмет көрсетуші мекемелердің негізгі
қорларының тозу көрсеткіші 40% асып кетті.
Ауыл шаруашылығы
Өсімдік өсіру шаруашылығы Осакаровск, Нуринск аудандарында, Қарағанды
Теміртау, Сарань, Шахтинск, Жезқазған, Балқаш қалаларында дамып отыр ; мал
шаруашылығы Бұқар-Жырау, Абай, Ұлытау, Жаңа Арқа, Шет, Қарқаралы және
Ақтоғай аудандарында, сондай-ақ Сатпаев, Қаражал және Приозерск
аудандарында дамып келеді.
2006 жылы облыстың ауыл шаруашылығымен 245 ауылшаруашылық
өнеркәсіптері, 6519 (фермерлік) шаруа қожалықтары, 118,9 мың жеке
шаруашылықтар айналысып отыр.
2006 жылы барлық ауылшаруашылығына қарасты егістік көлемі 902,5 мың
га. болды. 2006 жылы бидай өнімі 401,7 мың тонна болды, ол 2005 жылға
қарағанда 48,9% есе көп болды. Ауылшаруашылығын дамытудағы кедергі -
ауылшаруашылық өндірісін техникамен жабдықтау деңгейі айтарлықтай төмен
болып отыр.
Ірі қара мал басы- 395,4 мың бас, 2005 жылға қарағанда 1,5% жоғары
болып тұр, қой мен ешкі басы – 883,8 мың бас, өсім - 5,2%, жылқы саны -
121,8 мың бас, өсім – 6,1 %, шошқа 105,6 мың бас, 1% кем, құстар 1625,7
мың бас - 9,7% кем болып отыр.
2006 жылы 108,9 мың тонна ет өндірілді, бұл дегеніміз 2005 жылмен
салыстырғанда 9,4 % жоғары, сүт өндіру – 295,1 мың тонна - өсім 5,8%,
жұмыртқа 204,7 млн. дана, өсім – 8,2 %, жүн – 1,5 мың тонна - өсім 7,1%
болып отыр.
Облыс бойынша малшаруашылығын өндірумен 495 мамандандырылған орта
және ірі мал шаруашылықтары айналысып отыр (МОІМШ), соның ішінде ірі
шаруашылық саны- 15, орта шаруашылық саны- 480. 2006 жыл ішінде
шаруашылықтардың өндірген өнімі 24,6 мың тонна ет, 9,9 мың тонна сүт, 148
млн. дана жұмыртқа, 580,1 тонна жүн болып отыр. Облыста асыл тұқымды мал
базасы бар.
Жеңіл (тамақ және жеңіл) өнеркәсіп саласындағы өнім көлемі қолданбалы
бағамен есептегенде 32,9 млрд. теңгені құрап, 2005 қарағанда 106,1% болып
отыр. Оның 32,1 млрд. теңгесі (97,3%) (сусындарды қоса санағанда), тамақ
өнеркәсібіне, 0,8 млрд. теңгесі (2,5%) тоқыма және тігін өнеркәсібіне,
63,0 млн. теңгесі (0,2%) былғары және былғарыдан жасалған бұйымдар мен
аяққкиім өндірісіне тән болып отыр.
2006 жылдың басынан бастап облыстың өңдеуші өнеркәсіптері ИСО
халықаралық стандартына көшуге байланысты өнімнің сапасын арттыру
мақсатында қарқынды жұмыс жүргізді.
Егер 2006 жылы 1 қантар айы бойынша жағдайды алсақ менеджмент сапа
жүйесін енгізілген, облыстың тағам өндірісі бойынша қайта өндіру
кәсіпорындардың сапасы 3 кәсіпорындар құрады, соның ішінде: Карағанды
маргарин зауыты БАҚ, Морделикатес ЖШС, Балқашбалық ЖШС, онда 2006 жылы
мамыр айында сүтті өндіру кәсіпорыны Жезқазған Сүт және К ЖШС МСЖ енгізу
жұмысын аяқтады және ИСО 9001-2001 менеджмент сапа жүйесінің топтамасы
негізінде сәйкестік сертификат алды.
Қарағанды нан Қауымдастығы ЖШС, Қарағанды мелькомбинат ЖШС,
Ақнар ПФ ЖШС, А-Алтын ЖШС және Агрофирма Құрма ЖШС (50% дейін) жарым-
жарты арзандатылған құнмен республикалық бюджеттік бағдарламада, әзірлеу,
енгізу және халықаралық менеджмент сапа стандарты бойынша бағдарламада
қатысты. Бұл кәсіпорындар 2006 жылы желтоқсанда жұмыстарын аяқтады.
2006 жыл ішінде Абай және Ұлытау аудандарында ААҚ Аграрлық несиетік
корпорациясымен бірлескен ауылдық несиетік серіктестіктер АКС құрылды.
Бүгінгі күні АКС барлық ауылдық аудандарда бар болып, облыстың 113
ауылдық жердің 300 учаскесін (59%) қамтып отыр. Олар 282,2 млн. теңге
көлемінде 162 жобаға несие берді, бұл - 2005 жылға қарағанда 1,5 есе көп.
Бір жыл ішінде ауылдық құрылымдарды ынталандыру бағытында ауылшаруашылық
өнімін дайындайтын, сақтайтын, және өңдеп сататын кооперативтерге несие
беруде жеңілдіктер жасалды.
Қарағанды облысында Балқаш көлі бар, бұл көл Балқаш-Алакөл бассейне
жатады және ірі экожүйесінің көлі болып табылады, Балқаш көлге Алакөл көлі,
Қапшағай су қоймасы, орта ағыны және Ілі, Лепсы, Қаратал, Аякөз, Ақсу және
басқа кіші өзендер жатады, олар Балқаш көлдің ағының қалыптастырады. 1991
жылға дейін бассейнде балық аулау ауқымы 12-18 мың. тоннаға жететін.
Балықтың негізгі кәсіптік түрлері: ақтабан, вобла, көксерке, сазан,
жайын, ақбалық, мөңке, берш, ақ амур, дөңмаңдай, плотва болып табылады.
Аралдық шип популяциясы, балқаш алабұғасы, балқаш көкбасы, Қазақстан
Республикасының Қызыл кітабіне енгізілген.
Осы бассейнде жайлап жүрген кәсіптік балықтар акклиматизанттар болып
табылады, олар әр түрлі уақытта жасанды түрде әкелінді
(акклиматизацияландырды). Ең басыңқы түрлердің бірі ақтабан болып табылады,
жалпы аулаудың бөлігі 65% құрайды. Сонымен бірге ақтабан Балқаш көлінде
тығыз денелі және басқа құнды балықтар түрлеріне негізгі тағам
бәсекелестігін құрайды. Осыған орай, осы балықтың түрін аулау үшін
ынталандыру шараларын қарастыруды қажет деп санаймыз. Саны жағынан реттеу
шараларына көксеркеде жатады, жалпы аулау бойынша қазіргі таңда көбеюші
сұраныс 10-14 % аспайды.
Еңбек нарығы
Ғылыми зерттеу әзірлемелер институтты осы бөлікшенің талдауын
мәліметтер негізінде жұргізді, осы мәліметтер облыстық статистиканы басқару
құзыретіне жатады.
Еңбекпен қамтамасыз ету деңгейі біркелкі емес: Қарағанды облысының алты
қаласы еңбекпен қамтамасыз ету жағынан 66% құрап отыр (кесте 6). Аудандар
мен үш шағын қала еңбекпен қамтамасыз ету жағынан облыстың 55% беріп отыр.
Қызмет көрсету саласында еңбекпен қамтамасыз етудің үлес салмағы (51,8%),
шағын бизнестегі үлес салмағы айтарлықтай маңызды болып отыр.
Шағын бизнесті жұмыс күшімен қамтамасыз етудің жоғары үлес салмағы
аудандық экономика саласында байқалып отыр.
Еңбекпен қамтамасыз етілген халық саны Қарағанды облысы бойынша жоғары
білімді болып сипатталады: 2006 жылы облыс тұрғындарының 32% ғана жоғары
немесе аяқталмаған жоғары білімі барадамдардан тұрады. Қарағанды облысының
жоғарғы оқу орындарының түлектері еңбекпен қамтамасыз етілген: 2006 жыл
қорытындысы бойынша оқу бітірген студенттердің 78% (4 106 адамнан 5 251
адамы)[3] жұмысқа орналасқан.
Еңбек нарқы бойынша еңбекпен қамтамасыз етілуде жұмыс дағдысы мен
тәжірибесі жоқ болуына байланысты колледждерді бітірген орта білімді
мамандар төмен орын алып отыр.[4] Жұмысшы мамандарына қанағаттандырылмаған
айтарлықтай сұраныс бар: әлеуметтік бағдарламалар мен еңбекке тарту
жұмыстарын үйлестіру жөніндегі Департаменттің 2006 жылғы екінші тоқсан
көрсеткіштері бойынша бос вакансиялардың 70%- жұмысшы мамандықтары екен.
Қарағанды облысының ең ірі кәсіпорындарымен әлеуметтік серіктестік
белсенді түрде даму үстінде. Бұл жұмыс барысында:
• әлеуметтік серіктестіктер одағы құрылған ( 36 кәсіпорын);
• әлеуметтік серіктестіктің модель-схемасы жасалып, бекітілген;
• өндірістік шеберлердің кәсіпорындарда бір жыл ішінде стажировкадан
өтіп, білім алу мәселесі шешілген;
• арнайы пәндердің оқу жоспары мен бағдарламаларына өзгерістер
енгізілген;
• кейбір жұмыс берушілер кәсіптік техникалық мектептердің оқу-
материалдық базасын жаңалау процессіне қатысып отыр (ААҚ Қазақмыс
корпорациясы, Балқаш тау –кен металлургиялық комбинаты, ЖШС Машзавод
№1, ЖК Аспап, ЖШС Антал клуб фауна және Медетал, қарағанды
тасымалдау бөлімшесі, ЖШС Метал бұйымдары, Пархоменко атындағы ЖАҚ
КМЗ, ҚАҚ Қарағандыэнергоремонт, Орталық Қазақстандық кәсіпкерлер
ассоциациясы.
Қаржылай-несиелік сектор
Қарағанды облысының қаржы секторы 1.04.07 жылғы көрсеткіштеріне
қарағанда 2-ші дәрежедегі 16 банктың 29 филиалынан, 7 ломбардтан, 49
өкілетті ұйымдарынан, 4 тәуелсіз қауіпсіздендіру мекемелерінен және
олардың 18 филиалы мен өкілетті ұйымдарынан, 12 несиетік серіктестіктен,
192 халықққа қызмет қөрсету орталықтарынан тұрады. Сонымен қатар, бұл
аймақта ААҚ БТА ипотекасының, РГП Казпочта филиалының, және ААҚ
Қазақстандық ипотекалық компаниясының өкілеттілігі және микронесиетік
ұйымдар, зейнеткерлік жинақтау қорлары бар.
Көлемі, сапасы жәнеқызмет көрсету аясының аумақтылығы жағынан аймақтық
қаржы нарқының ең дамыған және маңызды сегменті ретінде банк секторын
айтуға болады.
Банк секторы қызметінің соңғы жылдардағы негізгі көрсеткіші тұрақты
динамиканы көрсетіп келеді. Сонымен, 2005 жыл ішінде экономика салалары мен
халыққа берілген несие мөлшері 244,3 млрд. теңге болса, ал 2006 жылы 416
млрд. теңге ( 2005 жылға қарағанда өсу қарқыны – 170 %) болып отыр.
Экономика салаларын несиеттеуде сауда саласы (24 %) мен жеке шаруа
(48%) ерекшеленеді. Өнеркәсіп үшін ол -несиетік жинақтаудың 14 %, құрылыс
үшін 6 %, ауылшаруашылығы үшін - 2 %, көлік және байланыс саласы үшін -
1 %, басқа салалар үшін - 5 % болып отыр.
Орта бизнеске берілген несиетің көлемі өсіп жатыр. 2005 жылы шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне берілген несие сомасы 50,3 млрд. теңге болса,
ал 2006 жылы - 78,3 млрд. теңге болып отыр. СМП несие үлесіне орта
есеппен берілген несиенің жалпы сомасының 20 % тиіп отыр.
Сыртқы экономикалық қатынастар
Облыстың сыртқы сауда айналымы 2006 жылы 5452,2 млн. АҚШ долл., оның
ішінде экспорт – 4223,8 млн. АҚШ долл., импорт – 1228,3 млн. АҚШ долл.,
пайдалы сальдо – 2995,5 млн. АҚШ долл. болып отыр (кесте 7).
2006 жылы облысытың сыртқы сауда айналымы 2005 жылмен салыстырғанда
30,5%, экспорт – 41,9%, импорт - 2,3% өсіп отыр.
2006 жылы Қарағанды облысының шаруалық субъектілері әлемнің 143
мемлекетімен, оның ішінде – 23 ТМД елдерімен, Европаның – 37, Азияның –
28, Американың – 29, Африканың – 19, Австралияның– 7 мемлекетімен сыртқы
сауда қатынастарын орнатып және дамытып отыр. Облыс өнімдері әлемнің 97
еліне қажет болып отыр, әлемнің 116 елінен облысқа өнімдер әкелініп отыр.
Облыстың экспорт өнімдерін тұтыншылар негізінен Қытай, Италия, Ресей,
Иран, Өзбекстан, Ұлыбритания, Корей Республикасы, Туркия болып отыр.
Облыстың экспорттқа бағытталған ең ірі кәсіпорыны: ААҚ Миттал Стил
Теміртау, негізгі өнімі- қара металдарды жалға беру; ЖШС Қазақмыс
Корпорациясы, негізгі өнімі - рафинадталған мыс.
Экспорт өнімдерінің дамуы негізінен мыс экспортының өсу есебінен болып
отыр – 69,6%, солайша, 2006 жылы қара металдарды жалға беру экспорты 2,9
млн. тонна болып, 1,1 млрд. АҚШ долл. құрады, бұл- облыстың экспорттық
жабдықтау мөлшерінің 22,0% болып табылады. Бір тоннаның орташа бағасы
370,0 АҚШ долл. Болып отыр. Қара металдарды жалға беру жабдықтаушысы- ААҚ
Миттал Стил Теміртау.
Шет елге рафинадталған мыс жіберу көлемі 338,7 мың тонна болып, ал
сомасы 2,4 млрд. АҚШ долл. болып отыр, бұл дегеніміз облыстық эскпорттың
жалпы көлемінің 48,7% құрап отыр. Бір тоннаның орташа бағасы 6939,4 АҚШ
доллары болып отыр. Облыс бойынша рафинадталған мыстың жабдықтаушысы- ЖШС
Қазақмыс корпорациясы.
2.2. Әлеуметтік факторлар
Демография
Ғылыми зерттеу әзірлемелер институтты осы бөлікшенің талдауын
мәліметтер негізінде жұргізді, осы мәліметтер облыстық статистиканы басқару
құзыретіне жатады.
Облыстың жалпы халық саны 01.01.2007 жылғы көрсеткіш бойынша- 1 339,4
мың адам болып отыр (кесте 1). Халықтың жалпы өсу саны 2006 жылы 4,8 мың
адам болды.
2006 жылдың басындағы көрсеткіш бойынша Қарағанды облысының
тұрғындарының басым көпшілігін (84%) қала тұрғындары құрайды. Бұл тенденция
2001-2005 жылдарға да тән болып отыр.
2006 жылдың көрсеткіші бойынша Қарағанды облысының тұрғындарының өмір
ұзақтығы 64,1 жас болып отыр. Сонымен қатар, тұрғындарының өмірлерінің
ұзақтығы жөнінен Қарағанды облысының Ақмола облысынан (63,49 жас) кейінгі
соңғы орында тұрғанын айтып кету жөн. Қарағанды облысының тұрғындарының
өмірлерінің ұзақтығы жөнінен төмен көрсеткіштерге ие болу себебі –
өндірістік жарақаттануға, өлімнің жиілігіне және Қазақстанның басқа
аймақтарына қарағанда бала туу көрсеткішінің аздығына байланысты болып
отыр.
Миграция
2001 мен 2006 жылдар арлығында Қарағанды облысынан көшіп кетушілер
саны біртіндеп қысқарды. 2005 жылы Қарағанды аймағы бойынша көш-қон
сальдосы 333 адамға кеміп отыр. 2006 жылы көш-қон сальдосы - 1500 адамнан
асып кетті.
Бұрынғыдай шет елге қоныс аудару процесі емес, қазір Қазақстанның
басқа аймақтарына көшу процесі жиілеп отыр.
Қарағанды облысының эмигранттарының қомақты үлесін орта білімі бар
адамдар құрап отыр - 36,2 %, екінші негізгі топ эмигранттары арнайы орта
білімі бар азаматтардан тұрады - 24,8 %. Бірінші топқа жататын
эмигранттардың облыстан кету себебі жоғары білім алуға байланысты болып
отыр. Бұл бетбұрыс бір жағынан жергілікті жоғары оқу орындарын нашар
жағынан сипаттағанмен, екінші жағынан Қарағанды облысына жоғары білім алып,
қайта оралу мүмкіндігін көрсетеді. Орта және жоғары білімді адамдардың
Қарағанды облысынан көшуі облыстан тысқары жерден жұмыс іздеу мақсатында
немесе тұрғылықты қоныстану мақсатында болып отыр.
2006 жылы ҚР статистика агенттіктің дерекқоры бойынша аулдық жер
тұрғындарының аумақтық көшіп-қону сальдосы -4 700 адам., аумақаралық – -
553 адам. құрады. 2001 жылы ауылдық жер тұрғындарының аумақтық көшіп-қону
сальдосы -3 783 адам., аумақаралық –-1 677 адам құрады. Сонымен, 2006
жылы ауылдық жер тұрғындарының 24% ұлғайды, ал аумақаралық- 67% төмендеді.
Білім беру жүйесі
Қарағанды облысы республикалық деңгейде білім беру жағынан күшті және
тұрақты позиция ұстануда.
Әсіресе бұл жағдай жоғары білім беру жүйесіне қатысты. Жоғары білімді
мамандар дайындау жағынан Қарағанды облысы республика бойынша Алматы мен
Оңтүстік Қазақстан облысының жоғарғы оқу орындарынан кейінгі 3 рейтингтік
орында келеді.
Блім беру жүйесінің келесі дамыған саласының бірі - арнайы орта білім
беру саласы. Арнайы орта білім беру мекемелерінің саны 2001 жылы 24-тен
2006 жылы 37 бірлікке көбейді. Кәсіптік- техникалық мектептер саны біраз
жылдар бойы өзгеріссіз келеді. 2006 жылы Қарқаралы ауданының Егіндібұлақ
селосында кәсіптік- техникалық мектеп ашылды. Қазіргі уақытта облыстың
барлық аудандары мен қалаларында кәсіптік –техникалық мектептер бар,
Осакаровск пен Нуринск аудандарында олардың филиалдары бар.
Білім беру жүйесінің ең маңызды секторы ретінде жалпыға ортақ орта
білім беру мектептерін айтуға болады. 2005-2006 оқу жылының басталу
қарсаңында 4 жаңа мектеп ашылды, оның 2 ауылдық жерде. Облыстың барлықт
мектептерінің 92,4% Интернет жүйесіне қосылған.
Денсаулық сақтау саласы
2005-2006 жылдар аралығында облыс халқының денсаулық сақтау деңгейі
мен денсаулық сақтау саласының хал –ахуалы төменгідей көрсеткіштерге ие
болды:
• туу көрсеткіші 5,4 % көбейді (2005 жылғы 14,88- дан 2006 жылы 15,69);
• табиғи өсім 41 % көбейді ( 1,80-дан 2,54);
• сәбилер өлімі азайды ( 10,95-ден 11,04 1000 тұрғындары бойынша);
• онкологиялық ауру мәселесі 567,1 деңгейінде;
• туберкулезбен ауру мәселесі 15,0 % азайды, 2006 жылдың аяқ жағындағы
көрсеткіштері бойынша 145,6 –ге қарсы 167,2 болып отыр;
• писихикалық жүйке аурулар саны 2,6% , 229,0- ден 223,1 кеміді;
• ВИЧ инфекциясымен аурғандар саны 37,9 % -дан 6,73 дейін 100 мың.
тұрғындар бойынша өсті.
Облыста жоғары дем алу жолдар аурулар деңгейі ұлғайды, мысалы, 2006
жылы қантар-қараша айларында 12697,2 жағдайлар белгіленді, бұл орта
республикалық деңгейдегі (7604,4) 40% жоғары және 4,65 ең төмен
көрсеткіштен жоғары болды (Алматы облысында 2730,6 жағдайлар).
Бұндай жайттар еліміздің басқа да өндірістік қалаларында (Павлодар қаласы
мен Шығыс Қазақстан облысында) байқалып отыр. Айта кететін жайт, аталмыш
өндірістік аймақтарда атмосфераны ластаушы заттардың ең жоғарғы
көрсеткіштері бар. Осы жайттар бойынша атмосфераны ластаушы заттар мен
жоғары дем алу жолдар ауруларының арасында байланыс бар.
Қарағанды облысының денсаулық сақтау жүйесінің басқа көрсеткіштері
басқа аймақтармен салыстырғанда қатысты түрде қанағаттанарлық болып отыр.
Қарағанды облысы бойынша соңғы жылдар ішінде сәбилер өлімінің аздығы айта
кетуге боларлық жағымды жай. Бұл республика көлемі бойынша осы кезең
ішіндегі ең төменгі көрсеткіш.
Алайда денсаулық сақтау мекемелерінің дәрігерлермен, орта медициналық
мамандармен қамтамасыз етілу деңгейі тұрақсыз динамикамен сипатталады.
Алайда жалпы алғанда, Қарағанды облысында қазіргі кезеңдегі медициналық
қызмет көрсету деңгейі бойынша медициналық қызметкерлердің санының
біртіндеп өсіп келе жатқанын байқауға болады. Бұл - дәрігерлерге де, орта
медициналық персоналға да қатысты жайт болып тұр.
Медициналық мамандар тапшылығы әсіресе ауылдық жерде халыққа
медициналық қызмет көрсетудің мүмкіндігін тарылтады.
Ауылдық жерде халыққа медициналық қызмет көрсету төмендегідей болып
отыр: 01.01.07 көрсеткіші бойынша орталық аудандық аурухана барлық 9
ауданда, аудандық аурухана – 2 ауданда, селолық учаскелік ауруханалар– 8
ауданда (Бұхар-Жырау, Қарқаралы, Нуринск, Ұлытау және Шет деген 5
ауданында) 86- дәргерлік амбулаториялар, 48-фельдшерлік – акушерлік
бөлімше, 87–фельдшерлік бөлімше бар, арнайы мекемесіз жұмыс жүргізетін
медициналық қызметкерлер саны –134.
Жұмыссыздық деңгейі және еңбек жағдайы
Жұмыссыздық деңгейі
Қарағанды облысы еңбекпен қамту жағынан жоғары деңгейде болып отыр.
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігінің көрсеткіші
бойынша жұмыссыздық деңгейі соңғы бес жыл ішінде 9,2% -дан 6,9%-ға кеміп
отыр және республиканың басқа облыстарына қарағанда ең төмен болып
саналады. Аумақтық даму ҒЗИ дерекқоры бойынша 2001 жылдан бастап
экономикалық белсенді жастардың жұмыспен қамту деңгейі 5,7 % ұлғайды.
Сонымен бірге, облыстың еңбек нарығында білікті мамандардың өсіп
жатқан жетіспеушілігі байқалынады. Жұмыспен қамту координациясы және
әлеуметтік бағдармалар департаментінің дерекқорына сәйкес 2006 жылы еңбек
мамандық саның қызметі бірталай үрдісі сақталынды, олардың бөлігі 70% аса
құрады. Сұраныстың теңгерімсіздігі және еңбек нарығында ұсыныстары мынадай
жағдайлармен айтулы, техникалық және кәсіби білім жүйесі инновациялық
экономиканың мұқтажына жеткіліксіз сәйкес келмейді.
Еңбектің жағдайлары
ҚР статистика Агенттігі дерекқоры бойынша зиянды және қолайсыз жұмыс
жағдайында жұмыс істеп жүргендердің үлес салмағы басым: жекеленген
кезеңдерде бұл көрсеткіш 30% асып отыр, санитарлық-гигиеналық жағдайы
қолайсыз жерлерде және қауіпсіздік талаптарына сай емес жабдықтармен жұмыс
істеуші қызметкерлер саны өсіп келеді (кесте 8).
Халықтың тұрмыс жағдайы мен тұтынушылық қабілеті
Қарағанды облысы бойынша кедейшілік деңгейінің 2001-2005 жылдар
аралығында 10,1% кеміп, 12,7% құрағанына қарамастан қала мен ауыл
арасында үлкен айырмашылық болып тұр. 2001-2005 жылдар аралығында
Қарағанды облысы бюойынша күнкөріс табысынан төмен тұрғындарының саны 13,5
% кеміді, алайда ауылдық жерде оның үлесі 5,3% (кесте 9) өсіп кетті.
Кедей халықтың жалпы санының 43,3 % 18 жасқа дейінгі балалар; 5,8% - жұмыс
істейтін азаматтар; 2,4% - халықты еңбекпен қамтамасыз етуге арналған
өкілетті органдарға тіркелген жұмыссыздар; 3,4% - мүгедектер; 3,9 % -
зейнеткерлер құрап отыр.
2006 жылдың Қарағанды облысы бойынша халықтың тұтыну деңгейі 2005
жылға қарағанда 1,25 есе көбейіп отыр. 2006 жылғы күнкөріс минимумына
пайдаланған табыстың ара-қатынасы 1,76 болды, бұл дегеніміз күнкөріс
минимумы тұтыну табысының 2% болып отырғанын көрсетеді. Қалған 98% ішкі
нарық көлемін көбейтуге септігін тигізетін басқа тауарлар мен қызметтерге
потенциалды түрде жұмсалады.
Қоршаған ортаны қорғау саласы
Облыс боыйнша қоршаған ортаны қорғау саласының жұмысы
-қанағаттанарлықсыз. Алайда соңғы жылдары жағымды динамика ретінде
атмосфераны ластаушы заттар көлемінің (төмендеуі) байқалады. Сонымен 2006
жылы атмосфераны ластаушы заттар эмиссиясы 1303,2 мың тонна болды, 2007
жылы оның мөлшері 1181,7 мың тонна болады деген болжам бар. Қарағанды
облысы бойынша атмосфераны ластаушы заттар көлемі
Ластаушы заттардың негізгі үлесін ЖШС Қазақмыс корпорациясының
(2005 ж. – 1006,08 мың тонна, 2006 жылы – 922,6 мың тонна) мыс қорыту
барысында бөлінетін күкірт газы заттары құрап отыр.
Балқашцветмет ӨҰ шығарындыларды қысқарту үшін күкірт диоксидты
пайдаға асыру технологиясын қолдануына байланысты күкірт қышқылы зауыт
құрылысы көзделіп жатыр. Осы жобаны жүзеге асырғаннан кейін, комбинаттан
жалпы шығарындылардың ауқымы 90 % төмендейді, ал негізінен облыс бойынша
40% төмендейді. Жоспарланған аяқтау мерзімі -2007 жыл.
Қалдықтардың айтарлықтай көлемінің жинақталып қалуы және оларды өңдеп
пайдалану мәселесі Қарағанды облысы үшін үлкен мәселе болып отыр.
Өндірістік қалдықтар жиынтығы облыс бойынша 5 млрд. тоннадан асып,
республикалық көрсеткіштің 24% құрап отыр. Жыл сайынғы жинақталған қатты
тұтыну қалдықтарын орналастыру облыс бойынша - 1,2 млн.м3 Қарағанды
қаласында қалдықтарды өңдеу заводының соғылуы- бұл мәселенің шешімі болып
отыр.
Тағы басқа мәселенің біреуі- Балқаш көлінің экожүйесі, бұл- тек
облыстың ғана емес республикалық дәрежедегі мәселе болып отыр. Бүгінгі
күні бұл мәселе баяу шешіліп отыр.
Жоғарғы қабат суларының сапасының төмендеу тенденциясы тоқтатылды, алайда
олардың сапасының жақсарып кеткені байқалмайды. Соңғы жылдар арлығында
жоғары қабат суларына қосылатын тазаланған су көлемінің жеткіліксіздігі
(1996 жылғы 48 млн.куб.метрден 2006 жылы 6,5 млн.куб.метрге) төмендеді.
Ластану дәрежесі жағынан облыстың су объектілерін нашар және өлшемді су
классына жатқызуға болады. Бұл мәселені шешу үшін облыс бойынша ағымды
сулар құбырларын тазалауға арналған табиғи қорғау шаралары жүргізіліп отыр.
2004 жылы жергілікті бюджет есебінен табиғи биологиялық жолмен тазалауға
арналған бұқар Жырау ауданының Токаревка поселкесінде (700 м3тәу),
Қарқаралы қалашығында (биотоғандар) жасалып, 2005 жылы эксплуатацияға
берілді.
Қазіргі таңда Балқаш және Қарағанда қалаларында ғимараттарды
тазалауына байланысты қайта құру бойынша жоба-сметалық құжаттардың
дайындығы жүріп жатыр.
2.3. Технологиялық факторлар
Өнеркәсіптің инновациялық қызметі
2006 жылы республиканың барлық облыстарында иновациялық-пәрменді
өнеркәсіптер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2007 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
Аймақтардың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе 4
Тарау 2. Аймақ бағасы 9
2.1. Экономикалық факторлар 9
Табиғи потенциал 9
Өнеркәсіп 10
Транспорт және коммуникация 10
Инвестициялар 12
Тұрмыстық қамсыздандыру инфрақұрылымдары 12
Ауыл шаруашылығы 14
Еңбек нарығы 15
Қаржылай-несиелік сектор 16
Сыртқы экономикалық қатынастар 17
2.2. Әлеуметтік факторлар 18
Демография 18
Миграция 18
Білім беру жүйесі 19
Денсаулық сақтау саласы 19
Жұмыссыздық деңгейі және еңбек жағдайы 20
Халықтың тұрмыс жағдайы мен тұтынушылық қабілеті 21
Қоршаған ортаны қорғау саласы 21
2.3. Технологиялық факторлар 22
Өнеркәсіптің инновациялық қызметі 22
Ғылым, технология және инновация дамуы 23
2.4. Бизнес ортаның хал ахуалы және институтционалдық даму 24
Бизнес-орта 24
Институционалдық баға 25
Шағын және орта бизнес дамуы 26
2.5. Облыстың Қазақстанның басқа аймақтарымен салыстырмалы түрдегі
анализі 26
2.6. Әлемдік, ұлттық, аймақтық экономикасы бойынша облыстың бәсекеге
қабілеттілігінің сандық бағасы7 27
2.7. Қарағанды облысы мен оның ірі қалаларының әлемдік, ұлттық, аймақтық
деңгейде алар орны 28
Тарау 3. Қарағанды облысының территориялық стратегиялық даму сипаты 35
Облыс экономикасын түрлендіру шикізат секторынан тәуелсіз болу 37
Экономикалық дамуды қамтамасыз ететін адамдар ресурсын дамыту 52
Бизнес-климатты жақсарту мен шағын және орта бизнесті табысты жетілдіруге
ынталандыру 56
Аймақты территориялық тұрғыдан тиімді дамыту 60
Аймақ тұрғындарының тұрмыс жағдайын жақсарту 73
Тарау 4. Қарағанды облысының инвестициялық қарқынды жобалары 81
Тарау 5. Қарағанды облысын аумақтық даму стратегиясын жүзеге асырудағы
күтілетін нәтижелер 86
Қосымшалар: 88
Кіріспе
Қарағанды облысының 2015 жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы
- Қазақстанның әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті елу мемлекеттің
қатарына кіру Стратегиясы деген Елбасының 2006 жылдың 1 наурызында
Қазақстан халқына жолдаған Үндеуі және Қазақстан Республикасының 2015
жылға дейінгі территориялық даму Стратегиясы негізінде жасалып, Қарағанды
облысының әлеуметтік экономикалық жедел дамуының орташа жоспары болып
отыр.
Стратегияны жасауда Қазақстан Республикасының экономика және бюджетті
жоспарлау министрлігінің аймақтарды бәсекелестік тұрғыдан дамыту
стратегиясын жасауға арналған Әдістемесі мен Дүние жүзілік даму Банкысының
жобасында қарастырылған құралдар пайдаланып отыр .
Стратегия Қарағанды облысын аймақтық экономикалық тұрғыдан дамыту
мақсатында, оның келешектегі мүмкіндіктері мен даму бағыттарын айқындап
беруді көздеп отыр.
Стратегия – атқарылған зерттеу қорытындылары мен жергілікті жоғары оқу
орындарының, сарапшылар кеңестерінің, қалалық үкіметтің, кәсіпкерлердің
мүдделлі тараптармен бірлесе отырып жүргізген статистикалық көрсеткіштер
анализының жиынтығы болып отыр.
Аталмыш құжат жүргізілген жұмыстардың негізгі кезеңдерін қамтып
отыр.
Құжаттың басты мақсаты – Қарағанды аймағының жоспарлық стратегиялық
дамытуға байланысты алғышарттар мен жобалар, бағадарламалар мен зерртеулер,
толғаныстар мен талқылауларды бір ғана құжатта топтастыру.
Бұл құжат- жобалар мен бағдарламаларды, кеңестер мен мониторингтерді,
қорытындылар мен Стратегияға енгізілу мүмкіндігі бар өзгерістерді жүзеге
асыруда пайдаланылады.
Стратегияны жасау 2 кезеңнен тұрады- Стратегияның базалық түрін жасау
кезеңінде облыстың әлеуметтік экономикалық дамуына сараптама жасалынып,
оның территориялық дамуы мен маманданудағы бәсекеге қабілеттілік бағыттары
айқындалды.
Зерттеу қорытындылары Қарағанды әкімшілігінде құрылған Жұмысшы топ
келісімінен өтіп, кәсіпкерлер мен жоғары оқу орындарына және басқа да
мүделлі тараптарға таныстырылды.
Екінші кезең барысында кеңестер, қалалық жиындар, кәсіпкерлер және
қала басшылығымен кездесулер, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Теміртау
қалаларында семинарлар өткізілді.
Қарағанды облысының экономика мен бюджетті жоспарлау департаментінің
тапсырысы бойынша аймақтық дамудың Ғылыми Зерттеу Институты облыстың ірі
қалаларының ұлттық, аймақтық және әлемдік экономика жүйесіндегі алар орны
мен бағыттарын айқындауға арналған маркетингтік зерттеулер жүргізді.
Дүниежүзілік Банктың ұсынысы бойынша Кәсіпкерлер Форумы мен Сандж зерттеу
Орталығы Қарағанды облысының жеке, жалпы және мемлекеттік секторларына
институтционалдық тұрғыдан баға беріп, бизнес-ортаның анализын жасап берді.
Стратегия – кеңестер мен ақылдасулардың қорытындысы және терең
зерттеулердің қысқаша баяндамасы болып табылады.
Баяндамалардың толықтай түрін Қарағанды облысының экономика және
бюджетті жоспарлау департаментінен, Алматыдағы дүниежүзілік Банк
кеңсесінен, АҚ Маркетингтік- аналитикалық зерттеу Орталығынан алып
танысуға болады.
Аймақтық экономикаға жүргізілген зерттеулер мен келтірілген анализ
қорытындыларының негізінде Қарағанды облысының даму бағдарламасының
алғышарттары, мақсат-міндеттері анықталып, салааралық құнды жобалардың
тізімі жасалынды.
Осы алғышарттар, келешектегі мақсат-міндеттер Қарғанды, Жезқазған,
Балқаш қалаларында өткізілген семинарларда жергілікті жұртшылықтың
қатысуымен талқыланды.
Аудандық, қалалық әкімшіліктер мен кәсіпкерлердің ұсыныстарының
негізінде жасалған құнды жобаларды Қарағанды облысының өнеркәсіп пен
кәсіпкерлік департаменттері қуаттап отыр.
Аймақтардың қазіргі кезеңдегі даму бағыттары және әлемдік тәжірибе[1]
Бүгінгі таңда аймақтардың экономикалық даму нәтижелері олардың
жедел өзгермелі халықаралық және ұлттық деңгейдегі нарықтық қатынастарға
тезірек бейімделу қабілетіне байланысты болып отыр.
Аймақтардың келешектегі экономикалық жағдайын жақсарту үшін стратегиялық
тұрғыдан жоспарланған экономикалық даму бағыттары пайдаланылып отыр.
Жергілікті экономикалық даму (ЖЭД) аймақтың (қаланың) экономикалық
потенциалын қалыптастыра отырып, аймақтың болашақтағы экономикалық дамуын
жетілдіріп, халықтың тұрмыс деңгейін көтеруді көздеп отыр.
Экономикалық дамуды жетілдіріп, аймақтың тұрғындарын еңбекпен қамтамасыз
етуге бағытталған осындай күрделі процесске жеке меншік иелері, мемлекеттік
және мемлекеттік емес ұйымдар бірлесе отырып ат салысуы тиіс.
Әрбір қала мен елді мекен экономикалық дамуды жетілдіруге қолайлы
өзіндік жергілікті жағдайларымен сипатталады. Аталмыш жергілікті жағдайлар
экономикалық даму стратегиясын ендіру мен қалыптастыруға негіз бола алады.
Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, жергілікті күшті экономиканы қалыптастыру
үшін қауымдар жергілікті жердің әлді, әлсіз жақтарын және мүмкіндіктері
мен қауіптерін ескере отырып, бірлескен стратегиялық тұрғыда жоспарланған
іс әрекеттер жүргізуі тиіс.
Бұндай процесс аймақтарға деген бизнестің, жұмысшы күші мен жәрдем
институттарының қызығушылығын арттырады.
ЖЭД тәжірибе жүзінде 1970-шы жылдардың басында қолға алынды, сол
кездері жергілікті басқару органдары аймақтар мен қалаларды экономикалық
жағынан нығайтудың қажеттілігін білді.
Жеке секторларды дамытудағы келеңсіздіктерді жойып әлеуметтік
–экономикалық дамуды белсенді түрде зерттей отырып, нығайту мақсатында
стратегиялық бағдарламалар мен жобалар қабылданып отырылды. Осылайша,
аймақтар өзінің экономикалық базасын ұлғайтып, тұрғындарды еңбекпен
қамтамасыз етіп отырды.
Қазіргі таңда қалалар мен аудандық жерлердің алдында бұдан да зор
мақсаттар қойылып отыр, ол дегеніміз аймақтардың жергілікті экономикалық
дамуын стратегиялық жоспарлы түрде жүргізу қажеттігінің зор маңызы бар
екенін көрсетеді.
Жергілікті экономикалық даму эволюциясы
ФОКУС ҚҰРАЛДАР
1960-жж. бастап 1980-жж. басына
дейін.
Жергілікті районың сыртқы мобилдық Ірі гранттар, салықтардың
өндіріске инвестицияларды тарту мөлшерлерің төмендету, өндірістік
Ірі компаниялар үшін субсидиялар инвесторларға жұмсақ несиелер
Берік инфрақұрылымға Берік инвестицияларға субсидтенген
инвестицияларды жүзеге асыру инвестициялар
(тек мемлекеттік секторы үшін) Арзан жұмыс күшін жалдау арқылы
өндірістік шығындардың төмендету
фокусы
1980-жж.-нан 1990-жж. ортасына
дейін
Бар болған жергілікті Бизнестің бөлек субъекттеріне тіке
кәсіпорындардың сақтауы мен дамуы төлемдер
Ішкі инвестицияларды тарту кезінде Жұмысқа арналған
оған үнемі акцент жасау, бірақ бизнес-инкубаторлараумақтар
әдетте, нақты салаларға немесе Техникалық кеңес беру, шағын
белгілі географиялық жерлерге кәсіпорындарды қолдау және
бағытталған әрекет тренингтер өткізу
(мемлекеттік сектордың Жаңа кәсіпорындардың шығаруын қолдау
басшылығымен) Берік және жұмсақ инфрақұрылымдарға
инвестциялар
1990-жж. аяғы
Іскер ахуалын түгелімен жайлы Жергілікті іскер аухалын жайлы
қалыптастыру қалыптастыруға бағытталынған
Жұмсақ инфрақұрылымдарға біріктірілген стратегия
инвестициялар (мысалы, адам Жергілікті компаниялардың дамуын
қорларын даму, біліммен алмасу, ынталандыру
реттеуді рационалдау) Жергілікті қоғамның арасында
Мемлекеттік-жеке әріптестік қарымқатынастарды және
Жалпақ жұрттың берекесі үшін жеке ынтымақтастықты дамыту
сектордың инвестицияларын қолдану Бірлескен іскер байланыстарды дамыту
Жергілікті тұрғындар және әлеуетті Еңбек күшті дамыту және жұмсақ
инвесторлар үшін өмірдің сапасын инфрақұрылымды қамтамасыз ету
жақсарту Өмір тіршілігінің сапасын
Жергілікті артықшылықтар тұғысынан жақсартуына қолдай жасау
қарағанда, ішкі инвестицияларды Қызмет көрсету секторына және
тарту өндірістік секторына акцент жасау
(әдетте мемлекеттік сектордың Экономикалық байланысқан бизнес
басшылығымен) кластерлерді ынталандыру
Аумақтық және жергілікті
экономикалық даму бағдарламасын
енгізу
Тарау 1. Жұмысты ұйымдастыру
Бұл тарауда қысқаша түрде Стратегияны жасау процессі сипатталып,
жұмыс жасау барысында пайдаланылған әдістемелерге нұсқау келтіре отырып,
процесстің бірізділік схемалары мен мүдделі тараптардың қатынасы беріліп
отыр.
Жоғарғы тарауларда көрсетіліп отырғанындай, Стратегия - Дүние
жүзілік территориялық Даму Банксінің әдістемелік нұсқауларына сәйкес
жасалынған. ( www.worldbank.orgurbanled).
Аймақтық стратегиялар жасау процессі бес кезеңнен тұрады:
I. Ұйымдастыру жұмыстары
II. Жергілікті экономика болжамы
III. Стратегияларды жасау
IV. Жүзеге асыру
V. Мониторинг пен баға
Ұйымдастыру жұмысы және аймақтық экономикаға берілетін баға бойынша
тарауларға барлық ұйымдастыру шаралары мен зерттеу қорытындылары жатады,
сонымен Стратегия – болжам, мақсат, міндет, бағдарламалар мен жобалар
сияқты 5 бөліктен тұратын матрица болып отыр.
3 тарауда осы матрицаның 5мақсаты беріліп отыр, онда мақсаттан
туындайтын міндеттер, бағдарламаларды іске асыруға қажетті жобалар
келтірілген.
Жұмысты ұйымдастыру кезеңінде Қарағанды облыс әкімшілігінде құрылған
Жұмысшы топ стратегияның алдын ала жоспары мен соңғы түрін қарады.
Қарағанды облыс әкімшілігіне қарасты Жұмысшы топ келесі құрамнан
тұрады:
1. Экономика мен бюджеті жоспарлау Департаменті;
2. Кәсіпкерлік пене өнеркәсіп Департаменті;
3. Қаржы Департаменті;
4. Әлеуметтік бағдарламалар мен еңбекпен қамтуды үйлестіру жөніндегі
Департамент;
5. Мәдениет Департаменті;
6. Денсаулық сақтау Департаменті;
7. Білім беру Департаменті;
8. Ауылшаруашылық Департаменті;
9. Пассажирлік көлік және автомобиль жолдары жөніндегі Басқарма;
10. Табиғи ресурстар мен табиғатты пайдалану жөніндегі Басқарма
11. Қоршаған ортаны қорғау Басқармасы ;
12. Облыстық миграция Басқармасы;
13. Қарағанды облыстық кәсіпкерлер Ассоциациясы.
Стратегияны жасаушы жобалық топ ААҚ Маркетинг – аналитикалық зерттеу
Орталығының мамандарынан тұрады.
Дүние жүзілік территориялық Даму Банкі әдістемелік көмек көрсетті.
Стратегияны аймақтық деңгейде жасауға қатысушылар негізінен ҒЗИ
басшылығы мен мамандарынан, сондай-ақ Қарағанды, Балқаш, Жезқазған
қалаларының әкімшіліктеріндегі экономика және бюджетті жоспарлау
департаменттерінің мамандарынан, кәсіпкерлер мен өнеркәсіп
қызметкерлерінен тұрады.
Стратегияның бастапқы түрі бойынша Қарағанды қаласында 5-тен астам
көрмелер өткізіліп, Жезқазған, Балқаш қалаларында семинарлар жүргізіліп,
Қарғанды, Балқаш, Жезқазған әкімшіліктері және облыс кәсіпкерлері, жоғарғы
оқу орындары, кәсіпкерлер ассоциациясы, экологиялық мәселелер бойынша
мемлекеттік емес ұйымдардың қатысуымен кеңесу шаралары өткізілді.
Тарау 2. Аймақ бағасы
Бүгінгі таңда аймақ ресурстарының құндылығы маңызды емес, нарық
экономикасының талаптарына сай ресурстарды бейімдейтін және қайтадан
қалыптастырушы аймақтық басшылық пен бизнестің мүмкіншіліктері маңызды
болып отыр. Аймақ экономикасының бағасы экономикалық, әлеуметтік,
технологиялық факторларға, бизнес-ортасы мен институтционалдық дамуға
негізделген (сурет-схема 1).
1 Кесте. Аймақтық дамуға әсер етуші факторлар
2.1. Экономикалық факторлар
Табиғи потенциал
Облыс Сарыарқаның оңтүстік бөлігінде орналасқан. Оның Батысында
Торғай жері, оңтүстігінде Бетпақдала және Балқаш көлі орналасқан. Облыс
рельефы - жоталы, ұсақ құмды, төбелі жазық. Облыстың батысында Ұлытау
таулары, шығысында Қарқаралы, Кент, Қу, Қызылтас, Қызыларай, Кешубай және
басқа таулар; оңтүстік-батыс және оңтүстігінде Аралдық, Карақұм, екі
Мойынқұм, Жетіқоңыр құмды массивтері бар.
Облыс - минералды-шикізат ресурстарына бай. Облыста көмір, жез,
қорғасын, марганец, темір, молибден, вольфрам кен көздері бар; сонымен
қатар мышьяк, кобальт, никель рудалары табылып отыр. Руда емес шикізаттар
запасы: құрылыс тастары, цемент шикізаты, батпақ, құм және тағы басқалар
бар.
Климаты континентальды, қысы суық, қары аз, жазы ыстық, құрғақ.
Басты өзендер: Нұра, Торғай, Сарысу, Шідерті, Улы-Жыланшық,
Құланөтпес, Қалмаққырған, Түндік, Тоқырауын, Жарлы, Талды және басқалар.
Шағын тұзды көлдер өте көп. Ірі көлдері: Балқаш, Қарасор, Қыпшақ, Керей,
Қарақойын, Қияқты, Шошқакөл, Балықтыкөл. Су қоймалары: Нұра өзеніндегі
Теміртау (Самарканд), Шерубайнұралық, Кеңгір өзенінде - Кеңгірлік,
Жезділік, Атасу өзенінде – Қылыш су қоймалары бар. Ертіс-Қарағанды-
Жезқазған каналы бар.
Өнеркәсіп
Облыста құрылыс пен металлургияға қажетті рудалық емес шикізаттың ірі
запастары бар. Минералды шикізаттық ресурстарды өндіретін ірі кен көздері
мен шикізаттың әртүрлілігіне және отынның, энергия мен су көздерінің бар
болуына байланысты облыста қара мен түрлі түсті металдар өндірісі, көмір
өндіруші өнеркәсіптер мен химия , энергетика, тағам және құрылыс
өнеркәсіптері дамып отыр.
Облыста метал өндіруші және машина жасаушы кәсіпорындардың дамуына
ықпал ететін жеткілікті потенциал бар.
Сонымен қатар, аймақта ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін шикізат
базасы мен өндірістік қуат бар.
2006 жылы облыста өндірілген өнім мөлшері 717,2 млрд. теңгені құрап
отыр.
Қарағанды облысы бойынша кокс өнімі 99%, рафинадталған мыс өнімі 95%,
88% - қорғасын, күміс өнімі, 68% темір рудаларының концентраты, 60% мыс
концентраты, жалпы жазық жалдық өнім, марганец рудалары, 87% маргарин, 50%
былғары, әктас, 25% алтын, 15% балық, 11% ет, 12% ұн, республикада
өндіріліп отырған энергияның 16%[2] өндіріліп отыр.
1 кестеде (осында және одан әрі 2 Қосымшаны қара) 2006 жылы өндірілген
өнімнің толықтай тізімі берілген және оның Қазақстан Республикасының
өніміндегі 10%: аса үлесі көрсетілген.
Транспорт және коммуникация
Қарағанда облысының айтарлықтай көлемін ескергенде, оның темір жол мен
автомобиль жолдарының болуы - облыс экономикасының бәсекеге қабілеттілігін
арттыруда және территорияның біркелкі дамуы мен тұрғындарының тұрмыс
жағдайын жақсартуда маңызды орын алады.
Қарағанды облысының географиялық тұрғыдан тиімді орналасуы аймақтың
транзит потенциалын дамытуға қолайлы жағдай туғызып отыр.
Қарағанды облысының территориясы бойынша меридиандық
трансқазақстандық Петропавловск - Астана - Қарағанды - Шу темір жол
магистралы, трансазияттық солтүстік темір жол магистралы (Достық - Ақтоғай
- Саяқ - Мойынты - Астана - Петропавловск (Пресногорьковская), және
транзиттік автомобильдік Алматы-Екатеринбург коридоры өтеді.
Темір жол транспорты: Қарағанды облысы бойынша темір жол
магистральдарының тығыздығы өте төмен болып есептелінеді және 1000 км2
жерге 4,5 км. болып табылады. Салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, Еуропа
одағы бойынша 50 ден 110 км –ге дейін, көптеген ТМД елдерінде 23-тен 37 км-
ге дейін созылып жатыр.
Жалпы бүкіл Қазақстан бойынша бұл көрсеткіш 5,2 км болып отыр.
Қарағанды облысының өндірістік жетекші қалаларын басып өтетін транзиттік
темір жол магистральдарының жоқтығынан, Жезқазған қаласы облыс пен қала
экономикасын дамытуда кедергі болып отыр.
Автомобильдік транспорт: жалпы Қарағанды облысы мен аудандық
деңгейдегі автомобильдік жолдардың ұзақтығы 2 кестеде бейнеленген.
Тек елді мекендердің 49% ғана жолдарының тығыздылығымен сипатталады,
ал 50% ауылдар грунтты және гравиялық жолдар болып келеді және
ауылшаруашылығының территорияларын дамытуда кері ықпалын тигізіп отыр.
501 елді мекеннің 270 жолаушы көлікпен қамтамасыздандырылған, бұл барлық
елді мекеннің 54 % құрайды.
Әуе транспорты: Қарағанды облысының территориясында 3 әуе жай бар:
Қарағанды қаласында – ААҚАэропорт Сары-Арқа, Жезқазған қаласы бойынша –
ААҚ Авиакомпания Жезқазған-Эйр, Балқаш қаласында– Балқаш әуе-жайы,
филиал ААҚ Авиакомпания Жезқазған-Эйр.
Қарағанды ААҚ Сары-Арқа Аэропортының потенциалы өте жоғары және
халықаралық нормалар мен стандарттарға сай болып отыр.
Байланыс: облыс бойынша байланыс қызметін негізінен монополистік
компаниялар ААҚ Казақтелеком, ААҚ Қазпочта атқарады. Аймақта бұдан
басқа да бірнеше тәуелсіз байланыс операторлары жұмыс жасайды. Былайша
айтқанда, аймақта GSM 2 мобильді оператор, CDMA стандартында жұмыс
істейтін 1 мобильді оператор, экспресс-почта қызметін атқарушы бірнеше
фирмалар бар.
Жалпы алғанда , қалалар бойынша байланыс қызметі жеткілікті болып тұр.
Почта бөлімшелерінің жүйесі қысқартылған, ААҚ Қазақтелеком абоненттер
санының өсуін қамтамасыз етіп отыруға жағдай жасауда. Ауылдық жерлердегі
байланыс қызметі өте төмен деңгейде болып отыр (кесте 3).
Инвестициялар
2006 жылы негізгі капиталға тартылған инвестициялар көлемі 147,3
млрд. теңгені құрап, 2005 жылмен салыстырғанда 91,3 % болды. 2006 жылы
инвестициялардың күрт төмендеп кетуінің негізгі себебі – 2005 жылы
Қазақстан-Қытай Атасу – Алашанькоу (26,8 млрд. теңгелік), Атасу –
Алашанькоу (26,8 млрд. теңгелік) мұнай құбырлары бойынша және қорғасын құю
(34,9 млрд. теңгелік) Миттал Стил Теміртау цехы, Жәйремдік ГОК жөндеуге
жұмсалған (3,0 млрд. теңгелік) ірі жобаларыныңың аяқталуына байланысты
еді.
2006 жылы осы өнеркәсіптер арқылы негізгі капиталға 36,9 млрд.
теңге инвестиция тартылды, ол дегеніміз 2005 жыл деңгейімен салыстырғанда
57 % болып отыр.
Өндіріліп жатқан қара және түрлі -түсті металлургия саласындағы
жаңа қондырғыларды орналастыруға, инвесторлардың энергетика объектілерін
пайдалануына және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың рудалық базасын
кеңейтіп, олардың негізгі қорларын жаңартуға айтарлықтай инвестиция
тартылды.
Инвестицияның ең жоғарғы көлемін (65,5%) шет елдік компаниялардың
қатысуымен біріккен кәсіпорындар пайдаланды. Ал инвестицияның басқа қалған
34,5% бөлігі шет елдік кәсіпорындарға тән. Соның ішінде: ААҚ Миттал Стил
Теміртау және и ААҚ ЖК Эфес Қарағанды пиво зауыты, шет елдік инвестиция
арқылы олардың жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарына реконструкция жұмыстары
жасалды.
2006 жылы ұйымдар мен кәсіпорындардың өндірістік қорларды жаңартуға
бағытталған жұмыстарына және жаңа өнеркәсіптерді іске қосуға жұмсалған
қаржы мөлшері 94,7 млрд. теңгені құрады (110,7% 2005ж.).
Тұрмыстық қамсыздандыру инфрақұрылымдары
Жылумен қамтамасыз ету: облыстың елді мекендерін жылумен қамтамасыз
ету төмендегідей жүргізіледі:
2477 Гкалс өндіретін 8 жылу электростанциясы, 369 Гкалс бар қатты
және сұйық негіздегі 522 автономдық жылу өндіруші, 1227,8 Гкалс бар
жергілікті 60 қазандық облыстың тұтынушыларын жылумен қамтамасыз етеді.
Облыстың барлық жылу көздері 4073,8 Гкалс., өндіреді, бірақ бұл облысты
жылумен қамтамасыз ету шығындарын өтей алмайды.
Облыс бойынша жылу жүйелерінің созылмалы ұзақтығы 2154,6 км, соның
ішінде магистралдық жүйенің ұзындығы – 596,3 км және ішкі кварталдық
ұзындық 1558,3 км болып отыр. Орталық жылу жүйесіне 6491 тұрғын үй
қосылған, 220 денсаулық сақтау және 636 білім беру объектілеріне жылу
тартылған.
17 қала мен облыстың поселкелері орталықтандырылған жылу мүшесі
арқылы жылытылады, ал басқа елді мекендер, тек қана АСО жылу энергиясымен
және пеш жағу арқылы жылытылады. Қарағанды облысының тұрғын жағдайы 4
кестеде бейнеленген.
Қарағанды қаласың жылумен қамтамасыздандыру жүйесін комплекстік дамыту
мақсатында 2006 жылы Логос ЖШС техникалық-экономикалық негіздеме (ТЭН),
қаланың жылумен қамтамасыздадыру кестесін әзірледі. ТЭН мақсатты 2020 ж.
мерзіміне дейін Қарағанды қ. жылумен қамтамасыздандыруды сенімді және
сапалы ұйымдастыру бойынша тиімді техникалық шешімдерді таңдау, тиісті
ауқымдардың бағасы, қайта құрудың орындау кезегін анықтау, қаланың жылумен
қамтамасыз етілген жаңа нысаналардың құрылысы болып табылады. 2007 ж. ТЭН
негізінде көрсетілген қаланы жылумен қамтамасыз ету кестесі әзірленіп
жатыр.
Электроэнергиямен қамтамасыз ету: 2005 жылы тұрғын үйлерді
электроэнергиямен қамтамасыз ету 100% болды.
Облыстың шаруашылық комплексін 8 электростанция электроэнергиямен
қамтамасыз етеді- олардың генерациясы 1550 МВт дейін жетіп, ал мұқтаждық
500 МВт болып отыр. Жалпы тұтыну мөлшері 2050 МВт болып отыр.
Электроэнергияны тасымалдау 4 кәсіпорынның жүйелері арқылы жүзеге
асып отыр: ЦМЭС ААҚ КЕГОК, ЖШС Қарағанды-Жарық, ЖШС Қарағанды РЭК
және ААҚ Жезқазған РЭК, электротасымалдау желістерінің жалпы ұзақтығы
31151,4 км, подстанциялар саны – 3172 дана болып отыр. Станциялардың
барлығы дерлік анықталған үрдісте жұмыс жасайды, олар жылу мен
электроэнергияны жасалған келісімшарт негізіне сай таратып отыр.
Қарағанды облысы әруақытта электр энергиясына мұқтаж. Қазіргі
уақытта жалпы қуаты 2050 МВт және 8 электростанциясының генерациясы 1550
МВт болса да, электр энергиясының тапшылығы 500 МВт болып отыр.
Экономиканың даму қарқынының өсіп отырғанын ескеретін болсақ, энергия
тапшылығының болуын болжау қиын емес.
Газбен қамтамасыз ету: қала тұрғын үйлері 20,7% газбен
қамтамасыздырылған, ал аулдық жерде үйлер 76,5%. Қарағанды облысында
тұрғындарды газбен қамтамасыз ету жөнінде тұрмыстық әжет үшін 14 ірі арнайы
кәсіпорындар айналысады, оның ішінде ең ірі AlemGaz ЖШС, Теміргаз ЖШС
болып табылады.
Сумен қамтамасыз ету: 2006 жылы қала тұрғын қорының 100% су құбыры
арқылы сумен қамтамасыз етілді. Ауылдық жерде су құбыры арқылы
тұрғындардың тек қана 31% сумен қамтамасыз етіледі. Елді мекендердің 67%
дерлік бөлігі ауыз суды құдықтар мен скважиналардан алып отыр. Ауылдық елді
мекен тұрғындарының 1,0% ғана ашық су көздерінен су алып отыр, суды тасып
ішіп отырғандар саны -1,8%. Ыстық сумен қала тұрғын жайларының 72,0%, ауыл
тұрғын жайларының 0,3% қамтамасыз етілген.
5 кестеге сәйкес, коммуналдық қызмет көрсетуші мекемелердің негізгі
қорларының тозу көрсеткіші 40% асып кетті.
Ауыл шаруашылығы
Өсімдік өсіру шаруашылығы Осакаровск, Нуринск аудандарында, Қарағанды
Теміртау, Сарань, Шахтинск, Жезқазған, Балқаш қалаларында дамып отыр ; мал
шаруашылығы Бұқар-Жырау, Абай, Ұлытау, Жаңа Арқа, Шет, Қарқаралы және
Ақтоғай аудандарында, сондай-ақ Сатпаев, Қаражал және Приозерск
аудандарында дамып келеді.
2006 жылы облыстың ауыл шаруашылығымен 245 ауылшаруашылық
өнеркәсіптері, 6519 (фермерлік) шаруа қожалықтары, 118,9 мың жеке
шаруашылықтар айналысып отыр.
2006 жылы барлық ауылшаруашылығына қарасты егістік көлемі 902,5 мың
га. болды. 2006 жылы бидай өнімі 401,7 мың тонна болды, ол 2005 жылға
қарағанда 48,9% есе көп болды. Ауылшаруашылығын дамытудағы кедергі -
ауылшаруашылық өндірісін техникамен жабдықтау деңгейі айтарлықтай төмен
болып отыр.
Ірі қара мал басы- 395,4 мың бас, 2005 жылға қарағанда 1,5% жоғары
болып тұр, қой мен ешкі басы – 883,8 мың бас, өсім - 5,2%, жылқы саны -
121,8 мың бас, өсім – 6,1 %, шошқа 105,6 мың бас, 1% кем, құстар 1625,7
мың бас - 9,7% кем болып отыр.
2006 жылы 108,9 мың тонна ет өндірілді, бұл дегеніміз 2005 жылмен
салыстырғанда 9,4 % жоғары, сүт өндіру – 295,1 мың тонна - өсім 5,8%,
жұмыртқа 204,7 млн. дана, өсім – 8,2 %, жүн – 1,5 мың тонна - өсім 7,1%
болып отыр.
Облыс бойынша малшаруашылығын өндірумен 495 мамандандырылған орта
және ірі мал шаруашылықтары айналысып отыр (МОІМШ), соның ішінде ірі
шаруашылық саны- 15, орта шаруашылық саны- 480. 2006 жыл ішінде
шаруашылықтардың өндірген өнімі 24,6 мың тонна ет, 9,9 мың тонна сүт, 148
млн. дана жұмыртқа, 580,1 тонна жүн болып отыр. Облыста асыл тұқымды мал
базасы бар.
Жеңіл (тамақ және жеңіл) өнеркәсіп саласындағы өнім көлемі қолданбалы
бағамен есептегенде 32,9 млрд. теңгені құрап, 2005 қарағанда 106,1% болып
отыр. Оның 32,1 млрд. теңгесі (97,3%) (сусындарды қоса санағанда), тамақ
өнеркәсібіне, 0,8 млрд. теңгесі (2,5%) тоқыма және тігін өнеркәсібіне,
63,0 млн. теңгесі (0,2%) былғары және былғарыдан жасалған бұйымдар мен
аяққкиім өндірісіне тән болып отыр.
2006 жылдың басынан бастап облыстың өңдеуші өнеркәсіптері ИСО
халықаралық стандартына көшуге байланысты өнімнің сапасын арттыру
мақсатында қарқынды жұмыс жүргізді.
Егер 2006 жылы 1 қантар айы бойынша жағдайды алсақ менеджмент сапа
жүйесін енгізілген, облыстың тағам өндірісі бойынша қайта өндіру
кәсіпорындардың сапасы 3 кәсіпорындар құрады, соның ішінде: Карағанды
маргарин зауыты БАҚ, Морделикатес ЖШС, Балқашбалық ЖШС, онда 2006 жылы
мамыр айында сүтті өндіру кәсіпорыны Жезқазған Сүт және К ЖШС МСЖ енгізу
жұмысын аяқтады және ИСО 9001-2001 менеджмент сапа жүйесінің топтамасы
негізінде сәйкестік сертификат алды.
Қарағанды нан Қауымдастығы ЖШС, Қарағанды мелькомбинат ЖШС,
Ақнар ПФ ЖШС, А-Алтын ЖШС және Агрофирма Құрма ЖШС (50% дейін) жарым-
жарты арзандатылған құнмен республикалық бюджеттік бағдарламада, әзірлеу,
енгізу және халықаралық менеджмент сапа стандарты бойынша бағдарламада
қатысты. Бұл кәсіпорындар 2006 жылы желтоқсанда жұмыстарын аяқтады.
2006 жыл ішінде Абай және Ұлытау аудандарында ААҚ Аграрлық несиетік
корпорациясымен бірлескен ауылдық несиетік серіктестіктер АКС құрылды.
Бүгінгі күні АКС барлық ауылдық аудандарда бар болып, облыстың 113
ауылдық жердің 300 учаскесін (59%) қамтып отыр. Олар 282,2 млн. теңге
көлемінде 162 жобаға несие берді, бұл - 2005 жылға қарағанда 1,5 есе көп.
Бір жыл ішінде ауылдық құрылымдарды ынталандыру бағытында ауылшаруашылық
өнімін дайындайтын, сақтайтын, және өңдеп сататын кооперативтерге несие
беруде жеңілдіктер жасалды.
Қарағанды облысында Балқаш көлі бар, бұл көл Балқаш-Алакөл бассейне
жатады және ірі экожүйесінің көлі болып табылады, Балқаш көлге Алакөл көлі,
Қапшағай су қоймасы, орта ағыны және Ілі, Лепсы, Қаратал, Аякөз, Ақсу және
басқа кіші өзендер жатады, олар Балқаш көлдің ағының қалыптастырады. 1991
жылға дейін бассейнде балық аулау ауқымы 12-18 мың. тоннаға жететін.
Балықтың негізгі кәсіптік түрлері: ақтабан, вобла, көксерке, сазан,
жайын, ақбалық, мөңке, берш, ақ амур, дөңмаңдай, плотва болып табылады.
Аралдық шип популяциясы, балқаш алабұғасы, балқаш көкбасы, Қазақстан
Республикасының Қызыл кітабіне енгізілген.
Осы бассейнде жайлап жүрген кәсіптік балықтар акклиматизанттар болып
табылады, олар әр түрлі уақытта жасанды түрде әкелінді
(акклиматизацияландырды). Ең басыңқы түрлердің бірі ақтабан болып табылады,
жалпы аулаудың бөлігі 65% құрайды. Сонымен бірге ақтабан Балқаш көлінде
тығыз денелі және басқа құнды балықтар түрлеріне негізгі тағам
бәсекелестігін құрайды. Осыған орай, осы балықтың түрін аулау үшін
ынталандыру шараларын қарастыруды қажет деп санаймыз. Саны жағынан реттеу
шараларына көксеркеде жатады, жалпы аулау бойынша қазіргі таңда көбеюші
сұраныс 10-14 % аспайды.
Еңбек нарығы
Ғылыми зерттеу әзірлемелер институтты осы бөлікшенің талдауын
мәліметтер негізінде жұргізді, осы мәліметтер облыстық статистиканы басқару
құзыретіне жатады.
Еңбекпен қамтамасыз ету деңгейі біркелкі емес: Қарағанды облысының алты
қаласы еңбекпен қамтамасыз ету жағынан 66% құрап отыр (кесте 6). Аудандар
мен үш шағын қала еңбекпен қамтамасыз ету жағынан облыстың 55% беріп отыр.
Қызмет көрсету саласында еңбекпен қамтамасыз етудің үлес салмағы (51,8%),
шағын бизнестегі үлес салмағы айтарлықтай маңызды болып отыр.
Шағын бизнесті жұмыс күшімен қамтамасыз етудің жоғары үлес салмағы
аудандық экономика саласында байқалып отыр.
Еңбекпен қамтамасыз етілген халық саны Қарағанды облысы бойынша жоғары
білімді болып сипатталады: 2006 жылы облыс тұрғындарының 32% ғана жоғары
немесе аяқталмаған жоғары білімі барадамдардан тұрады. Қарағанды облысының
жоғарғы оқу орындарының түлектері еңбекпен қамтамасыз етілген: 2006 жыл
қорытындысы бойынша оқу бітірген студенттердің 78% (4 106 адамнан 5 251
адамы)[3] жұмысқа орналасқан.
Еңбек нарқы бойынша еңбекпен қамтамасыз етілуде жұмыс дағдысы мен
тәжірибесі жоқ болуына байланысты колледждерді бітірген орта білімді
мамандар төмен орын алып отыр.[4] Жұмысшы мамандарына қанағаттандырылмаған
айтарлықтай сұраныс бар: әлеуметтік бағдарламалар мен еңбекке тарту
жұмыстарын үйлестіру жөніндегі Департаменттің 2006 жылғы екінші тоқсан
көрсеткіштері бойынша бос вакансиялардың 70%- жұмысшы мамандықтары екен.
Қарағанды облысының ең ірі кәсіпорындарымен әлеуметтік серіктестік
белсенді түрде даму үстінде. Бұл жұмыс барысында:
• әлеуметтік серіктестіктер одағы құрылған ( 36 кәсіпорын);
• әлеуметтік серіктестіктің модель-схемасы жасалып, бекітілген;
• өндірістік шеберлердің кәсіпорындарда бір жыл ішінде стажировкадан
өтіп, білім алу мәселесі шешілген;
• арнайы пәндердің оқу жоспары мен бағдарламаларына өзгерістер
енгізілген;
• кейбір жұмыс берушілер кәсіптік техникалық мектептердің оқу-
материалдық базасын жаңалау процессіне қатысып отыр (ААҚ Қазақмыс
корпорациясы, Балқаш тау –кен металлургиялық комбинаты, ЖШС Машзавод
№1, ЖК Аспап, ЖШС Антал клуб фауна және Медетал, қарағанды
тасымалдау бөлімшесі, ЖШС Метал бұйымдары, Пархоменко атындағы ЖАҚ
КМЗ, ҚАҚ Қарағандыэнергоремонт, Орталық Қазақстандық кәсіпкерлер
ассоциациясы.
Қаржылай-несиелік сектор
Қарағанды облысының қаржы секторы 1.04.07 жылғы көрсеткіштеріне
қарағанда 2-ші дәрежедегі 16 банктың 29 филиалынан, 7 ломбардтан, 49
өкілетті ұйымдарынан, 4 тәуелсіз қауіпсіздендіру мекемелерінен және
олардың 18 филиалы мен өкілетті ұйымдарынан, 12 несиетік серіктестіктен,
192 халықққа қызмет қөрсету орталықтарынан тұрады. Сонымен қатар, бұл
аймақта ААҚ БТА ипотекасының, РГП Казпочта филиалының, және ААҚ
Қазақстандық ипотекалық компаниясының өкілеттілігі және микронесиетік
ұйымдар, зейнеткерлік жинақтау қорлары бар.
Көлемі, сапасы жәнеқызмет көрсету аясының аумақтылығы жағынан аймақтық
қаржы нарқының ең дамыған және маңызды сегменті ретінде банк секторын
айтуға болады.
Банк секторы қызметінің соңғы жылдардағы негізгі көрсеткіші тұрақты
динамиканы көрсетіп келеді. Сонымен, 2005 жыл ішінде экономика салалары мен
халыққа берілген несие мөлшері 244,3 млрд. теңге болса, ал 2006 жылы 416
млрд. теңге ( 2005 жылға қарағанда өсу қарқыны – 170 %) болып отыр.
Экономика салаларын несиеттеуде сауда саласы (24 %) мен жеке шаруа
(48%) ерекшеленеді. Өнеркәсіп үшін ол -несиетік жинақтаудың 14 %, құрылыс
үшін 6 %, ауылшаруашылығы үшін - 2 %, көлік және байланыс саласы үшін -
1 %, басқа салалар үшін - 5 % болып отыр.
Орта бизнеске берілген несиетің көлемі өсіп жатыр. 2005 жылы шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне берілген несие сомасы 50,3 млрд. теңге болса,
ал 2006 жылы - 78,3 млрд. теңге болып отыр. СМП несие үлесіне орта
есеппен берілген несиенің жалпы сомасының 20 % тиіп отыр.
Сыртқы экономикалық қатынастар
Облыстың сыртқы сауда айналымы 2006 жылы 5452,2 млн. АҚШ долл., оның
ішінде экспорт – 4223,8 млн. АҚШ долл., импорт – 1228,3 млн. АҚШ долл.,
пайдалы сальдо – 2995,5 млн. АҚШ долл. болып отыр (кесте 7).
2006 жылы облысытың сыртқы сауда айналымы 2005 жылмен салыстырғанда
30,5%, экспорт – 41,9%, импорт - 2,3% өсіп отыр.
2006 жылы Қарағанды облысының шаруалық субъектілері әлемнің 143
мемлекетімен, оның ішінде – 23 ТМД елдерімен, Европаның – 37, Азияның –
28, Американың – 29, Африканың – 19, Австралияның– 7 мемлекетімен сыртқы
сауда қатынастарын орнатып және дамытып отыр. Облыс өнімдері әлемнің 97
еліне қажет болып отыр, әлемнің 116 елінен облысқа өнімдер әкелініп отыр.
Облыстың экспорт өнімдерін тұтыншылар негізінен Қытай, Италия, Ресей,
Иран, Өзбекстан, Ұлыбритания, Корей Республикасы, Туркия болып отыр.
Облыстың экспорттқа бағытталған ең ірі кәсіпорыны: ААҚ Миттал Стил
Теміртау, негізгі өнімі- қара металдарды жалға беру; ЖШС Қазақмыс
Корпорациясы, негізгі өнімі - рафинадталған мыс.
Экспорт өнімдерінің дамуы негізінен мыс экспортының өсу есебінен болып
отыр – 69,6%, солайша, 2006 жылы қара металдарды жалға беру экспорты 2,9
млн. тонна болып, 1,1 млрд. АҚШ долл. құрады, бұл- облыстың экспорттық
жабдықтау мөлшерінің 22,0% болып табылады. Бір тоннаның орташа бағасы
370,0 АҚШ долл. Болып отыр. Қара металдарды жалға беру жабдықтаушысы- ААҚ
Миттал Стил Теміртау.
Шет елге рафинадталған мыс жіберу көлемі 338,7 мың тонна болып, ал
сомасы 2,4 млрд. АҚШ долл. болып отыр, бұл дегеніміз облыстық эскпорттың
жалпы көлемінің 48,7% құрап отыр. Бір тоннаның орташа бағасы 6939,4 АҚШ
доллары болып отыр. Облыс бойынша рафинадталған мыстың жабдықтаушысы- ЖШС
Қазақмыс корпорациясы.
2.2. Әлеуметтік факторлар
Демография
Ғылыми зерттеу әзірлемелер институтты осы бөлікшенің талдауын
мәліметтер негізінде жұргізді, осы мәліметтер облыстық статистиканы басқару
құзыретіне жатады.
Облыстың жалпы халық саны 01.01.2007 жылғы көрсеткіш бойынша- 1 339,4
мың адам болып отыр (кесте 1). Халықтың жалпы өсу саны 2006 жылы 4,8 мың
адам болды.
2006 жылдың басындағы көрсеткіш бойынша Қарағанды облысының
тұрғындарының басым көпшілігін (84%) қала тұрғындары құрайды. Бұл тенденция
2001-2005 жылдарға да тән болып отыр.
2006 жылдың көрсеткіші бойынша Қарағанды облысының тұрғындарының өмір
ұзақтығы 64,1 жас болып отыр. Сонымен қатар, тұрғындарының өмірлерінің
ұзақтығы жөнінен Қарағанды облысының Ақмола облысынан (63,49 жас) кейінгі
соңғы орында тұрғанын айтып кету жөн. Қарағанды облысының тұрғындарының
өмірлерінің ұзақтығы жөнінен төмен көрсеткіштерге ие болу себебі –
өндірістік жарақаттануға, өлімнің жиілігіне және Қазақстанның басқа
аймақтарына қарағанда бала туу көрсеткішінің аздығына байланысты болып
отыр.
Миграция
2001 мен 2006 жылдар арлығында Қарағанды облысынан көшіп кетушілер
саны біртіндеп қысқарды. 2005 жылы Қарағанды аймағы бойынша көш-қон
сальдосы 333 адамға кеміп отыр. 2006 жылы көш-қон сальдосы - 1500 адамнан
асып кетті.
Бұрынғыдай шет елге қоныс аудару процесі емес, қазір Қазақстанның
басқа аймақтарына көшу процесі жиілеп отыр.
Қарағанды облысының эмигранттарының қомақты үлесін орта білімі бар
адамдар құрап отыр - 36,2 %, екінші негізгі топ эмигранттары арнайы орта
білімі бар азаматтардан тұрады - 24,8 %. Бірінші топқа жататын
эмигранттардың облыстан кету себебі жоғары білім алуға байланысты болып
отыр. Бұл бетбұрыс бір жағынан жергілікті жоғары оқу орындарын нашар
жағынан сипаттағанмен, екінші жағынан Қарағанды облысына жоғары білім алып,
қайта оралу мүмкіндігін көрсетеді. Орта және жоғары білімді адамдардың
Қарағанды облысынан көшуі облыстан тысқары жерден жұмыс іздеу мақсатында
немесе тұрғылықты қоныстану мақсатында болып отыр.
2006 жылы ҚР статистика агенттіктің дерекқоры бойынша аулдық жер
тұрғындарының аумақтық көшіп-қону сальдосы -4 700 адам., аумақаралық – -
553 адам. құрады. 2001 жылы ауылдық жер тұрғындарының аумақтық көшіп-қону
сальдосы -3 783 адам., аумақаралық –-1 677 адам құрады. Сонымен, 2006
жылы ауылдық жер тұрғындарының 24% ұлғайды, ал аумақаралық- 67% төмендеді.
Білім беру жүйесі
Қарағанды облысы республикалық деңгейде білім беру жағынан күшті және
тұрақты позиция ұстануда.
Әсіресе бұл жағдай жоғары білім беру жүйесіне қатысты. Жоғары білімді
мамандар дайындау жағынан Қарағанды облысы республика бойынша Алматы мен
Оңтүстік Қазақстан облысының жоғарғы оқу орындарынан кейінгі 3 рейтингтік
орында келеді.
Блім беру жүйесінің келесі дамыған саласының бірі - арнайы орта білім
беру саласы. Арнайы орта білім беру мекемелерінің саны 2001 жылы 24-тен
2006 жылы 37 бірлікке көбейді. Кәсіптік- техникалық мектептер саны біраз
жылдар бойы өзгеріссіз келеді. 2006 жылы Қарқаралы ауданының Егіндібұлақ
селосында кәсіптік- техникалық мектеп ашылды. Қазіргі уақытта облыстың
барлық аудандары мен қалаларында кәсіптік –техникалық мектептер бар,
Осакаровск пен Нуринск аудандарында олардың филиалдары бар.
Білім беру жүйесінің ең маңызды секторы ретінде жалпыға ортақ орта
білім беру мектептерін айтуға болады. 2005-2006 оқу жылының басталу
қарсаңында 4 жаңа мектеп ашылды, оның 2 ауылдық жерде. Облыстың барлықт
мектептерінің 92,4% Интернет жүйесіне қосылған.
Денсаулық сақтау саласы
2005-2006 жылдар аралығында облыс халқының денсаулық сақтау деңгейі
мен денсаулық сақтау саласының хал –ахуалы төменгідей көрсеткіштерге ие
болды:
• туу көрсеткіші 5,4 % көбейді (2005 жылғы 14,88- дан 2006 жылы 15,69);
• табиғи өсім 41 % көбейді ( 1,80-дан 2,54);
• сәбилер өлімі азайды ( 10,95-ден 11,04 1000 тұрғындары бойынша);
• онкологиялық ауру мәселесі 567,1 деңгейінде;
• туберкулезбен ауру мәселесі 15,0 % азайды, 2006 жылдың аяқ жағындағы
көрсеткіштері бойынша 145,6 –ге қарсы 167,2 болып отыр;
• писихикалық жүйке аурулар саны 2,6% , 229,0- ден 223,1 кеміді;
• ВИЧ инфекциясымен аурғандар саны 37,9 % -дан 6,73 дейін 100 мың.
тұрғындар бойынша өсті.
Облыста жоғары дем алу жолдар аурулар деңгейі ұлғайды, мысалы, 2006
жылы қантар-қараша айларында 12697,2 жағдайлар белгіленді, бұл орта
республикалық деңгейдегі (7604,4) 40% жоғары және 4,65 ең төмен
көрсеткіштен жоғары болды (Алматы облысында 2730,6 жағдайлар).
Бұндай жайттар еліміздің басқа да өндірістік қалаларында (Павлодар қаласы
мен Шығыс Қазақстан облысында) байқалып отыр. Айта кететін жайт, аталмыш
өндірістік аймақтарда атмосфераны ластаушы заттардың ең жоғарғы
көрсеткіштері бар. Осы жайттар бойынша атмосфераны ластаушы заттар мен
жоғары дем алу жолдар ауруларының арасында байланыс бар.
Қарағанды облысының денсаулық сақтау жүйесінің басқа көрсеткіштері
басқа аймақтармен салыстырғанда қатысты түрде қанағаттанарлық болып отыр.
Қарағанды облысы бойынша соңғы жылдар ішінде сәбилер өлімінің аздығы айта
кетуге боларлық жағымды жай. Бұл республика көлемі бойынша осы кезең
ішіндегі ең төменгі көрсеткіш.
Алайда денсаулық сақтау мекемелерінің дәрігерлермен, орта медициналық
мамандармен қамтамасыз етілу деңгейі тұрақсыз динамикамен сипатталады.
Алайда жалпы алғанда, Қарағанды облысында қазіргі кезеңдегі медициналық
қызмет көрсету деңгейі бойынша медициналық қызметкерлердің санының
біртіндеп өсіп келе жатқанын байқауға болады. Бұл - дәрігерлерге де, орта
медициналық персоналға да қатысты жайт болып тұр.
Медициналық мамандар тапшылығы әсіресе ауылдық жерде халыққа
медициналық қызмет көрсетудің мүмкіндігін тарылтады.
Ауылдық жерде халыққа медициналық қызмет көрсету төмендегідей болып
отыр: 01.01.07 көрсеткіші бойынша орталық аудандық аурухана барлық 9
ауданда, аудандық аурухана – 2 ауданда, селолық учаскелік ауруханалар– 8
ауданда (Бұхар-Жырау, Қарқаралы, Нуринск, Ұлытау және Шет деген 5
ауданында) 86- дәргерлік амбулаториялар, 48-фельдшерлік – акушерлік
бөлімше, 87–фельдшерлік бөлімше бар, арнайы мекемесіз жұмыс жүргізетін
медициналық қызметкерлер саны –134.
Жұмыссыздық деңгейі және еңбек жағдайы
Жұмыссыздық деңгейі
Қарағанды облысы еңбекпен қамту жағынан жоғары деңгейде болып отыр.
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігінің көрсеткіші
бойынша жұмыссыздық деңгейі соңғы бес жыл ішінде 9,2% -дан 6,9%-ға кеміп
отыр және республиканың басқа облыстарына қарағанда ең төмен болып
саналады. Аумақтық даму ҒЗИ дерекқоры бойынша 2001 жылдан бастап
экономикалық белсенді жастардың жұмыспен қамту деңгейі 5,7 % ұлғайды.
Сонымен бірге, облыстың еңбек нарығында білікті мамандардың өсіп
жатқан жетіспеушілігі байқалынады. Жұмыспен қамту координациясы және
әлеуметтік бағдармалар департаментінің дерекқорына сәйкес 2006 жылы еңбек
мамандық саның қызметі бірталай үрдісі сақталынды, олардың бөлігі 70% аса
құрады. Сұраныстың теңгерімсіздігі және еңбек нарығында ұсыныстары мынадай
жағдайлармен айтулы, техникалық және кәсіби білім жүйесі инновациялық
экономиканың мұқтажына жеткіліксіз сәйкес келмейді.
Еңбектің жағдайлары
ҚР статистика Агенттігі дерекқоры бойынша зиянды және қолайсыз жұмыс
жағдайында жұмыс істеп жүргендердің үлес салмағы басым: жекеленген
кезеңдерде бұл көрсеткіш 30% асып отыр, санитарлық-гигиеналық жағдайы
қолайсыз жерлерде және қауіпсіздік талаптарына сай емес жабдықтармен жұмыс
істеуші қызметкерлер саны өсіп келеді (кесте 8).
Халықтың тұрмыс жағдайы мен тұтынушылық қабілеті
Қарағанды облысы бойынша кедейшілік деңгейінің 2001-2005 жылдар
аралығында 10,1% кеміп, 12,7% құрағанына қарамастан қала мен ауыл
арасында үлкен айырмашылық болып тұр. 2001-2005 жылдар аралығында
Қарағанды облысы бюойынша күнкөріс табысынан төмен тұрғындарының саны 13,5
% кеміді, алайда ауылдық жерде оның үлесі 5,3% (кесте 9) өсіп кетті.
Кедей халықтың жалпы санының 43,3 % 18 жасқа дейінгі балалар; 5,8% - жұмыс
істейтін азаматтар; 2,4% - халықты еңбекпен қамтамасыз етуге арналған
өкілетті органдарға тіркелген жұмыссыздар; 3,4% - мүгедектер; 3,9 % -
зейнеткерлер құрап отыр.
2006 жылдың Қарағанды облысы бойынша халықтың тұтыну деңгейі 2005
жылға қарағанда 1,25 есе көбейіп отыр. 2006 жылғы күнкөріс минимумына
пайдаланған табыстың ара-қатынасы 1,76 болды, бұл дегеніміз күнкөріс
минимумы тұтыну табысының 2% болып отырғанын көрсетеді. Қалған 98% ішкі
нарық көлемін көбейтуге септігін тигізетін басқа тауарлар мен қызметтерге
потенциалды түрде жұмсалады.
Қоршаған ортаны қорғау саласы
Облыс боыйнша қоршаған ортаны қорғау саласының жұмысы
-қанағаттанарлықсыз. Алайда соңғы жылдары жағымды динамика ретінде
атмосфераны ластаушы заттар көлемінің (төмендеуі) байқалады. Сонымен 2006
жылы атмосфераны ластаушы заттар эмиссиясы 1303,2 мың тонна болды, 2007
жылы оның мөлшері 1181,7 мың тонна болады деген болжам бар. Қарағанды
облысы бойынша атмосфераны ластаушы заттар көлемі
Ластаушы заттардың негізгі үлесін ЖШС Қазақмыс корпорациясының
(2005 ж. – 1006,08 мың тонна, 2006 жылы – 922,6 мың тонна) мыс қорыту
барысында бөлінетін күкірт газы заттары құрап отыр.
Балқашцветмет ӨҰ шығарындыларды қысқарту үшін күкірт диоксидты
пайдаға асыру технологиясын қолдануына байланысты күкірт қышқылы зауыт
құрылысы көзделіп жатыр. Осы жобаны жүзеге асырғаннан кейін, комбинаттан
жалпы шығарындылардың ауқымы 90 % төмендейді, ал негізінен облыс бойынша
40% төмендейді. Жоспарланған аяқтау мерзімі -2007 жыл.
Қалдықтардың айтарлықтай көлемінің жинақталып қалуы және оларды өңдеп
пайдалану мәселесі Қарағанды облысы үшін үлкен мәселе болып отыр.
Өндірістік қалдықтар жиынтығы облыс бойынша 5 млрд. тоннадан асып,
республикалық көрсеткіштің 24% құрап отыр. Жыл сайынғы жинақталған қатты
тұтыну қалдықтарын орналастыру облыс бойынша - 1,2 млн.м3 Қарағанды
қаласында қалдықтарды өңдеу заводының соғылуы- бұл мәселенің шешімі болып
отыр.
Тағы басқа мәселенің біреуі- Балқаш көлінің экожүйесі, бұл- тек
облыстың ғана емес республикалық дәрежедегі мәселе болып отыр. Бүгінгі
күні бұл мәселе баяу шешіліп отыр.
Жоғарғы қабат суларының сапасының төмендеу тенденциясы тоқтатылды, алайда
олардың сапасының жақсарып кеткені байқалмайды. Соңғы жылдар арлығында
жоғары қабат суларына қосылатын тазаланған су көлемінің жеткіліксіздігі
(1996 жылғы 48 млн.куб.метрден 2006 жылы 6,5 млн.куб.метрге) төмендеді.
Ластану дәрежесі жағынан облыстың су объектілерін нашар және өлшемді су
классына жатқызуға болады. Бұл мәселені шешу үшін облыс бойынша ағымды
сулар құбырларын тазалауға арналған табиғи қорғау шаралары жүргізіліп отыр.
2004 жылы жергілікті бюджет есебінен табиғи биологиялық жолмен тазалауға
арналған бұқар Жырау ауданының Токаревка поселкесінде (700 м3тәу),
Қарқаралы қалашығында (биотоғандар) жасалып, 2005 жылы эксплуатацияға
берілді.
Қазіргі таңда Балқаш және Қарағанда қалаларында ғимараттарды
тазалауына байланысты қайта құру бойынша жоба-сметалық құжаттардың
дайындығы жүріп жатыр.
2.3. Технологиялық факторлар
Өнеркәсіптің инновациялық қызметі
2006 жылы республиканың барлық облыстарында иновациялық-пәрменді
өнеркәсіптер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz