Визикулалық тасымалдау

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Астана Медицина Унивеситеті АҚ кафедрасы

СӨЖ
Тақырыбы: Визикулалық тасымалдау

Орындаған: 134 группа студенті
Каримова Айнура
Қабылдаған: Абдрахманова Б.М

Мазмұны
1.Кіріспе
Заттар ағыны
2.Негізгі бөлім
Заттардың өткізілуінің кейбір жүйелері (сорғыштар және арналар)
Көлденең жолақ бұлшықет ұлпасында Са2+ иондарының тасымалдану жүйесі
Бүйректе глюкозаның тасымалдануы
Мембрана арқылы түйіршіктердің және ірі молекулалы қосылыстардың өткізілуі
3.Қорытынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Жасуша цитоплазмасының маңызды қызметтерінің бірі - заттар ағынын қамтамасыз ету болып табылады. Заттар ағыны дегеніміз: біріншіден -жасуша ішінде, кедір-бұдыр эндоплазмалық торда синтезделген ақуыздардың органеллалар арасьгнда әрлі-берлі тасымалдануы; екіншіден -- кептеген жасушалар мен үлпаларда синтезделген пептидтік гормондардың, асқорыту ферменттерінің, антиденелердің, есу факторларының және басқа да секреторлық молекулалардың жасуша сыртына шығарылуы; үшіншіден-сыртқы ортадан жасушаға үнемі өртүрлі заттардың еткізілуі.
Заттардың жасушаішілік-везикулалық тасымалдануының әмбебап және тиімді құралы болып тасымалдану (мембрана) көпіршіктері (липосомалар, мицеллийлар) арқылы секреторлық механизм негізінде тасымалдануы болып табылады.
Везикулалық тасымалдануда тасымалданатын ақуыздар мен липидтер кепіршік (липосома, мицелла) қабырғасын (мембранасын) құрастырады, ал оның қуысында басқа органеллаларға арналған не жасушасыртына шығарылатын жүк молекуласы болады.
Жасушаішілік везикулалық тасымалдау эвдоплазмалық ретикулум (ЭПТ) мембранасынан басталады. Бұл жерде ақуыз молекуласының гликозилденуінің алғашқы кезеңдері етеді. Содан кейін ақуыз молекулалары тасымалдау көпіршіктеріне іріктелініп, Гольджи кешенінің цис-полюсіне өтеді. Гольджи цистерналарыңда ақуыздардың гликозилденуі әрі қарай жалғасады, ал Гольджидің транс-полюсі мен транс-торларыңда ақуыздың гликозилденуі толығымен аяқталады. Сонымен қатар олар фосфорланады жөне сульфатганады. Гольджи цистерналарынан ақуыздар жиекті көпіршіктер арқылы өтеді. Гольджидің транс-торларында толық модификацияланған ақуыздар нақтылы органеллаларға тасьшалдану үшін тасымал көпіршіктеріне іріктелінеді. Гольджи кеш^енін тастап шыққаннан кейін, ақуыздар алғашқы лизосомаларға, конститутивтік көпіршіктерге және секреторлық гранулаларға үлестіріледі.Заттардың цитоплазмалық мембрана (плазмолемма) арқылы сыртқа шығарылуын (экзоцитоз) не жасуша ішіне өткізілуін (эндоцитоз) трансмембраналық тасымалдану деп атайды. Ол өте күрделі құбылыс және әртүрлі жасушаларда түрліше жолдармен жүзеге асады, сол сияқты, әртүрлі заттарда түрліше әдістер арқылы өткізіледі.
Ұсақ молекулалы заттардың тасмалдануы
Ұсақ молекулалы заттардың биомембрана арқылы өткізілуінің 3 жолы белгілі:
а) жай диффузия;
б) жеңілдетілген диффузня;
в) белсенді тасымалдану.
Жай диффузия -- өздігінен, ешбір көмексіз, затгардың концентрация градиенті (жоғары концентрациядан төменгі концентрация) бағытында мембрана арқылы өтуі.
Мұндай әдіс арқылы кіші молекулалы гидрофобтық органикалық крсылыстар (май қышқылдары, зәр қышқылдары) және ұсақ, бейтарап молекулалар (Н20, С02, 02) өтеді.
Мембрана арқылы шектелген қуыстардың (органеллалар) концентрация айырмашылығы көбейген сайын диффузия жыддамдығы да пропорциональ өседі, ал олардың концентрациясы теңессе диффузия тоқталады.
Жай диффузия - өздігінен, ешбір көмексіз, заттардың концентрация градиенті бағытында мембрана арқылы өтуі.
Мұндай әдіс арқылы кіші молекулалы гидрофобтық органикалық қосылыстар және ұсақ, бейтарап молекулалар өтеді.
Мембрана арқылы шектелген қуыстардың концентрация айырмашылығы көбейген сайын диффузия жылдамдығы да пропорциональ өседі, ал олардың концентрациясы теңессе диффузия тоқталады.
Жеңілдетілген диффузия бұл әдісте де заттар өздерінің концентрация градиенті бағытында мембрана арқылы өтеді, яғни жоғары концентрациядан төменгі концентрация бағытында, бірақ бұл құбылыс өздігінен жүзеге аспайды, ал ерекше тасымалдау ақуызы- транслоказаның көмегімен жүреді.
Транслоказалар - өздері өткізетін заттарға азды-көпті сай болып келетін интегралдық ақуыздар. Мысалы, эритроцит мебранасындағы аниондық арналар, қозғыш жасушалар плазмолеммасындағы К+ каналдары, саркоплазмалық ретикулум мембранасындағы Са+ каналдары.
Белсенді тасымалдау - мембрана арқылы заттардың өткізілуі транслоказалар көмегімен жүзеге асады, бірақ бұл кезде заттар олардың концентрация градиентіне қарама-қарсы бағытта, яғни концентрациясы аз ортадан концентрациясы жоғары ортаға өткізіледі.

Антипорт - транслоказа арқылы заттардың (У,Х) қарама-қарсы бағыттарда өткізілуі, яғни У молекуласыХ-молекуласымен алмастырылады.Эукариоттарда антипорт өте сирек кездеседі.
Симпорт-кезінде транслоказа екі затты (У,Х) бір бағытта өткізеді, оның біреуі - У концентрация градиенті бағытында диффузияланып екінші затты-Х, өзімен бірге ілестіріп өткізеді. Мысалы, бүйрек арнашықтарынан глюкозаның реабсорбциялануы осындай тетік (механизм) арқылы Nа+ ионымен бірге симпортталынады. Егер симпортқа қатынасатын заттардың екеуі де иондар болатын болса, олар түрліше

Мембрана арқылы түйіршіктердің және ірі молекулалы қосылыстардың тасымалдануы
Биомембраналар арқылы тек усақ молекулалы заттар ғана өткізіліп коймай, сол сияқты ірі молекулалы қосылыстар жоне ұсақ түйіршіктер де отеді мысалы, жаңадан синтезделген митохондриялық ақуыздар митохондрия мембранасын созылған тізбек күйінде кесіп отсе, ядролық ақуыздар ядродағы поралар арқылы өтеді.
Заттардың плазмолемма арқылы етуі мембраналық (тасымалдау) копіршіктер аркылы, секреторлық тетіктер (механизмдер) негізінде жүзеге асады.
Заттардың тасымалдану бағыттарына жөне тасымалданатын заттар сипатына қарай трансмембраналық тасымалдану үдерісінің бірнеше түрлері белгілі:
1) Эндоцитоз-заттардың сыртқы ортадан жасушаға енгізілуі, оның 3 тетіктері белгілі:
а) Пиноцитоз-еріген макромолекулалық қосылыстардың жасушаға енгізілуі;
Пиноцитоз-конститутивтік үдеріс, яғни ол кез-келген жасушада үнемі кездесетін құбылыс. Жасуша цитоплазмасында, өсіресе плазмолемма айналасында, үнемі ұсақ мембраналық кепіршіктер, яғни инвагинациялар, пайда болып отырады. Олар плазмолемма бетіне жақын орналасқан басқа көпіршіктермен қосылып алғашқы эндосомаларға айналады. Олардың қызметі сыртқы ортадан кіші молекулаларды, су және еріген ақуыздарды өздерше қосып алып жасушаға енгізу болып табылады. Кепіршіктер ете ұсақ болады, диаметрі 4нм, бірақ олардың санының ете кеп болуы нәтижесінде кеп мелшерде заттарды тасымалдайды.
б) Фагоцитоз-катты түйіршік затгардың жасушаға енгізілуі; Фагацитоз-ірі түйіршіктердің плазмолемма бетіндегі коптеген
рецепторлармен байланысуынан басталады. Осыдан кейін рецептор -лиганд кешені плазмолемманың инвагинациялануы (ішке қарай қайырылып ісінуі) нотижесінде фагосомага айналып жасуша ішіне енеді.
в) Рецептор арқылы жүзеге асатын эндоцитоз - бұл кезде жасушаға енгізілетін заттар алдын ала плазмолемма бетіндегі рецепторлармен байланысып, содан кейін жасушаға енгізіледі. Бұл үдеріс әсіресе иммундық реакцияларда жиі кездеседі.
Рецепторлар арқылы жүзеге асатын эндоцитозда алғаш плазмолемма бетіндегі рецептор лигандамен байланысып, жиекті шүқыр пайда етеді. Содан кейін ол жиекті кепіршікке айналады. Жиекті кепіршік цитоплазмаға еніп эндосомамен қосылады.
2)Экзоцитоз түйіршіктердің және ірі молекулалы қосылыстардың жасушадан шыгарылуы. Оның 2 түрі белгілі:
а) секреция
б) экскреция
Экзоцитоздың ең жиі кездесетін одісі - секреция, яғни еріген заттардың (ірі не ұсақ молекулалық) секреторлық кепіршіктер арқылы сыртка шыгарылуы. Жасушалардың секреторлык қасиеті туралы көптеген деректер жинакталған.
Құрылысы жоне атқаратын қызметтерінің ерекшеліктеріне қарай коптеген жасушалар түрліше затгарды пептидтік гормондарды, асқорыту ферменттерін, антиденелерді, сарысу ақуыздарын, есу факторларын және секреторлық молекулаларды өндіреді. Фибробластар базалдық мембрананың негізгі компоненттері каллоген, ламинин жөне фибронектин сияқты заттарды секрециялайды. Сонцыктан да кез-келген жасушаларда констутивтік секреция кездеседі. Мысалы, ақуыз молекулалары мембраналық кепіршіктер арқылы Гольджидің транс-торларынан плазмолеммаға жеткізіледі және онымен косылып құрамындағы заттарды экзоцитоз арқылы сыртқа шығарады.
Констутивтік секреция жасушада үнемі жүзеге асатын және ешқандай сыртқы сигналды, Са ионының болуын қажет етпейтін үдеріс.

Ал, эндокриндік жоне экзокриндік жасушаларда жоне нейрондарда реттелуші секреция кездеседі. Бұл жасушаларда секреторлық ақуыздар біршама уақыт (бірнеше сағат немесе тоулік бойына) ірі секреторлық гранулалар (дм. 0,05мкм) құрамында, экзоцитозға арналған сыртқы сигналдар арқылы (гормондар, нерв импульстері) жасушаның активтенуіне дейін жинақталады. Сыртқы сигналдар әсерінен цитоплазмаға мембрана арқылы Са2+ иондары көптеп өтеді және оның концентрациясы 1 мкм-ге дейін көбейеді. Ал, бұл бірнеше жасушаішілік эффекторлық молекулалардың активтенуіне ұласады да, нөтижесіңце секреторлық гранулалардың плазмолеммамен қосылуьша және гранула ішіндегі заттар заттардың сыртқа шығарылуына алып келеді.
Экскреция-дегеніміз қатты түйіршіктердің жасушадан шығарылуы, мысалы эритропоэз аяғында торлы субстанциялардьщ ретикулоциттерден сыртқа шығарылуы.

ЗАТТАРДЫҢ ӨТКІЗІЛУІНІҢ КЕЙБІР ЖҮЙЕЛЕРІ
(СОРҒЫШТАР ЖӘНЕ АРНАЛАР).
# 1) Na+ , K+-сорғышы немесе Na+,K+-тәуелді АТФ - аза-2а-ширатпадан, 2в-құрылымынан тұратын интегралдық ақуыз. Ол АТФ энергиясын пайдаланып Na+ және K+ иондарын олардың концентрация градиентіне қарсы бағытта өткізеді, яғни Na+ ионын-жасушадан сыртқа, ал K+ ионын-жасуша ішіне.
# Осы сорғыш қызметінің арқасында Na+ ионының концентрациясы жасуша сыртында, ал K+ ионының концентрациясы жасуша ішінде айтарлықтай жоғары болады, яғни иондардың жасушаішілік және жасушааралық ассиметриялық үлестірілуі орын алады.
# Na+,K+ - сорғышы қызметінің ерекшелігі - АТФ бір молекуласының ыдырауы нәтижесінде 3 Nа+ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.