Жергілікті жерге бағдар беру

Кіріспе

Жердің пішіні мен көлемін зерттеу жер бетін картада дұрыс кескіндеуге мүмкіндік туғызады және ол ғылым мен техниканың көптеген міндеттерін шешу (жасанды серіктерді және ғарыш кемелерін ұшыру, теңізде жүзу, авиация, радиобайланыс және т. б.) үшін қажет. Жердің физикалық бетінің жалпы ауданы 510 млн км2-ка тең және геометрия жағынан алғанда пішіні күрделі. Орасан кеңістікті (жер бетінің 71-%-ін) мұхиттар мен теңіз шұққырлары алып жатыр, олардың тереңдігі 11000 м-ге дейін жетеді. Дүниежүзі-лік мұхиттың орташа тереңдігі—3800 м-ге жуық. Құрлықта тау жоталары, шатқалдар, жазықтар, өзен алқаптары және жыра-сайлар бар. Кейбір таулардың, мәселен, Эверестің (Джомо-лунгма) биіктігі 9000 м-ге жуық. Құрлықтың теңіз деңгейінен орташа биіктігі 875 м-ге тең. Сонымен, құрлықтың көлемі дү-ниежүзілік мұхитқа қарағанда аз ауданды алып жатқандық-тан, сондай-ақ құрлықтын мұхит тереңіндегі қыраттармен са-лыстырғанда онша биік болмайтындықтан, мұхит деңгейін жердің фигурасы ретінде қабылдауымыз қажет. Егер де бүкіл планета материктер астымен үздіксіз жалғасып жататын дүниежүзілік мұхит бетінің тынық кезіндегі жағдайымен шектелген десек, тұтас алғанда жердің пішіні туралы түсінік алуға болады.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Жергілікті жерге бағдар беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Жердің физикалық бетіндегі нүктелер ... ... ... ... ... ... ... ... .8
3. Координаталардың кеңістік жүйелері

тіктөртбұрышты жазық координатталар жүйесі ... ... ... ... ... 12

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 19

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20

Кіріспе

Жердің пішіні мен көлемін зерттеу жер бетін картада дұрыс кескіндеуге
мүмкіндік туғызады және ол ғылым мен техниканың көптеген міндеттерін шешу
(жасанды серіктерді және ғарыш кемелерін ұшыру, теңізде жүзу, авиация,
радиобайланыс және т. б.) үшін қажет. Жердің физикалық бетінің жалпы ауданы
510 млн км2-ка тең және геометрия жағынан алғанда пішіні күрделі. Орасан
кеңістікті (жер бетінің 71-%-ін) мұхиттар мен теңіз шұққырлары алып жатыр,
олардың тереңдігі 11000 м-ге дейін жетеді. Дүниежүзі-лік мұхиттың орташа
тереңдігі—3800 м-ге жуық. Құрлықта тау жоталары, шатқалдар, жазықтар, өзен
алқаптары және жыра-сайлар бар. Кейбір таулардың, мәселен, Эверестің (Джомо-
лунгма) биіктігі 9000 м-ге жуық. Құрлықтың теңіз деңгейінен орташа биіктігі
875 м-ге тең. Сонымен, құрлықтың көлемі дү-ниежүзілік мұхитқа қарағанда аз
ауданды алып жатқандық-тан, сондай-ақ құрлықтын мұхит тереңіндегі
қыраттармен са-лыстырғанда онша биік болмайтындықтан, мұхит деңгейін жердің
фигурасы ретінде қабылдауымыз қажет. Егер де бүкіл планета материктер
астымен үздіксіз жалғасып жататын дүниежүзілік мұхит бетінің тынық
кезіндегі жағдайымен шектелген десек, тұтас алғанда жердің пішіні туралы
түсінік алуға болады.

1. Жергілікті жерге бағдар беру

Жердің пішіні мен көлемін зерттеу жер бетін картада дұрыс кескіндеуге
мүмкіндік туғызады және ол ғылым мен техниканың көптеген міндеттерін шешу
(жасанды серіктерді және ғарыш кемелерін ұшыру, теңізде жүзу, авиация,
радиобайланыс және т. б.) үшін қажет. Жердің физикалық бетінің жалпы ауданы
510 млн км2-ка тең және геометрия жағынан алғанда пішіні күрделі. Орасан
кеңістікті (жер бетінің 71-%-ін) мұхиттар мен теңіз шұққырлары алып жатыр,
олардың тереңдігі 11000 м-ге дейін жетеді. Дүниежүзі-лік мұхиттың орташа
тереңдігі—3800 м-ге жуық. Құрлықта тау жоталары, шатқалдар, жазықтар, өзен
алқаптары және жыра-сайлар бар. Кейбір таулардың, мәселен, Эверестің (Джомо-
лунгма) биіктігі 9000 м-ге жуық. Құрлықтың теңіз деңгейінен орташа биіктігі
875 м-ге тең. Сонымен, құрлықтың көлемі дү-ниежүзілік мұхитқа қарағанда аз
ауданды алып жатқандық-тан, сондай-ақ құрлықтын мұхит тереңіндегі
қыраттармен са-лыстырғанда онша биік болмайтындықтан, мұхит деңгейін жердің
фигурасы ретінде қабылдауымыз қажет. Егер де бүкіл планета материктер
астымен үздіксіз жалғасып жататын дүниежүзілік мұхит бетінің тынық
кезіндегі жағдайымен шектелген десек, тұтас алғанда жердің пішіні туралы
түсінік алуға болады. Осындай тұйық бет өзінің әрбір нүктесінде вертикаль
бағытқа, яғни ауырлық күшінің бағытына перпендикуляр болады, ал ол
деңгейлік бет деп аталады. Осы йенгейлік бетпен -шектелген денені геоид
дейді. Геоид — толқын мен ағынның жоқ кезінде мұхиттардағы судың орта
деңгейі мен материктегі мұитпен жалғасқан шартты түрде алынатын су
деңгейінің фигурасы. Салмақ күші деңгей бетінің потенцналы болып табылатын
геоид жер фигурасы деп есептелінеді. Геоид пішіні күрделі, дегенмен осы
фигура жалпы сфероидқа, яғни РQ1P1Q (1-сурет) эллипстің кіші осі РР1
төңірегінде айналуын шығатын айналу эллипсоидына жақын. Сфероид бетін РР1
іналу осі арқылы өтетін жазықтықтармен қиғанда меридиандар деп аталатын
эллипстер (РКР1К1) пайда болады. РР1 айналу осіне перпендикуляр жазықтык
кималар параллель шеңберлерін түзеді. Сфероидтың центрі (0) арқылы өтетін
жазықтық парараллель QКQ1К1 экватор деп аталады. Экватордың QQ1 = а радиусы
және ОР = b кесіндісi сфероидтың үлкен және кіші жартылай осьтерін күрайды.
а=(а— b)а шамасы сфероидтың сызығушылығы деп аталады. а, b және а
шамаларын градустық өлшеулер арқылы анықтауға болады, ол үшін меридиан
доғасының шндығын әрбір 1° сайын өлшеу керек. Меридианның әр түрлі
жеріндегі градустың ұзындығын біле отырып, жердің пішіні мен көлемін
анықтауға болады.
Жердің фигурасына мейлінше жақын келетін эллипсоидты ер эллипсоиды деп
атайды. Жер эллипсоидының көлемдерін анықтау үшін жер бетінің барлық
жерінде геодезиялық өлшеулер жүргізілуге тиіс. Әзірше мұндай өлшеулер толық
жүргізілгендіктен, жер эллипсоидының дәл параметрлерін анықтауға мүмкіндік
болмай отыр. Осы орайда кейбір елдерде геодезиялық өлшеулерді өңдеу
барысында геодезиялық жұмыстардың нәтижелері бойынша шығарылған өз
эллипсоидтары қолданады; олар сол елдің немесе бірнеше елдің территориясын
толық, не ішінара қамтиды. Осындай эллипсоид референц-эллипсоид деп
аталады. Референц-эллипсоид дегеніміз нақты бір елде геодезиялық өлшеулерді
өңдеу үшін қолданылатын, жер денесінде белгілі түрде бағдарларған, нақты
көлемі анықталған эллипсоид.
Жер эллипсоидының көлемін әлденеше рет әр түрлі елдердің ғалымдары
анықтады. 1946 жылға дейін ТМД-да 1841 жылы неміс ғалымы Ф. В. Бессель
есептеп шығарған жер эллипсоидының көлемі қолданылды (а=6377 397 м, Ь =
6356079м, а= 1 : 299,2). 1945 жылдан бастап геодезиялық және
картографиялық жұмыстар үшін Ф. Н. Красовскийдің референц-эллипсоидының
мынадай көлемдері бекітілді: а=6378245 м, 6 = 6356863 м, а = = 1 : 298,3.
Батыс Европаның және АҚШ-тың гравиметриялық және астрономиялық
материалдарының өңдеуден алынған градустық өлшеулері осы эллипсоидтың
көлемдері қолданылған материалдардан аумағы жағынан да, оларды өндеудің
дәлме-дәлдігі жағынан да неғұрлым басымырақ болып табылады.
Көптеген есептерді шығарғанда сфероид сығылу-шылығының аз (а=1 : 300)
болғандығынан жердің фигурасы үшін радиусы 6371,11 км сфераны қолдануға
болады. Кейбір жағдайларда, жер учаскелерінің ұзындықтары 20—30 км-ден
аспаған кезде, жердің сфералылығың елемеуге де болады.

2. Жердің физикалық бетіндегі нүктелер

Кеңістіктегі әр түрлі бейнелер мен заттарды қағаз бетінде кескіндеу үшін
проекциялау әдісі қолданылады. Жердің физи-калық бетіндегі нүктелердің орны
эллипсоидтық бетіне нормаль болып есептелетін тік сызық арқылы
проекцияланады. Осы проекциялау нәтижесінде нүктенің тікбұрышты
(ортогональды) проекциялары алынады.
Жер бетінің едәуір территориясын кескіндеу жердің деңгей-лік бетіне
жасалынады, бұл жағынан оған тік сызықтар нор-маль болып есептеледі. Жер
беті Р (2-сурет) жердің деңгейлік бетінің бір бөлігі болсын делік. Сонда
жердіқ физикалық бетіндегі бір-бірінен едәуір қашықтықтағы А, В, С және D
нүктелері деңгейлік бетке Р тік сызықпен проекцияланады. Тік сызыктардың
деңгейлік бетпен қиылысатын а, Ь, с және d, нүктелері жер бетінің тиісті
нүктелерінің горизонталь проекциялары деп аталады.
Жер бетінін, А, В, С және - D нүктелерінің орны деңгейлік беттен
жердің физикалық бетіндегі нүктелерге дейінгі тік сызықтардың (аА, bВ, сС,
dD) ұзындығымен және тиісті география не-месе тікбұрышты координаталармен
анықталады.
Деңгейлік беттен жердің физикалық бетіндегі нүктелерге дейінгі ара
қашықтык (метрмен алынған) нүктенің абсолют би-іктігі деп аталады (мысалы,
Н ). Кез келген басқа Р1 жазықты-ғына параллель шартты деңгейлік беттен
берілген нүктеге дейінгі ара қашықтық метрмен алынған нүктенің шартты
биіктігі деп аталады. Бір нүктенің екінші бір нүктенін деңгейлік бетінен
біршама қашықтығьшың айырмасы салыстырмалы биіктік (һ) деп аталады.
Вертикаль қашықтықтың сандық мәні биіктік деп аталады.
Мысалы, На = 810,793 м А нүктесінің абсолют биіктігі , ал Н'а =10,793 м
осы нүктенің шартты биіктігі болып са-ы. Ал һ=Нв —Нв А нүктесімен
салыстырғандағы В нүктесі салыстырмалы биіктігі болып табылады. Деңгейлік
беттің орташа жағдайын мұхит деңгейін көп жыл бойы бақылау арқылы
анықтайды. Қазақстанда абсолют биіктіктің бастапқы саны ретінде Кронштадт
футштогының нөлі қабылданған. Футшток дегеніміз бөліктері бар мыс тақта,
осы бөліктер бойынша оқтын-оқтын теңіз деңгейі есептеліп отырады. Кронштадт
футштогының нөлдік бөлігі шамамен Балтық теңізінің орташа деңгейімен дәл
келеді. Жер бетінің шағын учас-кескінде кескіндеуде берілген нүктелер
горизонталь жазықтыққа U бір-біріне параллель перпендикуляр мен
проекцияланады. Аа, ВЬ, Сс, Dd проекциялау сызықтары U жазықтығы -
эпендикуляр болса, онда аb, bс, da және da жақтары мен олардың арасындағы
В1, В2, Вз, В4 бұрыштары жердің тиісті жақтары мен бұрыштарының горизонталь
проекциясы, ал жазық төртбұрышы жердің физикалық бетінде орналасқан АВСD
төртбұрышының горизонталь проекциясы болып табылады.Егер жергілікті жердегі
АВСD төртбұрышының горизонталь проекцияларының аb, bс, сd, dа жақтарының
ұзындығы және олардың арасындағы горизонталь бұрыштары (В1 В2, Вз. В4)
белгілі болса, онда оның горизонталь проекциясын (аbсd) кағазға түсіруге
болады. Жер бетінде тікелей АВ, ВС, СD, DА ара қашықтықтарын және В1 В2, Вз
және В4 горизонтал бұрыштарын өлшеуге болады. Жер бетіндегі өлшенген түзуде
(DC=s) оның горизонталь жазықтықтағы проекциясының (DС1=s1) ұзындығына
көшуге болады. Жердегі түзудің горизонталь жазықтығындағы ортогональ
проекциясының ұзындығы осы түзудін горизонталь ұзындығы деп аталады.
Түзудің көлбеу бұрышы жердегі DС түзуі мен оның горизонталь жазықтығындағы
DC1 проекциясының арасындағы вертикаль жазықтықта орналасқан, сондықтан оны
тікелей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.