Қарахандар мелекетінің құрылуы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қарахан мемлекеті (942-1210)

Қарахан әулетінің атасы Сатұқ Боғра хан (915-955 ж.ж) болып
есептеледі. Саманилердің қолдауына сүйеніп, ол өз ағасы Оғылмаққа қарсы
шығады да, Қашғар мен Таразды өзіне қаратады.942 ж. Сатұқ Боғра хан
Баласағұн билеушісін құлатып, өзін жоғары қағанмын деп жариялады. Осы
кезден бастап, Қарахандар мемлекетінің өз тарихы басталды.
Қарахандар мелекетінің құрылуы мен оның ерте тарихында басты рөлді
Қарлұқ конфедерациясының тайпалары атқарады., бұл конфедерацияға
қарлұқтармен бірге шігіл мен яғма да кірген еді.Х ғ.яғмаың бір бөлігі
қарлұқтармен бірге Жетісуды Нарынның түскейін мекендейді.Кейінірек ХІ ғ.
Яғмалар Қиян теріскейінде Іле алқабында тұрады. Ыстық көлдің солтүстік
жағынан көшіп келген шігілдер де осы алқапта тарап кеткен еді. 992 ж.
Қарахандар шығыста Хотанды, батыста Бұқарды жаулап алды.999 ж. Қарахан
әулетінің Насыры мен Ғазнауилер әулетінің Махмуты бірлесіп, Орта азиядағы
саманилер мемлекетін біржолата қиратады.Амудария Қарахандар мен Ғазнауилер
арасындағы шекара болып қалады. Солтүстік Қарахандар мен Қыпшақ хандығының
шебі Тараз қаласына жуық өтетін. Ал солтүстік-шығыс бет те Қарахандар
шекарасы Балқаш көлі мен Алакөл шетінен аспайтын. Шығыста олар ұйғырлармен
шектелетін Қарахандардың оңтүстік-батыс жаққа 0арай жылжуы, Оңтүстік
Түркіменияда селжұқтар қарсылығына Амударияның төменгі бойында Хорезмщах
қарсылығына тап болады. Бұдан кейінгі екі ғасыр бойына Қарахандар иелігі
Батыста Амудариямен Сырдария арасындағы Мәуреннахрдан бастап, Шығыста
Жетісу мен Қашғарға дейін кең көсіліп жатады.

Қарахандар мемлекеті шекаралары тұрақты толып жатқаненшіліктерге
бөлінетін. Егіншілік иелдерінің құқықтары зор болатын, олар өз атымен
теңгелер шығаруға дейін, кейде тіпті лауазымдарын өзгертуге дейін баратын.
Вассалдық жүйесі бағзы бір кездегі көп басқынты болып келетін. Саяси өмір
талас-тартыс және өзара қырқыс жағдайында өтіп жататын.

ХІ ғ. 30 ж. Аяғында Ибраһим Ибн Насырдың тұсында мемлекет екіге
бөлінеді. Біріншісі, орталығы Бұқарада болған, Қарауына Ходжентке дейінгі
Мәуреннахрды қосып алған. Батыс хандығы, екіншісі тараз, испиджаб, шаш,
Ферғана, Жетісу мен Қашғар кіретін шығыс хандығы. Оның астанасы Баласағұн
қаласы болған. Қарахандар мемлетінің іс жүзінде ыдырап, дербес және
жартылай дербес еншіліктерге бөлінуі заңды түрде бекітілді.

1056 ж. Қадырханның ұлы Иганл-тегін өкімет мұралығы жолындағы
күресте інісі Сүлейменнің иелігін басып, алады да, бірақ ұзамай у беріліп
өлтіріледі. Тәж таққа Илнал-тегінің баласы Ибраһим ие болады, бірақ ол да
біраздан кейін Барысхан әміршісімен болған соғыста қаза табады. Осыдан
кейін Шығыс қағанатын он бес жыл бойы (1059-1074 ж.ж) қадырханның балалары
Юсуф Тарулхан мен Бограхан Харун басқарады. Олардың тұсында Ферғана Шығыс
қағанатқа күшпен қосылады, ал екі қағанат арасында шекара Сырдарияны
бойлай өтеді. Тоғрұл қайтыс болғаннан кейін оның еншілігі Боғрахан Харунның
(1075-1102 ж.ж) – Қашғар, Баласағұн мен Хатан Қожасының қол астында көшеді.
1089 ж. бастап ол Селжұқ сұлтаны Мәлікшахтың кіріптар вассалына
айналады. 1102 ж. Бограхан қайтыс болғаннан кейін көп ұзамай Мәуреннахрға
Балсағұн мен Таластың иесі Қадырхан Жабраил шабуыл жасап, Амударияға
дейінгі жердің бәрін басып алады, тіпті Селжұқтардан Термезді тартып
аламақшы болады. Бірақ олардан жеңіліс тауып, тұтқынға түседі де қаза
табады.

Құдіретті сұлтан Санжардың басқаруы кезінде (1118-1157 ж.ж) селжұқтар
Мәуреннахрда шексіз билігін жүргізеді, бірақ бұл кезде Қарахан әулетінің
саяси құлдырауының белгісі біліне басталған еді.

ХІІ ғ. Екінші ширегінің бас кезінде құмырсқадай қапталған қара қытай
(қидандар) халқы Жетісу мен баласағұн, сосын шығыс Қарахандарының қалған
иеліктерін түгел жаулап алады да, оның батыс тармағына кауіп төндіреді.
1141 жылы Қарахан Салтықтың әскерін талқандағаннан кейін Қарахандар
мемлекеті екі хандығының билігі де қара қытайлар қолына көшті. 1210 жылы
Шығыс қарахандар әулеті наймандармен қиғаш келіп соқтығысып қалады. Ал
1212 жылы Хорезм шахы Мұхаммед батыс қағанатының соңғы қағаны самарқандық
Османды өлтіреді, ұзамай Қарахандардың Ферғана тармағы да жоқ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.