Қиялдың даралық айырмашылықтары

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қиял
Қиялдың түрлері. Санамызда болатын қиялды екі түрге бөлуге болады;
жаңғыртушы, жасаушы қиял деп. Өткен уақытта алған бір әсерді сол қалпында
жадымызда қайта тірілтсек, ондай қиялды жаңғыртушы дейміз. Мәселен,
Алтайдың ақ биігін көріп, талай күндер өткен соң, есіме қайта түсіремін.
Бірақ, мен бұрын түйсіктемеген нәрсені де қайта жаңғыртуыма болады. Мен
қиялымда Алтын тауды туғызуым мүмкін. Алтынды көрдім, тауды көрдім, бірақ
алтыннан жасалған тауды көргенім жоқ. Міне, осындай алтын тауды қиял етуді
жасаушы қиял етуді жасаушы қиял деуге болады. Айырма сол: бірінде нәрсені
түйсіктеген қалпында аудырмай жаңғыртамыз, екіншіде нәрселерді
аударыстырып, тірілтеміз. Жасаушы қиялдың бір белгісі- бір жаңалық болады.
Жаңғыртушы қиял. Бұл түрлі қиялдың жемісі кәдімгі берне, берне қашан
да болса, алғашқы әсерден бәсең (солғын) болады. Еш уақытта күш әуеліге
жетпейді. Берне дегеніміз – солғындалған әсерге. Берне әсер
жақындағанмен, дәл өзі болмайды.
Жасаушы қиялдың тетігі. Бұл қиялдың қызмет жолында мынадай
өзгерістері болады:
Берілген берненің бөлек-салағын алып-шығарып тастауымыз мүмкін.
Мәселен үй жерде болмақ қой, жер деген бернені алып тастап, оның онына суды
орнатамыз.
Сонымен қиялдың қызметі не оңашаландыру, не үйлестіру, не құрастыру,
қисындыру жолымен жүреді. Жасаушы қиял ақындардың, суретшілердің,
ғалымдардың еншісі деп қарапайым деп қарапайым жұрт жориды. Ол дұрыс емес.
Жай адамдара да жасаушы қиял азды-көпті болмай тұрмайды.
Жасаушы қиял әр түрлі нәрседе адамға құрал болады. Оның пайдасы
білім жүзінде де бар, техника, табыс жүзінде де бар, өнер жүзінде де бар.
Жасалатын деректі (затты) табиғат өмір өзі береді; адам тек сыртқы қалпын,
тұлғасын жасайды. Дерек жоқ болса, адам жоқтан бар ғып ешнәрсені жасамақ
емес. Қандай данышпан адам болсын, мәселен, түстің, дыбыстың жаңа әсерін
ойдан шығару мүмкін емес. Білім жүзіндегі жасау. Жас бала жаңа нәрсемен
танысқысы келсе, ол қиялын жегеді. Жас балаға шөлдің не екенін ұқтырмақ
болсаңыз, балаға мынау ретті сөз айтар едіңіз: Мәселен, Мидай жазық кең
далаға құм төселсе, шөп, ағаш сықылды өсімдік, не бір ұрттам су болмаса,
міне сондай даланы шөл деп атайды дер едіңіз. Қиялдың қызметі білім
жүзінде де тап осындай. Техника жүзінде. Кәдімгі қарапайым насосқа
ұйқастырып әуе машинасын жасаған. Айырма сол, су насостың сорып шығаратын –
су, әуе машинасыныкі - әуе. Су машинасын жасарда Джеймс Уатт қайнаған суы
бар шәйнектің қақпағын бу көтеріп селкілдеткенін көрген екен, содан барып
будың қуатымен жүретін машина жасау ойына келген екен деген сөз бар.
Көркемдік қиялы. Әлгі айтылғандардан өнер жүзіндегі берненің
айырмасы бұл берненің мақсаты: белгілі сезімді ояту, жанды түшіркендіру.
Жасанды қиялдың өмірде керек емес жері, керек емес кісісі жоқ.
Майдан жерінде ұшырайтын аумалы-ткпелі қолдарды қиял ету әскер басыға
керек. Болашақ ерсілі-қарсылы айтыстыкүні бұрын болжап, алдын-ала қарсы
дәлел даярлап, көпті аузына қарату шешенге де керек.
Қиялдың күші. Қиялдың айқын түрі балаларда, мәдениетсіз, қарапайым
адамдарда болады. Жас баланың қолына қамшы алып таяқты ат қып мініп айдап,
ұрсып жүргенін көреміз. Таяқты көргенде бала қиялындағы бернемен
қолданылады. Баланың қиялы жасаған берне өмірдегі нәрселерге маңайласпайды,
сондықтан жалпы жұрт баланың қиялын күшті болады деп санайды. Мәселен,
бала балықтармен бірге жүзер ме еді, айға барар ма еді деп тілек етеді.
Тағы кісі күннің көзін қозғалып, не ұшып жүретін жануар деп бернелейді;
күннің күркірегенін бір тірі нәрсе істеп тұр деп ойлайды. Сондықтан жұрттың
көбі бала менг ағымның қиялы жай, я мәдениетті кісілердікінен жоғарырақ,
артығырақ, жақсырақ деп біледі. Ондай ұғымды дұрыцс емес деп білу керек.
Өмірге жанаспайтын бернені құрастыруға жай кісіден де бала мен тағы адам да
орайлы: оларға оңайырақ деуге болады. Олай екені рас. Себебі, балалар нағыз
өмірмен, табиғатпен таныс болмағандықтан, не болса соның басын қоса беруге
ешбір бөгет жоқ. Олар қиялымен жасаған нәрсе өмірге жанаспайтынынұқпайды.
Ал үлкен кісі ондай сандырама қиялдан, бәрін біліп отырған соң сақтанады.
Қиялдың анықтамасы. Ойлаудың негізгі қызметі – заттар мен
құбылыстардың мәнін, олардың арасындағы заңды байланыстыра тану. Жаңаны
жасау процесі еселтен басталады да көбәне бейне түрінде жүзеге асады.
Қиялда адамның дүние жөніндегі елесі мен білімі жаңаша үйлестіріледі.
Мазмұны жағынан ең фантастикалық деп саналатын қиял бейнесінің өзі де
санада бейнеленген ақиқат өмірдегі нәрселер мен құбылыстар элементтерінің
өзінше үйлесім табуы болып табылады. Қиялында жоқтан жоқтан бар жасай
алмайды. Қиял – бұл елестерді қайта құру және солардың негізінде бейнелер
қалыптастыру, оның жүзеге асуы жаңа материалдық және рухани байлық жасауға
әкеледі, қиял соңдай – ақ өмірде бар, бірақ адамның жеке тәжірибесінде
кездеспеген объектінің бейнесін жасау. Психиканың көптеген басқа
көріністері тәрізді қиял біртіндеп дамып, психофизиологиялық механизмі
жағынан да, көрініс формалары жағынан да өзгерістерге түсті.
Қиялдың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.