Қоғам туралы Батыс Европа елдерінің ғалымдарының тұжырымдамалары

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қоғам және оның мәні.

1. Қоғам ұғымның мәні мен түсінігі, анықтамасы.

2. Қоғам туралы Батыс Европа елдерінің ғалымдарының тұжырымдамалары.

3. Қоғамның жіктелуінің тұжырымдамалары.

″Қоғам″ деген ұғым әлеуметтану ғылымының басты категориясы болып табылады.

Күнделікті өмірде бұл ұғым кең түрде және әр түрлі мағынада қолданылады. Мәселен, 1) таңдаулы адамдардың қоғамы; 2) театр өнерін сүйушәлер қоғамы; 3) Ресей немесе Қазақстан қоғамы; 4) Азаматтық қоғам, т. б. мағынада қолдану ьар. Әлеуметтану ғылымында осы аталғандардың ішіндегі үшінші топтағы ″қоғам″ ұғымын зерттейді. Көп уақытқа дейін ″мемлекет″ және қоғам ұғымдарының мазмұнын және терминологиялық жағынан айырып көрсету болмады. Бұл ұғымдардың мазмұнын айырып көрсетуге алғаш қадам жасаған итальяндық ғалым Н. Макиавелли болды. Ол мемлекет ұғымын ″қоғам″ ұғымынан айырып қарау үшін ″stato″ деген арнайы терминді енгізді. Бұл аталған ұғымдардың айырмашылығын немістің ұлы философы Гегель теориялық жағынан негіздеп, дәлелдеді.

″Мемлекет″, ″қоғам″, ″ел″ деген ұғымдарды синоним ретінде түсіну әлі де кездеседі. Әрине, бұл атаулардың арасында жақындық болғанымен, олардың айырмашылығы бар.

Егер біз оларға жеке тоқталсақ, қоғам - бір-бірімен өзара байланыста, қарым қатынаста болатын адамдардың үлкен қауымдастығы; мемлекет - сол қоғамды басқаратын билік органы; ел- әлгі аталган қоғам қалыптасып, мекендейтін белгілі территория.

Ғылыми әдебиеттерде ″қоғамның″ мәнін түсіндіруге бағытталған анықтамалардың саны 150-ден астам. Әрене олардың бәрі бірдей қоғам деген ұығымның мәні мен мазмұнын толық аша алмағанмен, бұл анықтамаларда ортақ сипатты белгілер бар.

Мәселен, әлеуметтанудың негізін қалаушы француз ғалымы Огюст Конт қоғамды белгілі бір қызмет атқаратын, ынтымақтастық пен қоғамдық еңбек бөлісіне негізделген жүйе деп тұжырымдай келе қоғамның негізін отбасы, таптар мен мемлекет құрайды деген анықтама береді.

Француз әлеуметтанушысы ЭмильДюркгейм қоғамды коллективті санаға негізделген, жеке индивидке қарағанда жоғары, бастапқылы сипаты бар рухани нақтылық деп түсіндіреді. Яғыни, қоғамның тұтастығының негізі - коллективтік жалпыға тән сана деген анықтама береді.

Көрнекті неміс ғалымы М. Вебер: ″қоғам адамдардың бір -біріне ықпалы, әсер етуінен туындайтынәлеуметтік байланыстардың жиынтығы″ дейді.

Ал, К. Маркс қоғамды адамдардың бірлесіп қызмет етуінің нітежиесінде пайда болып, тарихи дамып отыратын қатынастардың жиынтығы ретінде түсіндіреді.

Американдық әлеуметтанушы Т. Парсонстың пікірінше, қоғам - адамдар арасындағықарым - қатнастардың жүйесі, ал ол қатнастардың негізі - ережелер( нормалар) мен құндылықтар ьолып табылады деген.

Бұл анықтамалардың бәріне тән ортақ сипаты белгілі- қоғамда өзара тығыз байланыста болатын элементтердің тұтас жүйесі ретінде қарастыру тән. Бұл - қоғам өміріне жүйелік тұрғыдан қарау деп аталады.

Қоғамға жүйелік түрде қараудың негізгі принциптеріне көшпес бұрын, алдымен жүйе (система) дегенге анықтама беру керек. Жүйе - өзара байланыста болып, белгілі бір тәртіпке келтірілген элементтерден тұратын, өзіндігінен дамитын және өзін өзі реттеп отыратын күрделі тұтастық. Кез келген тұтас жүйенің ішкі табиғатын, мазмұнын оны құрайтын элементтердің құрамы айқындайды. Қоғам - әлеуметтік жүйе. Ал, әлеуметтік жүйе деп, негізгі элементтері адамдар арасындағы өзара байланыстар мен қарым - қатынастардан, өзара ықпалдасудан тұратын күрделі тұтастықты айтамыз.

Жекелеген адамдар және адамдар топтарының арқасында болатын байланыстар, қарым- қатынастар және өзара ықпалдасу тұрақты сипатта болады және тарихи дамып, бір ұрпақтан екінші ұрпаққа ауысып отырады.

Әлеуметтік байланыстар - фактілердің жиынтығы. Ол белгілі бір адамдар немесе адамдар тобының арасында нақты бір уақытта бірлесе қызмет ету нәтежесінде пайда болады. Ол байланыстар объективті қажеттіліктерден туындайды және белгілі бір мақсатты көздейді.

Әлеуметтік өзара ықпалдасу - бұл да жеке адамдар мен адам топтарының бір- біріне әсер немесе ықпал етулерінің нәтежесінде пайда болатын процестер. Күнделікті өмірде адамдар өздерінің іс-әрекеті арқылы басқаларға әсер етеді. Соның нәтежесінде шағын топтарда немесе тұтас қоғамда өзгерістер болып отырады.

Әлеуметтік қарым-қатынастар - адамдар және топтар арасында болатын салыстырмалы түрдегі біршама тұрақты байланыстар. Кез-келген адам өз өмірінде сан қилы қатнастарға түседі. Мәселен, өзінің отбасы мен, туған- туысқандарымен- туыстық қарым қатнаста болса, құрбыларымен - достық, жолдастық қатнаста; өндірісте еңбек қатнасында; билік орындарымен - саяси қатнаста болады.

Сонымен, қоғамның тұтастығын осы жоғарыда айтылған әлеуметтік мәні бар байланыстар, қарым-қатынастар және адамдардың өзара әсерлесуі қамтамасыз етеді. Бұлар жеке тұлғалардан жоғары тұрады. Өйткені қоғамның әрбір адамға қарағанда бастапқылық сипаты бар. Адам өз өмірін бастағанда әлгі айтылған әлеуметтік қарым - қатынастар мен байланыстарға тап болады. Өзінің әлеуметтенуінің барысында адам оларға араласады.

Әлеуметтік жүйедегі элементтердің орналасуында белгілі бір тәртіп болады. Басқаша айтқанда әлеуметтік жүйе элементтердің координациясы мен субъардинациясынан тұрады.

Координация - жүйенің тұтастығын қамтамасыз ететін элнметтер арасындағы белгілі бір келісім. Яғыни, қоғам мүшелері бір - бірімен өзара келісімде өмір сүрулері қажет.

Субъардинация - тұтас жүйедегі элементтердің тең емес, әркелкі маңызынан туындайтын билеу мен тәуелді болуқатнастары. Мұндай қоғамдағы жүйеде ирархия бар деген сөз. Ал, қоғамның қалыптасып, дамуында биліктің маңызды орын алатыны баршамызға белгілі.

3. Қоғамның жіктелуі. Адамзат қоғамының пайда болуы ұзақта күрделі құбылыс. Ғалымдардың пікірінше, алғашқы қоғамдар бұдан 50-40 мың жылдар бұрын пайда болған. Алғашқы қоғамдар адамдардың қандық туыстық белгілер бойынша бірігуінің нәтежиесінде пайда болған еді. Бұл құрылым жағынан біртектес, яғни адамдар арасында әліде жікке, тапқа бөліну бола қоймаған қоғам. Қоғам мүшелері негізінен табиғаттың дайын өнімімен күн көретін. Қоғамның бұл аталған сатысы «алғашқы қауымдық қарапайым қоғам» деп аталады. Осылайша қоғамның даму барысы мен құрылымындағы өзгерістерге байланысты қоғамды басқарудың қажеттілігікеліп шықты.

Қоғамның бұл сатысын «таптық, күрделі қоғам» деп жіктеуге болады. Ғылыми әдебиеттерде қоғамды жіктеудің басқада өлшемдері кездеседі. Мәселен, жазба өнерінің пайда болуымен байланыст; а) жазбаға дейінгі, ә) жазбасы бар қоғам деп жіктеледі.

Сонымен қатар кейбір авторлар қоғамдағы демократиялық қатнастардың даму дәрежесіне қарай ашық және жабық қоғам, діни ұстанымдардың түрлеріне қарай исламдық, православиялық, католиктік қоғамдар деп деп те жіктейді.

Әлеуметтану ғылымында қоғамдарды жіктеуге басты назарды әлеуметтік- экономикалық белгілерге аударады. Мысалы, маркстік теория бойынша қоғамның даму сатыларын анықтауда негізгі өлшемге өндіріс құрал - жабдықтарына меншіктің түрі мен қоғамның таптық құрылымы алынады. Олар мыналар:

1) алғашқы қауымдық қоғам;

2) құл иеленушілік қоғамдық - экономикалық формация;

3) федалдық қоғамдық - экономикалық формация;

4) капиталистік қоғамдық - экономикалық формация;

5) коммунистік қоғамдық - экономикалық формация;

Бұлардың үшеуі - құлдық, федалдық, копиталистік қоғамдық - экономикалық формациялар- таптық антогенистік, қанауға негізделген, еңбек адамына жат қоғамдар ретінде сипатталады. Марксизм коммунистік қоғамға ерекше маңыз береді. Бұл - әділетті, еркіндік пен теңдікке негізделген, материалдық игіліктердің молшылығы қамтамасыз етілетін, тапсыз қоғам дейді. Алайда 20 ғасырдың басындағы әлемдің дамудың тәжірбиесі коммунистік қоғам туралы марксистік ілімнің жарамсыз екенін көрсетті

Ал, алдыңғы қатарлы елдердің тарихи даму тәжірбиесі капиталистік өндіріс тәсілдерінің артықшылығын дәлелдеп отыр. Бұл жеке меншікке, еркін кәсіпкерлік пен нарыққа негізделген қоғам.

Алайда капитализм мен нарыөқтық экономика жолындағы барылқ қоғамдардың даму дәрежесі осындай деу қиын. Капитализмнің өзі мыадай түрлерге бөлінеді:

- бастапқы капитализм

- бюрократиялық капитализм

- олигархиялық капитализм

- демократиялық капитализм

Әрине, егер әртүрлі елдердің даму дәрежелерін әлемдік ауқымда салыстырсақ, сөз жоқ, біз түрлі қоғамдардың әлеуметтік - экономикалық даму жағдайынан әркелкі заңдылықты байқаймыз.

Бұл ретте 20ғ. 50-60 - жылдарында американдық әлеуметтанушылар Даниел Белл, Уолт Ростау және француз әлеуметтанушысы Раймон Арон ұсынған қоғам дамуының «үш сатысы туралы теорияның « мәні зор. Бұл ғалымдар өздерінің тұжырымдамаларын дүниежүзілік тарихқа салыстырмалы талдау жасау негізінде қортындылады. Бұл ғалымдар қоғамды даму дәрежесіне қарай үш түрлі типке жіктеді:

1) индустриалдық сатыға дейінгі қоғамдар, оларды аграрлық немесе дәстүрлі қоғам деп те атайды.

2) индустриалдық қоғамдар,

3) постиндустриалдық қоғамдар,

1) Аграрлық қоғамдар - негізінен қол еңбегі мен қарапайым техникаға сүйенген мардымсыз ауыл шаруашылығы басым қоғам. Қоғам өмірінде дәстүр мен діннің ықпалы күшті болды. Дін иелері мен федалдар қоғамдағы мәртебисі жоғары әлеуметттік топтарды құрады.

2) Индустриалды қоғам сатысы шамамен, бұдан 250 жыл бұрын қалыптасқан. Батыс елдеріндегі өнеркәсіп төңкерісінің нәтежиесінде

Лекция тақырыбы: Тұлға әлеуметтік қатнастардың субъектісі мен объектісі ретінде.

1. Тұлға ұғымының мәні мен түсінігі.

2. Тұлға туралы теориялар. Әлеуметтік статус және әлеуметтік ролдер.

3. Тұлғаның әлеуметтену процесі

4. Тұлға - әлеуметтік қатнастардың объектісі мен субъектісі.

Тұлға проблемасы бірқатар ғылымдардың: философия, социология, психология, педагогика, т. б. ғылымдардың зерттеу объектісіне жатады.

Мәселен, философия тұлғаны таным мен шығармашылықтың, іс- әрекетінің субъектісі ретінде қарастырса, психология оның психикалық қасиеттері мен процестердің: мінез- құлық, темперамент, қабілет, т. б. тұрақты жиынтығын зерттейді.

Осы аталған және басқа ғылымдардың ғылыми мәліметтеріне сүйене отырып, әлеуметтану ғылымы тұлғаны әлеуметтік өмірге белсенді түрде араласатын, әлеуметтік қатнастардың субъектісі ретінде қарастырады. Тұлға - әлеуметтанудың өзекті мәселелерінің бірі, өйткені қоғамда болып жатқан әлеуметтік құбылыстар мен процестердің, сол сияқты жекелеген адамдар мен әлеуметтік топтардыңіс-әрекетінің себептерін, мәнін жеке тұлғаның мәнді сипатты белгілері арқылы түсінуге болады. Басқаша айтқанда, жеке тұлғаның мінез - құлқы арқылы тұтас топтың, қоғамның өмірін түсінуге болады.

Әлеуметтану тұлғаның қоғам өмірінің барлық дерлік салаларындағы қызметін (отбасы, экология, саясат, құқық, білім беру мен тәрбие, мәдениет, т. б. ) өзінің зерттеу пәніне жатқызады.

Тұлға әлеуметтік қатнастар мен байланыстардың бастапқы агенті болып саналады. "Тұлға" дегеніміз кім. Бұл сұраққа жауап беру үшін "адам", "индивид", "тұлға" деген ұғымдардың арасындағы мазмұндық айырмашылықты біліп алуымыз керек. "Адам" деген - адамзат баласының жер бетіндегі басқа биологиялық организдерден өзгеше қасиеттерін сипаттайтын жалпылама ұғым.

"Индивид" адам тегінің нақтылы өкілі, жеке адам. Индивидуалдық - бұл әр адамның өзіне ғана тән жеке-дара қасиеттерінің хиынтығы, яғыни бір адамның екінші адамнан айырмашылығы. Ал, "тұлға" дегеніміз, адамның тек табиғи биологиялық қасиеті ғана емес, сол табиғаттан тысқары тұрған, тек қана қоғамда өмір сүріп, қоғаммен тығыз байланыс - қатнастар негізінде қалыптасқан адамдардың мәні. Мұны адамның әлеуметтік сипатының бастамасы деп те атайды. Нақтылап айтсақ, тұлға дегеніміз, индивидтің табиғаттан тыс адами қасиеті, яғыни оның әлеуметтік өмірінің мәнді жақтарын сипаттайтын сапасы.

Адам қоғамсыз өмір сүре алмайды. Индивид - жеке дара адам . Барлық адамға тән ортақ қасиет - ол тек қоғамда ғана өмір сүреді. Ол қоғам ішінде ғана нәтежие алады, себебі ол қоғамдық болмыс тәжірбиесін бойына сіңіреді. Жаңа туған сәбидің ата анасынан тәуелсіз өмір сүруге ешқандай қабілеті болмайды.

Демек адамның адамдық қасиеттерін қалыптастыратын тек қоғамдық орта. Адамның жануарлар дүниесінен бөлініп швғуының негізі - өмір сүру ортасын өз еңбегімен өзгерту, қайта жасау тәсілін, ол үшін еңбек құралдарын, оның ең қарапайым түрлерінен бастап, бірте - бірте жетілдіру жолдарын меңгеру қабілетінде болады. Анығында адамның өлшемі (кейбір кезде құрамы деп те атайды) үш түрлі болады.

Биологиялық, өлшем - бұл адам организінің түр бейнесі мен құамының басқаша айтқанда, организмнің құрлысын және формаларын зерттейді, оның атқаратын, орындайтын қызметін, шығу негізін, ми, жүйкежүйесін, т. б. қамтиды.

Психологиялық өлшем - адамның ішкі жан дүниесі, онда жүріп жататын санадан тыс құбылыстар мен процестер, сезім жүйесі, мысалы, құмарлығы, жек көруі, сүю, мақтаныш, не қорлану, наразылық, ойлау т. б. адамның еркі мен сипаты, темпераментін, тағы басқаны қамтиды.

Осыған орай жеке-жеке алып қарағанда бұл екі өлшемнің әрқайсысы адам ұғымын тұтас тұлға ретінде ашып бере алмайды, өйткені биология мен психология адамдарды жеке - жара зерттеп оларды тұлға ретінде көрсете алмайды.

Әлеуметтік өлшем - адамды тұлға, яғыни белгілі бір тип, бірнеше адамның үлгісі, образы, бейнесі, моделі ретінде қарайды. Тұлғаны жан-жақты осылай қалыптастыратын оны қоршап тұрған орта, мұнда ол үнемі іс- әрекет, қызмет атқарады, үнемі онымен тығыз байланыс, қатнаста болады. Осыған сәйкес әрбір қоғам өзіне тән лайықты тұлғаны қалыптастырып отырады.

Әлеуметтануда тұлға негізгі екі тұрғыдан қарастырылады:

а) Тұлғаның қатнастар жүйесіне араласып, мұның бар жақсылықтарын бойына сіңіріп, тұлға ретінде қалыптасуы;

б) Әлеуметтік қатнастардың және саналы іс-әрекеттердің субъектісі ретінде тұлғаны қарастырады;

Адамның аса күрделі табиғаты оның қоғамдағы әртүрлі байланыс пен қатнастардықазіргі әлеуметтануда адамға, оның тұлғалық түріне байланысты, алуан түрлі модельдерді жасауға ықпал етеді. Мұны тұлғаның рөлдік тұжырымдамасы дейді. Рөлдік тұжырымдама Американың әлеуметтік психологиясында 20 ғасырдың 30-шы жылдары пайда болды. Оның ірі өкілдері Кули Чарльз Хортон (1864-1929ж. ж. ), Мид Джордж Герберт (1863-1931ж. ж. ), т. б. Кули Ч. Х. "шағын кіші" топтар теориясының негізін салушылардың бірі, "Зеркальное я", "Человеческая природа" и "Социольный порядок" (1902ж. ), Социольная организация"(1909ж. ), "Социольный процесс" (1918 ж. ), "Социологическая теория", "Соцольное иследование" (1930ж. ) деген еңбектері бар. Кулидың жалпы әлеуметтік теорияларының негізінде әлеуметтік ұйым және сананың әлеуметтік процестерін қалыптастыруды шешу рөлін мойындау жатыр.

Ал, Мидтің әлеуметтану теориясының пайда болуы негізінде өткендегі болған әрекет, оқиға (қысқаша акт) ұғымы жатыр. Бұл акт ұғымы әрекеттенуші субъектінің шынайы өмірін қабылдаудағы ерекшелігін анықтайды. Мидтің пікірінше, әрекет етуші субъект кең мағынада физикалық "субъект", "тірі форма", әлеуметтік "мән" ("я") ретінде қарастырылады.

Ч. Кули мен Дж. Мидтің бұл теориялары әлеуметтанудағы әр түрлі ағымдарға кең тараған. Оның ішінде тұлғаның рөлдік тұжырымдамасын Т Парсонс өзінің әлеуметтік - функционолдық талдау теориясында көп қолданды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.